Келісім министрлігінде тіркелген. Куәлік№2988-ж 2008 жылдың 25 наурызы

 
 
76 
7.Қоянбекова  С.Б.Стилистиканың  құрылымы  және  ғылыми  бағыттары  //  ҚазҰУ 
хабаршысы.№4 Алматы.:Қазақ университеті.2005.62-65 б. 
 
 
Утеғалиева Б.Т. 
ТІКЕЛЕЙ ЭФИРДЕГІ ИНТЕРАКТИВТІЛІК ЕРЕКШЕЛІГІ 
 
Аңдатпа 
Бұл  мақалада  тікелей  эфирдегі  интерактивтілік  ерекшелігі  туралы 
жазылған.  Интерактивтілік  арқылы  тікелей  эфирде  өтіп  жатқан  хабардың 
рейтингісін,  таралымы  мен  көрілімі  еш  қиындықсыз  көтерілетініне  нақты 
мысалдар келтірілген.  
Тірек сөздер: тікелей эфир, кәсіби журналистика, көрермен психологиясы, 
жаңаша әдіс. 
 
Аннотация 
В 
статье 
описаны 
интерактивные 
особенности 
прямого 
эфира. 
Рассматриваются 
интерактивные 
формы 
проведения 
программы, 
увеличивающие рейтинги и привлекающие максимальное количество зрителей. 
Ключевые  слова:  прямой  эфир,  профессиональная  журналистика, 
психология телезрителя, новейший метод. 
 
Abstract 
This  article  describes  the  interactive  features  of  live  broadcasting  providing 
examples  of  interactive  forms  of  programs  increasing  their  rating  and  attracting 
maximum number of spectators.  
Key  words:  live  broadcasting,  professional  journalism,  spectator’s 
psychology, innovative method.  
 
Тікелей  эфирге  тән  ерекшеліктерді  атап  өтіп,  олардың  әрқайсысына 
талдау  жасамас  бұрын,  «Тікелей  эфир  дегеніміз  не?»  деген  сауалдың  жауабын 
іздестіруге  тура  келеді.  Ендеше  тікелей  эфир  туралы  ғылыми  анықтаманы 
тұжырымдап  көрейік.  Тікелей  эфир  –  тележурналистикада  уақыт  дәлдігін 
сақтап,  жедел  хабар  таратудың  кәсіби  әдісі,  шығармашылық-техникалық 
сипаттағы  соңы  технологиялық  үдеріс,  аудиториямен  қарым-қатынастың 
айрықша тәсілі, өзгеріске ұшырамайтын нақты құбылыс. Түптеп келгенде, алуан 
түрлі пішіндер мен жанрлық ерекшеліктерді қамтып, бір мезгілде атқарылытын 
бірнеше 
істің 
басын 
қосатын 
ұжымдық 
үйлесім 
мен 
жүргізушінің 
лингвистикалық және психологиялық белсенді іс-әрекетінің нәтижесінде жүзеге 
асатын қызмет жүйесі. 
Бір кездері пішін ретінде қарастырылған тікелей эфирдің өзінің бірнеше 
пішіні пайда болды: телеүндесу, кері байланыс, студиядағы хабар, ток-шоу тағы 
тағы сол сияқты. Оның үстіне қазіргі тікелей эфир бұрынғыдай бір жақты сипат 
алмайды.  Тікелей  эфир  -  аудиториямен  қарым-қатынастың  айрықша  тәсілі.  Ең 
бастысы,  тікелей  эфирдегі  жүргізушінің  оқуы  журналистің  жүргізуіне  алмасты. 
Бұл  жөнінде  зерттеуші  В.Л.  Цвик  мынадай  тұжырым  жасады:  «Жүргізуші  - 

 
 
77 
журналистің тікелей эфирдегі табысы- кәсіби шеберліктің, айырықша қабілеттің, 
тамаша тапқырлықтың жемісі»[1, 208-б]. Ол рас, тек бұл тұжырымдама тікелей 
эфирдегі  шығармашылық  тұтастық  пен  ұжымдық  үйлесім  ескерілмеген.  Экран 
алдында сөйлейтін тележүргізуші болғанымен, оның артында техникалық тетікті 
ретке келтіретін, эфирді әуенмен әрлеп, сөзбен көмкеретін, әрбір іс-қимылыңды 
қалт  жібермей  дәлдікпен  түсіретін  студия  операторлары,  оператордың  түсірген 
суретін  эфирге  шығарушы  режиссер,  дыбыс  режиссері,  телефон  қоңырауын 
эфирге  қосатын  өзге  де  техникалық  қызметкерлер  бар  екені  белгілі.  Сол 
тұрғыдан  келгенде  тікелей  эфир  бір  мезгілде  атқарылатын  бірнеше  істің  басын 
қосатын  ұжымдық  үйлесімнің  нәтижесінде  жүзеге  асатын  іс-әрекет.  Ал  егер 
хабар  эфирден  тікелей  берілмесе  бұл  жұмыс  процесі  көп  сатылы  әрекет 
есебінде,  бөлек-бөлек  атқарылар  еді.  Тікелей  эфирдің  бір  тиімділігі  сонда,  ол 
біріншіден  қаражат  шығынын  азайтты.  Бұрын  хабардың  бір  бөлігі  репортерға, 
келесі  бір  бөлігі  студияға  жазылып,  бір  рет  таспаға  түсірілсе,  керек  тұсы 
қалдырылып, керек емес тұстары қиылып тасталып, содан кейін бастан-аяқ рет-
ретімен  жиналып,  қайта  көшірілетін.  Уақыт  та  адам  еңбегі  де  қазіргімен 
салыстырғанда  әлдеқайда  көп  шығындалатын.  Соның  бәрі  енді  бір  мезгілде 
ұйымдасқан  түрде  орындалады.  Ұжымдық  үйлесім  деген  осы.  Ал  екіншіден, 
тікелей  эфир  өзгеріске  ұшырамайтын  нақты  құбылыс  болғандықтан,  алдын-ала 
жасалған  хабардағы,  диктор  оқыған  мәтіндегі  жасандылық,  белгілі  бір 
дәрежедегі  артистизм,  ендігі  жерде  шынайылыққа,  табиғилыққа  қарай  ойысты. 
Үшіншіден,  тікелей  эфир  жеделділік  тұрғысынан  уақыт  дәлдігін  сақтау 
мүмкіндігін  жолға  қойды.  Төртіншіден,  көрермен  психологиясына  тікелей  әсер 
ету арқылы, олармен қолма-қол қарым-қатынас жасауды қамтамасыз еткен кері 
байланыс  жүзеге  асты.  Бесіншіден,  ғылыми-тхникалық  прогресс  аясында  енген 
технологиялық процесс. Осының бәрін есепке ала отырып, тікелей эфирді пішін 
емес,  тележурналистикадағы  соны  пішін  деуімізге  негіз  бар.  Тікелей  эфир 
тележурналистиканың  табиғатына  тән  заңдылықтар  аясында  ақпараттық 
технологияның  мүмкіндіктерін  пайдалану  арқылы  ретке  келітірілген  қызмет 
жүйесі.  Демек,  тікелей  эфир  тележурналистикада  уақыт  дәлдігін  сақтап,  жедел 
хабар  таратудың  кәсіби  әдісі  болып  табылады.  Тікелей  эфирге  берілген 
анықтама  осыдан  келіп  шығады.  Ал  тікелей  эфирге  тән  ерекшеліктерді  оның 
табиғатын  ғылыми  негізде  талдап,  теориялық  тұрғыда  жүйелеу  арқылы 
айқындай аламыз. 
«Эфир»  -  сөзі  грек  тілінен  аударғанда  ауаның  жоғарғы  қабаты  немесе 
«жоғарғы  ауа»  деген  мағына  береді.  Бұдан  бір  ғасырдан  астам  уақыт  бұрын 
пайда болған көзге көрінбейтін, қолға ілінбейтін бұл құбылыстың қазақ тіліндегі 
баламасы  «әуе  толқыны».  Айтылған  сөз  айтылған  жерде  қолма-қол  жалпақ 
жұртқа  жайылып  кететін  тікелей  әуе  толқыны  туралы  сөз  етер  болсақ,  ол  - 
күрделі  де  жауапты  шығармашылық  жұмыс  процесі,  бір  мезгілде  атқарылатын 
бірнеше  істің  басын  құрайтын  шығармашылық  тұтастықты  жүзеге  асыратын 
ұжымдық 
үйлесім, 
құрылым 
мен 
ерекшеліктері 
тұрғысынан 
тележурналистиканың  жаңаша  әдісі  ретінде  зерттеп-зерделеуді  қажет  ететін 
нысан. Тележурналистикадағы өзгеше де өміршең бұл процесс бұрын алдын-ала 
жазылып,  қажет  тұстары  қалдырылып,  керек  емес  деп  есептелетін  кейбір 
сөйлемдері  қиылып  тасталып,  яғни,  монтаждалып  ұсынылатын  жазбаларды 

 
 
78 
ендігі  жерде  айтылған  сәтте  тікелей  көрерменге  арналған  шын  мәніндегі 
шынайы  әңгіме,  тіпті,  тікелей  телефон  желісіндегі  интерактивлілік  арқылы 
нақты пікір алмасуға айналдырғаны ақиқат. 
Тікелей  эфир  кезіндегі  мәтінді  өңдеуге,  қандай  да  бір  қатені  түзеуге 
ешқандай  мүмкіндік  жоқ.  Тікелей  эфирдегі  әрбір  әрекет  жеке-жеке  және 
тұтастай алғанда уақытқа тәуелді. Сондықтан да секундтар аясындағы сөйленген 
сөздің  салмағы  нысанаға  алынуы  шарт.  Тікелей  эфирдегі  уақытты  табысты 
өткізу  –  айрықша  қабілеттіктің,  тамаша  тапқырлықтың,  кәсіби  шеберліктің 
нәтижесі,  уақыт  аясындағы  журналистиканың  шарықтау  шегі.  Тікелей  эфир 
қамтыған  аудиторияның  аумағы  да,  жүргізуші-журналист  сөйлеген  сөздің 
салмағы  да  уақыт  таразысымен  өлшенеді.  Тікелей  эфир  –  уақытқа  тәуелді 
құбылыс.  Тікелей  эфир  дегеніміз  –  теледидардағы  интерактивтілік.  Интерактив 
деген не? Бұл кәдімгі тікелей эфирдегі кері байланыс, көрерменнен келіп түсетін 
телефон  қоңырауы,  пейджер  арқылы  алынатын  хабарлама,  тұтастай  алғанда 
эфирдің мазмұны мен құрылымы. Енді сол кері байланыс орнататын құралдарға 
жеке-жеке тоқталсақ. 
Пейджермен байланыс біржақты, соған қарамастан, кері байланыстың ең 
тиімді түрі. Эфирлік студиядағы пейджерге көрермендердің жүргізушіге айтқан 
тілектері,  жолдаған  құттықтаулары  келіп  түседі,  ал  жүргізуші  жауапты  тікелей 
эфир  арқылы  береді.  Қазіргі  уақытта  респубикалық  деңгейдегі  телеарналарда 
жүретін  тікелей  эфир  хабарлары  пейджерді  пайдаланбайды.  Өзіміз  күнде  көріп 
жүрген  кейбір  телеарналардағы  музыкалық  интерактивті  бағдарламаларда 
пейджердің  алатын  орны  ерекше.  Көптеген  құттықтаулар  мен  тілектер, 
сауалдар,  кейбір  ұйымдастырылған  ойын  жауаптары  пейджерге  толассыз  түсіп 
жатады.  Телефон  желісі  бос  болмағанда  пейджер  көрермен  үшін  көп  көмегін 
береді. 
Телефон  желісіндегі  көрерменмен  интерактивті  байланыс  қазіргі 
заманғы тележурналистикада кеңінен қолданылуда. Телефон арқылы құттықтау 
жолдайды,  тыңдағысы  келген  әндерін  сұрайды,  шақырылған  студия  қонағына 
өзін  мазалағын  сауалын  қояды.  Және  соның  бәрі  тікелей  эфирде  өз  дауысымен 
айтады,  бағдарламаға  қатысып  отырған  қонақпен  тілдеседі,  өз  пікірін  білдіріп, 
ой таластыруға мүмкіндік алады. Жүргізушілер  ескерер тағы бір жайт, телефон 
шалушы көрермен ә дегенде тікелей эфирге дауысым естіліп тұр деп ойламайды 
немесе  мен  оларды  естіп  тұрмын,  олар  мені  тыңдап  отырған  жоқ  деп  ойлайды. 
Сол себепті қайта-қайта «алло, алло» деп біраз уақытты алады. Онымен қоймай, 
дауыс естілмей тұр деп теледидардың дауысын барынша жоғары қояды. Мұның 
салдарынан  эфирде  шыңылдаған  жағымсыз  шу  пайда  болады.  Тәжірибелі 
жүргізуші  мұндай  кезде  бірден  хабарласушымен  амандасып,  теледидардың 
дауысын сәл  бәсеңдетіп қоюуды өтінуі шарт. Олай  етпегенде телефонның арғы 
бетіндегі  көрерменмен  бергі  бетіндегі  жүргізушілер  бір-бірін  естімейді.  Біздің 
тәжірибеміз көрсеткендей, кей жағдайда көрермендер тарапынан жүргізушілерге 
деген  жағымсыз  пікір,  былапыт  сөздер  айтылып  кетуі  мүмкін.  Мұндай 
келеңсіздікті  эфирге  жібермеу  үшін  телефонда  кезекшілік  етіп  отырған 
қызметкер сақ болғаны жөн. Ол хабарласқан адамнан не айтпағын, қандай сауал 
қоймағын  егжей-тегжей  сұрауы  шарт.  Егер  оқыстан  біз  айтқандай  жағдай  бола 

 
 
79 
қалса,  жүргізуші  ештеңе  болмағандай  жайбарақат,  тіпті  естімегендей  күй 
танытқандары дұрыс. 
Соның  бәрімен  қатар,  көрермендердің  ұтыстарға,  алуан  түрлі 
телеойындарға  қатысуы  да  интерактивтілікке  жатқызуға  болады.  Әлбетте, 
телеойын жеңімпазының сыйлық алу үшін телеарнаға келуі дәстүрлі құбылысқа 
айналған.  Бұл  көрермен  мен  журналистерді  жақындастыра  түседі.  Ал  бұқара 
үшін  жұмыс  істейтін  БАҚ  өкілдеріне,  нағыз  журналистке  көрермендердің 
алғысы  мен  рахметін  алғаннан  асқан  бақыт  жоқ.  Бұл  тек  сол  жүргізушінің 
беделін  өсірмейді,  бұл  журналист  қызмет  ететін  арнаның  рейтингінің  өсуіне 
ықпал  етеді.  Сонымен,  қазіргі  заманғы  теледидардағы  интерактивтілік  біздің 
қоғамымыздағы 
электронды 
бұқаралық  ақпарат 
құралдарын 
үйлесімді 
шоғырландыруға  мүмкіндік  береді.  Мұндай  мүмкіндікті  туғызушы  фактор  – 
телевизиядағы кері байланыс үдерісі. 
Телевизияның 
адамзат 
баласының 
бір-бірімен 
негізгі 
қатынас 
құралдарының  біріне  айналғанына  да  жарты  ғасырдан  астам  уақыт  өтті.  Осы 
мерзім  аралығында  оның  теориясы  мен  тәжірибесі,  атқаратын  функциясы, 
қоғамдағы қызметі жайлы жан-жақты, толымды зерттеулер жүргізілуде. Алайда 
теледидардағы  «кері  байланыс»  процесі  туралы  ғалымдар  әлі  де  бір  тоқтамға 
келе  алмай  келеді.  Оған  себеп,  кері  байланыс  процесінің  уақыт  өткен  сайын 
аудитория  мен  студия  арасын  түрлі  қырынан  жақындастыра  түсуінде  болып 
отыр.  Зерттеуші  Ю.А.  Щерковин:  «Ақпараттық  маңызға  ие,  хабарлар  процесі 
мен «белгіні сезім арқылы қабылдау» [2,59-б], - деген анықтама береді.  
Бүгінде  БАҚ-тың  ішінде  бұқарамен  байланыстың  маңызды  рөлді 
телевидение атқарады. Егер телевидение бағдарламаларының жиынтығы ретінде 
қарасақ,  онда  талдау  жасайтын  негізгі  мәселе  телевизиялық  хабарламаның 
спецификалық  құрылым  болып  табылады.  Ондай  жағдайда  зерттеуші  әрекетке 
мәтіннің қатыстылығын зерттеуін семантика проблемасына, не болмаса мәтіннің 
ішкі  элементтеріне  айтарлықтай  қатысы  бар  синтактикаға  көңіл аударады.  Егер 
телевидениені көпшілік ақпарат тарату құралы ретінде қарастырсақ, онда талдау 
пәні  хабарламаны  жіберуші  мен  аудитория  арасындағы  қатынасқа  негізделеді. 
К.  Шеннон,  техникалық  байланыс  арнасының  өткізу  мүмкіндігін  зерттеген 
кезеңде, ол басты бес компонентті айқындайды: «Қайнар көз, таратқыш, сигнал, 
қабылдағыш, адресат, әрі ақпаратты таратуға әсер ету факторы ретінде бөгеуілді 
(шуды) атап көрсетті» [3,121-б]. Мысалы, мұнда телеграмманы жіберуші қайнар 
көздің  хабарлаушысы,  телеграфист-таратқыш,  (кодировщик)  байланыстың 
бірінші  жағындағы  және  қабылдағыш  (декоровщик)  байланыстың  екінші 
жағындағы,  ал  телеграмманы  алушы  –  адресат  рөлін  атқарушы  болып 
айқындалады. 
БАҚ  жүйесіндегі  кері  байланыс  процесі  аудиториямен  түсіністік 
байланыс  орнатудың  бірден  бір  тиімді  жол  болып  табылады.  Кибернетикадан 
БАҚ-қа  келген  «интерактивілік»  ұғымы  бүгінде  көпшілік-ақпарат  өндірісінің 
тәжірибесінде  ұйымдастырудағы  орталық  элементтердің  біріне  айналды.  Ол, 
жалпы  көріністе  өмір  сүру  элементінің  жүйесі  және  пайда  болу  механизмінің 
белгісі  ретінде,  өзін-өзі  реттеу  мен  ішкі  үйлестірудің  икемсізделуінсіз  өз  мәнін 
жояды.  Бұқарамен  байланыста  кері  байланыс,  яғни  интерактивті  белгіге  жауап 
ретінде  –  аудитория  реакциясын  білу  немесе  халық  пен  БАҚ  арасындағы 

 
 
80 
байланысты  жандандырушы  рөлін  атқарады.  Бұл  реакция  жайлы  білу  тек 
іскерлік  қатынаста  ғана  жемісті  емес,  ол  эмоциональды-психологиялық 
жағдайда  да  керек.  Кез  келген  шығармашылық  иесі  өзінде  сезім  мен  ойдың 
қарсылық  әрекетін  туындатады.  Хабар  жасау  мен  тарату  және  оны 
аудиторияның  қабылдауы  кезінде  әрі  оған  әсер  ететін  қандай  да  бір 
жағдайлардың  бәрінде  де  басқару  үрдісі  бар.  Алайда,  барлық  басқару 
элементтерінде  аса  бір  қажеттілік,  ол  кері  байланыс  процесі  болып  табылады. 
Сондықтан,  коммуникатор  өзінің  қызметінде  үнемі  аудиторияның  реакциясын 
және  әрбір  хабарламаны  соның  ыңғайына  сай  етіп  жасауды  әрдайым  есепке 
алғаны  орынды  болар  еді.  Басқару  қашанда  ақпаратты  тарату  арқылы  жүзеге 
асады.  Ал,  ол  хабар  әрбір  студияға  таратылуы  үшін,  коммуникатор 
кодировкалауды  жасап,  содан  кейін  ғана  аудитория  алынған  мәтінді  кодировка 
жасайды.  Осы  жерде  маңызды  бір  сұрақ  туындайды.  Ол  көпшілік  ақпаратты 
хабарлау кезінде қай фактордың пайда болған шуылға әсер  ететіндігі. Егер таза 
техникалық жағдайды есепке алмасақ, онда коммуникатор мен реципиентке әсер 
ететін қандай да бір параметрлермен байланысты факторларды ескеруіміз керек. 
Ақпарат кодировкасына көпшілігінде  әсер  ететін, әрі хабарлау кезінде мәнге ие 
болатын:  а)  сенім,  бағалалықтан  хабардар  болу,  қондырғы;  б)  хабардарлық 
(білім),  шеберлік  (ақылдылық),  шығармашылық  машық;  в)  қажеттілік, 
қызығушылық себепкер екендігі келіп шығады. 
Журналистикада аудиториямен тікелей байланыс аса маңызды. Ол өзінің 
өмір  сүру  уақытынан  бері  өзіне  аралық  қатынас  мүмкіндігін  иеленді.  Ұзақ 
мерзім  бойына  газетегі  жарияланым  не  радиодағы  берілім  бір  жақты  қатынас 
түзілім  болып  табылып  келді.  Себебі,  автор  оқырман  не  тыңдарманнан  кері 
байланыс  импульсін  ала  алмайды.  Бүгінде  радио  тыңдарманы  сол  сәтінде 
студиядағы  жүргізушімен  бірлікте  сұхбатқа  араласып,  өз  пікірін  білдіріп,  не 
қойылған  сұраққа  жауап  беріп  жататын  мүмкіндікке  толықтай  ие  болып  отыр. 
Егер біз шын мәнінде радио не теледидарда сұхбатқа дайындалсақ, онда сыртқы 
әлеммен байланыстағы коммуникатор рөлін күшейтуге тиіспіз. Интерактивтілік 
процесі кезінде мына мәселелерді әрдайым есте сақтаған жөн. 
Біріншіден,  көрермен  әрқашанда  хабардың  көңіл-күйге  жағымды  әсер 
етуін  қалайды.  Олар  экраннан  зорлық-зомбылық,  өлім  мен  жәбірлеу, 
кемсітушілік  секілді  хабарламаларды  көруге  құлықсыз.  Олар  үшін  күнделікті, 
қарапайым  өмірдегі  жай  нәрселер  қызғылықты.  Көпшілігінде  көрерменді  ел 
көлеміндегі  игілікті  істер  мен  өмірдің  түрлі  саласындағы  күрделі  мәселелердің 
шешілу жолдары жайлы ұсыныстар қызықтырады. 
Екіншіден, көрерменді саясаттан да гөрі, халықтың әл-ауқатын жақсарту 
жолындағы басты тетік экономикалық мәселелердің ел көлеміндегі жағдайы мен 
тарих, тәрбие, өнер, мәдениет, қоршаған орта, тағам сапасы және тағы да басқа 
маңызды мәселелер толғандырады. 
Үшіншіден, бүгінде әлем елдерінің көпшілігінде дерлік алдыңғы кезекке 
этикалық және мәдени мәселелер шығып отыр. Сондықтан осы бағыттағы ашық 
пікірталасқа көрерменнің өздерінің жиі әрі көптеп қатысқандары орынды. 
Төртіншіден, көпшілігінде эфирден балалар мен жастар, тәрбие мәселесі 
сирек  беріліп  жүр.  Әрі  қоғамдағы  ақпараттық  жаңарулар  да  қызғылықты 
тақырып болып табылады. 

 
 
81 
Интерактивтілік  арқылы  тікелей  эфирде  өтіп  жатқан  хабардың 
рейтингісін,  яғни  таралымы  мен  көрілімін  еш  қиындықсыз  көтерілетінін 
аңғаруға  болады.  Егер  хабарға  қатысып  отырған  қонақ  қоғамдағы  күрмеуі 
шешілмеген  мәселені  талқылап  жатса,  оған  халық тарапынан  да  қойылар  сауал 
аз  болмайды.  Ал,  тек  белгілі  бір  топқа  ғана  қызық  болып  көрінетін,  көпшілік 
аудиторияның  сұранысына  ие  болмайтын  тақырып  халықты  да,  тіпті 
журналистерді де қызықтырмауы мүмкін.  
 
Пайдаланған әдебиеттер тізімі: 
1. Цвик В.Л. Журналист с микрофоном. М., 1987. 
2. Әбдіжәділқызы Ж. Тікелей эфир табиғаты. - Алматы: Қазақ университеті, 2003. 
3. Шеннон К. Работы по теоррии информации и кибернетики. М., 1993. 
 
 
 
 

 
 
82 
ӘДІСТЕМЕНІҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ 
 
АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ МЕТОДОЛОГИИ 
 
 
Кучумова Г. Ж. 
REFLECTION ON FACILITATING CRITICAL THINKING  
OF LANGUAGE STUDENTS 
ngulfiya@rambler.ru  
 
Аңдатпа 
Берілген  мақалада  жалпы  тіл  білімі  және  аударма  ісі  кафедрасындағы 
бүгінгі  таңда  шет  тілдерін  оқып  жүрген  студенттердің  сыни  ойлау  қабілеттерін 
қалыптастыруға  және  дамытуға  негізделген  оқу  жағдайы  туралы  жазылған. 
Қазіргі  таңда  сыни  ойлауды  дамыту  болашақ  жоғары  білікті  мамандарды 
дайындау үшін өте манызды әдістердің бірі екендігі туралы сөз қозғалады.  
Тірек сөздер: сыншыл ойлау қабілеті, толғану, анализ  
 
Аннотация 
Данная  статья  посвящена  рассмотрению  сегодняшней  ситуации 
обучения 
иностранному 
языку 
на 
кафедре 
общего 
языкознания 
и 
переводческого  дела  КазГЮУ,  направленной  на  усовершенствование  у 
студентов  навыков  критического  мышления,  так  как  установление  и  развитие 
этих  способностей  значимо  для  подготовки  будущих  квалифицированных  и 
конкурентоспособных  специалистов.  В  целом,  работа  представляет  собой 
видение вышеупомянутой проблемы, основанное на личном опыте. 
Ключевые слова: критическое мышление, размышление, анализ. 
 
Annotation 
The given paper throws some light on the current teaching approaches applied 
in General Linguistics and Translation Studies Department aimed to enhance language 
students’  critical  thinking  skills,  as  they  are  viewed  as  essential  abilities  that  need  to 
be  germinated  and  developed  in  order  to  train  a  qualified  specialist.  Overall,  the 
information  is  presented  in  the  form  of  reflection  on  present  situation  in  the 
department and personal teaching experience. 
Key words: critical thinking, reflection, high/low order thinking.  
 
«I have no special talents. I am only passionately curious» 
Albert Einstein 
Introduction 
The issues I do relish to write about concern my teaching practice that is not big 
to be proud of but meaningful to put on paper. It is common knowledge that teachers 
whenever in past or present have been facing big challenges in their professional field 
they  have to  effectively  cope  with  in  order to  meet  not only  needs of the society but 
needs  and  interests  of  their  students  as  well.  The  emergence  of  all  those  problems  is 
explained  by  true  fact  that  world  is  evolving  putting  forward  new  requirements  for 

 
 
83 
professionals.  Unfortunately,  not  all  specialists  are  ready  to  meet  challenges  and  it 
results  into  the  necessity  to  study  the  problem,  its  roots,  nature  searching  through 
various resources and consulting experienced people.  
These days it is general to hear among teachers how they belittle their students 
saying  that  today’s  students’  knowledge  has  deteriorated:  they  are  not  able  to  think, 
analyze,  evaluate,  and  even,  verbally  produce  their  simplest  thoughts.  Having 
discussed  this  problem  a  lot  in  our  department  we  concluded  that  the  reason  of  the 
problem  explained by the fact no  one  will refute today that the  modern student reads 
very  little  in best or  does not read at all. Undeveloped reading  habits result into very 
poor  critical  thinking  ability  that  is  essential  in  preparing  any  successful  specialist, 
moreover,  into  extremely  slow  pace  of  mastering  a  foreign  language.  To  support  the 
idea  that  Kazakhstani  students  need  help  to  develop  their  high  order  thinking  it  is 
enough to  mention results of PISA survey  where our country takes almost the lowest 
scores. 
To find a solution for the situation described above the course Home Reading in 
English  was  invented  in  our  department  and  introduced  into  second  year  students’ 
curriculum  since  the  beginning  of  this  academic  year.  The  course  Home  Reading  in 
English  was  specially  designed  to  enhance  students’  knowledge  of  English  and 
develop  in  them  the  interest  to  reading  in  general,  as  we  all  know  what  benefits  a 
person  can  gain  from  reading.  Thus,  as  I  was appointed  to  teach  this  subject  I  had  a 
challenge to make all my students to be active at home reading classes and read books 
we were working with.  

жүктеу/скачать 0,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: