Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| Экологияпық физиология организмнің тіршілік өрекетгерінде мекен-
деу ортасы мен табиғи географиялық жағдайларға байланысты туын- даған ерекшелікгерді анықтайды. 4- сурақ. Физиологияның басқа гылымдармен байланысын к/алай түсінесЬ? О рганизмнің қүрылысын білмей, оның функцияларын түсіну мүмкін емес, сондықтан физиологияны жан-жақты ұғыну үшін ана томия, гистология жөне цитология пөндерін толық меңгеру керек. Сонымен қатар физиологиялық процестерді зерттеу үшін химия мен ф изика, биология мен биофизика заңцылықтарын білудің маңызы зор. Ф изиологиялық зерттеулерде спектрофотометрия, рентгеногра ф ия, т.б. өдістер, радиоактивті изотоп, электр өлшеуіш аппараттар т.с.с. кеңінен қолданылады. Организмдегі өр түрлі процестердің арасын- дағы ішкі байланыстар мен олардың өзара өсерлерін ретгеудің жалпы принциптерін ашуда кибернетика мен математикалық модельдеу өдістері де пайдаланылады. Физиологиялық процестердің мөнін үғыну үшін эволюциялык ілім мен эмбриологияны, жануарлар дүниесінің жалпы даму зандылықтарын білу қажет. Өз кезегінде физиология медицина мен ветеринарияның арнаулы салаларының негізі болып саналады. 5 - сурақ. Физиология гылым ретінде қандай әдістерді қолданады? Ф изиологияның негізгі өдісі — төжірибе жүргізу. Төжірибе үш нүсқада (вариантта) жүргізіледі: жедел тәжірибе, созылмалы төжірибе жөне мүшелердің қызметін модельдеу. 6 Жедел тәжірибеде малға наркоз беріп, хирургиялық операциялар жасаңды да, ішкі ағзларга эсер ету арқылы (тітіркендіру, тамырларды қию , дөрі-дөрмектер жіберу) олардың тірш ілік өрекеттеріндегі өзгерістерді бақылайды. Жедел тәжірибелер тобына мүшелерді бөлек- теу-жекелеу өдісі де жатады. Бөлектенген ағзаларды (бауыр, жүрек, бүйрек т.б.) шаймалап - перфузиялап (тамырлары арқылы қоректік затгар куалап) немесе қанды алмастыратын изотониялық ерітінділерде ұстап, олардың тіршілік өрекетін үзартып, зертгейді. Кейбір жағдайлар- да мүшелерді денеден бөлектемей, олардың тамырларын арнаулы аппараг- ка (мыс., жасанды жүрекке) қосьпт, қолдан қорекгендіріп, зерттейді. Созылмалы тәжірибелер алдын ала арнаулы операция жасалған жануарларға жүргізіледі. Осы мақсатпен малдың қарнына, ішектеріне көбек (фистула) қойылады, бездердің өзектері сыртқа шығарылады, тітіркендіру немесе биоток тарту мақсатымен ағзаларға электродтар қондырылады, тамырлар сүңгіленеді (катетерлеңціріледі) т.б. Соңғы кезде организмнің физиологиялық функцияларьш арнаулы аппарат- тармен алыстан бақылауға мүмкіндік беретін өдістер қолданылып жүр. Мысалы, мал организміне өте кішкентай радиотаратқыш қон- дырып, оның өр түрлі функцияларын (тыныс алу, жүрек жүмысы, ішек-қарын жиырылуы т.б.) еркіндік жағдайында бақылайды. Функцияларды модельдеу өдісі физиологиялық болжамдардың (организмнің өсу қарқьшьш, маддың сүтгілігін, өнімталдыгын) дұрыс- тығын тексеруге немесе модельдер арқылы кейбір функцияларды бейнелеуге (нерв торшасы қызметін, күйіс малының мес қарнын- дағы процестерді т.б.), мүшелерді уақытша алмастыра алатын аппа раттар жасауға мүмкіндік береді. Бұл әдіс организмді биокибернети- калықж үйе ретінде қараудың негізінде қалыптасқан. 6- сурақ. Тіршілік дегеніміз не? Тіршілік дегеніміз ірі органикалык молекулалардан кұралып, өздігінен үдайы өсе алатын, зат пен энергия алмасуы нөтижесінде қоршаған ортада өз өрекетін сақтап қалуға бейім күрделі жүйенің өмір сүру процесі. Тіршіліктің негізгі ерекшелігі - зат алмасу, көбею, өсу, өзінің қүрамын жөне функцияларын өзгерту, тітіркеніске жауап беру, қоршаған ортаға бейімделу т.с.с. қабілеттердің болуында. 7- сурақ. Тірі материя деген не және оныц қандай қурылымдық жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|