ISSN 1811-1831. Вестник ПГУ

16
ISSN 1811-1831. Вестник ПГУ
17
серия
 ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ. 2015. №3
государственной политики в области базового образования, основанные на 
нескольких социальных и культурных потребностей населения. 
В этом смысле, для того, чтобы содействовать укреплению инновационной 
политики средняя школа, Министерство образования предлагает программу 
поддержки развития педагогических инноваций в школах в целях поощрения 
необходимых  изменений  в  учебных  планах  организации  этой  ступени 
образования и признания уникальности лиц, которым она служит.
Таким  образом,  государственная  политика  осуществляется  через 
конкретные программы, стимулирующие инновации в школьной учебной 
программе. Эти инновации осуществляются в координации с программами и 
действиями находящимися уже в стадии разработки на республиканском уровне 
и уровне инициативных групп, способствуют выработке действий, которые 
включают все аспекты, связанные с школой и контекстом ее модернизации: 
укрепление системы управления, укрепление управления школой, улучшение 
условий труда учителей начального и непрерывного образования, поддержка 
практик инновационного преподавания, развитие молодежного лидерства и 
поддержки молодых ученых и педагогов, работников, физическое обновление и 
модернизация инфраструктуры и средств обучения и проведения исследований 
внутри средней школы и фокус групп молодежи. На уровне гимназий программа 
модернизации образования направлена на улучшение качества преподавания в 
школах, поощрение следующих воздействий и изменений:
•  Преодоление образовательных неравенств и возможностей;
•  Универсализации  доступа  к  полному  среднему  образованию  и 
поступлению в вузы подростков 15-17 лет в средней и высшей школе;
•  Консолидация  идентичности  учебного  этапа,  учитывающего 
разнообразие предметов;
•  Смыслового  предложения  обучения  для  молодежи  и  взрослых, 
признание и приоритетов диалога с молодежными культурами;
В  результате  реализации  программы  модернизации  образования   
предполагается, что будут стимулированы новые формы организации курсов 
сочлененной интеграции деятельности на основе существующих взаимосвязей 
между  составными  направлениями  средней  школы  –  трудом,  наукой, 
технологией и культурой. Понимание работы в области проектирования 
производства товаров и услуг, в качестве одного из принципов образования 
в средней школе, после этого и через это позволяет понять исторический 
процесс научно-технической продукции, а также развития и социального 
освоения знаний для преобразования природных условий жизни и расширения 
возможностей, потенциала и человеческих чувств.
Таким образом, проведенное исследование приводит нас к следующему 
выводу: никто иной, кроме как образовательное сообщество не знает состояние 
образования и его реальность, и, следовательно, понимает возможности для 
преобразования шагов модернизации имеющих ориентировочный характер в 
конкретные решения программы, которая будет эффективно осуществляться 
на практике. В этом смысле это союз, в сочетании всех структур системы 
образования,  ответственных  за  создание  материальных  условий  и  за 
концептуальный вклад для того, чтобы необходимые изменения вошли в 
учебную программу в школах, вузах и в послевузовское образование.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ
1 Назарбаев, Н. А. «Социальная модернизация Казахстана: Двадцать 
шагов к Обществу Всеобщего Труда». – Казахстанская правда 10 июля 2012.
2 Закон РК «Об образовании». – Астана, Акорда, 27 июля 2007 года  
№ 319-III ЗРК.
3  Указ  Президента  Республики  Казахстан  «Об  утверждении 
Государственной программы развития образования Республики Казахстан 
на 2011-2020 годы». – Астана, Акорда, от 7 декабря 2010 года № 1118.
Материал поступил в редакцию 07.09.15.
С. Қ. Әбілдина, Ян Данек, Т. В. Ланцева
Мектеп және ЖОО жүйесінде қазіргі білім беруді инновациялау 
мен модернизациялау
Е. А. Бөкетов атындағы 
Қарағанды мемлекеттік университеті, Қарағанды қ.
Материал 07.09.15 баспаға түсті.
S. K. Abildina, Y. Danek, T. V. Lanzeva
Innovations and modernizations of modern education in schools and 
higher education system
E. A. Buketov Karaganda State University, Karaganda.
Material received on 07.09.15.
Мақалада авторлар мектеп пен ЖОО жүйесінде қазіргі білім 
беруді инновациялау мен модернизациялауды қарастырады. Авторлар 
мақалада әлеуметтік модернизациялау мен білім беру деңгейлерін 
дамыту мәселелеріне ерекше көңіл бөлген.
In this article the authors consider innovations and modernizations 
of the modern education in schools and higher education system. The 
authors of this article accentuate special attention on the problem of social 
modernization and development of the education level.

18
ISSN 1811-1831. Вестник ПГУ
19
серия
 ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ. 2015. №3
ӘОЖ 316:314.3 
С. Қ. Әбілдина
п.ғ.д., профессор, «Бастауыш оқытудың педагогика мен әдістеме» кафедрасы, 
Е. А. Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті, Қарағанды қ. 
ҚАЗАҚТЫҢ ҰЛЫ АҒАРТУШЫЛАРЫНЫҢ 
ТӘЛІМГЕРЛІК ЕҢБЕКТЕРІ – ҚАЗАҚСТАНДА 
ЭТНОМӘДЕНИ БІЛІМ БЕРУДІҢ БАСТАУЫ
Мақалада  Қазақстанда  этномәдени  білім  берудің  бастауы 
болған қазақтың ұлы ағартушыларының тәлімгерлік идеяларына 
сипаттама  берілген.  Ағартушылардың  этномәдени  білім  беруге 
байланысты еңбектеріне жан-жақты талдау жасалған.
Кілтті сөздер: этномәдени білім, адамгершілік-эстетикалық, 
тәлімгерлік мұралары, тәрбие, білім.
ХХ  ғасырдың  басында  Қазақстанда  болып  жатқан  экономикалық 
және  әлеуметтік  өмірінде  өзгерістер  өлкедегі  педагогикалық  ойлардың, 
ағарту мен мәдениеттің дамуына өз үлесін қосты. Халыққа білім берудегі 
алға  ілгерілеушілікке  қарамастан,  Қазақстандаға  ағарту  ісі  әлі  де 
қанағатанарлықсыз еді. Қазақ балаларының  96% әлі де мектептен тыс қалды. 
Патша өкіметі революциялық идеялар мен халықтың өзіндік санасының 
өсуінен қорқып, білім беруді біраз шектеді. 
Қазақтың ұлы ағартушыларының тәлімгерлік еңбектері қазақстанда 
этномәдени  білім  берудің  бастауы  болды.  Қазақстандағы  этномәдени 
білім беру идеялары XIX ғасырдың II жартысында қазақ халқының ұлы 
ағартушыларының  әлеуметтік-саяси,  философиялық,  педагогикалық, 
психологиялық көзқарастарымен өзекті байланыста дамыды. Қазақстандағы 
этномәдени  білім  беру  идеяларының  Ш.  Уәлиханов,  А.  Құнанбаев,  
Ы. Алтынсарин есімдерімен байланысты екендігі анық. Қазақ демократ-
ағартушыларының  бірі  Ш.  Уәлихановтың  ағартушылық-халықшылдық 
көзқарасы,  Ы.  Алтынсариннің  тәлімгерлік  мұралары,  ұлы  Абайдың 
философиялық-педагогикалық көзқарастары Қазақстанда этномәдени білім 
берудің негізін  қалауға прогрессивтік ықпал етті десек еш жаңылыспаймыз. 
Белгілі ғалым Қ. Б. Жарықбаев айтқандай: «Халықтан шыққан үздік 
ойшыл  тәлімгерлер  халықтық  тәлім-тәрбиеден  нәр  алып,  дамиды.  Ал 
халықтық  тәлім-тәрбие  ойшылдардың  ой-пікірлері  арқылы  күрделеніп, 
шырай алып, әрмен қарай дамиды» [1].
Қазақ топырағында этномәдени білім идеясының туын алғаш көтерген 
Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов (1835-1865) бүкіл әлемдік ғылым-білімнен 
мейлінше мол сусындаған, жан-жақты білімді, озат ойлы, ерекше дарынды 
адам еді. Ол өзін терең тарихшы, ерінбес этнограф, батыл саяхатшы, талмас 
географ, білгір әдебиетші, шебер суретші, жалынды публицист, жан сырын 
ұққыш, нәзік психолог, тәлімгер, үлгілі ұстаз ретінде көрсете білді.
Көне түркі салт-сана, әдет-ғұрыптың қаймағы бұзылмаған қазақтарда, 
өмірдің бар саласын қамтитын оқиғалармен байланысты адам аттары, жер-
су аттары т.б. есте сақталып, атадан балаға жалғасып жатады...» – деп тайға 
таңба басқандай анық әрі дәл жазғаны кейінгі ұрпақты таңқалдырары әрі 
ұлттық рухқа тәрбиелеуі сөзсіз [2].
Шоқан бұл халықтарда төкпе, суырып салма қасиеттің мұншалықты 
дамып жетілуінің сырын ашуға да тырысты. «Мұндай қасиеттің болуына 
көшпелілердің алаңсыз өмірі әсер етті ме, болмаса ұшы-қиыры жоқ жасыл 
дала мен моншақтай тізілген жұлдызы көп ашық аспанды сұлу табиғат әсер 
етті ме, – ол әзір бізге мәлімсіз» [3].
Шоқан  осындай  қабілеттің  пайда  болуының  көзі  жазира  даладағы 
көшпелі  өмірдің,  не  әсем  табиғаттың  әсерінде  жатқан  болуы  керек  деп 
топшылайды.
Ғалым  қазақ  халқының  ұлттық  психологиясын  мына  төмендегі 
пікірлерінде жеріне жеткізіп сипаттаған: «...қазақ барлық сенім, әдетімен 
де, – деп жазды ол, – ойын-сауығымен де, әр кезде жасаған адамдарының 
тарихи мәні бар оқиғаларды баяндайтын поэтикалық құны күшті аңыздар, 
өлең-жырлар жасаумен де, сауыққа құмарлығымеи де, халықтық заңның 
көптеген кодекстерін сақтаумен де, соттық шешімдерімен де, полицялық 
шаралармен де, ең ақылдылардың қатарына қосылады» [4].
Өз халқының мәдениеті мен әдебиетін, әдет-ғұрпын осыншама жоғары 
бағалаған.
Ы.  Алтынсариннің  «Қырғыз  хрестоматиясы»  (1879),  «Мактубаты» 
(1899)  –  қазақ  топырағындағы  тұңғыш  оқулықтар.  (Оқулық  алғаш  
«Қырғыз хрестоматиясы» деген атпен шықты да, 1899 жылы ол «Мактубат» 
деген  атпен  қайта  басылып  шықты.  Бұл  оқулық,  ең  алдымен,  Еуропа 
оқымыстыларының  педагогикалық  көзқарастары  мен  оқыту,  тәрбиелеу 
әдіс-тәсілдеріне негізделіп жасалды, бірақ ұстаз оларды талғам-талдаусыз, 
сол күйінше ала салған жоқ, керісінше, оған енетін материалдарды қазақ 
балаларының түсінік-танымына сәйкес етіп алды, өзі де осы талапқа орай 
әңгіме, өлендер жазып құрастырған хрестоматиясына қосты. Сөйтіп, ұлы 
ағартушы-ұстаз халқымызды білім бұлағынан сусындатып, өзге мәдениетті 
елдердің  қатарына  қосуға  бойындағы  бар  күш-қуатын,  білімін  сарқа 
жұмсады. Бұл бағытта тыңнан жол салып, соған бүкіл саналы өмірін арнады.

20
ISSN 1811-1831. Вестник ПГУ
21
серия
 ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ. 2015. №3
Ы.  Алтынсарин  К.  Д.  Ушинский,  В.  Паульсон,  В.  И.  Водовозов,  
Б. Ф. Бунаков тәрізді педагогтардың әліппе оқулықтарын негізге ала отырып, 
қазақ балаларына арнап «Оқу құралын» жазды. Ы. Алтынсариннің енді бір 
топ шығармалары халқымыздың салт-дәстүр, әдет-ғұрыптарын сипаттайтын 
этномәдени білімге негізделген еді. 
Ы.  Алтынсарин  мектепте  татарша  діни  жаттамалы  оқудың  орнына 
балаларды ана тілінде оқытуға ерекше мән берді, оларды халықтық дәстүр, 
аңыз  әңгіме,  мақал-мәтел  негізінде  оқытып-тәрбиелеуге  ерекше  назар 
аударып,  өз  хрестоматиясына  халық  ауыз  әдебиетінің  материалдарын 
атап айтқанда жастарды ерлікке, өнерге, жақсы адамгершілік қасиеттерге 
баулитын асыл үлгілерін көптеп енгізді.
Қазақ халқының келешегі тек өнер-білімде деп түсінген ұлы ағартушы 
өз ойын іске асыруда түрлі тосқауыл кедергілерге кездесті, бірақ оларды 
табандылықпен  жеңе  отырып,  өз  мақсатын  іске  асыра  білді.  Ол  қазақ 
даласында татар молдалары таратқан діни оқуға, сондай-ақ патша өкіметінің 
отарлау саясатына негізделген христиан дінін таратуға қарсы болды.
Ы.  Алтынсарин  қазақ  даласында  ашылып  жатқан  мектептердің 
миссионерлік бағытын жақсы түсінді. Патша өкіметі бұратана халықтарды 
орыстандыру саясатында білім беру жүйесіне ерекше мән берді.
Ең алдымен басқа халықты бөтен дінге үгіттеу, насихаттау қажет. Ол 
үшін тіл мен алфавит керек. Тарихтан мәлім, алфавит дінмен бірге дүниеге 
келді, ол діннің ең басты құралының бірі. Сондықтан мұсылмандарды араб 
алфавитінен айырмай, ислам дінінен айыру мүмкін еместігін миссионерлер 
жақсы  түсінді.  Орыс  мәдениетін  қабылдаушы  мұсылмандарды  үркітіп 
алмау  үшін  орыс  графикасын  біртіндеп  кіргізуді  дәлелдеген  миссионер  
Н. И. Ильминский болды. Ол сөйтіп бірте-бірте жуық арада дінінен безген, 
тілінен  айырылған,  мәдениетінен,  тарихынан,  әдет-ғұрпынан  қол  үзген 
мұсылмандар орыс графикасында қалып қоюы да мүмкін деген пікірді алға 
тартты және жүзеге асыруға белсене араласты.
Өкінішке орай, ұлы педагогтің ұлттық-мәдени, тіл, дін мәселелеріне 
көзқарасы кейінгі кезге дейін бұрмаланып келді. Мысалға оның ең танымал 
«Кел, балалар, оқылық» өлеңінің алғашқы жолы «Бір Аллаға сиынып» күні 
кешеге дейін жасырын болып келгенін алсақ та болады.
Ы. Алтынсарин халқымыз туралы бір-біріне қарама-қарсы екі түрлі 
көзқарастың  бар  екендігін  жақсы  түсінді.  Ол  кейбір  менменсіген  орыс 
миссионерлерінің қазақ халқын кем тұтып, оған тілін тигізіп: «қазақ – тентек, 
казақ қанішер халық» деген пасық ниетті пиғылдарына бар ашу-ызасымен 
аяусыз  соққы  беріп,  өз  халқының  ғасырлар  бойы  жинақталған  мәдени 
мұрасын, тамаша салт-санасын мақтаныш етті. «Бізді өзгелер табиғатынан 
ақылды, іскер халық деп ойлайды. Осының шындығын іс жүзінде көрсетуіміз 
керек... Қазақ – табиғатынан ақынжанды, дарынды халық», – деп жазды  
Ы. Алтынсарин «Орынбор листогі» газетіне жазған бір мақаласында [5].
Ы.  Алтынсариннің  «Қазақтарға  орыс  тілін  үйретудің  бастауыш 
құралында» көптеген қызғылықты психологиялық ойлар бар. Осы айтылғанға 
орай ол бірде былай деп жазды: «Әуелі оларға (шәкірттерге) зат есімге ғана 
жататын зат аттарын үйретемін, содан кейін заттың сынын көрсететін сын 
есімді үйретемін. Осылардан кейін зат есімді олардың сынымен қосып ақ 
адам деген сияқты сөйлемдерді құрып үйретемін» [6]. Екінші бір жерде ол: 
«Қазақ балаларына орысша кітаптарды оқытуға, оқығандарын түсіндіріп 
отыруға  кіріспей  тұрып,  олардың  жеке  сөздерді  болсын  және  негізгі 
грамматикалық ережелерді болсын түсіну үшін бірқатар жүйелі әзірліктен 
өткізу керек болады. Мұндай алдын ала әзірлік жасалмаса, оқушылардың 
түсінігі тым шалағай болып шығады, ешбір грамматикалық ереже жайында 
белгілі бір түсінік алуға оқушылардың шамасы келмей қалады, көпке дейін 
«она» деген сөздің орнына «он» деп, «иду» деген сөздің орнына «шел» деп, 
тағы солар сияқты қателер жасап жүретін болады» [7].
Ағартушы-педагогтың  осы  ойларында  терең  этнопедагогикалық 
және  этнопсихологиялық  түйіндер  жатыр.  Ол  шәкірттердің  білімді  жай 
жаттап  алып,  үстірт  меңгермей  мыйға  тоқып,  санасынан  өткізіп,  әрбір 
сөздің  мәніне  терең  бойлап  түсінуін  талап  етті.  Мұғалімдерге  барлық 
пәнді осылайша жүргізудің қажеттігін, яғни К. Д. Ушинскийдің тілімен 
айтқанда,  оқу  жүйесіне  барлық  сезім  мүшелерін  (көз,  құлақ,  иіс  т.б.) 
қатыстырып, оқушылардың қызығу белсенділігін арттыра берудің ерекше 
маңыз  алатындығын  ескертті.  Ол  сондай-ақ  қазақ  балаларының  өзіндік 
кейбір ұлттық ерекшеліктерін көрсете келіп, осы жәйтті де оқыту-тәрбие 
ісінде мұғалімдердің үнемі ескеріп отыруын қажет деп санады. Мәселен,  
Ы. Алтынсариннің өзі қазақ балалары үшін «Хрестоматия» құрастырғанда 
осы жағдайды қатты ескергені байқалады. «Қатаң тұрмыста өскен қазақтарға, 
мәндірек әңгімелер керек болады. Мысалдарды қазақ балаларының оқығысы 
келмейтінін,  оқыса  күлетінін,  ал  олардың  ата-аналары  балаларымызға 
сауысқан мен қарға сөйлеседі деген сияқты жоқ нәрсені үйретеді деп, тіпті 
ренжитінін тәжірибемнен білемін. Қазақ балаларына, меніңше, мағыналы 
анекдотттар,  жұмбақтар,  ойына  ой  қосатын  әңгімелер  немесе  оларды 
қызықтыратын,  мысалы,  жібек  құртының  көбелектерінің  өзгерулері, 
құндыздың өзіне үй салып алатыны сияқты әңгімелер тәуірірек болады» [8].
Ы.  Алтынсариннің  тәрбиеші  ұстаз,  мұғалімдік  өнер  жөніндегі 
айтқандарында  да  педагогикалық-психологиялық  түйіндер  аз  емес.  Ол 
оқу-тәрбие  процесіндегі  мұғалім  рөліне  айрықша  маңыз  берді,  мектеп 
ісінің  сан-саласындағы  жетістіктерді  мұғалімнің  білімі  мен  іскерлігіне, 
беделі мен өз жұмысын жан-тәнімен сүйе білуіне байланысты деп түсінді. 
«...Қазақ  мектептерінің  бар  келешегі  –  деп  жазды  ол:  –  көбінесе,  істің 
қазіргі басталуына байланысты, сондықтан да мен қазір жақсы оқытушыны 
дүниедегі заттың бәрінен де қымбат көремін» [9].

22
ISSN 1811-1831. Вестник ПГУ
23
серия
 ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ. 2015. №3
Ұлы  ұстаздың  пікірінше,  тәлім-тәрбие,  оқыту  ісінің  нәтижесі 
шәкірттерден гөрі мұғалімдерге көбірек тәуелді. Ол балалармен сөйлескенде 
ашуланбай,  жұмсақ  сөйлесу,  шыдамдылық  етуі  керек,  әрбір  нәрсені  де 
ықыласпен түсінікті етіп түсіндіру керек, екі ұшты астарлы сөз, орынсыз 
терминдерді қолданбауы керек. Алтынсариннің, тәрбиеші-ұстаздың жеке 
басы  туралы  айтқан  пікірлерінің  негізгі  арқауы  –  тәлімгерлік  жұмыс 
–  өте  нәзік,  қасиетті  іс.  Ол  ұстаздан  өте  сезімталдықты,  балаға  деген 
сүйіспеншілікті, оның жайын жазбай тануды қажет етеді.
Ұлы ағартушы Ы. Алтынсарин қазақ жастарын оқуға шақырумен қатар, 
адамгершілікке,  достыққа,  еңбекке,  тапқырлыққа,  халқына  адал  қызмет 
етуге,  яғни  адам  деген  ардақты  есімді  ақтай  алатын  кісі  болып  шығуға 
үндеді және жастарға бала кезінен бастап дұрыс тәрбие бергенде ғана бұл 
міндеттерді іске асыруға болатындығын ол жақсы ұғыңды. Сондықтан, ол 
өзінің оқытушылық, жазушылық, аудармашылық жұмыстарын осы мақсатқа 
бағындырды, қазақ халқының этностық-мәдени білім беру жүйесінің ілкі 
бастауында тұрды, ұлттық тәлім-тәрбие туралы мол қазына қалдырды.
Этномәдени білім беру идеяларын ұлы Абай (1845-1904) шығармаларынан  
көрініс беруі де заңдылық. Адамның өсіп, жетілуіндегі тәрбиенің рөліне 
ерекше тоқтала келе, өзінің 19-қара сөзінде «Адам баласы туа сала есті 
болмайды. Естіп, көріп, ұстап, татып, естілердің айтқандарын есте сақтап 
қана естілер қатарында болады. Естіген нәрсені есте сақтау, ғибрат алу ғана 
есті етеді» – деп ақыл-естің тәрбиенің жемісі арқылы жетілетінін ғылыми 
түрғыда дәлелдеп береді [10]. Абай «сүйекке біткен мінез сүйекпен бірге 
кетеді» дейтін теріс көзқарасты әшкерелеп, адам мінезі өмір барысынан 
сабақ алып, өзін қоршаған жағдайларға байланысты, өзгеріске еніп, оның 
іс-әрекеттері арқылы көрінеді деген тұжырым жасайды. 
Ақылды азамат болу үшін адам бойындағы қасиеттердің қалыбы үш 
нәрсеге байланысты екендігін айтады: «...Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста, 
Сонда толық боласың елден бөлек», – деп адам мінезіндегі орынсыз мақтан, 
ойсыздык, салғырттық, жалқаулык, күншілдік, көрсеқызарлық сияқты жаман 
әдеттердің ақыл мен ойды тоздыратынын айта келіп, естігенді еске сақтау, 
көргеннен үлгі-өнеге алу, жаман әдет-дағдылардан бойын аулақ ұстау, нәпсіні 
ақылға жеңгізу, ұстамды болу сияқты адамгершілік қасиеттерді қастерлейді.
Ұлы ойшыл адам мінезінің түрлерін адамгершілік, моральдық, имандық 
тұрғыдан қарастырып, оларды жақсы және жаман деп жіктейді. Әдептілікті, 
сыпайылықты,  құмарлықты,  тәуелсіздікті,  беріктікті  жақсы  мінезге 
жатқызса, сенгіштікті, арсыздықты, мақтаншактықты, қулықты, жауыздыкты 
т.б. жаман мінез деп есептейді. «Егер есті кісінің қатарында болғың келсе, 
күнінде бір мәртебе, болмаса жұмасына бір, ең болмаса айында бір, өмірді 
қалай  өткізгенің  жайында  өзіңнен  өзің  есеп  ал»  –  дейді.  Яғни  адамның 
өзін-өзі  тәрбиелеу  мәселесінің  маңызы  мен  мәніне  ерекше  тоқталады. 
Абай: «Адам баласы бір-бірінен ақыл, ғылым, ар, мінез деген нәрселермен 
озады. Онан басқа нәрселермен оздым ғой демектің бәрі ақымақтық» – дей 
келе, адамды тәрбиелеудегі қоғамдық ортаның рөлінің ерекшелігін саралап 
көрсете білді. «Адам баласын заман өсіреді, кімде-кім жаман болса, оның 
өзінің замандастарынын бәрі виноват» – дейді [11]. 
Абайдың  этномәдени  білім  беру  идеяларындағы  басты  нысана  – 
«Атаның баласы болма, адамның баласы бол... жақсы көпке ортақ, пайдаң 
еліңе, халқыңа тисін», деген гуманистік ой-пікірді қуаттау болды. Абай 
қоршаған  ортаның  шындығын  мойындай  отырып,  ақыл  мен  сана  еңбек 
барысында қалыптасатындығы туралы «Ақыл ғылым: бұлар - кәсіби» дейді.
Абайдың философиялық-гуманистік көзқарастарының көбі адамгершілік 
мәселесіне келіп тіреледі. Ақын «Жеке адамдарды жаманшылықтан арылтып, 
сол арқылы заманындағы қауым-қоғамын және бар халқын түзетіп, өзгертпек 
болады. Сонда оның бұл мейірім, әділет, шапағат, ар-ұят ұялаған жылы 
жүректі жан және жылы жүрек жетекші болған нұрлы ақыл мен ыстық 
қайраттың иесі. Сонда ғана бұл толық адам болмақ» [12].
Сонымен,  Ресей  империясы  құрамындағы  Қазақстанда  этномәдени  
білім беру теориясына жасаған тарихи талдау мынадай тұжырымға келуімізге 
мүмкіндік берді:  
– Қазақстанды Ресейдің отарлау саясаты Қазақстанның экономикасына 
ғана емес, әлеуметтік-мәдени өміріне де өз ықпалын тигізді. 
– Орыстандыру саяаты арқылы халықты өз дінінен, тілінен, мәдениеті 
мен тарихынан алшақтатпақшы болды. 
– Осы кезеңде Қазақстанда этномәдени білім беру идеясының негізін 
қалаушылар: Ш. Уәлиханов, Ы. Алтынсарин, А. Құнанбаев т.б. болды.Олардың 
еңбектері мен атқарған педагогикалық қызметтері, ғылыми зерттеулері, әдеби 
шығармаларының барлығы этномәдени білім берудің негізін қалады.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 Жарықбаев, Қ. Б., Қалиев, С. Қазақ тәлім-тәрбиесі. / Оқу құралы. 
– Алматы : Санат, 1995. – 352 б.
2 Сәтбаева, Ш. К. Шоқан Уәлиханов – филолог. – А., 1987.
3 Негимов, С. Ч. Ч. Валиханов о жанровых формах казахского народа.//
Ч.Ч.Валиханов и современность. – А., 1988.
4 Уәлиханов, Ш. Ш. Таңдамалы. – А., 1984.
5 Алтынсарин, Ы. Собр. соч. в 3 томах. – т. 2.– А.,1976. 
6 Алтынсарин, Ы. Тандамалы педагогикалық мұралары. – Алматы: 
Рауан, 1991. – 368 б. 
7 Алтынсарин, И. Киргизская хрестоматия. Начальное руководство к 
обучению киргизов русскому языку. – Оренбург, 1879. – 32 с.

жүктеу/скачать 1,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: