Бярпа, эенезис
196
мясини (бярк кцлякляр ясмяси, лейсан тюкмясини) беля гышын
эюндярдийи бялалар сайырдылар. Мящз бу бялалардан хилас
йоллары ахтармалары онлары ритуаллара эятириб чыхармышдыр.
Гышда да инсанлары сцдц, яти вя
дяриси иля аълыгдан гуртаран,
йашадан васитяляр тапылырды. Илк-яввял онларын бцтцн
ещтийаъларынын тяминатчысы мал-гара иди. Тарихин мцяййян
мярщяляляриндя гойун (сайа ойун-тамашаларында), иняк, кял
(якинчилийин мейдана эялмясиндян сонра щолаварларда) вя
б. щейванлар кечини цстялямяйя ъящд эюстярсяляр дя, онун
цстцндян хятт чякя билмямишляр. Кечи Азярбайъан мифоложи
эюрцшляринин ян мющтяшям образы кими ритуалларда бу
эцнядяк йашамагдадыр. Бяс Азярбайъан мифик
тяфяккцрцндя кечинин лидерлийи яля алмасынын сябяби нядир?
Бир ъящят мараглыдыр ки, кечи дцнйанын яксяр гядим
халгларынын мифолоэийасында юзцня йер тапмышдыр. Йунан-
ларда баш аллащ Зевс кюрпяликдя илащи кечи Амалфейанын
сцдц иля бяслянир. Р.Грейве йазыр ки, «Амалфейа, йягин ки,
бакиря илащя олмушдур, Ио вя Адрестейа иля бирликдя йазын
ади ай цчлцйцнц (апрел, май, ийун) тяшкил едирди... вя кечи
ъилдиндя тясяввцря эятирилирди» [176, 28]. Танрыларын йазын
цч айыны – апрел, май, ийуну билдирмясинин изляри Азяр-
байъан ритуалында да горунуб сахланмышдыр. «Коса-Коса»
ойун-тамашасында кечи мейдана цч баласы иля бирликдя чыхыр.
Йунанлар Амалфейаны чобанларын танрысы Немесида (Азяр-
байъан тцркляриндя она Сайа дейирляр) сайырлар, йаьышы
чаьырма мярасиминдя онун рямзи сайылан мцгяддяс
аьаъдан истифадя едирдиляр. Азярбайъанда да «Году-Году»
ойунунда бир аьаъын башына кюйняк кечириб, йа да адиъя
яски сарыйыб щяйятляри гапы-гапы эязир, охунан няьмялярдя
гойунун, кечинин сцдцнцн, балаларынын боллуьу арзуланыр.
Годунун Эцняш танрысы олдуьуну санырлар. Амалфейанын
Азярбайъан мифоложи системиндяки кечи иля цст-цстя дцшян
диэяр ъящятляриня диггят йетиряк: щяр икиси бащар фясли иля
ялагяляндирилир, ритуалларын деталына чеврилир,
дцнйаны форма-