Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №4(48), 2015 г.
24
Қазіргі таңда, тілдік емес жоғарғы оқу орындарында шет тілін оқытудың ең басты мақсаты болып “студенттерде
мәдениетаралық коммуникативті құзіреттілікті қалыптастыру және оның деңгейі тілдік дайындықтың әртүрлі кезең-
дерінде шет тілді мүмкіншілігіне орай кәсіби іс-шараларда және өз бетінше іздене алатындай болуы тиіс” екені
баршамызға мәлім. Арнайы әдебиеттерді талдап болғаннан кейін, шет тілдік қарым-қатынаста қиындық тұғызатын
бірден бір жайт болып коллокацияларды(дәстүрлі, сол тілде сөйлейтін адамдарға үйреншікті сөздердің бір-бірімен
қолданылуы) жеткілікті білмеуі болып есептеледі. Коллокация деп әдеттегі сөздің лексикалық қоршауға алынуын
атайды. «Дәстүрлі», «дағдылы», «әдеттегі» ұғымдары коллокацияны құрайтын сөздермен бірлесе кездесу ықтимал-
дығы жоғары бірліктерді білдіреді. Ағылшын тілін оқыту тәжірибесі бойынша, тілдік емес ЖОО студенттері белгілі
бір лексикалық қорды меңгере отырып, сол тілде сөйлеушінің ұстанатын лексикалық бірліктердің тіркесімділік
ережесін білмейді, сондықтан жазбаша және ауызша сөйлеуде қателіктер жібереді. Сөз тіркесін құру барысында
синонимдерді дұрыс таңдамау (лексикалық тіркесілімдіктің бұзылуы) осыған мысал бола алады. Кейде студенттерге
күрделі синтаксистік конструкцияны құруға мәжбүрлеу барысында да, олардың коллокацияны толық дәрежеде
білмеуі көрінеді (грамматикалық құралдар арқылы лексикадағы лакунды толықтыру). Мұндай сөйлемдер граммати-
калық тұрғыдан дұрыс бола алады, дегенмен қосымша қателерге жол бере алады (мысалы, грамматикалық). Алайда
ол сөйлемдер сол тілде сөйлеуші үшін қандай жағдайда да табиғи дұрыс құрылмаған болып көрінеді. Жоғарыда
айтылғандар шет тілде сөйлеу барысындастуденттердеколлокациялық құзыретті қалыптастыру қажеттілігінің бар
екенін көрсетеді.
Тірек сөздер: құзіреттілік, мәдениетаралық коммуникативті құзіреттілік, тілдік, әлеуметтік тілдік, прагматика-
лық, лексикалық, коллокативті құзіреттіліктер, кәсіби бағытталған мәтіндер, тіл дағдылары
Как известно, в настоящее время целью курса иностранного языка в вузах неязыковых специальностей является
«формирование у студентовмежкультурной коммуникативной компетенции, уровень которой на отдельных этапах
языковой подготовки позволяет использовать иностранный язык практически как в профессиональной деятельности,
так и для целей самообразования».
Анализ специальной литературы показывает, что одной из основных причин,
осложняющих коммуникацию на иностранном языке, является недостаточное знание коллокаций – традиционных,
привычных для носителей языка сочетаний слов. Коллокация представляет собой типичное лексическое окружение
слова. Под «традиционным», «привычным», «типичным» понимается высокая вероятность совместной встречаемо-
сти слов, составляющих коллокацию. Опыт преподавания английскому языку свидетельствует, что студенты неязы-
ковых факультетов, обладая определённым лексическим запасом, не знают правил сочетаемости лексических
единиц, которых придерживаются носители языка, и поэтому допускают ошибки в письменной и устной речи.
Примером подобной ошибки может быть неверный выбор синонима при построении словосочетания (нарушение
лексической сочетаемости). Другим проявлением недостаточного знания студентом коллокаций является вынужден-
ное построение им длинных синтаксических конструкций (компенсация лакун в лексике грамматическими средства-
ми). Такие предложения могут быть грамматически верными, а могут быть источником дополнительных (например,
грамматических) ошибок. Однако в любом случае они звучат неестественно с точки зрения носителя языка. Вышеиз-
ложенное объясняет необходимость формирования у студентов коллокационной компетенции в иноязычной речи.
Ключевые слова: компетенция, межкультурно-коммуникативная компетенция, лингвистическая компетенция,
социолингвистическая компетенция, прагматическая компетенция, лексическая компетенция, коллокационная
компетенция, профессионально ориентированный текст, речевые навыки
The concept "
collocational competence" was described by J. Hill in 1999 for the first time [1]. Despite
gradual distribution of this term in FLT [2 - 6, etc.], the accurate formulation of content of collocational
competence meets only in several works. The most exact, in our opinion, is the following content of collocational
competence.
Collocational competence is an ability to form lexical unities (chunks of language) correctly
according to rules of lexical compatibility. Such ability generates fluent, correct and stylistically the pertinent
speech [5].
As for the domestic methodical works devoted to this problem, the term "collocational competence" isn't used.
Nevertheless, in connection with changes of training conditions in FLT at the present stage of educational
development, we consider that possibility of introduction of this term to terms framework of the domestic
methodology is proved. On the one hand, such opportunity is dictated by formation of competence-based
approach in education. Within this approach there is an updating of terms framework of didactics and
methodology of FLT, in particular. On the other hand, possibility of using the term "collocational competence" is
justified by transition from structural to lexical approach in FLT. This transition is caused by change of idea about
language in modern linguistics, according to which language consists of "previously prepared lexicon blocks" in
which formation the key role is played by a collocation, lexicological and phraseologically caused word
compatibility in speech. The big contribution to development of this vision of language was made by such
scientists, as: J.Sinclair, D.Willis, R.Carter, M.McCarthy and many others [1, page 3].On the basis of collocational
competence content formulated in a foreign methodology, and taking into account the domestic theory of speech
skills and abilities, we offer the following content of collocational competence.
Collocational competence - in
Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №4(48), 2015 г.
25
the foreign-language speech is understood as an ability, according to standards of the learned language, to
combine correctly language units, based on knowledge of collocations and speech skills in their use in all types of
speech activity. As the term "collocational competence" is borrowed by us from a foreign methodology, it is
necessary to be convinced that in a domestic methodology there are no synonyms of this term. The analysis of
methodical literature revealed existence of the term "collocational awareness". But this term is understood as
knowledge of word compatibility of the learned language [7, page 3], therefore, these terms aren't synonymous,
and designate concepts which correspond as part to the whole. The aforesaid allows tomake a conclusion on
possibility of introduction of the term "collocational competence" to terms framework of a domestic methodology.
There is a question of a place of collocational competence in the structure of intercultural
communicative competence. Collocational competence is a component of lexical competence which is included,
in turn, into structure of intercultural communicative competence. This place is defined by us proceeding from the
document of the Council of Europe ("Common European Framework of Reference: Learning, Teaching,
Assessment") [8]. In it approaches to teaching a foreign language are systematized and the assessment of levels of
proficiency in a foreign language is standardized. According to this document communicative language
competences/a more specifically language-related intercultural communicative competence consists of the
following components [8, page 108]:
• linguistic competences;
• socio-linguistic competences;
• pragmatical competences.
In turn, linguistic competence which is understood as knowledge of language means and forms and ability to
use them in the speech, includes the following components [8, page 109]:
• lexical competence;
• grammatical competence;
• semantic competence;
• phonologic competence;
• spelling competence;
• orthoepic competence.
So, lexical competence is a component of linguistic competence. Lexical competence represents knowledge of
dictionary structure of the language including lexical and grammatical means, and ability to use them in the
speech [8, page 110]. And as collocations belong to the lexical elements making lexical competence, collocational
competence as the ability which is based on knowledge of collocations and speech skills of their use is a
component of lexical competence.
Schematically the place of collocational competence in the structure of intercultural communicative
competence can be presented as follows (fig. 1).
Fig1.
Place of collocational competence in the structure of intercultural communicative competence
INTERCULTURAL
COMMUNICATIV
E
COMPETENCE
1.
LINGUISTIC
COMPETENCE
2. SOCIO –
LINGUISTIC
COMPETENCE
LEXICAL
COMPETENCE
GRAMMATICAL
COMPETENCE
SEMANTIC
COMPETENCE
PHONOLOGICAL
COMPETENCE
COLLOCATIONAL
COMPETENCE
3. PRAGMATIC
COMPETENCE
ORPHOGRAPHIC
COMPETENCE
ORPHOEPIC
COMPETENCE