ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

129 

 

М.А. Гончаров мәртебені тікелей немесе алдын-ала жасалған тұлға немесе әлеуметтік 

құрылым жөніндегі визуальді әсер ретінде анықтайды [ 3 ]. 

Әдеби  дерек  көздерін  талдау  мәртебе  адамдар  санасындағы  заттық  әлемінің  және 

әлеуметтік  ақиқаттың  көріну  пішіндерінің  бірі  ретінде  қоғам  дамуының  барлық 

кезеңдерінде тіршілік еткендігін сенімді көрсетеді. 

Сонымен  қатар  мәртебе  жөніндегі  жеке  және  тіпті  дербес  ғылым  біздің 

қоғамымыздың дамуының қазіргі замандық  кезеңінде ғана ақпараттық  және қатысымдық 

технологиялардың  шынайы  ақиқатқа  енгізілуімен  және  дамуымен  бірге,  оның  ішінде 

Ғаламтордың  пайда  болуымен  және  тұлғаның  өзін-өзі  танытуының  мәнділігін 

жоғарылауымен бірге пайда болды. Мұның барлығы да ақпараттық ортаның дамуы үшін 

және  сәйкесінше  адамдардың  дербес,  ұжымдық  және  көпшілік  санасын  басқару  үшін 

әралуан жағдайларды жасауға алып келді.  

Социологиялық,  философиялық,  психологиялық  және  педагогикалық  әдебиеттерде 

келтірілген  түсініктерді  талдап  қорыта  отырып  біз  мәртебе  жөнінде  осы  зерттеу  мән-

мәтінінде айта отырып  тұлға немесе әлеуметтік құрылым жөніндегі визуальді- аудиальды 

әсерлерді  ойластырылған  түрде  немесе  тікелей  жасау  туралы  сөз  ету  қажеттігі  жөнінде 

тұжырым жасаймыз. Мәртебе әсер арқылы адамның тұлғалық іскер қасиеттерін барынша 

көрнекі көрсетуге мүмкіндік береді. Олар кейбір жағдайларда тұлғаның рухани ординарлы 

еместігін  қанықтырып,  өзгерте  отырып  визуальді-аудиальды  тұлға  қабықшасын 

бейнелейді [6].  

Педагог  мәртебеі  дегенде  оның  кәсіби  іс-әрекетін  жүзеге  асыруының  заттық-

кеңістіктік  ортасы  арқылы  эстетикалық  безендіру  жиынтығындағы  сыртқы  түр,  сөйлеу, 

қозғалыс, ым, қимыл мәнерлілігі арқылы көрінетін іс-әрекет стилінде бейнеленген сыртқы 

және  процессуальді,  ішкі  компоненттер  жүйесінің  бейне  –  көрінісі  ұғынылады.  Бұл 

анықтама  біздің  көзқарасымызша  педагог  мәртебеі  сипаттамасын  барынша  толығымен 

бейнелейді және ол осы зерттеуге негіз ретінде алынған.  

Мәртебені қалыптастырудың субъективті, объективті шарттарының бірі ретінде өзін-

өзі  танытуды  құрастыру  технологиясы  қабылданғандығына  байланысты  В.М.  Шепель, 

К.С.  Станиславский  еңбектерінде  көрсетілген.  Оның  үдерістеріне  байланысты  сипатын 

ашатын теоретикалық тұжырымдар айрықша қызығушылық туындатады, олар мәртебенің 

қызмет  ету  механизмдері  мен  оны  бағытты  түрде  қалыптастыруды  негіздеуге  мүмкіндік 

береді [ 1]. 

 «Мәртебе»  ұғымы  біріншіден  нысанды  аудитория  қабылдайтындығы  және 

қабылдаудың өзіндік дәйегін сезіну жүргізілетіндігі  жөніндегі  ұғым-түсінік пайда болған 

кезде;  екіншіден  нысан  бейнесін  қалыптастырудағы  мақсатқа  бағытталушылық  пайда 

болған  кезде  қолданған  мәндірек  болар  еді.  Бұл  кезде  иммидждің  үш  субъектісін 

айқындауға болады. 

Біріншіден,  мәртебе  аудиториясын  құрайтын  адамдар  психикасының  белсенділігі 

қоршаған  шынайы  әлемнен  бейне  сипаттамаларын  айқындай  отырып  нысан  бейнесі 

құрылысымен  байланыстырылады.  Аудитория  мұндай  жағдайда  қабылдаудың  ұжымдық 

субъектісі болып табылады.  

Екіншіден  қабылдау  нысанының  өзі  өз  қасиеттерін  қоршаған  ортаға  белсенді 

хабарлайды,  таратады  және  бұл  мағынасында  ол  өзін-өзі  таныту  субъектісі  ретінде 

көрінеді.  

Үшінші субъект – басқару субъектісі адам немесе адамдар тобы болады (кәсіпорын 

жетекшілігі,  мәртебемейкер),  олардың  мақсатқа  бағытталған  іс-әрекеті  иммидж  нысанын 

белгілі бір үлгіде қабылдауды ұйымдастырудан тұрады.  

130 

 

Мәртебе қызметі екі категорияға бөлістіріледі: құндылық және технологиялық. Олар 

өзін-өзі танытудың құрамдас бөліктері болып табылады. Өзін-өзі таныту –бұл өзіңді беру, 

өзіңе  билік  жасау,  өзіңнің  қандай  да  бір  сыртқы  қасиеттеріңе  адамдардың 

қызығушылықтарын өзектілендіре отырып назар аударту [ 1].  

А.С. Ковальчук өзін-өзі танытуды немесе өз бейнеңді егер де қоршаған адамдар адам 

бейнесін  қарқынды  түрде  қабылдаған  жағдайда  нәтижелі  түрде  көрсетуді  анықтайды. 

Мұндай  бейнеге  басқа  адамдармен  өзара  қарым-қатынастардағы  ымырашылдық, 

тәртіптілік, олармен қатынас жасаудағы қуаныш тән болып келеді. 

Адамның «Игілікті» стратегиясы белгілі әлеуметтік топтар қабылданған белгілермен 

басқарылады және  өзіңді ыңғайлы жағдайға қою мен «сыйақы» алуға бағытталған. «Өзін-

өзі құрастырушы» стратегия «мінсіз Менді» нығайту және қолдау көрсетуге бағытталған, 

яғни  адамның  өзінің  «мінсіз-Меніне»  енетін  қасиеттерімен  әсер  қалдыру  тілегінен 

туындайды.  В.М.  Шепель  өзін-өзі  таныту  жөнінде  өз-өзіңді  беру  техникасы  деп  жазады. 

«...сәйкес  мәртебеге  үміт  еткендердің  тұлғалық  іскерлік  сипаттамалары  қаншалықты 

көрнекті болса оларды бейнелеу тәсілдерін таңдау да соншалықты оңай.  

Мәртебе  құру  бойынша  тиімді  кәсіби  іс-әрекет  белгілерін  таңдау  оны 

тиімділендірудің  маңызды  кезеңі  болып  табылады.  Имиджді  басқару  тиімділігінің 

белгілері  мен  көрсеткіштерін  дұрыс  таңдауға  иммидж  түзуші  іс-әрекеттің  өзінің  де, 

сондай-ақ субъектінің негізгі кәсіби іс-әрекетінің де өнімділігі тәуелді болады.  

Белгілі  бір  іс-әрекет  өнімділігі  белгілері  мен  көрсеткіштерін  анықтауда  әралуан 

тәсілдер  ұшырасады.  Критериальды  аппаратты  барынша  толық  қалыптастыру  Н.В. 

Кузьмина,  Е.А.  Петрова,  Л.М.  Митина,  А.А.  Калюжный  және  педагогтың  кәсіби  іс-

әрекетінің 

психологиялық 

ерекшеліктерін 

қарастыратын 

басқа 

да 

бірқатара 

зерттеушілердің еңбектерінде мазмұндалған.  

Мәртебе  құру  бойынша  кәсіби  іс-әрекет  өнімділігінің  интегралды  көрсеткіші 

шеберлік  белгісі,  ал  тұлға  кәсібилігінің  интегралды  көрсеткіші  –  «Мен-  концепциясы» 

болып табылады.  

А.А. Калюжный мәртебенің келесі белгілерін айқындайды:  

1.Кешенділік – әралуан қасиеттер, сапалар, тұлға жай-күйі иммиджіндегі интеграция.  

2. Біртұтастық- иммидждің әралуан параметрлері арасындағы корреляция. 

 3.  Мәртебені  шынайы  әлеуметтік  мәдени,  саяси-экономикалық,  тарихи  және  кәсіби 

детерминанттармен қабылдау және қалыптастырудың байланыстылығы.  

4.Мәртебе 

бен  үлгі  бейне  арасындағы  қарама  –қайшылықты  шешуге 

бағытталушылық  субъект  үлгі-бейне  және  иммидждегі  оның  өзін-өзі  жүзеге  асыру 

дәрежесінің тұлғалық потенциалының ақарақатынасы.  

5.Субъекті  үлгібейненің  «Мен  концепциясының»  өзара  әрекеттестіктің  басқа 

субъектілерінің мен концепциясымен бір өлшемділігі мен өзара байланысында иммиджде 

жүзеге асырылуын.  

6.  Мәртебенік  өзара  әрекеттестік  субъектілерінің  тұлғалық  қасиеттерінің  мазмұны 

мен  динамикасындағы  иммидждің  бір  өлшемділігі,  субъект,  үлгібейне  иммиджі 

тиімділендіру  міндеттері  қабілеттіліктерінің,  ителлектуальдық  және  психикалық 

ресурстардың тепе-теңдігі.  

7.Мәртебені 

қалыптастыру 

бойынша 

интерсубъектілі 

өзара 

әрекеттестігі 

құрастырылмалылығы,  оның  тұлғаның  құндылықтары  басымдығына,  өзін-өзі  дамытуы 

мен өзін-өзі жетілдірілуіне бағытталушылығы.  

8. Мәртебенің субъект үлгібейнесі тұлғасы мен әлеуметтік тапсырыс даму деңгейінің 

теңестірілуі 

131 

 

 9.Мәртебенің  субъект  үлгібейнесі  гуманитарлық-  тұлғалық  мүмкіндіктері  мен 

иммидждегі оның өзін-өзі жүзеге асыру дәрежесінің арақатынасы. 

10.Гуманизм  тұлғаның  өзін-өзі  жүзеге  асырулары  факторлары  мен  тұлға 

құндылықтары басымдығы ретінде.  

11.Мәртебе  бен  интерсубъектылы  өзара  әрекеттестік  субъектілерінің  ішкі  және 

сыртқы  детерминациясын  ырғақтандыруды  есепке  алатын  иммидждің  мақсатқа 

бағытталушылығы.  

12.  Интерсубъектылы  өзара  әрекеттестік  жүйесіндегі  конструктивтік,  динамикалық, 

гуманитарлық-тұлғалық,  қағидалық  аяқталмаған  даму  ретіндегі  мәртебенің  эмпирикалық 

және концептуальдық ұқсастығы.  

13. Іс-әрекет пен өзара әрекеттестік міндеттері үшін өнімділіктің тиісті деңгейіне қол 

жеткізу тиімділігі.  

Зерттеуші О.В. Лысикова имиджиология аспаптарына төмендегілерді жатқызады.  

1.Бағыттау –адамды жағымды ақпараттық ортаға орналастыру.  

2.Манипуляциялау  қатысымдық  ықпалдастықтың  кеңінен  таралған  тәсілі  болып 

табылады.  

3.Мифологизация сана және түйсік деңгейлерінде әрекет ететін қосарлы хабарламаны 

құрастырумен байланысады.  

4.Эмоционализация-ақпаратты  тиімді  тілден  эмоциональды  (білім  деңгейін, 

аудитория мамандығын, өткізу уақытын және т.б. есепке алу) тілге аудару.  

5.Формат-  берілген  мән-мәтіннің  қажетті  иммиджін  қалыптастыру  үшін  жасау 

үдерістері.  

6.Вербализация  иммиджмейкердің  аудиторияға  ұғынықты  тілде  қатфнас  жасау 

шеберлігіне негізделген.  

7.Детализация  ықпалдастық  деңгейін  жоғарылатуға  мүмкіндік  береді;  адам  жақсы 

есте сақтайды, жадыда ұзағырақ сақталады, мәселен: иіс, түр-түс, дәм сезімдері, дыбыстар 

және т.б. 

8.Архаизация -барлығын сипаттамалары бойынша шектемеумен байланысты- өзіңдікі 

/ жад, дос/ дұшпан және т.б.  

9.Жағымды иммиджді бұзатын нәрселердің бәрін алып тастауды қашықтандыру.  

10.Визуализация- бірден бірнеше каналдар бойынша ықпалдастық [4]. 

А.П.Панфилова имидждеу тәсілдері мен техникасының үш тобын айқындайды:  

1.  Жарқын  және  танылушы  бейне  жасау  техникасы.  Мақсаты:  назар  аударту,  есте 

қалу, ұнау, танымал болу. 

2.  Жағымды  қарым-қатынасты  қалыптастыру  техникасы.  Мақсаты:  жағымды  сезім 

туындату- сенім, симпатия, қызығушылық.  

3.  Мәртебені  ұлықтау  немесе  бейне  мәнділігін  күшейту  техникасы.  Мақсаты: 

мәнділікті жоғарылату – күш, абыройлылық, сенімділік.  

Қаланған мәртебені жобалау бәрінен бұрын жеке концепцияны жасауды білдіреді, ол 

үш элементтен тұрады:  

-мәртебелік мақсаттар мен мәртебенік стратегияны тұжырымдау;  

-мәртебе портретті сипаттау (қаланған бейненің мазмұндық сипаттамасы);  

-жеке мәртебені алға жылжыту арналары мен құралдарын, тәсілдерін таңдау.  

жүктеу/скачать 7,58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: