Рылыс академиясы

215 
желімденген бұйымдар және т.б. Екінші тип – массивті сүректен жасалған 
ӛнімдер: жартылай фабрикаттар, дайындамалар, бӛлшектер және бұйымдар 
ретінде қолданылатын желімденген тақтайлар, кесектер, бӛренелер, плиталар. 
Үшінші типке массивті сүрек пен шпонды біріктіру арқылы алынған материал-
дар, яғни ағаш плиталары жатады. 
Аталған желімделген ӛнім түрлерінің кейбіреуі материал ретінде емес, ал 
дайын ӛнім ретінде болады, басқалары ӛндірістік кәсіпорындарда ӛндіріледі 
және тауарлық ӛнім болып табылмайды. Үшінші типке әлі де болса мемлекет-
тік стандарттар жоқ. 
Тӛменде желімденген сүректен алынған стандартталған тауарлық ӛнімдер 
(материалдар) қысқаша қарастырылған. Бұл материалдар және басқа да 
желімденген ӛнімтер жӛнінде әлдеқайда толық мағлұмат жекелеген жұмыс-
тарда, мысалы [3] және басқа да жұмыстарда берілген. 
Фанера. Бұл әлдеқайда кең тараған қатпарланған сүрек материалы, және 
МемСТ 15812-87 стандартына сәйкес сыдырылған шпонның үш немесе одан да 
кӛп ӛзара желімденген беттері түрінде болады, фанераның аралас қабаттарын-
дағы талшықтар ӛзара перпендикуляр орналасқан және құрылыста, кеме, вагон, 
машинажасау ӛндірісінде және ӛндірістің басқа да салаларында қолданыс 
тапқан. Фанераның кӛпжақты және кең таралымы кесілген материалдарға 
қарағанда ол аз анизотроптылыққа ие болуымен, ісінуге, кебуге, майысуға және 
жарылуға қабілетінің аздығымен, салыстырмалы түрде аз қалыңдық кезінде 
үлкен беттер түрінде дайындалу мүмкіндігімен, қисық сызықты пішінді оңай 
қабылдауымен және басқа да артықшылықтарымен түсіндіріледі.
Жалпы тағайындалудағы фанер жиһаз, радиотехника ӛндірісінде, 
құрылыста, кем, вагон, автомашина ӛндірістерінде және ӛндірістің басқа да 
салаларында қолданылады. Фанераны дайындау барысында ішкі қабат ретінде 
қылқан жапырақты немесе жалпақ жапырақты ағаш тұқымдастығының 
сүрегінен жасалған шпондарды қолданады. Кӛбіне қайың сүректері пайда-
ланылады және қылқан жапырақты ағаш тұқымдасының сүрегінен жасалған 
шпоннан дайындалатын фанераларды ӛндіру үрдісі қарқынды дамуда. Фанера 
бір немес бірнеше тқымдастық сүрегінен болуы мүмкін. Сыртқы қабатары 
жасалатын сүрек тұқымдастығына байланысты шӛрені қайыңдық, қарағайлық 
және т.б. деп атайды. МемСТ 3916.1-96 және МемСТ 3916.2-96 сыртқы 
шпондары сәйкесінше қылқан немесе жалпақ жапырақты ағаш сүректерінен 
жасалған фанераларды екі маркаға бӛледі: ФСФ – суға тӛзімділігі жоғары 
(фенолформальдегидді желімде); ФК – суға тӛзімді (карбамидті желімде). 
Экологиялық кӛрсеткіштері бойынша шӛре формальдегид эмиссиясына 
байланысты екі сыныпқа жіктеледі: Е1 және Е2 (формальдегидтің кӛп мӛлшері 
Е2 сыныптағы шӛреде кездеседі). 
Фанера беттерінің ең кӛп тараған ӛлшемі ұзындығы (сыртқы қабат 
талшықтарының бағытында) және ені бойынша 1525х1525 мм. 
Ӛлшемі 1830…3660 үлкен форматты фанералар ӛндірісі қазіргі уақытта 
жақсы дамуда. Фанераның нақтылы қалыңдықтары: 3 (тек қылқанжапырақты); 
4; 6,5 ; 9; 12 ; 15; 18; 21; 24; 27; және 30 мм. Фанера бір немесе екі жақты 

216 
тегістелген және тегістелмеген болып екіге бӛлінеді. Фанераның сұрыпы 
кілтектің сұрыпы бойынша анықталады. Айналым қабатының орнына сол беткі 
қабат кілтегі немесе сұрыпы тӛмен кілтекті қолдансақ болады. Фанераның 15 
түрлі сұрыптары бар: E/E, E/I, E/II, …, I/I, I/II, …, III/IV, IV/IV. Қылқан-
жапырақты фанераның белгіленуінде «x» қолданылады: Ex/Ex; Ix/Ix ж.т.б 
Алымында беткі бӛліктің сұрыпы, бӛлімінде фанераның қабаты кӛрсетіледі. 
Стандарттарда әр фанера сұрыпының кемшілік нормасы кӛрсетілген. 
Фанераның ылғалдылығы 5…10 % дан аспау қажет. Фанераны ӛлшеу үшін 
куб, квадрат ӛлшемдері қолданылады. Фанераның кӛлемі мен ауданын бастап-
қы нақтылы шамалармен есептейді. Шартты белгілері: ӛнімнің аталуы, ағаш 
тұқымы, сұрыпы, тегістелу формасы, ӛлшемдері, стандарт. Мысалға, «Фанера, 
қайың/қарағай, ФСФ, I/II, E1; Ш2; 2440x1525 МемСТ 3916-96». 
Кескінделген кілтекпен қапталған фанера, ғимараттардың ішкі бӛлігіне, 
ағаш жасау ӛндірісінде кеңінен қолданылады. Жай фанерадан айырмашылығы 
құрамдас бӛлігінде жоғарғы сұрыпты ағаштардың кілтегі қолданылады. ОСТ 
13-222-88 ге сәйкес қаптау фанералары екі түрлі маркада болады: ФОФ –
фенолформальдегидті жақпалармен жапсырылған, және ФОК – карбамидті 
желіммен жапсырылған. Кескінделген кілтектің текстурасы бойынша, 
фанераны мынадай бӛліктерге ажыратады: радиалды, жартылай радиалды және 
тангенциалды. Фанераның қалыңдығы 4 және 10 мм аралығында болады. 
Ағаштың сапасына байланысты кескінделген кілтек 2 сұрыпқа бӛлінеді, 
бірінші және екінші сұрып. Айналмалы қабатты ағаш тұқымдыларының қабат 
бӛлігі, ортақ қолданыстағы фанера қабатымен бірдей болып келеді. 
Сәндік үшін қолданылатын фанера құрылыста әсемдеу материалы ретінде 
кӛп қолданылады. Ол үлдірлі қаптамамен қапталған. 
Сәндік үшін қолданылатын фанера МемСТ 14614-79 ға сәйкес тӛрт түрлі 
маркамен шығарылады, олар: ДФ – 2 үлдірлі, түссіз қаптамамен қапталған; ДФ-
2 жоғарғы сұрыпты ағаш материалдарынан жасалған; ДФ-3 және ДФ-4 
сәйкестігі бойынша түссіз және су ӛткізгіштігі жоғары түрлі түсті үлдірмен 
қапталған. 
Ӛзек кӛлденең қимада кішкентай дақ тәрізді кӛлемде болады, диаметрі 
2…5 мм құрайды, түсі қоңыр, кескіні кӛлденең болып келеді. Радиалды қимада 
ӛзек жіңіше сызық тәріздес кӛлемде болады. Ал тангенциалды қимада ӛзекті 
анықтай алмаймыз. Қылқанжапырақты тұқымдастардың ӛзегі дің бағытымен 
бағыттас түзу келсе, жалпақ жапырақталарда айналмалы, ирек кӛлемді келеді. 
Ӛзек жұмсақ кездемеден тұрады.
Қабыршақ жыл сайын қалыңдығы қалыңдайды, бірақ та жылдық ӛсімінің 
қысқа болуына байланысты және де қабықшасының кӛп түсуіне байланысты 
ағаштың қалыңдығындай болмайды. Қабықшаның кӛлемі тұқым қасиетіне, 
ағаштың жасына және күтімге тікелей байланысты. Жасы артқан сайын, 
керісінше қабықшаның кӛлемі кішірейе түседі, ӛсу жағдайы тӛмендеген сайын 
үлкейеді. Дің кӛлемінің диаметрі артқан сайын қабықшаның үлесі азаяды. 
Қабықшаның қалыңдығы тамырға тақалған жерінен бастап ұшына қарай 
кішірейеді. 

217 
Фанераның кӛлемі мен ауданын бастапқы нақтылы шамалермен есептейді. 
Шартты белгілері: ӛнімнің аталуы, ағаш тұқымы, сұрыпы, тегістелу формасы, 
ӛлшемдері, стандарт. Мысалға, «Фанера, қайың/қарағай, ФСФ, I/II, E1; Ш2; 
2440x1525; МемСТ 3916-96». 
Орнатылған кесілген талаптар механикалық сипаттамалар. Ереже 
қабылдауда, атап айтқанда, жарық дефектоскопиясын кӛздейді. Фанера шаршы 
метрмен ескеріледі. 

жүктеу/скачать 7,3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: