СИСТЕМНЫЙ ПОДХОД В РАЗВИВАЮЩЕМ ОБУЧЕНИИ

283 
 
системностью.  Последний  принцип,  по  своей  сути,  объединяет  все  остальные 
принципы,  поскольку  гласит,  что  каждый  объект  может  обладать  всеми 
признаками системы.  
Одним  из  основателей  системного  подхода  считается Карл  Людвиг  фон 
Берталанфи.  Также  формированием  основных  принципов  системного  подхода 
занимались А.А. Богданов, Г. Саймон, П. Друкер и А. Чандлер. Все эти ученые 
были достаточно далеки от системы педагогических наук, но именно благодаря 
их  научным работам   системный  подход  в  педагогике развивающего обучения 
получил толчок к развитию.  
Принцип целостности говорит о том, что все элементы образовательного 
процесса представляют собой единое целое. То есть, все они подчинены общим 
принципам, целям и задачам.  
Иерархичность представляет 
собой 
 
совокупность 
элементов 
образовательного  процесса  как  системы,  каждый  из  которых  имеет 
определенное значение и подчинен другим элементам или сам подчиняет себе 
другие элементы.  
Структуризация это  объединение  различных  элементов  системы  в 
отдельные  подсистемы  по  определенным  признакам.  Каждая  из  таких 
подсистем  в  свою  очередь  может  иметь  различные  связи  с  другими 
подсистемами.  
Множественность предполагает  использование  множества  различных 
моделей для описания каждого отдельного элемента и всей системы в целом. 
Системный  подход  в  развивающем  обучении    предполагает 
использование  двух  основных  методов  – синтеза  и  анализа.  Синтез  это 
разделение  объекта  на  составляющие  его  компоненты  и  изучение  каждого 
компонента  в  отдельности,  а  анализ  это  сопоставление  всех  компонентов  и 
объединение их в единую систему по близким им признакам. 
Системный  подход  позволяет  отделить  и  тщательно  изучить  каждый 
элемент  системы  в  отдельности,  проанализировать  и  сопоставить  их  друг  с 
другом,  объединив  в  целостную  структуру.  При  этом  выявляются  все  их 
сходства  и  различия,  противоречия  и  связующие  характеристики,  приоритет 
одних элементов по отношению к другим, динамика развития каждого элемента 
и всей системы в целом. 
Системно-структурный  подход  обеспечивает  преемственность  и  
логическую  последовательность    учебного  материала  на  всех  ступенях 
образования.  В  итоге  создаются  благоприятные    дидактические  условия  для 
развития у школьников  системного мышления. 
При  системно-структурном  подходе    к  обучению  любая  дисциплина 
должна      рассматриваться  как  единый  учебный  предмет,  что  предполагает  
определённые  требования  и  к  содержанию  учебного  материала,  и  к  его 
методическому построению.  
Ещё  более  300  лет  назад  Я.А.Каменский    провозгласил,  что  обучение  и 
воспитание  должны  сообразовываться    с  природой  познания,  с  природой 
законов их развития. 

284 
 
Один из наиболее  общих  законов умственного развития – «от общего к 
частному».  В  педагогической  практике  он  лежит  в  основе  системно-
структурного  подхода.  Каждая  система,  коим  можно  считать  и 
образовательный  процесс  в  развивающем  обучении,    имеет  свою  структуру, 
которая не сводится к сумме частей, а состоит из взаимосвязанных элементов. 
Такой  «стержень»  из  взаимосвязанных  элементов  даёт  возможность  
обеспечить  преемственность    и  логическую  последовательность  учебного 
материала,  как    на  начальной,  так  и  на  средней  и  старшей    ступенях 
образования.  
Опыт  показывает,  что  при    изучении    отдельных  дисциплин  частные 
понятия  усваиваются  обучающимися  гораздо  лучше,    если    они 
сконцентрированы  вокруг  общих  закономерностей,  отражающих  суть 
изучаемого процесса в целом.  
Готовность  к  школьному  обучению  дошкольников  зависит  от  того, 
насколько хорошо у ребенка развито мышление.  
Мышление  –  это  процесс  познания  человеком  действительности  с 
помощью мыслительных процессов – анализа, синтеза, рассуждений. 
Выделяют три вида мышления: 
Наглядно-действенное. 
Познание 
происходит 
с 
помощью 
манипулирования предметами, игрушками. 
Наглядно-образное.  Познание  происходит  с  помощью  представления 
предметов, явлений. 
Словесно-логическое. Познание с помощью понятий, слов, рассуждений. 
Наглядно-действенное  мышление  особенно  интенсивно  развивается  в 
младшем  возрасте.  На  основе  наглядно-действенного  мышления  формируется 
более  сложная  форма  мышления  –  наглядно-образное.  Ребенок  уже  может 
решать  задачи  на  основе  представлений,  без  применения  практических 
действий.  К  шести-семи  годам  начинается  более  интенсивное  формирование 
словесно  –  логического  мышления,  которое  связано  с  использованием  и 
преобразованием понятий. 
Все  виды  мышления  тесно  связаны  между  собой.  При  решении  задач 
словесные  рассуждения  опираются  на  яркие  образы.  В  то  же  время  решение 
даже самой простой, самой конкретной задачи требует словесных обобщений. 
Различные  игры,  конструирование,  лепка,  рисование,  чтение  развивают  у 
ребенка  такие  мыслительные  операции  как  обобщение,  сравнение, 
установление причинно – следственных связей, способность рассуждать. 
Если с ребенком проводятся специальные занятия, то развитие мышления 
происходит  быстрее.  А  сами  показатели  мышления  могут  улучшаться  в  3-4 
раза.  Большую  помощь  своему  ребенку  могут  оказать  родители.  Обучение 
лучше  осуществляется  в  естественном,  самом  привлекательном  для 
дошкольников виде деятельности – игре. 
Важное достоинство игровой деятельности – это внутренний характер ее 
мотивации.  Дети  играют  потому,  что  им  нравится  сам  игровой  процесс. 

285 
 
Развивающие игры делают учение интересным занятием, порождают интерес к 
окружающему миру. 
Развитие системного мышления учащихся – процесс длительный. Начать 
развитие  системного  мышления    учащихся  можно  с  построения  моделей. 
Работа по развитию мышления должна проводиться систематически. Развивать 
мышление  можно  не  только  дома.  Это  можно  делать  по  дороге  домой,  на 
прогулке  и  даже  во  время  занятий  домашними  делами.  Самое  важное  в  этом 
деле  –  создать  положительный  эмоциональный  настрой.  Если  ребенок  по 
какой-то  причине  не  хочет  заниматься,  перенесите  занятие  на  более 
подходящее для этого время. 
Игровые  упражнения  можно  превратить  в  интересную  игру.  В  игре  вы 
можете  установить  правило  –  за  верный  ответ  ребенок  получает  фишку  или 
какую-то другую награду. Это вызывает дополнительную заинтересованность в 
игре. 
Игра «Закончи слово». Вы будете начинать слово, произнося первый слог, 
а  ребенок  –  его  заканчивать.  «Отгадай,  что  я  хочу  сказать».  Предлагается  10 
слогов: по-, за-, на-, ми-, му-, до-, че-, пры-, ку-, зо-. 
Если  ребенок  легко  и  быстро  справляется  с  заданием,  предложите  ему 
придумывать не одно слово, а столько, сколько сможет. 
Например: по-лет, по-лотенце, по-душка. 
Фиксируйте  не  только  правильность  ответов,  но  и  время,  которое 
является  показателем  мыслительных  процессов,  сообразительности,  речевой 
активности. 
Для  развития  мыслительных  процессов  обобщения,  выделения 
существенных признаков можно провести игру «Найди лишнее слово». 
Прочитайте ребенку серию слов. Каждая серия состоит из четырех слов. 
Три слова объединены по общему для них признаку, а одно слово отличается от 
них и должно быть исключено. 
Предложите определить слово, которое является «лишним». 
1.  Яблоко, слива, огурец, груша. 
2.  Ложка, тарелка, кастрюля, сумка. 
3.  Платье, свитер, рубашка, шапка. 
4.  Береза, дуб, земляника, сосна. 
5.  Мыло, зубная паста, метла, шампунь. 
6.  Хлеб, молоко, творог, сметана. 
7.  Час, минута, лето, секунда. 
8.  Ласточка, ворона, курица, сорока. 
Игра «Назови слово» способствует развитию гибкости ума. 
Предложите  ребенку  называть  как  можно  больше  слов,  обозначающих  какое-
либо понятие. 
1. Назови  слова,  обозначающие  деревья  (береза,  сосна,  ель,  рябина, 
осина…) 
2. Назови слова, обозначающие домашних животных. 
3. Назови слова, обозначающие зверей. 

286 
 
4. Назови слова, обозначающие овощи. 
5. Назови слова, обозначающие фрукты. 
6. Назови слова, обозначающие транспорт. 
7. Назови слова, относящиеся к спорту. 
8. Назови слова, обозначающие наземный транспорт. 
Варианты  заданий  вы  можете  подбирать  по  своему  усмотрению.  Если 
ребенок  ошибся  и  неправильно  назвал  слово,  то  необходимо  обсудить  его 
ошибку и исправить ее. 
Следующие игры способствуют развитию мышления и сообразительности. 
Они также способствуют увеличению словарного запаса. 
Игра «Как это можно использовать» 
Предложите ребенку: «Я буду говорить слова, ты тоже говори, но только 
наоборот. Например: большой – маленький». 
Можно использовать следующие пары слов: 
Веселый     –     грустный 
Быстрый     –    медленный 
Пустой        –    полный 
Худой         –     толстый 
Умный        –    глупый 
Тяжелый     –    легкий 
Храбрый     –    трусливый 
Твердый      –    мягкий 
Шершавый  –    гладкий 
Игра «Бывает – не бывает». Для игры вам понадобится мяч. 
Вы  называете  какую-нибудь  ситуацию  и  бросаете  ребенку  мяч.  Ребенок 
должен поймать мяч в том случае, если названная ситуация бывает, а если нет, 
то ловить мяч не нужно. 
Ситуации можно предлагать разные: 
Папа ушел на работу. 
Поезд летит по небу. 
Человек вьет гнездо. 
Почтальон принес письмо. 
Яблоко соленое. 
Дом пошел гулять. 
Волк бродит по лесу. 
На дереве выросли шишки. 
Кошка гуляет по крыше. 
Собака гуляет по крыше. 
Девочка рисует домик. 
Лодка плавает по небу. 
Ночью светит солнце. 
Зимой идет снег. 
Зимой гремит гром. 
Рыба поет песни. 

287 
 
Ветер качает деревья 
Игра «Угадай по описанию». 
Взрослый предлагает угадать, о чем (о каком овоще, животном, игрушке) 
он говорит и дает описание этого предмета. 
Например: это овощ, он красный, сочный.(Помидор) 
Если ребенок затрудняется с ответом, перед ним выкладывают картинки с 
различными овощами. Ребенок находит нужное изображение. 
Игра «Кто кем будет?» 
Взрослый  показывает  или  называет  предметы  и  явления,  а  ребенок 
должен ответить на вопрос: «Как они изменятся, кем будут?» 
Кем  (чем)  будет:  яйцо,  цыпленок,  семечко,  гусеница,  мука,  деревянная  доска, 
кирпич, ткань. 
Может  существовать  несколько  ответов  на  один  вопрос.  Необходимо 
поощрять ребенка за несколько правильных ответов. 
Игра «Что внутри?» 
Ведущий  этой  игры  называет  предмет  или  место,  а  ребенок  в  ответ 
называет что-то или кого-то, что может быть внутри названного предмета или 
места. 
Например:дом – стол;  
шкаф – свитер;  
холодильник – кефир;  
тумбочка – книжка 
кастрюля – суп;  
дупло – белка;  
улей – пчелы; 
нора – лиса; 
автобус – пассажиры;  
корабль – матросы; 
больница – врачи, 
магазин – покупатели. 
Собираясь  на  прогулку,  возьмите  с  собой  мяч.  Он  вам  понадобится  для 
проведения игры «Отвечай быстро». 
Взрослый  бросает  ребенку  мяч,  называет  цвет.  Ребенок,  возвращая  мяч, 
должен  постараться  быстро  назвать  предмет  этого  цвета.Можно  называть  не 
только цвет, но и любое качество (вкус, форму) предмета. 
Вечером,  в  спокойной  домашней  остановке  проведите  игру  «Придумай 
название».  Для  нее  необходимо  подготовить  несколько  небольших  детских 
стихотворений.  Прочитайте  ребенку  стихотворение,  не  называя  заголовка. 
Предложите ему самому придумать каждому стихотворению какое-то название. 
Эта игра научит ребенка обобщать и выделять главную мысль в стихотворении. 
Часто дети придумывают даже более удачные названия, чем авторские. 
Ребенок  дошкольного  возраста  обладает  поистине  огромными 
возможностями развития и способностями познавать. В нем заложен инстинкт 
познания и исследования  мира.  Помогите  ребенку  развить  и  реализовать  свои 

288 
 
возможности.  Не  жалейте  затраченного  времени.  Оно  многократно  окупится. 
Ваш ребенок переступит порог школы с уверенностью, учение будет для него 
не  тяжелой  обязанностью,  а  реальность  и  у  вас  не  будет  оснований 
расстраиваться по поводу успеваемости. 
Таким  образом,  чтобы  усилия  родителей  были  эффективными, 
воспользуйтесь следующими советами: 
1. Не допускайте, чтобы ребенок скучал во время занятий. Если ребенку 
весело  учиться,  он  учится  лучше.  Интерес  делает  детей  по-настоящему 
творческими  личностями  и  дает  им  возможность  испытывать  удовлетворение 
от интеллектуальных занятий. 
2.  Повторяйте  упражнения.  Развитие  умственных  способностей  ребенка 
определяется временем и практикой. Если какое-то упражнение не получается, 
сделайте  перерыв,  вернитесь  к  нему  позднее  или  предложите  ребенку  более 
легкий вариант. 
3. Не проявляйте излишней тревоги по поводу недостаточных успехов и 
недостаточного продвижения вперед или даже некоторого регресса. 
4.  Будьте  терпеливы,  не  давайте  ребенку  задания,  превышающие  его 
интеллектуальные возможности. 
5.  В  занятиях  с  ребенком  нужна  мера.  Не  заставляйте  ребенка  делать 
упражнение,  если  он  устал,  расстроен.  Предоставьте  ребенку  возможность 
иногда заниматься тем делом, которое ему нравится. 
6.  Избегайте  недоброжелательной  оценки,  находите  слова  поддержки. 
Чаще  хвалите  ребенка  за  его  терпение,  настойчивость.  Никогда  не 
подчеркивайте его слабости в сравнении с другими детьми. Формируйте у него 
уверенность в своих силах. 
Постарайтесь  не  воспринимать  занятия  с  ребенком  как  тяжелый  труд. 
Радуйтесь и получайте удовольствие от процесса общения. Помните, что у вас 
появилась прекрасная возможность подружиться с ребенком. 
Работу  над  системой  понятий    необходимо  планировать  заранее.  При 
этом важно выделить ведущие понятия, так как не все частные понятия несут 
общеразвивающую  нагрузку,  не  все  используются  в  дальнейших  темах. 
Создание такого «стержня» знаний  по конкретной теме – задача трудная. Зато 
она  значительно  облегчит  дальнейшую  работу,  помогая  выстроить  процесс 
обучения  в  стройную  систему,  когда  учебный  материал  сконцентрирован 
вокруг ограниченного числа общих положений. 
 
Библиографические ссылки 
1. Котолевская И.Р. «Системный подход к образованию в педагогике»; 
социальная сеть работников образования nsportal.ru , опубликовано 
05.04.2012 
2. Википедия – всемирная энциклопедия. 
3. Лесникова  Н.С.  «Игры  и  тренинги  для  развития  у  детей  системного 
мышления»;  социальная  сеть  работников  образования  nsportal.ru, 
опубликовано 05.03.2013 

289 
 
4. http://i1.i.ua/prikol/pic/8/8/620188_596303.jpg 
5. http://www.galactic.org.ua/clovo/f_k2.htm  
 
 
Шекер Орынтайқызы Байболова 
Астана қаласы, 
№70 бала-бақша әдіскері 
Қазақстан, Астана 
 
ЕҢБЕКТІ ҒЫЛЫМИ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТАРИХИ МӘНІ МЕН 
ҚАЗІРГІ МӘСЕЛЕСІ 
 
Білім беру жұмысының өнімділігі мен балалардың оқу-тәрбие үрдісіндегі 
жетістіктері  тікелей  педагогикалық  ұжымды  психологиялық,  әлеуметтік, 
қаржылық қолдауға байланысты. Білім беру ісінің күрделілігін ескере отырып, 
еңбекті ғылыми ұйымдастырудың тарихи мәнін аша отырып, қазіргі кезде білім 
беру  жүйесіндегі  қызметкерлердің  денсаулығына  қажетті  демалысты  тиімді 
ұйымдастыру,  кәсіби  шаршаудың  алдын  алу  шаралары  неғұрлым  сапалы 
жүзеге  асу  қажет.  Білім  беру  ісін  ғылыми  басқару  әділеттілік  сезімі,  өзін 
бақылауда ұстауға қабілеттілік, кәсіби мақтаныш сезімі, өзі және басқалар үшін 
жауапкершілік  сезімдеріне  алып  келетін  жұмысшылардың  адамгершілігінің 
дамуын  қаматамасыз  етеді,  олардың  психологиялық  саулығына  мән  беріп,  
жұмысшының  ақыл-ой  және  адами,  кәсіби  дамуына  ғана  емес,  сондай-ақ, 
салауатты өмір салтына ұмтылысын қалыптастыруға әсер етеді.  
 
Басты  сөздер:  еңбек,  еңбекті  тиімді  ұйымдастыру,  қызметкерлердің 
психологиялық саулығы, кәсіби іс-әрекет, кәсіби денсаулық. 
 
 
XX  ғасырдың  басындағы  өнеркәсіп  аймағында  еңбек  етіп  жүрген 
жұмысшылардың тәндік саулығы мен психикалық саулығы туралы сұрақтарға  
көңіл  бөлудің  алғашқы  белгілері,  еңбекті  ғылыми  ұйымдастыруға  қозғалысты 
рәсімдеумен  байланысты.  Негізін  салушылырдың  бірі  америкалық  инженер 
Ф.Тейлор  еді.  Шынында  Тейлордың  шығармашылық  мұраларында    бұл 
тақырып  қандай  да  бір  дамуды  көрсетпеді.  Белгілісі,  ол  өз  жұмыстарында 
жұмысшыны жай ғана жекеленген бірлік, өнеркәсіп процесінің элементі ретінде 
қарастырып,  «экономикалық  адам»  концепциясынан  нәтиже  шығарды.  Оны 
индивидтің  әлеуметтік  жаратылысы  мен  психикалық  және  физикалық  (тәнді) 
игіліктері қызықтырмады. 
Ал,  оның  серіктесі  еңбекті  ғылыми  ұйымдастыру  қозғалысының  екінші 
көсемі  саналатын  Ф.Джилбрет  нақты  көрініс  табатын  «адами  факторға»  
бағытталғаны қарастырылады. Ол  әрбір адамның физикалық және психикалық 
қабілеттеріне сәйкес іспен айналысуларында  еңбекті ғылыми ұйымдастырудың 
пайдасын  көре  алды.  Сонымен  қоса,  адам  еңбекті  ғылыми  ұйымдастырудағы 
басты сұрақ деп санап, оның жұмысқа қатынасын, оған дұрыс көңіл бөлуді алға 
қойды.  Әрбірі  еңбек  қуанышын  сезіну  керек,  өйткені  ол  еңбекті  ғылыми 

290 
 
ұйымдастыруның  басты  жетістігі.  Джилбрет  еңбек  қуанышының  бірінші 
талабы  және  оның  өнімділігі  жұмысшылардың  саулығы,  деп  атап  өткен 
болатын.  Жұмысшылардың  саулығы  үшін  олардың  жұмыс  орындарының 
мақсатты ұйымдасуы және құрал-саймандармен қамту керек, бірақ ең бастысы, 
жұмысшыға оның денсаулығына қажетті демалыспен қамту және оның барлық 
шаршауға әсерін төмендету керек. Джилбрет  алғаш рет Америкада шаршаумен 
күрес күнін  ұйымдастырып, осы ойдың бастамашысы ретінде шықты және ол 
одан  кейінгі  уақыттарда,  жыл  сайын  желтоқсан  айында  өтіп  тұрады.  Ол 
өнеркәсіптегі  қызметкерлердің  мәселесін  шешу  үшін  психологтарды  тартуды 
талап  етті.  Джилбреттің  айтуынша  психологиялық  фактордың  мәні  мәселені 
шешудің  ең  «ұлысы»,  оны  бағаламауға  болмайды:  өнеркәсіптегі  оқыс 
оқиғаларды болдырмау, жұмысшылардың еңбек қауіпсіздігімен қамтамасыз ету 
керек деп шешті. 
Джилбреттің  гуманистикалық    дүниетанымдық  көзқарасына  елеулі 
септігін тигізген оның жұбайы, Америкада психология докторы біліктілігін ең 
алғаш  алған  әйел  Лилиан  Джилбрет  екеніне  негіз  бар.  Л.  Джилбретті  еңбекті 
ғылыми  ұйымдастырудағы  психологиялық  көзқарас  аса  қызықтырды.  Оның 
ойы  бойынша  ғылыми  басқару  әділеттілік  сезімі,  өзін  бақылауда  ұстауға 
қабілеттілік,  кәсіби  мақтаныш  сезімі,  өзі  және  басқалар  үшін  жауапкершілік 
сезімдеріне  алып  келетін  жұмысшылардың  адамгершілігінің  дамуы 
қарастырылады. Табысты басқарудың орталығы адамда жатыр, ал жұмыс «ұлы 
тәрбиелеуші» болып табылады.  Л. Джилбрет еңбекті жақсы ұйымдастыру жан 
мен тәнді бөлек қарастыру ғана емес, олардың өзара тығыз қатынасына да мән 
беріп, жұмысшының ақыл-ой және адами, кәсіби дамуына ғана емес, сондай-ақ, 
салауатты өмір салтына ұмтылысын қалыптастыру керек деп санайды. 
Кәсіби  денсаулық  туралы  осындай  және  басқа  да  ойлар  XX-ғасырдың 
басында Англияда да қарқынды талқылана бастады. Кембридж университетінің 
профессоры Б.Мессио кәсіби іс-әрекеттің басты талабы ретінде еңбекті қорғау 
ережелерін ұстануды алға қойды. Өнеркәсіп орындарындағы оқыс жағдайларға 
басты себеп, дұрыс қабылдаудың, естің және зейіннің төмендеуіне алып келетін 
жұмысшылардың  шаршауы,  қажуынан  көреді.  Егер,  адамға  оның  табиғатына 
жақын, қабілетті жұмысты атқаруына мүмкіндік берсе, онда ол, жұмыста оңай 
игеріп,  қатты  шаршамай,  ынтасымен  істейтін  болады.  Өнеркәсіптегі 
тапсырманы 
орындаудағы 
жұмысшының 
күш-қуат 
жұмсауы 
оның 
денсаулығының үнемі жақсы жағдайына сай болу керек.  
Кембридждің  психологиялық  зертханасының  директоры  Ч.  Мейерстің 
пікірі бойынша  сол уақыттағы Англия мен Американың өндіріс орындарында 
етек  алған  «өнеркәсіптік  дөрекілікті»,  «жанданған  қаталдықты»,  «арсыз 
қызғаншақтықты», 
«жұмысшыларды 
орынсыз 
қанаушылықты» 
қатал 
айыптады.  Өнеркәсіп  болашағында  психологиялық  факторды  негізгі  және 
маңыздырақ деп санады. Оның басты тезисі: жұмысшылардың адами тұлғалық 
қадір-қасиетін  сыйлау  керек.  Жұмысшылар  талпынулары  керек  және 
толыққанды,  қызықтырақ,  зияткерлік  өмірлеріне  жағдай  жасалыну  керек. 
Мейерстің  пікірінше,  өндірістік  еңбектің  жоғарылауына  маңызды  жағдай 

291 
 
өнеркәсіп  қауіпсіздігіндегі  жұмысшылардың  сенімділігін  қалыптастыру  мен 
оған қажетті алғышарттарды қалыптастыру қажет. 
Өнеркәсіп  психологиясының  негізін  салушылардың  бірі  Ф.Уоттс 
жұмысшылардың  бос  уақытын  ұйымдастыруға  ерекше  тоқталады.  Былай  деп 
жазады:  «Жұмысшылардың  демалысты  пайдалану  мүмкіндігін  жақсартып, 
көбейтсе,  олардың  бос  уақыттарын  физикалық  және  рухани  пайдалырақ  етуге 
болады.  Ол  жұмысына  әсерін  тигізетін  өмірлік  күш-қуатының  артуын 
көрсетеді.»  Сәйкесінше,  Уоттс  бойынша,  өнеркәсіптегі  психологтың  міндеті 
жұмыстың жоғары сапада орындалуы үшін физикалық және рухани аса жақсы 
жағдай тудыру болып табылады. 
Еңбекті  ғылыми  ұйымдастыру  аймағындағы  жұмыстың  белең  алуы 
Германияда  да  байқалмай  қалмады.  Оның  пайда  болу  ерекшеліктерінің  сыни 
талдауын И.Витте ұсынды. Еңбекті ғылыми ұйымдастыру негізіндегі әдістердің 
құндылықтарын  бағалай  отырып,  ол  «Европаны  Америкаландыруға 
талпынуды»  және  олардың  механикалық  ортақтасуларының  алдын  алады. 
Әсіресе, ірі ұйымдардағы жұмысшыларды  әлеуметтік қамтамасыз ету, оларды 
оқыс  оқиғаларды ескере отырып денсаулықтарын сақтау  сияқты  кең  ауқымды 
іс-шараларын    мойындай  отырып,  Витте  бұл  қамқорлықтың  ешқандай  да 
адамсүйгіштікпен  түсіндірілмейтінін,  ол  тек  ауру  адам,  отбасындағы  аурумен 
мазасы кеткен жұмысшы жұмысқа қабілетсіз болады деген рационалды ойдың 
бар  екенін байқайды.  Витте  Америкалық  кәсіпкерлер  өз  қол  астында  тек  қана 
тәртіпті  жұмысшылар  ғана  емес,  сондай-ақ  дені  сау  жұмыс  күшінің  болғаны 
өздерінің  шешімдері  мен  әрекеттеріне  көптеген  еркіндік  беретінін  жақсы 
түсінді  дейді.  Витте  мұндай  ұстанымды  толықтай  қабылдамай,  еңбектегі 
өзгерістердің  перспективасын  рухани  құндылықтардың,  жұмысшылардың 
дербестігінің,  этикасының  негізінде  көреді.  Біздің  ұранымыз  автоматтандыру 
сияқты  мақсат  болмау  керек,  жұмысшылардың  және  жұмысты  жігерілендіру 
болуы керек дейді. Осы көзқарасқа жақын, еңбекті ұйымдастырудағы үйлесімді 
факторлар  және  қажу  мен  оның  жұмысқа  қабілетіне  әсері  феномендерін 
зерттеген  белгілі  неміс  ғалымы  Э.Крепелин  еді.  Жалпы  ол  еңбекті  езілушінің 
өкінішті пешенесіндей емес, дені сау адамның артықшылығындай қарастырды. 
Кеңестік  Ресейде  кәсіби  іс-әрекет  мәселесін,  еңбек  процесін  танып  білуге  көп 
көңіл  бөлген  В.М.Бехтеревтің  ғылыми  және  тәжірибелік  қызметтерінде  абзал 
ұсынылды.  1921  жылы  Мәскеуде  В.М.Бехтеревтің  төрағалығымен  еңбек  пен 
өндірістердегі  ғылыми  ұйымдастыру    бойынша  бірінші  жалпы  Ресейлік 
бастамашыл  конференция  өткізілді.  Бехтерев  пен  оның  әріптестерінің 
баяндамасында  жұмысшылардың  денсаулығын  қорғау  мен  еңбек  гигиенасы, 
еңбек  процесін  сауықтыру  және  үйлесімділік  сұрақтары  талқыланды.  Мұнда 
автор  жұмыс  атқарушының  тамақтанудың  дұрыс  ұйымдасуы,  өмір  сүру 
жағдайының сай келуі, отбасылық қарым-қатынастарынын есепке алып, кәсіби 
қызметінің  мазмұны,  демалу  мен  көңіл  көтерудің  сипаты  және  тағы  да 
басқаларын  қарастыратын  «өмірдің  жалпы  тәртібін»    ұстанғанда  денсаулығы 
қамтамасыз етіледі деген ойды айтады. 

292 
 
1920 жылы Мәскеуде совет теоретигі, еңбекті ғылыми ұйымдастырудағы 
практик  А.К.  Гастев  Орталық  еңбек  институтын  ашып  басқарды.  Ол 
барлығынан бұрын  жұмыскердің субъект ретінде өзіндік жетілуі туралы айтып, 
технологиялық  үдерістің  ұйымы  бойынша  дербес  бастамаға    деген  құқықты 
өздеріне  қалдыру  керектігін  айтты.  Жұмысшылардың  физикалық  және 
психикалық  денсаулығын  қамтамасыз  етуге  баса  көңіл  бөлді.  Бұл  мәселені 
шешуші басты міндет еңбекке қажетті жағдай қалыптастыру, шаршап қажуды 
болдырмау, 
жұмысшының 
физикалық 
мүмкіндіктерін 
шынықтыруды 
қалыптастыру  мен  оның  байқампаздығын,  қимыл-қозғалыс  мүмкіндіктерін, 
еркін,  өз  уақытын  дұрыс  пайдалана  алуын  т.б.  дамытуды  қарастыру  болып 
табылды.  Гастев  елдегі  еңбекті  ғылыми  ұйымдастырудың  басты  мақсатын 
жұмысшылардың  барынша  белсендіруді,  олардың  денсаулығын,  күшін 
сақтаумен үйлесімділікте болуы тиіс деп құрды. 
Еңбекті  ғылыми  ұйымдастырушы,  танымал  ғалым  Н.А.Виткенің  айтқан 
кейбір  ережелеріне  тоқтала  кетейік.  Еңбек  қозғамдарына  үлкен  мән  бере 
отырып,  ол  қарапайым  жұмысшылардың  денсаулығын  қорғауда  оларды 
жәбірлемей, керісінше шаршамай қолдау жасау керек, деді. 
Жұмыс  орындаушыларды  кері  қашырмай,  керісінше  тарту  керек.  Өз 
жұмысынан  қанағаттану  сезімін  сезініп  жұмысшы  одан  сенімділік  алып,  өзін 
жақсы таныта алады. Оған орындайтын қызметтің қоғамдық мағынасын түсіну, 
еңбектің  құралдарын  жақсы  меңгеру,  орындай  алатындай  және  өте  оңай 
тапсырмаларды  алу  қосылады.  Виткенің  ойынша,  жұмысшы  «биоәлеуметтік  
құбылыс»,  сондықтанда  оның  еңбек  гигиенасына  қажетті  жағдаймен 
қамтамасыз  ету  физиология,  әлеуметтану  және  психологиядан  сәйкесінше 
білімді 
қолдану 
керек. 
Автор, 
еңбектенушілердің 
өздерін 
қалай 
сезінетіндіктерімен  ғана  шектеліп  қалмау  керек,  олардың  жұмысқа 
қабілеттіліктерін    уақытылы  ұқыпты  және  объективті  зерттеу  жүргізіп  тұру 
қажет дейді. 
Қазіргі  уақытта  кәсіби  іс-әрекетке  әсер  ететін  психологиялық  ахуал 
мәселесіне  мамандар  үлкен  назар  аудартып  отыр.  Заманауи  еңбек  адамға 
жағымды да жағымсыз да әсерін тигізуі мүмкін.  
Үздіксіз  психологиялық  қолдау  процесі  маманның  қалыптасу 
жағдайындағы  және  оның  келесі  кәсіби  қызмет  атқаруына  міндетті  жағдай 
ретінде  жүреді.  Адамдардың  іс-әрекетіндегі  психологиялық  жағдайы, 
денсаулығы  қаншалықты  мәнді  көрініс  тапса,  кәсіби өміршеңдігі  соншалықты 
ұзақ  болатынына  мүмкіндік  көп  болады.  Сондықтан  да  кей  шетелдерде  білім 
беру  жүйесінде  жұмыс  істеп  жүрген  педагогтарға  5  жыл  сайын  тегін  емдік-
демалыс ұйымдастырылып отырады.    
Жоғарыда  атап  өткен  зерттеушілердің  мәліметтері  бойынша,  еңбек 
өнімділігінің  сапасы,  оны  орындаушы  қызметкерлердің  тәндік,  психикалық, 
материалдық  саулықтарына  тікелей  байланысты.  Біздің  елімізде,  білім  беру 
жүйесіндегі  педагогтардың  кәсіби  іс-әрекеттерінің  мейлінше  тиімді 
ұйымдастырылуына  ерекше  көңіл  бөледі.  Елбасымыздың  жыл  сайынғы 
Халыққа  жолдауында  білім  беру  жүйесіндегі  жағдайдың  жақсаруына  ерекше 

293 
 
мән  береді.  Дегенмен,  бала-бақшадағы  психологиялық-әлеуметтік  климаттың 
оңтайлығы  әртүрлі  деңгейде  көрінеді.  Ол  тікелей  мекеме  басшысына  және 
мекеменің  педагогикалық  ұжымына  байланысты.  Сондықтан,  бала-бақшадағы 
ахуал неғұрлым жағымды, үйлесімді болған сайын, мекеменің оқу-тәрбие үрдісі 
де  соғұрлым  нәтижелі  болмақ.  Жақсы  көңіл  күйдегі,  толыққанды  педагог, 
тәрбиеші өз ісін еріксіз сүйіп орындайды.   
 
Библиографиялық сілтемелер 
1. Психология здоровья: Учебник / Под ред. Г.С. Никифорова. СПб: Изд-
во СПб ун-та, 2000. 
2. Лищук В.А., Мосткова Е.В. Технология повышения личного здоровья 
/ Под. ред. В.И. Покровского. М.: Медицина, 1999. 
3. Самсонова 
О.В. 
Комплексная 
программа 
по 
сохранению 
психологического здоровья всех участников образовательного процесса 
ГОУ. // Школьная психологическая служба. М.: 2005. 
 
 
Сара Слямболовна Газизова  
 
«Қазақстан Республикасына  
еңбек сіңірген мұғалім-Қабден Ақынов 
 атындағы орта мектебі» КММ  
Шығыс Қазақстан облысы 
 Тарбағатай ауданы Жаңаауыл ауылы 
                                                                                          

жүктеу/скачать 5,03 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: