Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және гылым министрлігі бекіткен Алматы, 2011

Лавсан  жіптерінің  кейбір  көрсеткіштері  капрон  жіптерінен  жоғары: 
балқу температурасы жоғары, тігісті тартпайды, сондықтан № 22Л, 33Л, 55Л 
лавсан  жіптерін  сырт  киімдерді  тіккенде  қосымша  майлап  жоғарғы  жіпке 
пайдаланады.  Әр  түрлі  талшықты  бүйымдарды  ылғалды  жылумен 
өңдегенде,  лавсан  жіптерімен  тіккен  тігістер  өзгермейді,  ол  9.1-  кестеде 
көрсетілген.
 
Лавсан  жіптерінің  №  4  (36/2^4)  және  №  7  (36/1^5)  төменгі  нөмірлерін 
бедерлі  сәндік  тігіске  қолдануға  болады.  Синтетикалық  жіптердің  жал-  пы 
ортақ  кемшілігі  -  жылуға  төзімділігінің  төмендігі.  Тігу  жылдамдығы 
минутына  2000-2200  шаншым  болғанда  жіп  пен  иненің  арасындағы 
үйкелістен  ине  қызады,  капрон  жібі  балқып  үзіледі.  Лавсан  жібі  тігу 
жылдамдығы минутына 3000 шаншым болғанда үзіледі.
 
Инелердің арнаулы түрлерін пайдаланған дүрыс:  хромдалған, са-  тылы, 
арнаулы  химиялық  өңдеуден  өткен  инелерді  пайдалана  отырып,  олардың 
қызып  кетуін  азайту,  синтетикалық  жіптердің  қолданылу  тиімділігін 
көбейтеді.  Инені  салқындатып  түру  үшін  іші  қуыс  табанша  пайдаланады, 
баллоннан  немесе  компрессордан  қысылған  ауа  ине  мен  матаға  беріліп 
түрады. Кейбір машиналарда инені салқындату үшін су бүркіп түрады. Таза 
жібек  жіптерін  капрон  немесе  лавсан  жіптерімен  алмастырудың 
экономикалық тиімділігі жоғары.
 
Құрамалы  қаңқалық  жіптер  жіптердің  мақта  талшықтарымен  не-  месе 
полиноздық талшықтармен жабылған синтетикалық қүрама жіптерден өзегі 
болады.  Қаңқалық  жіптердің  өзегі  капрон  немесе  лавсан  талшықтарынан 
түрады.  Ең  жақсы  жіптер  -  полиэфир  талшықтарынан  (лавсан)  жасалған 
өзегі бар жіптер болып есептелінеді.
 
Сыртқы қабаты  мақта талшықтарымен жабылса қаңқалық жіптер мақта 
жіптеріне  үқсас  келеді.  Полиноз  талшықтарымен  жабылған  қаңқалық 
жіпттердің  беті  жылтыр,  сырт  көрінісі  мерсерленген  мақта  жіптеріне 
үқсайды.  Мақтадан  немесе  полиноз  талшықтарынан  түратын  беттік  қабат 
жіптің синтетикалық өзегін балқып бүлінуден сақтайды.
 
Қүрамалы  жіптер  мақта  жіптерге  қарағанда  мықты,  мақта  жіптерден 
үзаруы 2 есе артық. Мақта жіптерге қарағанда қаңқалық жіптердің оты- руы 
аз, үзу әсеріне 2-3 есе төзімді.
 
Мақта  жіптері  атқаратын  барлық  операцияларда  қаңқалық  жіптерді 
маталардың  барлық  түрінен  сырт  киімдерді,  іш  киімдерді,  жейделерді, 
пижамаларды, блузкаларды, көйлектерді тіккенде пайдаланылады.
 
Таслан  тектес  текстурленген  тігін  жіптері  -  аумақты  жіптер.  Аумақты 
жіптерді  алу  үшін  қарапайым  талшықтарды  ширатқан  кезде  қысылған  ауа 
ағынымен  үрлейді.  Соның  салдарынан  кейбір  талшықтар  ілмек  қүрады,  ал 
кейбіреулері  өзгермейді.  Нәтижесінде  қүрылымы  аумақты  жіп  алынады, 
бетінде  мөлшері  әр  түрлі  ілмектенген  талшықтары  пайда  болады.  Таслан 
тектес  жіптер  аз  және  қатты  со-  зылатын  болып  шығарылады.  Аумақты 
жіптер иілгіш, серпімді және мықты. Тігін машинасында пайдаланған кезде 
таслан типтес жіптер
 
249 

ауа  қабатын  құратын  ілмекті  құрылымының  арқасында  инені  біршама 
салқындатып,  балқу  мүмкіндігін  азайтады.  Сондықтан  бұл  жіптер  жылуға 
шыдамдылығын  арттыру  үшін  арнайы  өңдеуден  өтеді.  Аумақты  жіптер 
мықты, жұмсақ және иілгіш бір тігісті болады. Оларды киімнің бөлшектерін 
жалғастырудың барлық түрлеріне, түйме қадауға, тесік торлауға, іш киімнің 
етегін  тіккенге,  жейде,  блузка,  пижама,  көйлек,  корсет  бұйымдарын, 
трикотаж  киімдер  тіккенде  пайдаланылады.  Со-  нымен  қатар,  жаңа 
маталардан ерлер мен әйелдердің киімін тіккендегі жұмыстың барлық түріне 
қолданылады.
 
Текстурленген  15,6  текс 
х
2  тігін  жібі  сыртқы  көрінісі  мен  қасиеті 
жағынан  құрамалы  синтетикалық  жіптерге  ұқсайды.  Бұл  жіптерді  ал-  дын 
ала  өңдеусіз  ОЗЛМ  97  кл  машиналарында  33Л  лавсан  жіптерінің  орнына 
пайдаланылады.  Тігін  жіптерін  текстурлеу  нәтижесінде  олар  әмбебап  тігін 
машиналарында қолдану кезінде үзілгіштігі азаяды.
 
Армирленген  жіптер  мықтылығының  және  жылуға  тұрақтылығы-  ның 
жоғарылығымен  ерекшеленеді.  Олар  мақта  маталы  екі  жіпті  жіппен  кең 
көлемде  алмастырылады.  Аралас  полиэфирлі  мақталы  тігін  жібі 
армирленген иірімнің полиэфирлі комплексті жібінің айналуынан алынады. 
Тігін  жібінің  сатылымдағы  нөмірлері  20,  40,  50,  80.  Бұларды  эластикалық 
материалды тіккенде қолданылады.
 
Полипропиленді  тігін  жібін  уақытша  бұйым  бөліктерін  қосу  үшін 
қолданады.  Химиялық  өңдеу  өткізгенде  бұл  жіптер  толықтай  жойы-  лады. 
Штапельді жіптер полиозды және лавсанды болады. Сыртқы көрінісі мақта 
матаға қарағанда өте жылтыр және үлбірлі болып келеді. Полинозды түктен 
жасалған жіп жұмсақ, жууға және химиялық өңдеуге тұрақты келеді.
 
Штапельді лавсанды жіптер беріктігі жағынан созылғанда мақта матаға 
ұқсас болады.
 
9.2.
 
ЖЕЛІМДІК МАТЕРИАЛДАР 
Синтетикалық негізде алынған желімдік материалдар отандык және шет 
елдік  киімді  дайындау  тәжірибесінде  негізгі  және  қосымша операцияларды 
орындау 
кезінде 
кеңінен 
қоладанылады: 
пальтоның, 
костюмнің, 
көйлектердің  бөлшектерін  біріктіруде,  аралық  ретінде,  негізгі  бөлшектерді 
қиғаштай қатырмалау кезінде, жең, шалбар етегінің кесінділерін бекіту және 
ию кезінде; жарма, жапырақша, қалта, ерлер киімінің жағасына, қаттамасына 
аралық ретінде қолданылады.
 
Қасиеттері  жақсартылған  желімдер  жетілдірілуде,  бұл  оның  тігін 
өндірісінде кеңінен қолданылуына көмектеседі.
 
Өсімдік желімдерін (крахмалды, ұнды) әскери киімдердің по- гондарын, 
түймеліктерін,  жағаларын  дайындауда  пайдаланады.  Бұл  желімдердің 
кемшіліктері бар: суға төзімсіз, жәндіктермен және
 
250 

көгеруде  бүзылады,  бүйымға  жоғары  қаттылықты  береді.  Сондықтан, 
өсімдік  желімдері  басқа  тігін  бүйымдарының  бөлшектерін  біріктіруде 
қолданылмайды.
 
Киім  бөлшектерін  желіммен  жалғау  тәсілі  тігін  өнеркәсібінде  кең 
қолданылады. Желімдер сүйық және қою, желімдік үнтақ түрінде. төсемдік 
матаның  бір  жағына  жағылған  күйінде  және  көлемдік  жіп  түрінде 
пайдаланылады.
 
Желімдік  материалдарды  пайдаланудың  экономикалық  тиімділігі 
жоғары.Бөлшектердіжалғастырудыңжелімдікәдісітігінбүйымдарының 
сапасын  арттырады  және  өндірісті  механикаландыруға  мүмкіндік  береді, 
бүйымды  өңдеу  уақытысын  қысқартады,  бір  бүйымға  алғанда  еңбек 
өнімділігін 3-11% арттырады. Барлық шығарылатын киімдердің бөлшектерін 
жалғаудың  12-15-40  %  желімдік  әдіспен  жүргізілетін  бол-  са,  еңбек 
өнімділігі артады.
 
Бүйымның  жүмсалар  мақсаты  мен  оны  пайдалану  жағдайына  бай- 
ланысты  тоқыма  материалдарды  жалғастыратын  желімдер  бірнеше 
талаптарға сәйкес келуі керек.
 
Киімнің  қандай  мақсатқа  жүмсалатынына  қарамастан  желімдік 
материалдарға  қойылатын  талап  мынадай:  желімнің  желімденетін  бетімен 
жақсы байланысып берік түрып қалуы, желім  қүрамында адам организміне 
зиянды  заттардың  болмауы,  желім  қабатының  мықтылығы  және 
иілгіштігінің жеткілікті болуы, ескіруі төмен (желімнің ескіруі
 
-
 
оның  қүрылымының  өзгеруі,  жарықтың,  күннің,  ылғалдың,  жуудың, 
химиялық  тазартудың  әсерінен  уақыт  өткен  сайын  физико-  механикалық 
және 
химиялық 
қасиеттерінің 
төмендеуі), 
желімдеу 
әдісінің 
қарапайымдылығы және қауіпсіздігі.
 
Жуылатын  бүйымға  пайдаланылатын  желімдер  мықтылығы  және 
иілгіштігіне қоса желімдік тігістің ылғалға, жуғанға, үтіктегенге төзімділігін 
қамтамасыз  етуі  тиіс.  Сырт  киімдерді  дайындауға  жүмсалатын  негізмдер 
желімдік  тігістің  мықтылығын,  иілгіштігін,  ылғал  және  температураның 
өзгеруіне  шыдамдылығын,  суыққа-  химиялық  тазартуға  төзімділігін 
қамтамсыз етуі тиіс.
 
БФ-6  және  ПВБ  негізмдері.  ЦНИИШП  үсыныстарына  сәйкес  тігін 
өнеркәсібінде  келесідей  желімдер:  БФ-6,  ПВБ,  поливинилхлоридті 
пластикат, поливинилхлоридті шайырға негізделген паста, П-548 және П-54 
полиамидті  шайырдан  және  қатты  қысымды  полиэтиленнен  жасалған 
желімдік жіптер пайдаланылады.
 
БФ-6  негізмі  -  синтетикалық  шайырлардың  спирттік  ерітіндісі.  ПВБ 
желімі - поливинил - бутиральдің спирттік ерітіндісі. Жеңіл - қүрғақ матаға 
жағылған  БФ-6  және  ПВБ  негізмдері  желімдік  тігістерге  қаттылық  береді. 
Сондықтан да, желімдеу үшін БФ-6 және ПВБ желімдерінің үлпегін немесе 
бір  бетінде  желім  жамылғысы  бар  мата-  ларды  пайдаланады.  Алдын  ала 
үлпек  жапсырған  төсемдік  маталар,  желімдік  үлпекпен  түгел  жабылған 
жиектік маталар, жолақ-жолақ
 
251 

желімдік  үлпек  жапсырылған  өңірге  салатын  және  түкті  маталар 
шығарылады.  Жиектік  желімдік  -  мата  ретінде  қалыңдығы  0,1-0,13  мм 
желімдік  үлпекті  бір  бетіне  түгел  жапсырған  бөз  немесе  миткаль  пай- 
даланылады.  Жиектік  желімдік  матаны  жалпақтығы  10-12  мм  жолак  етіп 
кеседі  де,  зығыр  жиектің  орнына  пальто,  пиджак,  жакеттердің  өңіріне 
салады.  Өңірге  салатын  мата  ретінде  қалыңдығы  0,1-0,17  мм  желімдік 
үлпектің  жолағы  түрінде  зығыр  матаның  бір  бетін  негізмдейді.  Желімдік 
жамылғысы бар зығыр матаны өңірге төсем ретінде, жағаның астына, иықты 
көтеруге  пайдаланылады.  Түкті  маталардың  да  желімдік  жолақтары  бар, 
оларды төсемдікке пайдаланады.
 
БФ-6 және ПВБ желімдерінің үлпектерінің ені 70 см, қалыңдығы 0,13 мм 
-  0,27  мм  дейін.  БФ-6  және  ПВБ  желімдері  тігіс  жапсырма-  ларына 
мықтылық,  иілгіштік,  суыққа  және  бензинге  төзімділік  береді.  Бүл 
желімдердің ылғал әсеріне осалдығы олардың пайдалану өрісін тарылтады, 
жуылмайтын киімдер үшін ғана пайдалануға мүмкіндік болады.
 
Поливинилхлроидтік  желімдер-  бүл  поливинил-хлоридтік  пла-  стикат 
және поливинилхлорид негізіндегі паста.
 
Поливинилхлроидтік  пластикат  -  поливинилхлоридтік  шай-  ыр, 
дибутилфталат  және  цинк  стеараты  қоспасынан  дайындалған  қалыңдығы 
0,2-0,25  мм  қатты  үлпек.  Поливинилхлоридтік  паста  поливинилхлоридтік 
шайырдан, дибутилфталаттан және пигменттен түрады.
 
Поливинилхлроидтік  пластификатты  погондар  және  петлицаға, 
жағаларды  жалғауға,  мундирлердегі  қайырмалар  мен  жапырақшаларды 
жабыстыруға  пайдаланады.  Резеңке  аралас  маталардан  жасалған 
бөлшектерді жалғау үшін паста қолданылады.
 
Полиамидтік  желім  толық  немесе  жолақ  түрінде  төсемдік  материалға 
жағылады.  Бүл  желімдік  жалғамаға  қаттылық  беріп,  жалғанған  жердің  бу 
және  ауа  өткізгіштігін  азайтады.  Қазіргі  кезде  П-548  және  П  -54  полиамид 
желімдерінің үнтақтары негізінде жасалған желімдік жаппасы бар төсемдік 
материалдар  шығарылады.  Бүл  нүктелік  түрінде  желімдеп,  жапсырып-ақ 
тігістің  беріктігін  жоғарылатады.  Желімдік  жаппасы  полиамидтік  үнтақтар 
негізінде  жасалған  төсемдік  маталардың  желімдік  жаппасы  түтас  төсемдік 
материалдарға  қарағанда  тігісі  иілгіш,  бу  ауа  өткізеді,  химиялық  тазартуға 
пайдаланылатын  барлық  органикалық  ерітінділерге  шыдамды  болады. 
Желімдік  жолағы  бар  маталардың  орнына  желімдік  үнтағы  бар  төсемдік 
материалдарды пайдаланудың экономикалық тиімділігі жоғары.
 
Полиамидтік үнтақты төсемді материалдардың ассортименті: мит- каль, 
бөздегі  желімдік  үнтақты  жиекті  мата,  желімдік  үнтақты  өңірге  салынатын 
мата,  желімдік  үнтақты,  таза  және  жасанды  шаш,  желімдік  үнтақты 
флизилин, әр жерден бір негізмдік жаппасы бар жалпақ өңірлік мата.
 
252 

Жоғарғы  қысымдық  полиэтилен  (ЖҚПЭ)  суда  қайнатып,  сабын-  сода 
ерітіндісінде  ұстағанға  төзімді,  мықты  желімдік  тігіс  береді  (15  рет 
жуғаннан кейін немесе 1 сағат қайнатқанда тігістің мықтылығы өзгермейді). 
Алынған  тігістер  хлорлық  ерітінділерге,  жарық  ауа  рай-  ына  төзімді,  бірақ 
химиялық  тазартуда  пайдаланатын  бензин  және  уаит  спирттің  әсеріне 
шыдамдылығы төмен. ЖҚПЭ 
0,12-0,2 
мм
 
үлпек  түрінде  шығарылады,  төсемдік  материалдарға  ұнтақ  немесе  толық 
жапсырады.  Жоғарғы  қысымдық  полиэтиленді  көйлек,  блу-  за,  жейде 
сияқты  жуылатын  киімдердің  желімдік  жалғаспаларына  пайдалануға 
болады.  Полиэтиленді  үлпектер  әйел  көйлектерінің  етегін  бекітуге, 
жейденің жағасына төсемдікке, қаттамаға, белдікке және басқа бөлшектерге 
пайдаланылады.
 
Желімдік  жіпті  өткізу  үшін  үлпекті  термоконтактілі  әдіспен  бекітетін 
I I I 1 - 2   машинасында  орындалынады.  Ыстықтай  престе-  геннен  кейін 
мұндай  тігіс  матаның  екі  қабатын  мықтап  қосады.  Әсіресе,  синтетикалық 
маталардан  жасалынған  бұйымдарды  өңдеуден  өткізгенде  желімдік 
жіптердің біріктіру сапасы өте жоғары болады.
 
Соңғы жылдары П-548 және П-54 полиамидтік шайырдан және жоғарғы 
қысымдық полиэтиленге жасалған желімдік жіптер сырт киімдер және жеңіл 
көйлектердің бөлшектерін біріктіру үшін пайда- ланылады.
 
Желімдік  үлпектермен  біріктіру  және  төсемдік  негізмдік  матери- 
алдардан  тыс  маталармен  біріктіру  процессі  арқылы  іске  асырылады. 
Желімнің  бір  қалыпты,  тегіс  жағылу  және  жақсылап  желімденуі  үшін 
престің  үстіңгі  жастығы  қатты,  ал  астыңғысы  жұмсақ  болуы  керек. 
Сондықтан,  престің  астыңғы  жастығын  киізбен  жауып,  мақта  матамен 
қаптаған дұрыс.
 
Дәнекерлеу.  Тігін  өндірісінде  желімдеу  тәсілімен  қатар  мата-  ларды 
біріктіруде  киім  бөлшектерін  дәнекерлеу  тәсілі  қолданылады.  Киім 
бөлшектеріне  арналған  материалдарды  дәнекерлеу  ЦНИИШП  толығымен 
зерттелген.
 
Дәнекерлеу-термопластикалық  материалдарды  қосымша  заттар-  ды 
қолданбай  жылудың  әсерімен  біріктіру.  Дәнекерлеудің  жылумен  түйістіру, 
жоғарғы  жиілікті  және  ультардыбысты  тәсілдерін  қолданады.  Жылумен 
түйістіру  әдісі  кезінде  біріктірілетін  материалдар  дәнекерлеу  бөлігінде 
қыздырғышпен  түйіседі,  ериді  және  қысым  астында  бірге  қосылып,  тігіс 
пайда болады (дәнекерленеді). Материалдарды жоғарғы жиілікті дәнекрелеу 
жоғарғы  жиілікті  токтардың  электрлі  өрісінде  жүргізіледі.  Нәтижесінде 
бойында  физикалық  үдерістер  тұтқырлы  әсерінен  ағынды  күйге  дейін 
қыздырылады және берік қосылады.
 
Ультрадыбысты  дәнекерлеу  тәсілі  кезінде  материалдарды  қосу 
аймағында  біріктіру  ультрадыбысты  жиіліктің  серпімді  тербелісінің 
арқасында  жүргізіледі.  Бұл  тәсіл  кезінде  материалдар  берілген  өлшемдегі 
дәнекерлеу нүктесін түзу арқылы біріктіріледі.
 
253 

Қабыршақ  материалдардың  термопластикалық  талшықтары  бо-  латын 
және  киім  үшін  жасанды  былғарының,  маталардың,  тоқыма  және  беймата 
төсеменің  ассортименттерін  кеңейту,  киім  бөлшектерін  дәнекерлеуді 
қолдану  үшін  үлкен  мүмкіндіктерге  жол  ашады.Сонымен  қатар,  дамыған 
болып  ЦНИИШП  -да  жетілдірілген  қалыптау  тәсілі  және  киім  бөлшегінде 
тікелей  фурнитураларды  бір  уақытта  бекітумен  ерекшеленеді.  Киімде 
үздіксіз  түймелерді  қалыптау  тәсілінің,  полимердің  матамен  адгезивті  - 
механикалық әсерлесу арқасында бекіту беріктігі жоғары болуы қажет.
 

10-БӨЛІМ 
ЖЫЛЫТҚЫШ, ІШТІК ЖӘНЕ АРАЛЫҚ МАТЕРИАЛДАР 
10.1. ЖЫЛЫТҚЫШ МАТЕРИАЛДАР 
10.1.1.
 
Үлбір 
Үлбір,  теріні  -  киім  ретінде  қолдану  алғашқы  материал  бо-  лып 
есептелінеді.  Өзінің  жылусақтағыш  қасиеттері,  жоғары  тозуға  төзімділігі 
және  сыртқы  келбетінің  әдемілігіне  қарап,  табиғи  үлбір  қазіргі  кезде  түрлі 
әрлеулерге, өңдеуге және тігін бүйымдарын сәндеу үшін кең қолданылады.
 
Қазақстан Республикасының әлемде ең бай мамық-үлбірлі база- сы бар: 
елде 100 астам үлбірлі өндірісте өңделетін түбітті аңдар мен жануарлардың 
түрлері кездеседі. Аң өсірушілік, қаракөл шаруашылығы, қоян өсіру, бағалы 
түбітті аңдарды жерсіндіру және қоныстандыруға үлкен көңіл бөлінеді.
 
Табиғи үлбір ерте кездерден ең жақсы жылусақтағыш материал бо- лып 
есептеледі, бірақ жылусақтағыш іштік ретінде сирек қолданылады. Көптеген 
табиғи  үлбірлер  түрлері  жоғары жылу  сақтағыш  қасиетімен  қоса  әдемі  түр 
келбетімен де ерекшеленеді. Сондықтан, киімде көбінесе сырт мата ретінде 
қолданылады.  Тек,  табиғи  үлбірдің  кейбір  түрлері,  мысалы,  қоян,  үй 
қоянының терісі, күзеннің және кейбір басқа жануарлардың терісін жылуды 
өткізбейтін іштік немесе астарды дай- ындауда пайдаланылады.
 
10.1.2.
 
Мақта 
Тағайындалуына  байланысты  мақта  матасы  төрт  түрге  бөлінеді  ол: 
киімдік,  жиһаздық,  медициналық  және  техникалық.  Киімдік  мақтаны 
төменгі  сүрыптарынан  және  (ІУ-УІ  сүрып),  мақта  мамығынан,  мақта  иіру 
және тоқымашылықтан шыққан қалдықтардан өңдейді.
 
Мақтаның жоғары сүрыптары (люкс, прима) қысқа талшықты мақтаның 
мамық  қалдықтардың  кішкене  мөлшерінің  қоспасынан  дай-  ындалады. 
«Тігін» мақтасы негізінен мамықтан, қалдықтардан, ескі талшықтардан және 
төменгі сүрып мақтаның кішкене мөлшерінен өңделеді. Түсі бойынша мақта 
маталы  мақта  ақ  (люкс),  дөрекі  (прима)  және  меланжды  (тігін)  болып 
өңделеді.
 
Жылу  шығармайтын  іштікті  жоғары  серпімді  және  талшықтардың 
жақсы ілінуімен ерекшеленетін қысқа талшықты «түкті»мақтадан жа-
 
255 

сайды.  «Түкті»  маталар  бүйымдарының  жылу  шығармайтын  жақсы 
қасиеттері болады.
 
10.1.3.
 
Ватилин 
Бүл бір жағын немесе екі жағын желімді  эмульсиямен өңделген белгілі 
бір  қалыңдықты  киімдік  мақтаның  қабаты.  Ватилин  өндірісіне  шикізат 
ретінде  мақтаның  төменгі  сүрыптары,  ал  желімді  жапсыр-  ма  мақтаны 
жылжып  кетуден  сақтайды.  1м
2
  шығарылатын  ватилин  салмағы  200-225г, 
400-440г  және  700-750г  болады.  Желімдік  заттардың  саны  қалың  ватилин 
салмағынан 1,5 %, жіңішке ватилин 3%-тен аспа- уы қажет.
 
Ватилин көбінесе қыстық бас киімдерді дайындауда қолданылады.
 
10.1.4. Күспе 
Трикотажды, тоқыма тігісті және тығызды күспе түрлерін бөледі.
 
Трикотажды  күспе  желі  тоқушы  арқау  жіпті  трико  өрімді  рашель- 
машинасында шығады.
 
Трикотажды  күспе  бір  жақты  немесе  екі  жақты  дөрекі  немесе  боялған 
түкті  болып  өңделеді.  Күспенің  сапасын  бағалауда  техникалық  шартта 
көрсетілген  қасиет  көрсеткіштерінің  нормаға  сәйкестігін  белгілейді  және 
баллмен  бағаланатын  сыртқы  түрінің  ақауларын  анықтайды.  I  сүрыпқа  15 
балл, II сүрыпқа- 30 балл рүқсат етіледі.
 
Тоқыма-тігісті  күспе  тоқыма-тігісті  машиналарда  25текс  *2(№40/2) 
қалыңдықты  мақта  маталы  иірімді  белгілі  қалыңдықты  талшықты  қабатты 
тігу  жолымен  алады.  Күспе  ені  135-150см,  салмағы  1м
2
-250-  400г,  тігістер 
ара-қашықтығы  10мм  болып  шығарылады.  Бүл  күспенің  стандартты 
ылғалдылығы 11% болады.
 
Тығыз  енгізілген  күспені  жүннің  қыл-қыбырынан,  мақтаның  төменгі 
сүрыптарынан және (10см-80 жіп) негіз және арқау бойынша аз тығыздықты 
штапель  талшықтарынан,  сиректілген  мақта  матасынан  жартылай  жүнді 
мақта  тарамын  қарау  арқылы  алады.  Өндіріс  бір  жақты  немесе  екі  жақты 
қақпалы  күспені  шығарады.  Тігін  өндірісінде  көп  қолданылатыны  салмағы 
1м
2
300г  болатын,  қүрамындажүнталшығынын  30%  қақпалы  күспе.  Мата 
қүрамында әлсіз бекітілгендіктен енгізбелі күспені қосымша дәкемен жауып 
тігеді.
 
10.1.5.
 
Поролон 
Пенополиуретан  -  жеңіл,  жүмсақ,  қатты  кеуек,  серпімді  матери-  ал, 
жылу  сақтау  қасиеті  жоғары.  Киімге  салу  үшін  поролон  үзындығы  15-17м, 
ені 100 см, қалыңдығы 3-4 мм болып шығарылады. Керекті
 
256 

өлшем  қажет  болғанда  бірнеше  қабаттап  бүктейді.  Жылу  сақтау  қасиеті 
жағынан поролон мақта мен күспеден кем болмайды. Ол мақта мен күспеге 
қарағанда ауа өткізгіштігі, гигроскопиялық көрсеткіші төмен болады. Бірақ, 
кеуек  болғандықтан  ылғалды  тез  сіңіреді,  жеңіл  сығылады,  тез  кебеді. 
Поролон  төсемнің  серпімділігінің  арқасында  киімнің  пішіні  жақсы 
сақталады, мыжылған киім қалпына тез келеді.
 
Поролон  қолданып  тігілетін  бүйымдарға  деген  үсыныстарды 
I І Н ИИ ІІ ІП   жасайды.  Поролон  бөліктерді  бір-бірімен  жай  тігін  маши- 
насында  тігіп  дайындайды.  Поролон  үйкеліске  мықты,  көп  қайтара 
бүктегенде,  қысымға,  суыққа  шыдамды,  кигенде  үгілмейді.  Поролон  150  С 
да жүмсарады, ал, 180 С-да балқиды. Қыздырғанда, әсіресе балқығанда, улы 
заттар  бөледі,  сондықтан  қауіпсіздік  сақтау  және  арнайы  еңбек  қорғау 
ережелерін  қатаң  сақтау  қажет.  Поролонның  кемшілігі-  ескіргенде 
серпімділігін жоғалтады, қүрғақтай химиялық тазарту жүргізуге жарамайды. 
Трихлорэтилен,  перхлорэтилен  және  уайт-  спиртпен  өңдегенде  поролон 
бүлінеді.
 
Сондықтан,  поролон  қасиеті  бойынша  мақта  және  күспеден  артық,  ал 
киімде  жылу  шығармайтын  аралық  ретінде  кең  қолданылады.  Түрлі 
киімдерге  қолданылатын  поролонмен  негізделген  беймата  материал-  дар, 
трикотаж маталар шығарады.
 
10.1.6.
 
Іштік маталар 
Іштік  маталар  сырт  киімдерде  өңірге,  алдыңғы  бойға,  жағаларға, 
жеңдерге  және  басқа  киім  бөлшектерін  бүйымның (пальто,  пиджак,  жакет) 
пішінін жақсы сақтау үшін қолданылады. Іштік маталарды негізгі мата мен 
астар арасына салады. Бүл материалдар ылғалды жы- лумен өңдеуге жақсы 
пластикалы  және  форма  бергенде  түрақты  болуы  керек,  сондықтан  олар 
берік,  аз  созылатын,  қатты  және  сырт  матаның  отыруымен  сәйкес  болады. 
Классикалық  іштік  матаға  коленкор,  мақта  матасы,  зығыр  және  жартылай 
зығыр  қатырғылар,  желімді  және  ара-  лас  әдіспен  дайындалған  беймата 
материал: - флизелин, прокламелин, фильц, жартылай жүнді арқаулы немесе 
синтетикалық талшықтар қосылған қатырғы маталар, жағалық маталар түкті 
табиғи және жасан- ды маталар. Көбінесе  іштік маталар ақ, қара, сүр және 
қою сары бола- ды, түсті түрлері көбінесе сирек кездеседі.
 
Іштік маталар желімді және желімсіз болып келеді. Желімді түрінде бір 
жағы  арнайы  жабынды  жағылады,  ол  үтік  әсерінен  балқиды  және  матаны 
іштікке бекітеді. Желімсіз іштікті машина немесе қол тігісімен тігеді. Іштікті 
матаның  қасиеттеріне  қарай  таңдайды.  Үтікпен  ыстық  өңдеуге  келмейтін 
маталарды тек қана желімсіз іштікпен бекітеді.
 
Трикотаждық  іштік  -  трикотажды  ,  матаны  бекіту  үшін  қолдана-  ды. 
Іштік арқасында мата қалыңдайды және аз мыжылады, бірақ жүмсақ
 

жүктеу/скачать 6,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: