С тұр сын ға лиева

148
Иса тай Тай ма нұлы (1791–1838) – Бө кей ор да­
сы мен Кі ші жүз дің ба тыс бө лі гін де бол ған азат тық 
кө те рі лі сі нің бас шы сы, ха лық ба ты ры. Жоң ғар 
шап қын шы лы ғы ке зін де ата ғы шық қан Ағы тай ба­
тыр дың ұр па ғы. Жа сы нан өзі нің тап қыр лы ғы мен, 
қа бі ле ті мен көз ге түс ті. 1814 жы лы Орынбор Ше­
кара комиссиясына Бө кей ханның ұсынысымен 
старшиналыққа бекітіледі.
Жәң гір хан (1801–1845) – Бө кей Ор да сы ның 
соң ғы ха ны, Әбіл хай ыр хан ның шө бе ре сі, Нұ ра­
лы хан ның не ме ре сі, Бө кей хан ның ұлы, ге не рал­
майор, шын аты – Жи һан гер.
1823 жыл ға дей ін Жәң гір еуро па ша бі лім ала ды. 
Сол жер де хан дық ты әкім ші лік тұр ғы дан бас қа ру 
әдіс­тә сіл де рін үй ре не ді. 1823 жыл дан бас тап, би­
лік хан та ғы ның заң ды мұ ра ге рі Жәң гір дің қо лы на 
кө ше ді.
Бө кей ұлы Жәң гір хан би лік құр ған ке зең де сая си 
жағ дай шие ле ні сіп тұр еді. Жәңгір хан ның жүр гіз­
ген сая са ты ның ақы ры И.Тайманұлы мен М.Өте­
мі сұ лы (1836–1837) бас та ған ша руа лар кө те рі лі сі­
не әке ліп соқ тыр ды. Жәң гір хан кө те рі ліс ті Ре сей 
әс ке рі нің кө ме гі мен ба сып тас тай ды.
Жәң гір хан сау ат ты адам бол ған. Ол араб, пар­
сы, орыс, та тар, не міс тіл де рін жақ сы біл ген. 
1841 жы лы Ор да да Жәң гір хан өз қа ра жа ты на жо­
ға ры мек теп аш қан. Сол жы лы Жәң гір Бө кей ұлы 
Қа зан уни вер си те ті жа нын да ғы ғы лы ми ке ңес ке 
құр мет ті мү ше бо лып сай ла нып, 1843 жы лы ге­
не рал­май ор ата ғын ала ды. Ол қа зақ ше жі ре сін 
жи нау мен, ха лық тың әде би шы ғар ма ла ры мен шұ­
ғыл да нып, өзі де көп те ген эпи ка лық ту ын ды лар 
жаз ған. 1844 жы лы қа зан да Жәң гір дің «Мұх та сар 
әл­Фик ғайат» ат ты ең бе гі жа рық көр ген.
Жәң гір хан тұ сын да Бө кей ор да сын да бас қа ру­
дың жа ңа жүй есі ен гі зі ліп, хан дық би лер бас қар ған 
12 әкім ші лік ор та лық қа бө лі не ді. Би лер мен хан­
дар ке ңе сі, тар хан дар инс ти ту ты қай та құ рыл ған. 
Ол оты рық шы өмір ді жақ та ды, сон дық тан да бұл 
үр діс тің өріс алуы үшін жер ге же кемен шік ті ен­
гіз ген. Ол са лық жи нау ды кү шей ту ба ғы тын да да 
бір қа тар іс тер ат қар ды. 1845 жы лы Жәң гір хан ке­
нет тен бел гі сіз жағ дай да қай тыс бол ған. Ол Бө кей 
ор да сы ның үшін ші жә не ең соң ғы ха ны бол ды.
«Бел­гі­лі­адам­дар­өмі­рі­нен»­­
н­ ик­ло­пе­дия­сы

жүктеу/скачать 10,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: