Жалпы редакциясын басқарған: А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының директоры, ҚР ҰҒА корр мүшесі, филол.ғ. д., проф. Е. Қажыбек

288
Рəбиға Сыздық
деп  те  күйінген.  Өлең  сөз  ауызға  солай  түскен,  жыр  солай  жазыл -
ған. Бірақ ол «Мен – ақынмын, сыбағам қайда?» – деп, ешкімге міндет 
артқан  емес.  Сахнада,  өлең  сөзде  сыршыл  болса,  өмірде  сырбаз. 
Сондықтан да қазаққа мақал болып кеткен «сексенге келіп селкілдей -
тін  кезде»  бала-шағасының  ардақтап,  мақтан  тұтып  жүрген  əкесі, 
отағасы.
...Əңгіменің  бірте-бірте  Рəбиға  апайға  да  ауысар  кезі  келді.  Қазақ 
тілі  ғылымының  бір  діңгегі  Ахаңның,  Ахмет  Байтұрсыновтың,  өмірі 
мен  творчествосына  жастайынан  ғашық  апайымыз  оны  ауыр  жол -
дағы шамшырақ, қиын кездегі компосы ретінде ұстанып келеді екен. 
Сол шамшырақты жел үрлегенде, шырылдап қорғаған да кезі болып-
ты,  бүкіл  ел  дүр  сілкініп  көкке  көтергенде,  масаттанып,  масайраған 
да кезі болыпты.
Менің: «Ахаң  творчествосын  зерттеуіңізге  не  себеп?» – деген 
сұрағыма ол кісі: 
–  Бұған 1977 жылы  осы  үйге  көшіп  келгесін  «құтты  қоныс  бол -
сын!»  айта  келген  ақын  Хамит  Ерғалиев  ағамыз  себеп  болды, – 
деді. – Ол  кісі  сөзінің  бір  иінінде: «Ахаңды  жарыққа  шығармай,  бі-
реуіңді  тіл  маманы  деп  мойындамаймын!» – деп  салды.  Заман  қы-
тымырлау  болса  да, 37-жыл  емес  еді  ғой.  Сол  сөз  қамшы  болды  да, 
содан  басталған  ізденулер  мен  іздеулер  əлі  күнге  созылып  келеді... 
Созыла беретін де шығар...
«Ғалымның  хаты  өлмейді»  дейді  халық  даналығы.  Рас  сөз  ғой. 
Ғалым  апайымыз  сонау 1966 жылы  қапыда  кеткен  есіл  ер,  ғалым 
ағамыз  Құдайберген  Жұбанов  туралы  «Ғалым-азамат»  атты  кітап 
шығарыпты. Содан бері шамамен жылына бір кітаптан жазып тұрған. 
Мен көрген, он екі кітаптың əрқайсысы сарылып отырып жазған ұй-
қысыз түндер, айтыс-тартыстар, үлкенді-кішілі пікір қақтығыстары...
Сонда,  осы  бір  кəдімгі  қарапайым  тірлікте  таңғаларлық  бір  сыр 
бар.  Кəдімгі  барлық  əйел  затына  тəн  үй,  тіршілік  тауқыметі,  бала 
тəрбиесі,  немере  бағу,  үй  ұстау,  сан-сапалақ  жиналыстар,  ғылыми 
дəреже  алуға  қорғалатын  диссертация  таластары,  сол  таластар  алға 
тартатын  пікір  қақтығыстары,  тағысын  тағылар...  Соның  бəріне  бұл 
кісі  уақытты  қалай  жеткізген.  Өз  басымызда  таң  атса,  күн  бата-
ды. «Бүгін  біраз  шаруа  бітірермін»  деп  кірісесің-ақ.  Түнде  жатарда 
ойлайсың – түк бітірмеген болып шығасың. Бұл сұрағымызға Рəбиға 
апай күледі.
–  Бұл  сұрақты  акедемиктерден  бастап  аспиранттарыма  дейін 
қояды, – дейді  Рəкең. – Оны  өзім  де  білмеймін.  Əйтеуір,  құдайым 
əйел  етіп  жаратқан  соң,  бір  қолыңда  ожауың,  бір  қолыңда  қаламың, 
бір  қолыңда  жуылатын  көйлек-көншегің,  бір  қолыңда  тамақ  таси -
тын тор-себетің, бір қолыңда...нешеу болып кетті өзі...

289
Тіл-ғұмыр
Бұл сөзге мен күлем. Шахан аға жымияды...
– Айналайын, – дейді апай маған, – осының бəрінде дəтке қуат бір 
нəрсем  бар:  жазған  кітаптарым  кітап  сөресінде  жатпайды.  Нансаң, 
дүкенге  жақында  түсті,  алам  ғой  деп  жүргенде,  өтіп  кетеді  де,  өз 
кітабымды өзім іздеп жүргенім...
Қызық,  əрине.  Автордың  жазуға  уақыты  бар,  дүкендегі  кітабын 
сатып  алып  келуге  уақыты  жоқ...  Бірақ  бұл – айдай  ақиқат  нəрсе... 
Ал  осы  жайттың  бəрі  сонау 1945 жылы  Алматыға  Ақтөбеден  рес-
публикалық мұғалімдер жиналысына делегат болып келген қаршадай 
ауыл қызының бір батыл əрекетінен басталған ғой. Қызыл дипломды 
қыз  өткір  болған.  Жиналыста  қарсыласының  кім  екенін  білместен, 
пікір таластырып та қалған. Сол жиналыста бір дуалы ауыздан: «Жа-
нып  тұрған  бала  екен», – деген  сөз  шығып  кеткен.  Бірақ  бұл  сөзді 
маған  апай  айтқан  жоқ,  бұдан  біраз  жыл  бұрын  жазушылар  арасын -
дағы  бір  сөз  иінінде  үлкен  бір  жазушы  ағамыз  айтқан.  Ол  кісінің 
аты-жөні – Қазақстан халық жазушысы Əбу Сəрсенбаев. Мен Рəбиға 
апайдың əкесінің де 1937 жылы сталиндік зұлмат құрбаны болғанын 
осы жолы білдім. 
– Шахаң екеуміздің отандасуымыздың да бас себебінің өзі осы, – 
деп, күледі ғалым апамыз. Атақты Дездемонаның Отеллоға айтатын: 
«Я  его  за  муки  полюбила!»  деген  сөзінің  тап  осы  арада  алдымнан 
шығатынын мен қайдан білейін... Тек осы сөз есіме түскеннен кейін 
ғана осы очерктің аты да тіліме өзінен-өзі орала берді...
 «Қазақстан əйелдері» газеті, 1993, №12.

жүктеу/скачать 6,86 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: