Бейсаналылық,  сана,  жоғарғы  сана.  Философиядағы  бейсаналықтың

психикалық  қызмет  пен  жүріс-тұрыстың  мұралық  етілетін  жалпылама 
үлгілері, рәміздері және стереотиптері болады; 
3) "психоидтық бейсаналық" – органикалық дүниемен ортақ қасиеттері және 
біршама бейтарап сипаты бар бейсаналықтың ең іргелі деңгейі, сондықтан ол 
толық  түрде  психикалық  та,  физиологиялық  та  болмағандықтан  іс  жүзінде 
санаға толық мәлімсіз. 
Кейбіреулер  (мыс.эксперименталды  психологияның  негізін  қалаушы, 
неміс  физиологы  және  психологы  В.Вундт)  бейсаналық  процестерді  жоққа 
шығарып,  психологияны  саналы  күйлерді,  жайларды  зерттеу  ретінде 
анықтайды. 
Бейсаналық - саясатқа енжарлық; қоғамдық-саяси өмірге қатысудан бас 
тарту.  1.Адам  мінез-құлқындағы  сананың  қатысуынсыз,  ойламай,  дағдыға 
айналған  қасиет  арқылы  әрекет  жасау;  2.  Фрейд  концепциясындағы 
психикалық  энергияны  білдіретін  ұғым.  Бейсаналық  адам  мен  жануарлар 
арасындағы  ұксастықты,  туыстықты  аңғартады  Арт-терапияның  дамуына 
едәуір  әсер  еткен.  З.  Фрейдтің  бейсаналық  туралы  ілімі,  персональді  және 
әмбебаптық  символдар  туралы  ілімі  болып  табылады.  Фрейд  тұлға 
проблемаларын  зерттеумен  шұғылданды  және  неврозды  емдеудің  ерекше 
әдісін  ойлап  тапты.  Фрейд  теориясы  мен  практикасында  санасыз  күй 
мәселелері  ерекше  орын  алды.  Адам  саналы  түрде  қабылдамайтын 
процестерге  деген  қызығушылық  Фрейдтің  бойында  оның  дәрігерлік 
қызметінің  бастапқы  кезеңінде  пайда  болды.  Фрейд  өзінің  санасыздық  күйі 
теориясын жасадыФрейд психологияға келгенде бұл ілім сана туралы ғалым 
деп  саналды.  Фрейд  өзінің  медициналық  тәжірибесіне  сүйене  отырып 
санасыздық  күйкүштерін  зерттей  бастады.  З.Фрейдтің  бұл  жердегі  батыл 
қадамы санасыздық күйі психикасының түрі қалтарыстарын зерттеуде болды. 
Адамның  жан  дүниесінің 
құпияларына  барар  жолды  ол  сана 
психологиясынан  да,  физиологиясынан  да  емес  санасыздық  күйі 
психологиясынан  іздей  бастады.  Емдеу  процесінде  санадан  жасырын  ойлар 
мен сезім күйлерін тану қажет болды. Бастапқыда ең басты және жалғыз қару 
гипноз  болатын.  З.Фрейдтің  шеберлігі  Брейрге  қарағанда  жеткіліксіз  еді. 
Гипнозға  қанағаттанбаған  ол  басқа  құралдарды  іздестіре  бастады.  Фрейд 
тапқан жаңа терапиялық құрал «еркін ассоциация» деп аталатын ассоциация 
түрлері еді. Олар көптеген жылдар бдойы психоанализдің негізі болып келді. 
«Ассоциациялар» ұғымы – психология ғылымындағы көне ұғымдардың бірі. 
Бұл  термин  Платон  мен  Аристотельдің  еңбектерінде  кездеседі. 
Ассоциациялардың  құрылу  заңдылығын  ғасырлар  бойы  психологияда  ең 
басты  нәрсе  еді.  Мысалы  адам  бір  затқа  қарай  отырып  оның  иесін  есіне 
алады.  Өйткені  бұрынырақта  олар  бір  мезгілде  қабылданса  олардың  мидағы 
іздері  арасында  өзара  байланыс,  яғни  ассоциация  пайда  болған.  З.Фрейд 
ассоциацияларды  санасыз  түрдегі  іс-әрекеттерді  зерттеуге  жол  табу  үшін 
қолданған.  Бұл  үшін  ассоциациялар  еркін  болуы  тиіс.  Яғни  сананың 
қабылауынан тыс болады. Психоанализдің басты үрдісі осылай туған.. 
Ұжымдық  бейсаналық  (Неміс:  Unbewusstes  ұжымы)  құрылымдарына 
жатады  бейсаналық  ақыл  олар  бір  түрдегі  тіршілік  иелеріне  ортақ.  Бұл 

ұсынған  термин  Карл  Юнг.  Юнгтің  айтуы  бойынша,  адамның  бейсаналық 
құрамы  қоныстанған  түйсіктер,  сондай-ақ  архетиптерсияқты  әмбебап 
рәміздер  Ұлы  Ана,  Ақылды  қария,  Көлеңке,  мұнара,  су  және  Өмір  ағашы.
[1]
 
Юнг  қоршаған  ортаны  қолдау  және  қоршау  үшін  ұжымдық  бейсаналық  деп 
санады  бейсаналық  ақыл,  оны  жеке  бейсаналық  туралы  Фрейд  психоанализ. 
Ол  ұжымдық  бейсаналық  жеке  адамдардың  өміріне  қатты  әсер  етті,  олар 
оның  нышандарын  өмір  сүрді  және  оларды  өз  тәжірибелері  арқылы 
мағыналы  етіп  киді  деп  тұжырымдады.  Психотерапиялық  практикасы 
аналитикалық  психология  пациенттің  ұжымдық  бейсаналық  қатынасын 
зерттеудің айналасында жүреді. 
Психиатр және юнгианалық талдаушы Лионель Корбетт қазіргі кездегі 
«автономды  психика»  немесе  «объективті  психика»  терминдері  дәстүрлі 
«ұжымдық  бейсаналық»  терминінен  гөрі  терең  психология  практикасында 
жиі 
қолданылады 
деген 
пікір 
айтады. 
Ұжымдық 
бейсаналық 
тұжырымдаманың сыншылары оны ғылыми емес және фаталистік деп атады, 
немесе  ғылыми  тұрғыдан  тексеру  өте  қиын  (ұжымдық  бейсаналықтың 
мистикалық жағына байланысты). Қорғаушылар оны табылған нәтижелермен 
дәлелдейді психология, неврология, және антропология. 
Юнгтің  ұжымдық  бейсаналық  экспозициясы  психология  мен 
биологиядағы  классикалық  мәселеге  негізделген  табиғат  пен  тәрбиеге.  Егер 
табиғаттың немесе тұқым қуалаушылықтың жеке психикасына қандай да бір 
әсері  бар  деп  қабылдайтын  болсақ,  онда  бұл  әсер  нақты  әлемде  қалай  орын 
алады деген сұрақты қарастыруымыз керек.  
Бүкіл  өмірінің  бір  түнінде  укра  көбелегі  юкка  өсімдігінің  ашылған 
гүлдерінде  тозаңды  анықтап,  олардың  бір  бөлігін  түйіршікке  айналдырады, 
содан кейін осы түйіршікті жұмыртқаларының бірімен басқа юкка өсімдігінің 
пистиліне  жеткізеді.  Бұл  әрекетті  «үйренуге»  болмайды;  юкка  көбелегін 
тәжірибе  ретінде  сипаттау  мағыналы  интуиция  қалай  әрекет  ету  керек. 
Архетиптер  мен  инстинкттер  ұжымдық  бейсаналықта  өзара  тәуелді  қарама-
қарсылықтар ретінде қатар өмір сүреді, кейінірек Юнг нақтылайды. Көптеген 
жануарлар  үшін  интуитивті  түсініктер  инстинктпен  толығымен  араласса, 
адамдарда архетиптер психикалық құбылыстардың жеке регистріне айналды. 
Адамдар  бес  негізгі  түрін  сезінеді  инстинкт,  Юнг  жазды:  аштық, 
жыныстық  қатынас,  белсенділік,  шағылысу  және  шығармашылық. 
Абстракцияның  күшеюі  үшін  келтірілген  бұл  бейнеқосылғылар  адамның 
мінез-құлқын  тудырады  және  шектейді,  сонымен  бірге  оларды  жүзеге 
асыруда  және  әсіресе  өзара  әрекеттесуде  еркіндікке  орын  қалдырады. 
Қарапайым  аштық  сезімі  де  әр  түрлі  жауаптарға,  соның  ішінде 
метафоралыққа  әкелуі  мүмкін  сублимация.  Бұл  бейнеқосылғыларды 
«дискілер«психоанализде 
және 
психологияның 
басқа 
салаларында 
талқыланды.  Юнгтің  бірнеше  оқырмандары  ұжымдық  бейсаналыққа  деген 
қарым-қатынасында Юнг алғашқы, «төменгі» күштер мен рухани, «жоғары» 
күштердің ерекше қоспасын ұсынады деп байқаған.  

Юнг  ұжымдық  бейсаналықтың  бар  екендігінің  дәлелі  және  оның 
табиғаты  туралы  түсінік,  негізінен,  алуға  болады  деп  сенді.  армандар  және 
бастап белсенді қиял, қиялдың оянуы.  
Юнг бұл деп санайды көлеңке' және анима және анимус басқа архетиптерден 
ерекшелігі,  олардың  мазмұны  жеке  адамның  жеке  жағдайымен  тікелей 
байланысты».  Бұл  архетиптер,  Юнг  шығармашылығының  ерекше  бағыты, 
жеке  психиканың  ішіндегі  автономды  тұлғаларға  айналады.  Джунг 
пациенттердің ішіндегі осы тұлғалармен тікелей саналы диалогты қолдайды. 
Көлеңке  әдетте  жеке  бейсаналықты,  аниманы  немесе  Ақылды  қария 
ұжымдық бейсаналықтың өкілдері бола алады.  
Юнг  бұны  ұсынды  парапсихология,  алхимия,  және  жасырын  діни 
идеялар  ұжымдық  бейсаналықты  түсінуге  ықпал  етуі  мүмкін.  Оның 
интерпретациясы негізінде синхрондылық және сезімнен тыс қабылдау, Юнг 
психикалық  белсенділіктің  асып  түсетіндігін  алға  тартты  ми.  Алхимияда 
Юнг  сол  жазықты  тапты  су,  немесе  теңіз  суы,  оның  ұжымдық  бейсаналық 
тұжырымдамасына сәйкес келді.  
Адамдарда  психика  ұжымдық  бейсаналықтың  алғашқы  күші  мен  сана 
немесе  арман  тәжірибесі  арасында  делдалдық  етеді.  Сондықтан  символдар 
архетиптер  деп  түсіну  үшін  түсіндіруді  қажет  етуі  мүмкін.  Юнг  былай  деп 
жазады: 
Бізге  арман  тілінің  қоршаған  ортаға  тәуелділігін  елемеу  керек  және 
«бүркітті»  «ұшаққа»,  «айдаһарды»  «автомобильге»  немесе  «пойызға», 
«жылан  шағу»  үшін  «инъекцияға»  және  т.б.  ауыстыруымыз  керек. 
мифологияның  неғұрлым  әмбебап  және  іргелі  тіліне  келу.  Бұл  бізге  барлық 
ойлаудың негізінде жатқан және біздің ғылыми идеяларымызға айтарлықтай 
әсер ететін алғашқы бейнелерге қол жеткізуге мүмкіндік береді.  
Бір  архетип  әр  түрлі  жолмен  көрінуі  мүмкін.  Ана  архетипі  туралы  Юнг  тек 
аналарға,  әжелерге,  өгей  шешелерге,  қайын  енелер  мен  мифологиядағы 
аналарға ғана емес, сонымен қатар әр түрлі ұғымдарға, орындарға, заттар мен 
жануарларға қатысты бола алады деп болжайды: 
Бейнелі  мағынадағы  ананың  басқа  рәміздері  жұмақ,  Құдай  Патшалығы, 
Көктегі  Иерусалим  сияқты  біздің  құтқаруды  аңсаған  мақсатымызды 
білдіретін нәрселерден көрінеді. Шіркеу, университет, қала немесе ел, аспан, 
жер,  орман,  теңіз  немесе  кез-келген  тынымсыз  сулар,  тіпті  материя  мен  ай 
сияқты  материяға  деген  адалдықты  немесе  қорқыныш  сезімін  тудыратын 
нәрселер  ана-рәміз  бола  алады.  Архетип  көбінесе  құнарлылық  пен  жеміс 
беретін  заттармен  және  орындармен  байланысты:  корнукопия,  жыртылған 
алқап,  бақ.  Оны  тасқа,  үңгірге,  ағашқа,  бұлаққа,  терең  құдыққа  немесе 
шомылдыру  рәсімі  сияқты  түрлі  ыдыстарға  немесе  раушан  немесе  лотос 
сияқты  ыдыс  тәрізді  гүлдерге  бекітуге  болады.  Бұл  сиқырлы  шеңбер  немесе 
мандала  қорғаудың  арқасында  ана  архетипінің  нысаны  бола  алады.  Пештер 
немесе  ыдыстар  сияқты  қуыс  заттар  ана  архетипімен  байланысты,  және, 
әрине,  жатыр,  йони,  және  ұқсас  нысандағы  кез  келген  нәрсе.  Бұл  тізімге 
сиыр, қоян, жалпы пайдалы жануарлар сияқты көптеген жануарлар қосылды.  

Алайда,  әрі  қарай  тергеу  арқылы  символдың  мағынасын  анықтауға 
мұқият  болу  керек;  осы  мағыналар  тұрақты  деп  ұйқыны  жай  ғана  шеше 
алмайсыз.  Архетиптік  түсініктемелер  бұрыннан  белгілі  мифологиялық 
баяндау жеке тұлғаның түсініксіз тәжірибесін түсіндіруге көмектескен кезде 
жақсы жұмыс істейді.  

жүктеу/скачать 1,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: