Дәріс модуль Отандық мәдениет тарихы Тақырып Қазақстан көшпелілерінің мәдениеті Сұрақтар 1

хикмет", Сүлеймен 

Бақырғани "Хикмет", Рабғузи "Қиссауыл  әнбия"  ("Әулиелер  дастаны", 

"Оғызнама" (IX—X ғасырлар), Әбілғазы Баһадүр "Түрік шежіресі", т.б. Көне 

түркі 

тілі, 

жазуы 

— 

бүгінгі өзбек, қазақ, ұйғыр, түрікмен, қырғыз, қарақалпақ халықтарына  ортақ 

мұра. 

Түркі 

тілі, 

жазуы 

негізінде 

осы 

аталған 

қазіргі түркі 

тілдес халықтардың әдеби тілдері қалыптасты. Түркі тіліндегі осы деректерде 

айтылған 

жазулар 

тіл 

ғылымында руна 

жазуы деп 

аталған. 

Ол Скандинавия халықтарының  тілі  бойынша,  сыры  ашылмаған  құпия  жазу 

деген сөз. Бұл жазудың оқылу сырын ашқан — В.Томсен. Одан кейін Орхон 

жазуларын  орыс  тіліне  аударған  түрколог В.Радлов болды.  Сөйтіп, XIX 

ғасырдың соңында  руна  жазуының  кұпия  сырының  ашылуы  ертедегі  түркі 

тілдес  халықтардың  да  өздеріне  тән  жазуларының  болғандығын 

көрсетті.                                                                                          

Түркі жазуы бір-бірімен қосылмай жазылатын 38 әріптен тұратындығы 

белгілі.  Кейбір  ғылыми  пікірлерге  қарағанда,  көне  түркі  жазуының  пайда 

болуына  соғда  әріптері пайдаланылған  немесе  әсері  тиген.  Бұл  екі  жазудың 

әріптерін бір-бірімен салыстырып қараса, екеуінің бір-біріне ұқсас еместігін 

байқау онша қиын емес. Керісінше, түркі әліпбиінің көріністері олардың ру-

тайпаларының таңбаларына ұқсас. Олай болса, "Түркі жазуының пайда болу 

негізі  олардың  таңбаларында  жатқан  жоқ  па?" деген  орынды  сұрақ 

туады.            

Түркі  дәуірінен  қалған  атақты "Күлтегін", "Білге  қаған" сияқты  тасқа 

жазылған дастандар қазақ  тіліне аударылып,  біздің  қолымызға  тиіп  отыр. 

Қазақ  халқы  ол  дастандарды  өздерінің  төл  дүниесіндей  қарсы  алды.  Оған 

басты 

себеп, 

ондағы 

жазылған 

әдет-ғұрып, 

салт-сана, 

діни-

наным, сенім, мақал-мәтел, батырлық 

жырлардың үлгілері 

бәрі-бәрі 

халқымыздың  тірлік-тіршілігінен  алынғандай  ұқсас.  Бұл  мұралар  қазақ 

халқының ертеден келе жатқан бастауы.             

Түркі дәуіріндегі ескерткіштердегі жазулардан және бір байқалатыны — 

өздері  мекен  еткен  географиялық  аймақтың  бағыттарын  барлай  білген. 

Шамасы, 

көшпелі 

өмірге 

байланысты мал 

шаруашылығының және табиғаттың ерекшеліктері ескеріліп отырған. 

Түркілер өздері өмір сүрген кеңістіктің төрт бұрышын тек жаз жайлауы, 

қыс қыстауы, мал жағдайы үшін ғана біліп қоймай, өздерімен көрші жатқан 

мемлекеттермен  байланыс, қарым-қатынас жасауда  да, соғыс іс-әрекетінде 

де географиялық бағдарлау жасай білген.