1 дәріс: Психология пәні, салалары және даму тарихы
жүктеу/скачать 1,05 Mb. Pdf көрінісі
|
Жалпы психология. Оқулық
| 4. Ойлаудың түрлері.
Ойлаудың үш түрі болады: Практикалық ойлау, нақтылы-бейнелі ойлау, теориялық ойлау. Практикалық ойлау - нақты заттармаен тікелей байланыса ой қызметін орындау түрі. Мәселен, машина моторының неліктен бір қалыпты жұмыс істемей тұрғандығын білу үшін жүргізуші капотты кӛтереді, мотордың қызуын байқайды, контактілерді тексереді, егер қажет болса сымдардың ұшын тазартады, кей жерлердегі шайбаларды нықтайды, свечаларды алып қарайды, майды үстемелейді. Ойдың мұндай түрі практикалық деп аталады. Оны шешу тәсілі - практикалық әрекет. Нақтылы-бейнелі ойлау - елестер мен психика ӛрнектерін арқау еткен ойлау түрлері. Адам заттың бейнесін ғана емес, оның қимыл-қозғалыстары туралы ойлайды. Мәселен, адам мылтықтың құрылысын қандай, оны қандай бӛлшектерге бӛлуге болады десе, мұндайда оның ойы кӛрнекті, бейнелі болады. Ал мылтықты қолына ұстап, оны түрлі бӛлшектерге бӛліп әрекет етсе, кӛрнекті әрекет ойы болады. Керек жерге қай жолмен тезірек жетуге болатынын ойластырған адам барар жолдың барлығын кӛрнекі бейнемен елестетіп шығады. Ол олардын әркайсысының ұзақтығын, жол сипатын, жүріп ӛтуге кететін уақытын салыстырып талдайды, мәселені ойша шешеді. Ойлаудың мұндай түрі нақтылы-бейнелік деп аталады. Теориялық ойлау - абстракт түсініктерді пайдалану және жалпыланған заңдылықтарды ашумен байланысты ойлау түрі. Егер мәселе теориялық түрде қойылса, оны шешу үшін абстракциялық ұғымдарды, теориялық білімдерді пайдалану талап етіледі. Мәселен, оқушыға оқыған шығармасының әдеби қаһармандарының қайсысының пікірі дұрыс екенін анықтау тапсырылса, ол кітап қаһармандарының барлық нақтылы қылықтарын талдаудан ӛткізуі, оларды «борыш», «намыс», «берілгендік», «патриотизм» т. б. сияқты ұғымдармен берілетін қоғамда-қабылданған мораль нормаларымен салыстыруы қажет. Мұндай ой теориялық (сӛздік-ұғымдық) деп аталады. Қолданылатын құрал-жабдықтарына тәуелді ойлау келесі түрлерге бӛлінеді: Вербалды (сӛздік) және визуалды (кӛру), нақты және дерексіз (абстракт) ойлау. Бағыт-бағдарына қарай ойлау бірнеше түрге ажыратылады: Логикалық (қисынды) ойлау - логикалық амалдар( салыстыру, жүйелеу, қорыту т.б.) жәрдемімен орындалатын ойлау түрі. Синкретикалық( біріктіру) ойлауда құбылыстар мәнді қатынастарынан емес сырттай ұқсастық белгілері бойынша ӛзара байланыстырылады. Шешілетін мәселе мен орындалатын іс-әрекеттердің стандартты немесе стандартты болмауынан келесідей ойлау түрлері ажыратылады: алгоритмдік, дискурсив, эвристикалық, және шығармашыл ойлау. Алгоритмдік ойлау – типтік мәселелерді шешуге қажет алдын-ала белгіленген ережелерге, әрекеттердің қалыпты бірізділігіне орайласқан ойлау түрі. Дискурсив ойлау - ӛзара байланысты ұғымдар жүйесіне негізделген ой әрекет түрі. Шығармашыл ойлау – соны жаңалықтар ашуға, түбегейлі жаңа нәтижелерге қол жеткізетін ой қызметі. Эвристикалық ойлау – қалыптан тыс мәселе, міндеттердің шешімін табуға бағытталған ӛнімді ойлау процесі. Танымдық процестер ӛздерінің ӛту сипаттары бойынша шұғыл сезімдік (интуитивтік) және аналитикалық (талдауға негізделген) болып бӛлінеді. Шұғыл сезімдік (интуитивтік) ойлау сипаты: ӛтуі шапшаң, толық түсінікке келмеген, кезеңдері анық емес. Ойлаудың арнайы түрі акустикалық – психикалық сырқаттармен кӛрінеді( ақылдан адасу, ес ауу жағдайында). Ӛмірде мұндай сырқатта ойдың ӛтпелі формалары кӛптеп кездеседі, нақты тәжірибеден шамалап ажырасудан бастап, негізсіз шындыққа тіпті жанаспайтын қиялилыққа дейін. жүктеу/скачать 1,05 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|