Əдебиеттер: қос.7 [418-429]. Бақылау сұрақтары

69
3. Ағынды суларды қажетті тазарту дəрежесі қандай негізгі
көрсеткіштерге сүйеніп есептеледі?
4. Бақылау нүктесі деген не, су пайдалану түріне байланысты бақылау
нүктелеріндегі судың құрамы мен қасиеттеріне қойылатын талаптар.
6-тақырып. Сүзу алаңдарына ағынды сулармен ластаушы заттарды
төгудің шектелеген рұқсат етілген төгілімін (ШРТ) есептеу əдісі
Тапсырма: Механикалық тазалаудан кейін ауылдың ағынды суы сүзу
алаңдарына төгіледі. Келесі көрсеткіштерге сүйеніп сүзу алаңдарына төгілген
ағынды судағы ластаушы заттың шектелген рұқсат етілген төгілімін анықтау
керек:
Ағынды су көлемі 1 жылда 150000 м
3
/жыл, максимальді сағаттық
шығыны 25 м
3
\жыл, атмосфералық жауын-шашынның орта жылдық қабаты 350
мм, ашық сулы беттің жылдық булануы 720 мм. Су горизонтының қуаты 5 м,
сулы қабаттың саңылаулығы 0,70; сулы жыныстардың фильтрация
коэффициенті (К) 0,5 м\тəулік; жер асты суының табиғи ағынының еңістігі
градиенті – 0,015.
Сүзу алаңдарына эксплуатация уақыты 15 жыл, сүзу алаңдарының
өлшемдері (S = 2500 м
2
, Р= 250м) , сүзу алаңдарына картасында су тереңдігі
0,15 м , сүзу алаңдарының түбінен бастағанда, грунттық судың тереңдігі – 3м .
Бақылау 
скважинасының 
суының 
пробасының 
лабораториялық
анализдерінің нəтижесінде жер асты суларындағы нормаланатын заттардың
келесі фондық концентрациялары анықталды (мг/л) :
мұнай өнімдері ─ 0,05; сульфаттар ─ 100,0; хлоридтер ─ 300,0; СПАВ ─
3,0; БПК─ 3,0; ХПК─ 30,0; минерализация ─ 1500,0.
Əдістемелік ұсыныстар: Сүзу алаңдарына – жердегі арнайы жасалған
ғимараттар, оларға түскен ағынды сулардағы ластағыш заттарды тазалауға
арналған. Ағынды сулар қалалық тазалау қондырғыларында механикалық жəне
биологиялық тазартылғаннан кейін ғана фильтрация өрісіне жіберіледі .
Фильтрация барысында келесі процестер жүзеге асады:
· Атмосфералық ауамен жəне топырақ капиллярларындағы ауамен
контакт нəтижесінде, органикалық жəне басқа да ластаушы заттардың тотығуы;
· топырақтағы жəне сүзу алаңдарындағы грунттағы əр түрлі
микроорганизмдер арқылы ластаушы заттардың ыдырауы;
· ластаушы заттардың сүзу алаңдарына түскен ағынды сулар
фильтрленетін грунтпен сорбциялануы;
· фильтрленген ағынды сулардың жер асты суларымен сұйылуы.
Сүзу алаңдарына жіберілетін ағынды сулардағы ластаушы заттар үшін
ШРТ есептегенде, фильтрленген судың жер асты суымен араласуын
ескергенде, əр ластаушы заттың концентрациясы С
шрт
, жер асты су
горизонтындағы ластаушы заттардың фондық концентрациясынан аспау керек.
С
шрт
= n*C
2
,
мұндағы n- фильтрленген судың жер асты суларымен сұйылу еселігі;
С
2
- ластаушы заттың фондық концентрациясы, ол бақылау
скважинасынан анықталады. Скважина ағу куполынан алыс жерде орналасады.

70
Ағу куполынын радиусы келесі өрнекпен анықталады :
R =
)
Q
m
h
H
h
H
K
ç
è
æ
+
+
+
2
*
*
*
4
* P ,
мұндағы R – ағу куполының радиусы, м;
К – фильтрация коэффициеті, м/тəулік;
Н – сүзу алаңдарының астынан бастағанда, грунттық сулардың бастапқы
тереңдігі (аймақтық мониторинг мəндері), м;
h – фильтрация өрісіндегі судың тереңдігі, м;
m – cу горизонтының қуаты, м;
Р – фильтрация өрісінің периметрі, м ;
Q – фильтрация өрісіне түсетін ағынды судың шығыны, м/тəулік.
Сұйылту еселігі мына формула арқылы анықталады:
n =
f
f
V
V
X
S
p
m
L
T
S
p
m
+
÷
ø
ö
ç
è
æ
+
*
14
.
3
*
*
*
1
*
*
*
5
.
0
,
V
f
– фильтрациялық су шығынының есептелген шамасы, м
3
/ж ;
L – фильтрленген ағынды сулар жер асты суымен араласқаннан кейін,
сулы горизонттың қуатын ескеретін өлшемсіз коэффициент;
m – cулы горизонттың қуаты, м;
р – сулы қабаттың саңылаулылығы, өлшемсіз коэффициент;
S – фильтрация өрісінің ауданы, м
2
;
Т – есептеу уақыты, соңында фильтрация өрісінің астындағы жер асты
суларында ластаушы заттардың концентрациясы рұқсат етілген мөлшерден
аспауы тиіс уақыт, жылдар;
Х – бір жыл ішінде жер асты суының өткен ұзындығы:
Х = 365*К*I
e
,
мұндағы К– фильтрация коэффициенті, м/т;
I
e
– жер асты суының табиғи ағынының еңістігі градиенті, өлшемсіз
көрсеткіш.
Фильтрация суының шығынының шамасы (V
f
) ретінде фильтрация
өрісіне жыл бойы түсетін ағынды су көлемі (V
жыл
) алынады. Фильтрация
өрісіне түсетін орта жылдық атмосфералық жауын-шашын (V
A
) қосылады, ал
буланатын ылғал мөлшері (V
1
) алынады:
V
f
= V
жыл
+ V
A
- А
1
Фильтрленген су мен жер асты суының араласуы су горизонтының
барлық қуатымен (m) жүреді деп есептеледі , егер ол 20м-ден аспаса, яғни қуат
коэффициенті (L) 1-ге тең, су горизонтының қуатына 20-40м (L=0,8) болса –
80℅-ке , 70℅-ке егер су горизонтының қуаты 40м (L=0,7).
Сүзу алаңдарының астындағы жер асты суларында ластаушы заттардың
концентрациясының өсу уақыты:
T = t
э
+ 5

71
Ағынды су төгілуі тоқтаған кезде грунт суларының ағу куполының
периоды 5 жыл болады деп болжамдалады.
ШРТ көрсеткіші мына формуламен есептелінеді:
ШРТ = С
ШРТ
* q
мұндағы q ─ ағынды судың максимальді сағаттық шығыны, м
3
\сағ.

жүктеу/скачать 0,66 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: