Бярпа, эенезис
180
йанашы эерчяк функсийа да дашымаьа башланылмышдыр. Ря-
гямлярин сакраллыгла йозулан тяряфляри ися бядии йарадыъы-
лыгда поетиклийи гцввятляндирмяк васитясиня чеврилмиш, епик
янянядя мифоложи ящвалатларла,
мярасимлярдя ойун-тамаша,
няьмя вя рягслярля, инанъ системляриндя ися фетишляшдирилян
ъисимлярля ялагяляндирилиб инсанларын мяишятиня, фяалиййяти-
нин бцтцн сащяляриня сирайят етдилмишдир. Сакрал рягямляр
системляшдирилиб айры-айры силсиляляря айрылмышдыр.
Беляъя мцхтялиф йолларла дярк олунан сайлар бцтювлцкдя
бир-бири иля дахили ганунауйьунлугла баьланараг дцнйанын
мифоложи моделини мейдана эятирмишдир. В.Н.Топоровун
эюстярдийи кими, «бцтцн обйектляр (хцсусиля сакрал анламлы-
лар) мцяййян системдя иерархик
васитялярля бир-бири иля
ялагялянир» [311, 629-630]. Цмумиййятля, мифик дцнйа
моделиндя щяр елементин рягямля юз ишаряси мювъуддур ки,
сонракы мядяниййятлярдя онлар фяал метофорик дил фактору
кими архетипик символ функсийасыны дашымышдыр. Айры-
айрылыгда сайларын биринин диэяриндян цстцнлцйцнцн сябяби
ися дцнйанын йаранмасында щансы функсийаны йериня йетирян
цнсцрц ишарялямясиндян асылы олмушдур.
Дейилянляри ясасландырмаг цчцн гядим Мисир эелиопол
вариантындакы «Доггуз бюйцк аллащ»ла шяртлянян мифик
дцнйа моделини йада салаг:
Ващид (Атум-Ра)
бир ъцтц - ики-
ни (Шу вя Тефнуту), онлар да башга ъцтц -
икини (Щеб вя Ну-
ту), бу ъцтляр бирляшиб
дюрдц (Осирис, Исида, Сет вя Нефтид)
йарадырлар - щамысынын бцтювляшмясидян
доггуз алыныр. Миф-
дя дцнйа рягямлярин нювбяляшмяси, даща доьрусу,
бир-бири
иля баьланараг артмасы нятиъясиндя формалашыр. Сакраллашан
рягямлярин схемини гурсаг, эюрярик ки, мисирлилярин мифик
тясяввцрцндя дцнйа 1, 2, 4 вя 9-ун маэик эцъцнцн щеса-
бына мейдана эялир: 1 + (2 + 2) + 4 = 9
(Ъядвял бах).
Гядим оьуз-тцрк мифолоэийасында бу цсулла йаранан
башга сай системиндя дцнйанын даща дольун, мцкяммял
вя там моделиня раст эялирик:
Ващид башга
бири (Оьузу)