Алматы №1 (135) 2012

232 ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. №1(135).2012 
Д. М. Д‰йсенғазин, 
Астана қаласы, Л.Н. Гумилев атындағы 
Еуразия ұлттық университетінің оқытушысы 
ТЕСТ ЖАСАУДЫҢ ТАРИХЫ МЕН ТЕОРИЯСЫ 
 
Тестің нақты пайда болған уақытын іздеу-
дің әр т‰рлі талпыныстары географтардың көп-
теген батпақтардан жылғалары ағып жатқан 
‰лкен өзеннің пайда болған мерзімін іздеуді 
еске т‰сіреді. Шамамен тест жасаудың тарихы 
да осындай деуге болады. Тестердің тарихын 
зерттеуден бұрын бірінші, тест тарихының 
басталуын зерттеу қажет болды, яғни олардың 
нағыз тарихы шығатын сол бір «батпақты» 
зерттеу қажет. 
Б.з.б. III мыңжылдықтың ортасында Ежел-
гі Вавилонда жазғыштар дайындалатын мек-
теп т‰лектері сынақтан өтті. Сол кездегі білім-
нің кеңдігіне байланысты маманданған жаз-
ғыш месопотам өркениетінің орталық тұлғасы 
болды; олар даланы өлшеуді, м‰лікті бөлуді, 
ән айтуды, музыкалық аспаптарды да ойнай 
білді. Сынақ кезінде оларды маталар, металл 
және өсімдіктер д‰ниесінен хабардар ма және 
де арифметикалық қызметтің төрт т‰рін 
білетінін, және жаза алатынын тексереді. 
Ежелгі Египетте белгілі бір сынақ ж‰йесі-
нен өткендер ғана абыздық өнерін ‰йренді. Ал-
ғашында кандидаттар қазіргі әңгімелесу деп 
аталатын процедурадан өтеді. Сонымен бірге 
биографиялық мәлеметтер, білім деңгейі анық- 
талды, сырт келбеті бағаланды және де әңгіме 
ж‰ргізе алуы айқындалды. Содан кейін еңбек 
ете алуы, тыңдай алуы және тыныш отыра алуы 
тексерілді. Ұзақ уақытты білім алу ауырлық-
тарына шыдай алмаймын деушілерге, храм 
есігінің ішкі жағынан немесе сыртқы жағынан 
біржола жабуын ұсынды. Жас кездерінде Пи-
фагор осы қатаң сынақ ж‰йесінен және ірік-
теуден ойдағыдай өтіпті деп айтылады. Оқу-
дан кейін Грецияға келіп, ол өзінің мектебін 
ашады, және де онда т‰скісі келетіндерге өзі-
нің басынан өткендей әр т‰рлі сынақтардан 
өткендерге ғана мектептің есігі ашық болды. 
Пифагор «әрбір ағаштан Меркурий шы-
ғара алмайсың дей отырып, интеллектуалды 
қабілеттердің ең маңызды рөлін көрсетті. Сон-
дықтан да алдымен диагностикаға мән берді, 
әсіресе осы қабілеттердің қиын математика-
лық тапсырмалар көмегімен жасалатындығы-
на назар аударды. Пифагор жастардың ж‰рісі 
мен к‰лкілеріне де аса көңіл аударған, өйткені
адамның мінезін көрсететін ең жақсы көрсет-
кіш к‰лу мәнері болып табылады деп айтқан. 
Ол ата-аналары мен мұғалімдерінің айтқанда-
рына ерекше көңіл бөлген, қысылмай өз ойын 
жеткізуге әрбір жаңа келгендерді жеке ыжда-
хаттылықпен бақылаған, әсіресе соңғысын 
шақырып, қарсыласының ойына ұялмай, ба-
тыл пікір білдіруіне мән берген.
Б.з.б III мыңжылдығында Қытайда ‰кімет 
шенеуігі деген лауазым болған. Соған лайық, 
осы лауызымға кәсіби іріктеудің бірінші эле-
менттері де пайда болды. Осы лауазымға мем-
лекеттік емтихан сабақтарын тапсырған жас-
тарға ерекше көңіл бөлінді және іріктеу салта-
натты т‰рде өтті. Қытай қоғамында бұл емти-
хандар мереке ретінде қабылданды. Емтихан 
тақырыбын императордың өзі бекітіп отырды, 
және талапкерлердің нәтижелерін конкурстың 
соңғы кезеңінде де өзі тексерді.
Адам қабілетінің диагностикасының ең көп 
тараған т‰рі сол кездерде физиогномика болды, 
яғни сыртқы келбеті бойынша адам қабілетін 
және мінезін анықтау өнері. Бұл атауды алғаш 
қолданған Гиппократ физиогномиканы ғылым 
ретінде санады. Сол кездің өзінде физиогно-
мика бойынша алғашқы практикалық кітаптар, 
сонымен қатар, бірінші мамандар пайда болды.
Ежелгі Греция мен Спартада көптеген әр-
т‰рлі сынақтар қолданылғаны жөнінде көптеген 
айғақтар бар. Спартада жауынгерлерді тәрбие-
леу ж‰йесі сәтті ж‰зеге асқан, ал Римде гладиа-
торларды оқыту ж‰йесі дамыған. Платонның ай-
туынша, адамдар бір-біріне ұқсас болып ту-
майды, олардың жұмысқа деген қабілеті де, та-
биғаты да әрт‰рлі болып келеді. Сондықтан да 
қандай да бір жұмысты атқарғанда өзіңнің та-
биғи кепілділігіңе сәйкес барлығын көп мөлшер-
де, жақсырақ және оңайырақ жасауға болады.
Афинада мемлекеттің к‰штілігі, оны бас-
қаратын тұлғалар қабілетіне тәуелділігі ту-
ралы сұрақтар талқыланды. Платонның «мем-
лекет» деген жұмысында қандай басшыларды 
таңдау деген сұраққа Сократ былай жауап бер-
ді: «Ең сенімді, батыл, және м‰мкіндігінше, ең 
келбеттілерді таңдау қажет; сонымен қатар, тек 
текті және қатаң мінезді адамды емес және де 
осындай тәрбиеге сәйкес келетін қасиеттері 

жүктеу/скачать 4,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: