1999 ж. Шыға издается бастады с 1999 г

148 
 
Kibaeva B.A., Sagyndykov K.A., Paritova A.Y.  
 
CHEMICAL COMPOSITION AND NUTRITIONAL VALUE OF ENSILAGE PLANTS 
 
This article presents results of a study  of the chemical composition  and nutritional value 
ensilage plants, studies have found that the most important source of protein in silage is corn-soy 
grass mixture, and as mono feed  should use  oat-pea  and  oat-vetch.  Above feed  are energy 
source, protein, minerals and vitamins than seeding of certain crops. 
Keywords: chemical composition, silage, plant, nutritional value, feed unit, feed, ration. 
 
 
ӘОЖ 633.63: 631.52/53 
 
Көпжасар М.М. 
 
Қазақ мемлекеттік қыздар  педагогикалық  университеті 
 
НАНОҰНТАҚТАРДЫҢ   ҚЫЗЫЛША ТҰҚЫМЫН  ӨНДЕУДЕГІ   
БИОЛОГИЯЛЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІ 
 
Андатпа  Мақала  көшетсіз  тұқымды  өңдеудің  жаңа  технологиясына  арналған. 
Ұсынылып отырған технология  көшетсіз қызылша өркеннің біркелкі өсіп-өнуіне ықпал 
жасап,  өсімдіктің  қысқа  төзімділігін  әдеттегі  өңделмеген  тұқымға  қарағанда  едәуір 
арттырды.  
Кілт  сөздер:  сапропель,  органикалық  заттар,  экстракт  сығындысы,  сарқын, 
нанотехнология. 
          
Кіріспе 
Өсіп-өну  кезеңінің  ерте  басталатынына  байланысты  көшетсіз  егілген  қызылша 
тұқымы  топырақтың  күзгі-қысқы  ылғал  қорымен  қоректік  элементтерін  барынша    мол 
пайдаланады.  Сондықтан  да  көшетті    тұқымдыққа  қарағанда  оларда  өсімдіктердің 
өнімділігін арттыру үшін мүмкіндік едәуір мол болады. 
Тұқымды  көшетсіз  өсіру  әдісінде  көшеттіге  қарағанда  жұмсалатын  шығын  аз, 
олардың өзіндік құны 2-3 есе арзан болады. Өйткені, көктемде қызылшаны сирету, жинау, 
шоқалау, тамыржемістерін сақтау, көктемгі шоқаланудан оларды іріктеп алу, қайта іріктеу 
және отырғызу жұмыстары жүргізілмейді. 
Қант  қызылшасы  тұқымын  көшетсіз  әдіспен  қысы  жылы  болатын  аймақтарда, 
сондай-ақ  қыс  түспей  тұрып,  ксеромофортық  құрылымды  тамыржемістердің  белгілі  бір 
мүшелерін  алуға  бағытталған  барлық  агротехникалық  шаралар  комплексін  жүргізген 
кезде табысты өсіруге болады. 
Зерттеу әдістері және материалдар 
Қазақстанның  интенсивті  суармалы  егіншілігінің  және  қызылша  егілетін  оңтүстік 
аймақтарының  климат жағдайлары  қант  қызылшасының  сапалы  тұқымын  көшетсіз  егіп, 
мол өнім алуға қолайлы-ақ.[1,2] 
Бірақ  бұл  тәсілді  өндіріске  ендірудегі  негізгі  кедергі  қант  қызылшасының    қыстап 
шығу мүмкіндігінің жетіспеушілігі және сонымен қатар тамыр жемісі массасының артық 
мөлшерде болуынан болып отыр. Сондықтан біздің алдымызға қойған мақсатымыз қант 
қызылшасының  тұқымын  жылдар  бойы  көшетсіз  әдіспен  өсіру  тәсілінде  көп  жылдық 
репродукция  барысында  қант  қызылшасының  тұқымын  көбейту  тиімділігін  жоғарлату. 
Осыған  байланысты  қант  қызылшасының  ғылыми-зерттеудегі  өзекті  мәселесі  оның 

149 
 
тұқымын    көшетті  технология  бойынша  көбейтуді  шешу  жолдарының  бірі  оның  ортаға 
бейімділігін  арттырып  агробиология  ерекшелігін  зерттеу,  үшін  төменде  келтірілген 
инновациялык шараларды іске асыру қажет. 
Өсімдіктер мен тұқымға электромагниттік әсер. 
Сапропель  (теңіз  түбінен  алынып  өңделген  органикалық  заттар)  экстрактысының 
органикалық сарқынын қолдану.  
Сарқындылардағы металдар нанобөлшектерінің белсенділігі. 
Ұсынылып  отырған  тұқымды  өңдеудің  жаңа  технологиясы  қызылша  өркенінің 
біркелкі  өсіп-өнуіне  ықпал  жасап,  өсімдіктің  қысқа  төзімділігін  әдеттегі  өңделмеген 
тұқымға қарағанда едәуір арттырды. [3,4] 
Зерттеу нәтижелері  
Біздер  жүргізілген  зерттеу  барысында    тұқымды  себу  алдында  электрофизикалық 
әдіспен өңдеу және өңдемей себуде топырақтың ылғалдылығы екі вариантта да біршамада 
болғандығын көрсетті (1-кесте). 
 
Кесте 1- Қызылшаның «себу-көктеу» кезеңіндегі  су   қоры мен топырақтың ылғалдылығы  
№ 
р/с 
Анықтау  мерзімі 
Топырақ 
қабаты, см 
Топырақтың ылғалдылығы, % 
Бақылау 
Электрофизикалық өңдеу 
1 
20 тамыз 
15 
20,2 
20,4 
2 
 
30 
21,9 
21,9 
3 
 
45 
22,03 
22,05 
4 
Орташа 
0-45 
21,34 
21,45 
 
1-
кестедегі  деректерден  көрініп  тұрғандай,  тәжірибе  жүргізілген  жылдары  орташа 
алғанда себу кезінде топырақтың ылғалдылығы бақылау вариантында 15 см тереңдікте – 
20,2 %, 30 см – 21,9; 45 см – 22,03 және электрофизикалық өңдеу кезінде тиісінше 20,4; 
21,09 және 22,205 % болды. Осындай байланыстылық топырақтың ылғалдылық  мөлшері 
бойынша да байқалды (2- кесте).  
  
Кесте 2  - 0-45 см топырақ қабатындағы  «себу-көктеу» кезеңіндегі ылғалдылық мөлшері 
(2003 -
2007 жылдар). 
№ 
р/с 
Топырақ 
қабаты, см 
Бақылау 
Электрофизикалық өңдеу 
Анықтау мерзімдері 
20 тамыз 
1 қыркүйек 
10 қыркүйек  20 тамыз  1 қыркүйек  10 қыркүйек 
1 
15 
19,2 
18,40 
17,10 
20,4 
19,3 
18,8 
2 
30 
20,45 
17,06 
15,12 
21,5 
19,7 
18,3 
3 
45 
21,05 
19,0 
14,7 
22,2 
20,4 
19,04 
4 
0-45 
20,2 
18,15 
15,6 
21,4 
19,8 
18,7 
   
Сонымен    қатар    көшетсіз  қызылша  тұқымының  шығымдылығы  бойынша  нақты 
заңдылықтың,  атап  айтқанда:  тұқымды  электрофизикалық  әдіспен  өңдеп  себуде 
тұқымның шығымдылығы кәдімгі себуге қарағанда жоғарылығының байқалғанын да атап 
өткен жөн (3-кесте).  
 
Кесте 3 – Электрофизикалық  әдіс және өсімдіктердің зиянкестері  мен егістік өңгіштігі  
Тәжірибенің нұсқасы 
Өнгіштік,  % 
Өсімдіктердің жәндіктерден зиян шегуі 
Зертханалық 
Егістік 
1 
2 
3 
Бақылау 
 
81 
58 
2,5 
52 
1,4 
Электрофизикалық 
өңдеу 
89 
79 
1,6 
31 
0,45 

150 
 
Ескертулер:    1– зиян шегудің орташа баллы 
 
 
 2 – 
бүлінген өсімдіктер  % 
 
 
 3 – 
бүліну коэффиценті. 
 
Тұқымды  электрофизикалық  әдіспен  өңдеп  себу  кезінде  оның  егістік  өнгіштік 
қасиетінің  жоғары  болуы  (79%)  оны  биологиялық  деструкция  тәсілмен  алынған 
наноматериалдардың  тірі клеткамен жақсы биобірлестікте, болуында. Соның нәтижесінде 
көктей  бастаған  тұқымның  қарқыны  өте  жоғары  болып,  ауруға  төзімділігін  арттырды. 
Осыған орай тұқымды электрофизикалық әдіспен өңдеу және өңдемей себудің кездерінде 
өскіндердің пайда болу қарқыны әртүрлі болады. Мәселен, тұқымды өңдемей себу кезінде 
алғашқы  өскіндер  жетінші  күн  дегенде  бой  көрсете  бастаса,  элекрофизикалық  өңдеудің 
арқасында бесінші күні пайда болды. Ал өскіндердің жаппай пайда болуы тиісінше 11-ші 
және  9-шы  күндері  тіркеліп,  «Себу-көктеу»  кезеңінің  ұзақтығы  тұқымды  өңдемей 
сепкенде  14, ал элекрофизикалық өңдеуде 10 күн  құрады.   
Көшетсіз    әдіспен    себер  алдында    тұқымды  электрофизикалық  тәсілмен  өңдеу  
қызылшаның  қыс  алдындағы    жиілігіне    және    тұқымдықтардың  қыс    пен  көктем 
айларындағы сақталуына  әсерін  анықтау  мынаны көрсетті. 
Қызылша  өскінінің  жиілігі  толық  өскіндер  кезеңінен  бастап    тұқымды  жинау 
кезеңіне  дейін  1  қума  метрдегі  өсімдіктер  саны  әр  түрлі  болатынын  көрсетті  (4-кесте). 
Мәселен, тұқымды өңдемей  себу кезінде бұл көрсеткіш орта есеппен тәжірибе жүргізген 
жылдары  1 гектарға  242- дана  құраса, электрофизикалық тәсілмен өңдегенде 550 дана 
болды.  Бұл  бірінші  кезекте    өңделген  тұқымның    егістік  өнгіштігінің    ерекшеліктеріне 
байланысты екендігін  атап өткенбіз. 
 
Кесте  4  -  Тұқымды  өңдеу  тәсілдері    және  өсімдіктің  қыста  сақталуы  мен  көшеттердің 
жиілігі (2003 -2007 жылдар). 
№ 
р/с 
Тәжірибе 
варианттары 
Кезеңдер бойынша көшеттердің  жиілігі 
гектарына мың данадан 
Қысқы 
кезеңдегі 
сақталуы 
        % 
Толық өскіндер 
Қыстату 
алдында 
Қыстату 
дан соң 
Жинау 
алдында 
1 
Бақылау 
11/242 
9/198 
6/132 
4/88 
66,6 
2 
Электро- 
физикалық тәсіл 
 
25/550 
 
21/462 
 
17/374 
 
10/220 
 
80,9 
Ескерту:  бөлім – 1 қума метрдегі өскіндер жиілігі, дана. 
 
     
бөлінгіш – көшеттердің жиілігі, мың дана/га. 
 
Алынған нәтижелерді талдау 
Өсіп-өнудің күзгі кезеңінде бақылау вариантында  өсімдіктердің  опат болуы 18,1 % 
құраса, электрофизикалық тәсілмен  өңдеуде  – 16  % болды. Нақтырақ айтқанда, тұқымды 
электрофизикалық  тәсілмен  өңдеу  өсімдіктің  жиілігінің    аз  сиреуіне  әкеліп  соқты.  Ал 
бақылау вариантындағы өсімдік санының аз болуы   бұл тәжірибеде  өсімдіктердің әлсіз 
болып түрлі зиянкестер мен ауруларға шалдығуымен   түсіндіруге болады.   
Мәселен,  тәжірибе  жүргізілген  жылдар  ішінде  өсімдіктің  тұқым  өнімділігі 
гектарынан  15,0-  18,3  центнерді  құраса,  бақылау  вариантында  гектарынан  11,5-15,0 
центнерден ғана өнім алынды  (-2,0  центнер).  
Зерттелген өңдеу тәсілдері тұқым сапасына ешқандай әсерін тигізген жоқ. Олардың  
өнгіштігі  мен  1000  тұқымның  салмағы,  топтық  құрамында  айта  қаларлықтай  алшақтық 
болмады.  Сонымен  катар,  көшетсіз    тұқымды  себер  алдында  құрамында  металдардың 
нано және макро бөлшектері бар HUMIN PLUS стимуляторымен және электромагниттік 
өріспен  өңдеу  көшетсіз қызылша  тұқымының жазғы  мен  күзгі кезеңдегі өскіндерінің 
өсу және қоректік заттардың,  қанттың жиналуын   толығымен  жақсартты. 

151 
 
Қорытынды  
Жүргізілген  тәжірибелер  себер  алдында  қызылша  тұқымдардың    қорытпалы 
бактериалдық деструкцилау арқылы алынған (темір, мырыш. мыс) металдар ерітіндісімен 
және  сапропель  сығындысы  ерітіндісімен  өңдеу  олардың  егістік  өнгіштігі  мен  көктеуін 
барынша  жақсартатын  әсері  барлығын  көрсетті.  Яғни,  Неміс-орыс  биомагниттік 
кибернетика және нанотехнология  институтының  зертханалық  тәжірибелері, өндірістік 
жағдайда «Қамкорлық» ЖШС дәлелелін тапты. 
 
Әдебиеттер 
 
1.  Әбуғалиев  І.Ә.,  Қожахметов  М.К.  Көшетсіз  қызылша  тұқымын  өндірудің 
технологиясы, Алматы,1992ж., 133 бет. 
2. Кожахметов М.К. Научные основы безвысадочного семеноводства и клонального 
размножения  сахарной  свеклы  в  Казахстане.  Автореферат  диссертации  на  соискание 
ученой степени д.с.х. наук, Алмалыбак,1999, с.81. 
3.  Кузнецов  В.И.,  Гилезетдинов  Ш.Я.  О  физиологической  полифункциональности 
гуминовых  кислот.  Материалы  Интернет-журнала  «Органическое  Живое»,  Земледелие, 
2002,№2,с.1. 
4.  Орлов  Д.С.  Свойства  и  функции  гуминовых  кислот.  Гуминовые  вещества        в 
биосфере. - М., 1993. -  С.16-27. 
 
Копжасар М.М. 
 
АКТИВНОСТЬ НАНОМЕМБРАННЫХ  СТИМУЛЯТОРОВ   
 
В СЕМЕНОВОДСТВЕ САХАРНОЙ СВЕКЛЫ 
 
Статья  посвящена  к  разработке    наномембранных  технологии  безвысадочного 
семеноводстве  сахарной  свеклы  на  основе  обработки  растительного  объекта  экстрактом 
сапропеля  с  внедренными    наночастицами.  Технология    повышают  всхожесть    семян,  
развития растений, а также сохранность и продуктивность  безвысадочных семенников.  
Ключевые  слова:  экстракт  сапропеля,  органические  вещества,  наночастицы 
металлов,семеноводства,нанотехнология. 
 
M.M. Kopzhasar  
 
ACTIVITY OF NANOMEMBRANE STIMULATORS  
IN SEED FARMING SUGAR BEET 
 
Article is devoted to development nanomembrane  technology offtransplanting seed 
farming of a sugar beet on the basis of processing of vegetative object by sapropel extract with 
the introduced nanoparticles. Technology increase germinability of seeds, developments of 
plants, and also safety and efficiency of  offtransplanting  testicle.  
Keywords:  sapropel extract, organic substances, nanoparticles of metals, seed farmings, 
nanotechnology. 
 
 
 
 
 
 

152 
 
УДК 663.479 
 
Н.Ж. Надирова, Р. Сафарова  
 
Южно-Казахстанский государственный университет им. М.О. Ауезова 
 
ОПРЕДЕЛЕНИЕ ОПТИМАЛЬНЫХ ТЕХНОЛОГИЧЕСКИХ ПАРАМЕТРОВ ДЛЯ ПОЛУ-
ЧЕНИЯ ТЕМНОГО БЕЗАЛКОГОЛЬНОГО ПИВА 
 
Аннотация 
На  сегодняшний  день  рынок  пива  в  Казахстане  насыщен  продукцией  как 
отечественных,  так  и  зарубежных  производителей,  что  ставит  перед  казахстанскими 
пивоварами необходимость принципиально нового понимания  организации технического 
развития пивоваренного производства, гарантированно обеспечивающую более высокую 
отдачу при меньших издержках.  Безалкогольное пиво — напиток, по вкусу  похожий на 
традиционное пиво, но почти не содержащий алкоголя  (в нем  содержится около 0,5 % 
алкоголя -  меньше, чем в квасе). Он предназначен, прежде всего, для тех, кто по какой-то 
причине не может употреблять обычное пиво, к которому уже  имеется привычка. Целью 
приведенных  в  данной  статье  экспериментов  являлось    исследование  процесса 
приготовления  безалкогогольного  пива  темного  сорта  с  установлением    оптимальныых  
технологических  параметров.  
Ключевые  слова:  пиво,  напиток,  аэрации,  сусла,  кислорода,  карамельный  солод, 
дрожжей расы, брожения.  
 
Введение 
В  качестве  материалов  исследования  нами  были  использованы:  светлый  солод  (по 
ГОСТ  5060-86);  карамельный  солод  (по  ГОСТ  29294-92);  хмель  гранулированный  (по 
ГОСТ  21948-76);  пивное  сусло,  при  затирании  которого  были  взяты  светлый  солод  и 
различные  дозы  карамельного  солода  (от  5  до  25  %).  Для  проведения  исследований 
использовали охмеленное сусло с массовой долей сухих веществ 7 % и разводку чистой 
культуры  дрожжей  расы  96,  приготовленных  в  лабораторных  условиях.  Во  время 
предыдущих  исследований  было  установлено,  что  раса  96  наиболее  оптимальна  для 
приготовления безалкогольного пива [1].  
Материалы и методы 
Образцы  лабораторного  и  охмеленного  сусла  готовили  настойным  методом.  Для 
исследования  принят  режим  затирания  со  скачкообразным  нагревом  затора  -  способ 
затирания  с  доливом  кипящей  воды  до  установленной  температуры,  что  способствует 
уменьшению  конечной  степени  сбраживания.  Затирание  проводили  при  начальных 
температурах  затирания  35°С  путем  приготовления  густого  затора  (1:3)  с  добавлением 
кипящей  воды,  доводя  температуру  затора  до  70...72  °С.  При  данной  температуре 
(оптимум действия α - амилазы) определяли полноту осахаривания затора по йодной про-
бе. Благодаря такому режиму затирания «проскакивает» мальтозная пауза 35°С/30' -----> 
50...52°С/30' -----> 70...72
о
С/30' ----->76°С/20'. 
Результаты и исследовний 
В  работе  исследовали  качественные  показатели  солода,  лабораторного  и 
охмеленного  сусла,  готового  пива,  а  также  характер  изменения  физико-химических 
показателей сусла во время брожения. Для анализа сырья, полупродуктов и готового пива 
применяли методы, общепринятые в пищевой промышленности, научных учреждениях и 
за рубежом [2]. 

153 
 
Образцы,  содержащие  20  и  25  %  карамельного  солода,  имеют  после  охмеления 
пониженное  содержание  аминного  азота  в  пределах  20-23  мг/100  см
3
 
и  мальтозы  в 
пределах  2,5-2,6  г/100  см
3
.  Это  доказывает,  что  данные  образцы  не  могут  быть 
использованы  дальнейших  исследованиях.  Остальные  образцы  имеют  показатели, 
находящиеся  в  допустимых  пределах  соответствующих  требованиям  стандарта. 
Следовательно, только образцы  содержанием карамельного солода  5; 10; 15 % могут быть 
использованы для получения темного пива. 
Так  как  для  получения  безалгольного  пива  было  предложено  применять  аэрацию 
сусла,  то  была  определена    оптимальная  доза    кислорода  –  40-50  мг  О
2
/дм
3
. 
Но  это  
количество было  установлено  для  сусла,  приготовленного из 100 % - ного   светлого  
солода. Во время  опытов часть  светлого  солода  заменена  карамельным, поэтому кроме  
установленного  количества  было  предложено    дополнительно  провести 
 
исследования  с 
образцами,  аэрированными  уменьшеной  дозой    —  20-30, 30-40  мг  О 
2
/дм
3   
кислорода. 
Таким образом, на брожение поступили образцы, содержащие 20-30, 30-40 мг 0
2
/дм
3
 
и 40-
50 
мг  О
2
/дм
3
 
к и слорода,  т.е.    адекватные;    а  также  контроль  —  с  незначительным 
 
содержанием кислорода (до 10 мг О
2
/ дм
3
).   
В сусло задавали чистую  культуру дрожжей 
расы  96. Главное  брожение проходило при 5..6 
0
С, в  течение 5 сут.  Контроль главного 
брожения  осуществляли  ежесуточно  по  следующим  показателям:  кислотность, 
содержание  аминного  азота  и  мальтозы,  биомасса  дрожжей,  массовая  доля  спирта, 
видимый и действительный экстракт, цвет. 
Результаты, полученные в процессе главного брожения, представлены на рисунках 1, 
2.  На  рисунке  1  изображены  диаграммы  изменения  содержания  аминного  азота  в 
зависимости  от суток брожения в образцах с различной дозой карамельного солода при  
разной  степени  насыщения  кислородом.  
 
 
 
 
Контроль (до 
10 мг О
2
/ дм
3
)
0
5
10
15
20
25
30
1-е сутки
3-е сутки
5-е сутки 
А
м
ин
ны
й 
аз
от
, м
г/
 1
00
см
3
Контроль 
5%
10%
15%
20%
25%
30-40 мг О
2
/ 
дм
3
0
5
10
15
20
25
30
1-е сутки
3-е сутки
5-е сутки 
А
м
ин
ны
й 
аз
от
, м
г/
 1
00
 с
м
3
Контроль 
5%
10%
15%
20%
25%

154 
 
 
 
 
Рис. 1. Изменение содержания аминного азота в зависимости от суток брожения в 
образцах с различной дозой карамельного солода при разной степени насыщения 
кислородом 
 
Данные  рисунка  свидетельствуют,  что  во  время  главного  брожения  количество 
аминного азота во всех образцах уменьшается примерно на 3-5 мг/ 100 см
3
. Уменьшение 
аминного азота начинается в образцах с содержанием карамельного солода 20; 25 %. Наи-
большее  количество  аминного  азота  накапливается  в  образцах  с  10%  (21,1  мг/100см
3
)  и 
15% (22,6 мг/ 100 см
3
) карамельного солода и с содержанием кислорода в сусле 30-40, 40-
50 мгО
2
/дм
3
. 
Диаграммы  изменения  содержания  спирта  в  процессе  брожения  представлены  на 
рисунке 2.  
Анализ  полученных  данных  свидетельствует,  что  с  увеличением  задаваемой  дозы 
карамельного солода от 5 до 25 % наблюдается снижение образования этилового спирта 
почти  в  2  раза,  причем  у  образца  с  15%  карамельного  солода  отмечено  наименьшее 
количество спирта (0,07 мас. %). Использование аэрации сусла дозой кислорода 40-50 мг 
О
2
/дм
3
 
для  получения  безалкогольного  пива  оптимально  подходит  для  образца  с  содер-
жанием 100 % светлого солода. При применении карамельного солода в качестве добавки 
достаточное содержание кислорода в сусле 20-30, 30-40 мг О
2
/дм
3
 
так как уже при таком 
количестве кислорода получается безалкогольное пиво с содержанием спирта до 0,1 об. %, 
в  отличие  от  образца  с  содержанием  кислорода  40-50  мг  О
2
/дм
3
. 
Следовательно,  при 
получении  темного  безалкогольного  пива  целесообразно  проводить  аэрацию  сусла 
уменьшенной дозой кислорода - 20-40 мг О
2
/дм
3
. С увеличением содержания кислорода в 
образцах  наблюдается небольшое повышение значений  мальтозы  - на  2-3  г/  100  см
3
 
по 
сравнению  с  контрольными  образцами,  что  можно  объяснить  эффектом  Пастера:  в 
аэробных условиях  дрожжи расходуют меньшее количество сахара, чем  в  анаэробных.  
 
40-50 мг О
2
/дм
3
0
5
10
15
20
25
30
1-е сутки
3-е сутки
5-е сутки 

жүктеу/скачать 5,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: