Н. С. Ахтаева А. И. Абдигапбарова

61 

 

сезінуге  мәжбүрлейді.  Бұл  қызметтің  мазмұнын  талдау  сон-

дықтан  да  бір-бірінен  ерекшелікте  болатын  және  өзара  тығыз 

байланысқан  екі  –  ұйымдастырушылық  және  психологиялық 

аспектіден тұрады. 

Басқару теориясы ұзақ уақыт бойы жалпы мінез-құлық тиім-

ділігі  және  жеке  алғанда  шешім  қабылдау  негізіне  негізделеді. 

Оның мәні жетекшінің өз мінез-құлқын жағдайдың барлық фак-

торларын  барынша  ескере  отырып,  тұрғызатынынан  және 

шешім  қабылдауынан  көрінеді.  Бұл  басқарудың  қатаң  сұл-

баларының  дамуын,  «фирманың  классикалық  теориясының» 

қалыптасуын  шарттандырды.  Бірақ  адамға  тән  психофизиоло-

гиялық  шектеулер  қатаң  тиімді  мінез-құлық  пен  шешім  қа-

былдауды  мүмкін  болмайтындай  етеді,  ал  мұндағы  барлық 

объективтік  факторларды  ескеру  мүмкін  емес.  Басты  тезисі 

психологиялық  (субъективтік)  ерекшеліктер  –  бұл  мінез-құ-

лықтың  объективті  шектеуші  факторлары  болып  табылатын 

«шектеулі  тиімділік»  тұжырымдамасы  жасалынды.  «Шешім 

қабылдау  мектебі»  туындайды,  фирманың  классикалық  тео-

риясы мінез-құлық теориясымен алмасады. 

Басқару мен шешім қабылдау теорияларында қазіргі уақытта 

екі негізгі – нормативтік және дискриптивтік тәсілдер бар.  

Нормативтік  тәсіл  субъективтік  және  психологиялық  фак-

торлардан  дерексіздене  отырып,  шешім  қабылдаудың  ереже-

лерін,  идеалдық  тәсілдері  мен  «рецептерін»  жасауға  бағыт-

талған. Дискриптивтік тәсіл, керісінше, бұл факторларды негіз-

гілер  ретінде  ескеруді  талап  етеді.  Бірінші  тәсілдің  міндеті  – 

шешім  қалай  қабылданатынын,  екіншісінің міндеті  –  бұл қалай 

нақты  жүзеге  асатынын  зерттеу.  Басқарудың  қазіргі  теориясы 

осы екі тәсілді сәйкестендіреді [38]. 

Шешім қабылдау қызметін ұйымдық талдау келесідей негізгі 

бағыттардан тұрады: 

1)  басқару  іс-әрекетінің  жалпы  құрылымындағы  шешім 

қабылдау  процестерінің  орны  мен  рөлін  анықтау  және  оларды 

басқарудың басқа қызметтермен өзара әсерлесуі; 

2)  ұйымның осы қызметінің жүзеге асуына әлдеқайда күшті 

әсер  ететін  ішкі  және  сыртқы  орталардың  негізгі  өлшемдерін 

талдау; 

62 

 

3)  басқару  шешімдерін  қабылдауды  жасау  процесінің  нор-

мативтік құрылымын сипаттау және оның кезеңдерін анықтау; 

4)  басқару  шешімдерінің  негізгі  түрлері  мен  кластарының 

сипаттамалары; 

5)  басқару шешімдеріне қойылатын нормативтік талаптар. 

Шешім  қабылдау  басқару  іс-әрекетінің  жалпы  құрылымын-

дағы  рөлі  жетекшінің  ең  маңызды  басымдығы  ретінде  қарас-

тырылады.  Бұл  қызметті  бәсеңдету  –  басқарудың  жалпы  про-

цесіндегі оның орнын үш жағдаймен анықтау: 

1.  Шешім  қабылдау  қызметі  –  стратегиялық  жоспарлау 

процесінің  маңызды  кезеңі,  ол  стратегиялық  балама  мен  стра-

тегияны  жүзеге  асыру  кезеңдері  арасында  тұрақтанады.  Осы 

кезде  жасалатын  шешімдер  бүкіл  ұйымның  қызмет  етуі  үшін 

үлкен мәнге ие. 

2.  Ол басқарудың басқа қызметтерін жүзеге асырудың өзін-

дік  мезанизмі  түрінде  болады,  өйткені  олардың  қажетті  ком-

поненті  болып  табылады.  Мысалы,  ұйым  мақсаты  олардың  ба-

ламалары  ішінен  таңдап  алу  нәтижесінде  айқындалады.  Ұйым-

дастыру қызметі де оның құрылымын таңдауға байланысты бо-

лады.  Жоспарлау  қызметі  дамудың  қандай  да  бір  стратегиялық 

вариантымен  ұштасқан.  Бақылау  қызметін  жүзеге  асыру  да 

бақылаудың  формаларын,  әдістерін  және  кезеңдерін  таңдауды 

білдіреді. 

3.  Жетекші  іс-әрекетінің  кез  келген  кезеңінде  сонда  шеші-

летін  міндеттер  мен  мәселелерге  қол  жету  дәрежесін  бағалау  қа-

жет.  Қойылған  мақсатқа  жету  немесе  жетпеуге  байланысты,  же-

текші осы кезең аяқталды ма, келесіге өтуге мүмкін бе, сол туралы 

шешім  қабылдайды.  Сонымен  шешім  қабылдау  қызметі  басқару 

іс-әрекетінің бір кезеңдері мен сатыларынан екіншісіне өту рөлін 

атқарады, сондықтан оны байланыстырушы ретінде анықтайды. 

 

жүктеу/скачать 1,92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: