Табу жүйесі. Табыну  объектісі

адамның  табиғи  инстинктісі  мен  әлеуметтік  әдет  —  ғұрыптар  бір  -

біріне  қайшы  келуі  ыктимал,  сондықтан  бүл  қарама  -   қайшылық

әлеуметтік  бақылауға  зиянын  тигізеді.  Қоғамдық  мүддеге  зиян

тигізетін 

қажетсіз, 

адамның 

табиғи 

инспинктісінің 

келеңсіз

көріністерін  тамырымен  жою  үшін  өте  күшті  әдістер  қажет  болды,

себебі,  көбінесе тиым  адамныңтабиғи  сүраныстарына салынды.

Табу  жүйесі  өз  кезегінде  алғашқы  қоғамдық  құндылықтар

жүйесі  ретінде  болды.  Ол  алғашқы  әлеуметтену  процесі  секілді,

өйткені  дәл  осы  қүндылықтарды  әрбір  жеке  түлғаның  субъсктивті

әлеміне  ендіру  басты  мақсат  болды.  3.  Фрейдтің  ар  -   үяттың  пайда

болуын  табумен  байланыстырды.  Тарихтан  көретініміздей,  табу

жүйесінің 

әлеуметтік 

және 

қайырымдылық 

нормаларының

қүлдырауы  -   бүл  социумның  қүлдырауының  алғашқы  қадамдарының 

бірі.

Алғашқы 

қауымдық 

қүрылысқа 

тән 

антропофагия 

(каннибализм)  деп 

аталатын 

қүбылысты 

атап 

өту  жөн. 

Бұл 

күбылыстың  алғышарттары  қандай?  Неге  адамдар  басқа  адамдарды 

жеді,  бүл  феноменнің  әлеуметтік  -   мағынасы  қандай?  Бүл  сүраққа

жауап  табу  үшін,  ең  алдымен  тарих  пен  антропологияның  кейбір

фактілерін  еске  түсіру  керек.  Каннибализм  өте  ежелгі  қүбылыс. 

Неандерталдықтардың 

өзі 

адамдарды 

жеген. 

Homo 

sapiens 

планетамызда  40  мың  жыл  бүрын  каннибал  ретінде  пайда  болды. 

Сондықтан  сұрақты  мүлдем  басқаша  қою  керек;  неге  адамдар  адамды 

жеуді  қойған?

Адам  етін  жеуге  тиым  салу  бір  мыңжылдық  бойы  өзін  адамзат 

мәдениетінің  әдеп  императиві  (категорический  императив)ретінде 

болды.  Бүл  қан  араласу байланысы,  инцестке өте  үқсас.

Табу,  инцест  және  каннибализм  мәселесіне  оралсақ,  бүл  тиым 

салулардың  себептері  жөнінде  мамандар  арасында  үлкен  даулар 

туғызып  отыр.  Инцест  пен  каннибализм  қоғамға  адамға  дейінгі 

ұрпактан  (дочеловеческих  предков),  яғни  биологиялық  әлемнен,  тірі 

табиғаттан  келген.  Осы  екі  тиым  салу табиғат әлемінің  шекіеулерінен 

шығуға  арналған.  Бұл  мағынада  олар  өте  бейім  және  адамзат 

коғамының  және 

мәдениеттің  қалыптасуына 

маңызды 

болды. 

Мәдениетке 

жақындау 

жолында 

инцестке 

салынған 

табу 

«мәдениеттің өзі» - деп түясырымдады  К.  Леви -  Стросс.

Инцестке,  кейін  каннибализмге  тиым  салған  әлеуметтік  топтар 

тарихи  өзгерістерге  бейімделіп  және  оған  қызыгушылық  танытты. 

Екіншіден  бүл  тиым  салулар  тәмен  нәсіпті  қанағаттандыруды

тоқтатып,  олардың  сублимацияға  үшырауына  мүмкіндік  берді. 

Осылай,  төмен  нәсіптің  психикалық  энергиясы  жоғары  мәдени

37

формаларға трансформацияланды.

Архаикалық 

мәдениеттердегі 

антропофагияның 

масштабы

әрқашан  асыра  сілтеп  айтылған.  XX  ғасыр  масштабы  бойынша 

каннибализм 

күрбандарының 

жалпы 

саны 

тапшы. 

Алғашкы 

кауымдық  құрылыста  жоғары  сакралды  құндылықтар  әлемі  мен 

гәжірибелік  іс  -  әрекеттер  ешқашан  бөлінбейді.  Жеке  адам  өмірінің 

құндылығы  өте  төмен.  Ал  әлеуметтік  практика  мен  қоғамдық  мораль

соған  сәйкес болды.

12 Дүниетанымның  қалыптасуы. Синкретизм

Қазіргі  философияда  дүниетаным  деп  тұтас  дүниеге,  адамның 

ондағы  орнына,  адамның  қоршаған  ортадағы  шындықка  және  өзіне 

деген 

көзқарасына, 

осыдан 

туындайтын 

таным 

мен 

әрекет 

принциптеріне  деген  жалпыланған  көзқарастар  жүйесін  айтады.  Ой- 

сана  адамның  пайда  болу  мен  дамуы  барысында  алғашқыда 

австролопитектің 

қарапайым 

интеллекті 

сияқты, 

кейін 

питекантроптардың  тобырлык  санасы  сияқты  және  соңында  саналы 

адамның 

рулық 

күрылысындағы 

санасы 

сияқты 

қалыптасты. 

Питекантроптардын  тобырлық  санасы:  бүл  кезеңде  адамдар  тобыры 

қарапайым  коғамдык  организм.  Онда еңбек  ету  пайда  болып,  шешуші

қызмет атқарды.

Ол  еңбек  қабілеттерінің  сакталуы  мен  адамнан  адамға  өтуін 

талап  етеді.  Бүл  белсенді  қайтарма  еңбекке  бастама  берді.  Тобырлық 

сана  -   сезім  тиянақты,  еңбек  үрдісіне  тура  қатысы  бар  бола  бастады, 

Бірақ  материалдық  тәжірибенің  шегінен  аспайды.  Адам  еңбегінің 

рухани 

ЮӨЛІГ1 

әлі  де  жоқ.  Сол  кезде  дін  жайлы  сөз  айту  әлі  ерте 

болды.  Тобырлық  сананың  қызмет  ету  кезеңі  алғашқы  адамтектес 

маймылдардан  меандерталдық  адамға  дейінгі,  яғни  рулық  қауымның 

пайда  болуына  дейінгі  дәуірді  қамтиды  деп  түжырымдалады.  Рулық 

қауымда  адам  санасы  өзі  дамуының  жаңа  деңгейіне  өтеді,  бүл  енді 

дүниетанымы  бар  адамның  ойсанасы.  Алғашқы  қауым  қоғамында 

карапайым  қоғамдык  өндірісі  болды,  өндірістік  күштің  сапасы  төмен 

болды.  Адам  қоғамының  қалыптасуы  табиғатпен  күрес,  ең  аз  деген 

өмір  сүруге  қажетті  заітарды  алу  мақсатындағы  үлкен  еңбек 

жағдайларында өтті.  Бірақ табиғатта өмір сүру  осы  табиғатпен  саналы 

түрдегі 

қарым  -   қатынаста  болып 

шындықты 

саналы  түрде 

кабылдауды  талап  еткендіктен,  рухани  енбек  те  орын  ала  бастады. 

Жаңа 

ойлардың, 

түсініктердің, 

сананың 

түзілуі 

бастапқыда 

материалды  еңбекпен,  материалды  қарым  —  қатынаспен,  шынайы 

омірдің  тілімен  тура  байланысты  болды.  Алғашқы  қауымнын  санасы

38

жеке  түрлерге  бөлінбеді.  Адамның  өмір  сүруіне  қажетті  әлем  жайль» 

шынай түсініктер қиялмен  араластырылды.

Алғашқы  қауым  адамының  әлемге  деген  рухани  қатынасы 

синкреттік түрде болды.

Синкретизм  (грек,  synkretismos  -  біріктіру)  -   «жігі  ашылмаган», 

«біте  қайнасқан»  деген  сөз  тіркестерінің  синонимі  болып  табылатын 

бұл  ұғым  қандай  да  болмасын  құбылыстың  жетілмеген,  дамымаган, 

өзара  жіктеле  қоймаған,  бастапқы  күйін  білдіреді.  Бұл  ұғым  көбінде 

алғашқы  қауымдық  немесе  архаикалық  мәдени  кезеңге  байланысты 

көп  қолданылады.  Өйткені  дэл  сол  мәдени  кезеңде  мәдениет 

салаларының 

жіктелінбеген, 

дербестелінбегендігін 

байқаймыз. 

Синкретизмнің  мэнін  миф,  мифологиялық сана өте  жақсы  аныктайды. 

Мифтердегі  субъект  -   объектілік  қатынастардың  жоқтығы,  жеке 

тұлгалық  бастаманың  көрінбеуі,  адамның  өзін  айналасын  қоршаған 

элемнен  бөліп,  жарып  қарамауы т.б.  Синкретизмнің  көріністері  болып

табылады.  Архаикалық  мәдениеттегі  гылымдардың,  өнер  түрлері  мен 

наным  -   сенімдердің  жіктелінбеген  бастапқы  біртүтастық  күйі  -  

архаикалық  мәдениеттің  синкреттік  сипатын  таиытады.  Алғашқы 

қауымдық  мэдениеттің  синкретизмі  бұл  -  өнер,  дін  мен  ойындар  -  

осының  барлыгы  біріккен  түрде  беріледі.  Әдет  -   ғұрьш,  дәстүр,  би, 

өлең  барлыгы  бір  -   бірінен  ажырамаган,  сонымен  қатар  жеке 

орындаушылар  мен  пассивті  көрермендер  де  болған  емес.  Барлығы 

бірдей  дәстүрлі  іс  -  әрекеттердің  қатысушылары,  бірыңғай  мэдениетті 

жасаушылар  мен  оны түтынушылар болды.

13 Дін. Д іннің  пайда болу тар и х ы

Әртүрлі 

халықтарда 

және 

тарихи 

дамудың 

әртүрлі 

кезеңдерінде  этнографтар  мен  тарихшылар  наным-сенімдердің  және 

эдет-ғүрыптардың  таңғаларлық  өзгешеліктерін  кездестіріп  отырган. 

Тарихта  көптеген  нақты  діндер  өмір  сүрген  және  қазіргі  кезде  өмір 

сүріп  келеді.  Бірақ  барлық  халыктар  үшін  ортақ  сипат  -   діннің  өмір 

сүру фактісінің өзі  болып  отыр.

Діннің  тамырларын,  оны  сусындатанын  қайнар  бұлақтарын 

адамның  өз  өмірінен  іздеу  қажет.  Діни  наным-сенімдер  Ф.  Энгельстің 

сендіруі  бойынша  «адамның  өзінің  өмірі  және  өзін  қоршаган  сыртқы 

табиғат  туралы  надан,  қараңғы,  жабайы  көзқарастарынан  туган.  Ал 

пайда 

болганнан 

кейін, 

кез-келген 

идиалогия 

бұрынан 

бар 

көзқарастарды  ары  карай  өңдей  отырып.  жинақтап  алып,  соларга 

байланысты  дамиды,  бір-біріне  жақын  топтардағы  халықтардың 

әрқайсысына  ортақ  бастапқы  діни  көзқарастар  мұндай  топтар  бөлініп

39

кегкен  сок,  эр  халықта  өзінше  багытпеи,  өзінің  тарихында  түскен 

өмірлік  шарттарга  сэйкес дамиды»

Сол  себепті  діннің  шыгу  тегін  зерттеп  білу  дінтану  негіздерінің 

негізі  болып  табылады.

Діннің  пайда  болуы  және  оның  тарихи  формалары  туралы 

пікірлер  айтысы  осы  күнге  дейін  жалгасып

ойымызша,  дін  туралы 

гылымның  немесе,  оасқаша  аитқанда, 

дінтанудың  салыстырмалы  түрде  жас  екендігіне  байланысты.  Өйткені 

эмпирикалық  материалға  негізделген,  қазір  өмір  сүріп  жатқан  және 

бұрындары  өмір  сүрген  діндерді  салыстырмалы-тарихи  зерттеу  XIX 

ғасырдың екінші  жартысында ғана  пайда  болды  гой.  Бұл -  бірініиіден. 

Лл  екіншіден,  белгілі  ресейлік  дінтанушы  Васильев  әділдікпен

келеді.  Бұл,  біздің 

басқаша

аитқандаи, 

«эр 

нэрсені 

білуге 

құмар,  бірақ  надан,  бірдеңені 

түсіндіруге,  табиғат  құбылыстарын  өз  ырқына  көндіруге  қабілетсіз, 

үрейі  ұшып  қорыққаннан  мүлде  бөтен,  табигаттан  тыс  дүние  бар  екен 

деген  шешімге  келген  және  өз  бетінше  олардың  жойқын  әрекеттеріне 

тосқауыл  болуга  тырысқан  жабайы  адамның  бейнесі  дінтануда  айқын 

иемесе  жасырын  түрде  әлі  күнге  дейін  сақталып  келеді.  Нэтижесіқде, 

діни 

тэжірибе 

(культ) 

табиғаттан 

тыс 

жойқын 

күш 

туралы 

көзкарастардың 

пайда 

болуының 

кесірінен 

қосымша, 

туынды 

құрылым ретінде теріс бағаланады».

Жабайы  адам  сол  кезде  мүкін  келесідей  ойлаған  шығар:  «Бір 

жолы  мен  мал  багуга  шықтым.  Күн  б ұ л ы ң гар   еді.  Мен  бір  жартастың 

үстіне  шыгып  отырдым  да,  өзіме  жабырқау  сұрақтар  койдым;  иә, 

сұрақтарым  жабыраңқы  еді,  өйткені  оларға  жауап  беретін  қаукарым 

болмады.  Ж ұлдыздарды  кім  қолымен  ұстап  көреді?  Жұлдыздар 

қандай  баганға  асылып  тұр?  Өзіме  мен  тагы  сұрак  қоя  бастадым; 

сулар  ешқашан  шаршамайды,  олардың  таң  атканнан  түнге  дейін, 

гүннен  таң  атқанға  дейін»дейін  тоқтаусыз  аға  бергеннен  басқа 

бітіретін  шаруалары  жоқ;  қай  жерге  барып  тоқтайды  жэне  оларды 

ссылай  аға  беруге  мэжбүр  ететін  кім?  Бұлттар  да  үйіріліп  келеді  де, 

кетеді,  содан  соң  жаңбыр  болып  жерге  төгіледі.  Олар  қайдан  келеді? 

Кім  оларды  жіберіп  жатьір?  Жаңбырды  бізге  жіберіп  жатқан 

сиқыршылар  емес  қой,  әрине;  солай  істеу  солардың  қолынан  келуші 

ме еді?  Ал  мен  неге олардың б.ұлтқа жету  үшін  аспанга  көтерілгенін  өз 

кезіммен  көрмеймін?  Мен  желді  де  көрмеймін,  қандай  нәрсе  ол?  Оны 

кім  әкеледі?  Желді  гуілдеп  согуға,  бізді  қорқытуга  мэжбүр ететін  кім? 

Мен  бидайдың  калай  өсетінін  білемін  бе?  Кеше  гой  алқапта бидайдың 

бір  сабагы  да  болған  жоқ,  ал  бүгін  келіп,  мен  оньщ  бірнеше  сабагын 

тауып  алдым.  Бидай  өсіруге  болатын  даналықты  жерге  кім  береді? 

Өстіп  сұрақтарым  біткен  соң,  меи  алақаныммен  бетімді  бастым».

бірақ

40

I

i

Осылайша  адам  баласы  мың  сан  жылдЕір  бойы  табиғат  алдында 

дэрменсіз  күй  кешіп,  қорқынышпен  өмір  с^рді.  Өне  бойы  табиғатқа

тәуелді 

болып, 

адам 

оның

Даму

құдіреттілігінен 

қорыкты. 

заңдылықтарын  білмеген  соң,  ол 

табигаттіЗігы 

дүниелердің  ақылы, 

санасы  бар,  жақсылық  пен  жамандық  жасай  алады  деп  сенеді. 

Көптеген  халықтар  суды,  желді,  тауарларды,  ағаштарды  киелі  деп 

санайды.  Көмек  қажет  болғанда  адам  соларга  барып  жалбарынып, 

көмектесуді  сұрайды,  олардың  қаһарына ұшырап  қалмау  үшін,  оларға 

сыйлықтарту етіп,  «көңілдерін  аулайды».

Сол 

себепті 

өз 

зерттеулерінде 

салыстырмалы 

діни 

көзқарастарын  пайдаланған  жоғарыда  аттары  аталган  галымдарды

болмайтын  шыгар.  Алайда  олардың

кінәлау  дұрыс

КӨПШ 1ЛІПНЩ

өздерінен  бұрын  зерттеулермен  айналысқандардың  материалдарын 

пайдаланганын  және  ол  материалдардың  әрқашан  нақты  жэне дәлелді 

бола бермегенін естен шығармаган жөн.

Сөйтіп,  діннің  шығуы  ерекше  кұбылыс  болганын  айқындау 

барысындагы  ғальтмдар төмендегідей  кедергілерге тап  болады:

- халықтардың бастарының бірікпеуі,  яғни  бытыраңқылығы;

- жергілікті  халықтардың (туземцы) «діни  құпияларын  сактауга» 

берік болуы;

-  зерттеушілердің  дайындыгының  жеткіліксіздігі  жэне  олардың 

оздері  зерттейтін тайпалардың тілін  нашар білуі.

ХІХ-ХХ  гасырлар  тогысында  дінтанудың  дербес  салалары 

ретінде  негізін  Э.  Дюркгейм,  М.  Вебер,  Б.  Малиновский  салган  дін 

әлеуметі 

(социологиясы) 

пайда  болды. 

Олар  дін 

мен 

қогам 

арасындағы өзара іс-әрекеттерге талдау жасау әдістерін  эзірледі.

XX 

гасырда 

дін 

психологиясы, 

дін 

философиясы, 

дін 

геотрафиясы,  дін  семиотикасы  (дін  белгілері  туралы  ілім)  жэне  дін 

туралы  ғыльгм,  дін  философиясы  жэне  діннің  ерекше  құбылысын 

танып-білу (феноменология) аралыгындагы  шекарада  тұрған  багыттар 

«дара» деген  мәртебе алып, өз бетінше дами  бастады.

XX  гасырдың  аягында  дінтанушылық  зерттеулер  орталығының 

мэдениеттану  саласына  ойыса  бастаганы  байкалды.  Осының  бэрі

бугінгі

күні

біздің 

діннің 

ш ы ғ у

 

тегі 

туралы 

нақты

көзкарастарымыздың қалыптасуына септіпн тигізді.

Діннің  онтологиялық  (болмыс  туралы  метафизикалық  ілім) 

«жогарыдан  төменге  қарайгы»  өлшемін  елемейтін  рационалистік 

сынның  кемшілігі  діннің  пайдаболуын  ойдың  ақиқагган  қол  үзуі 

мүмкін  болган  білімдер  деңгейімен  байланыстыратын  «дінсіз  заман» 

деген  белгілі  тұжырымда  көрініс тапты.

41

Діннің  тарихи  түрлерінің  жіктелуі.  Діннің  тарихи  түрлерін 

галымдар  түрліше  амал-тэсілдермен  жіктеуге  әрекет  еткен.  Сондай 

жіктеуді  алгаш  жүзеге  асырган  неміс  классикалық  философиясының 

ірі  өкілі,  дінге тарихи  кезқарас  идеясының  негізін  салушылардың бірі 

Георг  Вильгельм  Фридрих  Гегель  болган-ды.  Оның  ойынша,  «дін  -

қажетгі

діннің  дамуының  үш;  табиғи  дін,  өнер  діні  және  шегіне  жеткізілген

дін  сатысынан  өткен»

Гегельдің  идеясын  неміс  философы  Эдуард  фон  Гартман,

голландық  діни  кызметші  жэне  дін  тарихшысы  Корнелис  Петер  Тиле 

және  неміс  философы,  дінтанушы  Герман  Зибек  ары  қарай  дамытты. 

Олардың  дінді  жіктеуі  алгаш  рет  голландық  дін  қызметшісі  және 

көрнекті  дінтанушы  Пьгр  Даниель  Шантепи  де  ла  Соссенің  «Дін 

тарихы  бойынш а  оқулық»  деген  кітабында  сызбанұсқа  түрінде

берілді.

Кейіннен  көптеген  галымдар  діннің  тарихи  формаларын  жіктеу 

мэселесін 

қарастырганглен, 

барлық 

жағдайда 

да 

оның 

негізі

жоғарыдағы  ғалымдармен  зерттеліп,  дәлелденген  сызбанұсқалар

қолданды.

путқа  құл

қ ұ л д ы қ

Алгашқы  қоғамның  діндерін  ерте  жэне  ру-тайпалық  деп  екіге 

бөлу  қалыптасқан.  Бір-бірінен  бұл  топтар  уақыттық белгілеріне  қарай 

былайша  ажыратылады:  діннің  ерте  формалары  рулық  құрылыстьің 

қалыптасу  кезеңінде,  ал  рулық-тайпалық  формалары  өзінің  тіршілік

ету  кезеңінде  пайда болған.

құлдық

қулдық (анимизм)

Магия  (лат.  m agia  -  сиқыршылық)  —  қажетті  нэтижеге  қол 

жеткізу  үшін  «тікелей  емес»,  ерекше  бір  тәсілмен  сиқыршылық  салт- 

жоралғылар  жасау  әреке^гтерінің  нышандық (символдық)  жэне  немесе 

бірлескен  белгісі;  бұл  адамдардың  өздерінің  және  басқалардың 

бойында табиғатқа эсер ете алатын  ерекше  күш бар екендігіне сенімі.

Біздің  ертедегі  ата-бабаларымыз  магияны  табиғатпен  жэне  бір- 

бірлерімен  қарым-қатынас  жасау  құралы  ретінде  пайдаланатын 

болған,  сондай  қызметіне магия  бірнеше түрге бөлінеді:

1. 

Өндірістік  магия  (аң  аулау,  балық  аулау  және  өнім  жинау). 

Мысалы, 

шыққан  тегі 

поляк,  агылшын  этнографы  Бронислав

42

Малиновский  (1884-1942)  Меланезияның  Тробрианд  аралдарындағы 

тайпалардың  өмірін  зерттей  келе,  өнім  беруі  әрқалай  түйнекті  таро 

мен 

ямса 

өсімдіктерін 

отырғызганда 

олардың 

магияны 

колданатынына,  ал  өнімді  тұрақты  беріп  тіфатын  жеміс  ағаштарын 

отырғызганда 

қолданбайтынына 

назар 

аударган. 

Балык 

аулау 

кәсібімен  айналысатындар  акула,  және  басқа  да  адамдарга  қауіп 

төндіретін  балықтарды  аулау  кезінде  магия  көмегіне  жүгінсе,  жай, 

күнделікті  кэсіп  етіп  аулайтьт  балықтар  үшін  магияны  қажетсіз 

санайды екен.Қайық жасау магиялық салттарс:ыз орындалмайды, ал  үй 

салу  үшін  тіпті  қажет  емес.  Агаштың  қатты  түрлерінен  ойып  бұйым 

жасау  айрықша  шеберлікті  талдап  ететіндік^ген,  бұл  жерде  магиялык 

әрекеттер  міндетті  түрде  орындалады,  ал  жай  ағаштан  жүрттын 

бәрінің  қолынан  келетін  бұйымдар  жасағанда,  магияны  ешкім  есіне де 

алмайды.  Ал  ырымшылдыққа  сенгіш  малайлықтар,  мысалы,  жеміс 

агаштарының  жемістері  мол  болсын  деп,  балаларының  қырқьтлған 

шаштарын  суға  араластырып,  сол  сумен  агаштарды  суаратын  болган. 

Тимор  аралында  өзін  қүрметтеген  бағбан  жас  сәбидің  шашынсыз 

жұмыс  істемейді.  Ол  жас  баланың  шашын  банан  ағашыиың 

жапырагына  орап,  сол  түйіншекті  кокос  пальмасына  байлап  қояды, 

өйткені  ол  шашы  кез  келген  тыңайтқыштан  артық  пайда  келтіретініне 

сенеді.

Аң  аулау  басталганга  дейін,  аң  аулау  кезінде  және  содан  кейін 

орындалатын  магиялық  әрекеттер  өзгеше  і!(урделі  және  сан  түрлі 

болган.  Мысалы  үшін  айтсақ,  аңның  аңшыдан  жасырынып  қалмауы 

немесе  құтылып  кетпеуі  үшін,  оны  «сиқырлау»  керек  болсын  дейік. 

Осындай  мақсат  үшін  би  билеу  жэне  арбау  амалдары  қолданылатын 

болған.

Американдық  үндістер  бизонды  аулауды  бейнелейтін  билерді 

орындайтын.  Би  кей  кездері  екі-үш  аптаға  дейін  созылатын.  Биге 

қатысушылардың бірі  эбден  шаршап,  қалжыраганда,  ол  бар денесімен 

алга  ұмсынып,  енді  болмаса  құлайтынын  біадіреді.  Сол  кезде  оньщ 

денесіне  ұшы  жоқ  садақ  огы  жіберіледі.  Үндіс  бизонның  өлгенін 

бейнелеп,  жерге  гүрс  құлайды.  Оган  сол  мезетте  аңшылар  тап  беріп, 

жан-жаққа 

сүйреп, 

пышақтарын 

жалаңдатып, 

бизонды 

сойып 

жатқандарын  бейнелейді.  Содан  кейін  ол  ұйықтап  демалуга  кетеді  де, 

оның орнына биге  қатысуга адам  шыгады.

2. 

Емшілік  магия:  оның  мақсаты  -  науқаістарды  емдеу.  Манызды 

айырмашылыгы  болганына  қарамастан,  ол  халықтык  медицинамен 

тығыз  байланысты.  Емшілік  магия  -   науқасгың  ойын  басқа  нәрсеге 

аударып,  басын  айналдыру,  дуалау  («басын  дуалап  қойган»  деген  сөз 

содан  шығуы  і^гүмкін)  жэне  басқа да  ауруга  эсер  ететін  «сиқыриіылық

43

»  амалдар  дегенді  білдіреді.  Ал  халықтық  медицинаға  болса  тиш ді, 

көп  жылғы  тэжірибелерге  негізделген  емдеу  эдістерш:  гомеопатия 

(көп  мөлшерде  сау  адамда  ауру  сияқты  белгшер  тудыратын  емдік

мөлшерде 

пайдаланып 

емдейтін 

емдеу 

жүиесі),

заттарды 

аз 

^

фитотерапия  (шөптермен  емдеу),  массаж,  булау,  ине  қоиып  емдеу

және т.б.  пайдаланылады

-б ұ л   табу-тыйымдар

арам, 

ivwN/ij-' 

^

бақытсыздыктарды  бол^,ырмау  үшін  орындалатын  магиялық  тыиым

сал).  Заттарға  да,  сөздерге  де,  адамдардың  «дұрыс  емес»  іс- 

эрекеггеріне  де,  жан-жануарларға  да  тыйым  салынатын  болған. 

Мадагаскарда,  мысалы,  эскерлер  ешқашан  кірпінің  еп н   жемеген. 

Кіпак оны жеуге болмайды деп  санағандыкган  емес,  кірпілерді  қорқақ

санағандықтан  жемеген,  өйткені  олар  сәл 

нәрсеге^  бола 

жиырылып, 

домалана 

қалады. 

Мадагаскарлықтардың 

оиынша.

кесір 

пиғылдарды

бейтараптандыру

жэне

әртүрлі

жан

адамның

кетуі  мүмкін.

vivmivin* 

.  . 

^

Ерте  уақытган  бері  қарай  жер  шарының  эр  түкпірінде  де  қаитыс 

болган  адамдардын  есімін  атамайтын  салт  болған.  Жиі-жиі  еске  ала 

беру  олардың елестеріне  қозгау  салып, ол  елестер  біраз  машақат әкелуі

Кейбір  австралмялык  тайпалардың  арасында  қайтыс  болған

'

 

______  

’Ш

Ш

'Ш

мүмкін. 

адамның

атынды

қойған елес соны  шақырып жатыр деп ойлап  қалуы  мүмкін ғой. 

Адамдардың  сіленейде  магиялық  қасиет  бар  дегенге  сенетіні 

соншалық,  оны  «бәрін»  тазартатын  зат  деп,  ал  түкфікті  жамандық

_____ ___ 

І/Ч  Лог»<»т'іи  ІГ\/ПЯП

тұратын

ретінде  қабылдайтын болды.

Егер  Калимантан  гіралының  орталық  аудандарының  тұргындары

бір-бірлерімен  ұрсысып  қалған  болса,  оларды  татуластырған  кезде 

жанжалдасқандардың 

екеуінің 

маңдайлары 

мен 

кеуделерше 

шошқаның  қаны  жагылатын  болган:  бұл-олардың  татулыіаарын 

бекітетін  және алдағы  уақытта тек дос болатындықтарынын белпсі.

4. 

Зияндық  келтіретін  магия  -   қас-дұшпандарга  зияндық 

келтіріп,  залал  тигізу  үшін  дуалық-сиқырлық  әрекеттер  жасау  жұйесі. 

«Адамдар  дуалап,  сиқырлайтын  салтты  іске  асыру  үшін,  зиян 

келтірілетін  болаш ақ  қзфбанның  тырнағы,  шашьь  жеген  тамағының 

қапдығы  сияқты  соған 

тіін

  нәрселер  қолга түсіп  пайдаланылса,  дуаның 

эсері  күштірек  деп  саначатын».  Мысалы,  егер  ертедегі  славяндар  бір 

адамның  тіліне  теріскен  шыққанын  қаласа:  «Тіліңе  шиқан  шықсын»,  -

дейтін болған.

44

5. 

Махаббат  (жыныстық)  магиясынын  мақсаты  еркектің  немесе 

әйелдің жүрегін  жаулап  алу.  Австралиялык  аранда тайпасында  мұндай 

махаббат  магиясын  жігіттер  қолданатын  болған.  Ол  төмендегідей 

жолмен орындалатын:  жас жігіт бір опоссуманы  (сүтқоректілер тобына 

жататын  қалталы  аң)  өлтіріп,  оның  терісін  мойнына  асып  алады. 

Денесіне,  бетіне  эр  түрлі  бояулар  жағады.  Содан  кейін  өзіне  ұнайтын 

қыз  жүретін  жолға  жақын  жердегі  бұтаның  немесе  тастың  түбіне 

тасаланып,  қыздың  өтуін  күтіп  жатады.  Оның  тасада  бірнеше  күн 

жатып  қалуы  да мүмкін.  Оған  тамақ пен  сусынды  достары  әкеліп  беріп 

тұрады. Қыз осы жолмен  өткенде, жігіт оның алдынан атып  шығып, екі 

қолын  жая  жоғары  көтеріп:  «Ах!»  деп  қатты  айқайлайды.  Сонымен 

бәрі  бітеді,  сол  сәттен  бастап,  қыз  жігітке  ешқандай  қарсылык 

көрсетпеуге тиіс жэне  қыз сол жігіттің  қалыңдығы  болып  саналады.

Орыстардың  сиқыршылық  эдетінде  дуалау  үшін  де,  дуаны  қайтару 

үшін  де  еркекке  немесе  эйелге  дуаланган  тамақ  жегізу,  ішімдік  ішкізу 

кең  таралған.  Сонымен  қатар  согыс  магиясы,  метеорологиялык  магия 

т.сх. дегендер бар

Өткеннің,  осы  шақтың  жэне  болашақтың  құпияларын  ашу  немесе 

мантика  да  магияның  бір  түріне  жатады.  «Мантика»  сөзі  ( ф .  mantike) 

балгерлік,  сэуегейлік,  болжау,  жори  білу  енері  деген  мағына  береді. 

Мантиканың  алуан  түрлері  кездеседі,  жэне  олардың  әрқайсысыиың  өз 

атауы, атқаратын  қызметтері  бар.

Қолға  қарап  бал  ашу  -   хиромантия,  отқа  қарап  бал  ашу  -  

пиромантия,  карта  бойынша  жору  -   картэмантия,  кітап  бойынша  -  

библиомантия,  құстардын  ұшқанына  қарап  бал  ашу  -   орнитомантия, 

малдың  жауырын  сүйегі  бойынша  жору  -   скапулиямантия,  сандар 

бойынша болжам  айту — арифмомантия,  жұлдыздарга  қарап  жорамалдау

-   астрология,  түстерді  жору  -   онейроскопия,  малдың  ішек-карнына 

қарап  бал  ашу  -   гаруспиция  деп  аталады.  Бұл  тізімге  гылым  элі  күнге 

дейін  тиісті  дэрежеде  бағасын  бере  алмай  келе  жатқан  көріпкелдікті  де 

(ясновидение)  жатқызуга  болады  (адамдар  құпияларды  галамат  бір 

нұрлану, белгісіз жағдайда аян берілу арқылы  аша алады).

Магиянын  бүгінгі  күні  де  адамдардың  өмірінде  улкен  рөл 

аткаратынын,  әсіресе  мантиканың  сәуегейлік  өнер  ретіндегі  рөлінің 

жоғары  екенін  баса  айткан  жөн.  Оның  үстіне,  статистика  дэлелдеп 

отыргандай,  астролоктарға  сенетін  адамдардың  саны  соңгы  жиырма 

жыл  ішінде  екі  еседен  астам  өскен,  сол  себепті  «адам  тағдырының 

жұлдыздармен  сыбырласқан  байланысы»  туралы  айтыс-тартыс  әлі

жалғасу  үстінде.

Орта  гасырларда  магияны  қара  және  ақ  деп  белу  қальгптасты. 

Бұл 

үрдіс 

христиандык 

шіркеу 

қызметшілерінің 

барлык

45

жүктеу/скачать 4,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: