При  обнаружении  квартирной

5

Серпін

ТаНЫМ

№ 38 (1342). 20 қыркүйек 2014 жыл

Бұл  өзі  уақытының  өтіңкіреп 

кетуіне  байланысты  тозыңқырап 

қалған  сарғыш  солдат  сөмкесі 

болатын.  Төменнен  жоғарыға  қарай 

ашылатын екі бөліктен тұратын да, 

шағын ұстайтын тұтқасы мен темір 

тесікті тежегіші бар-ды.

Бұның  өзі  ерекше  тарихы  бар  дүние. 

Әкем Танабай Ұлы Отан соғысынан қайтар 

кезеңіне қарай екі солдат етігінің қонышынан 

тігіп  алып  келген  екен.  Былғарысының 

сапалылығына  қарағанда  офицер  етігінен 

тігілсе керек. Сөмкеге ағамыз ардақ екеуміз 

ерекше  құштар  едік.  Себебі  оның  түбінде 

түрлі құжаттар мен қатар екі ұстара - пышақ 

жатушы еді. Біреуінің сабы зауыттікі болса, 

екіншісі  қолдан  соғылған  темір,  әрі  зілдей 

болатын. Сол кезде балалықпен құжаттарды 

сақтай  алмағаныма  қатты  өкінемін.  Есімде 

қалғаны  үлкендеу  сары  қағазда  И.Сталин 

бейнеленген  алғыс  хат  қана.  Фамилияны 

жазған  адамның  әріптерінің  әдемілігі  де 

таңғалдыратын. Өте әдемі еді.

анамыз  Насиха  өте  мұқият  адам  болатын 

Солдат сөмкесі

(жатқан жерің жарық болғай) іс тігетін, өте 

шапшаң,  ақжарқын  жан-ды.  Сол  сөмкені 

«Әкелеріңнің  көзі»  деп  сақтап  жүруші  еді. 

Жоғалуына өзім себепші болдым. 1979 жылы 

Пушкин  атындағы  пединститутты  бітіріп 

келгеннен  кейін  жолдамамен  Қайыңды 

ауылына (Қарағаш селолық округі) бардым. 

Мектеп  директоры  Төлеухайыр  хамитов 

деген ағамыз. Жаспыз, жұмысты жалындап 

істеп  жүрмін.  1980  жылы  Төлеухайыр 

Тоқтығалиұлы  екеуміз  мектепте  мұражай 

ашумен  айналысуды  жоспарладық.  Барлық 

ұстаздар,  мектеп  оқушыларынан  қолдау 

тауып  бұл  игі  іс  атқарылды.  Сынып 

бөлмелерінің бірінен мұражай ашып, тарихи 

заттар мен құжаттарды, ескі тиындар, сақина, 

білезіктер  көптеп  қойылды.  Марксизм 

ауылында біреуде қылыш бар деп естіп іздеп 

барып, бермегені де есімде қалыпты.

Қысқасы  осы  мұражайға  Ұрысайда 

тұратын  анамнан  барып  әкемнің  сөмкесін 

әкеліп  қойдым.  Ұлы  Отан  соғысы  жәдігері 

киіз  үйдің  уығында  ілулі  тұрды.  Көрген 

сайын жүрегім жылып, көңілімді мақтаныш 

сезім билеуші еді.

Жылдар  жылжып  өте  берді.  Басқа  жаққа 

жұмысқа ауыстық. аудан орталығына көшіп 

кеттім.  Мұражайда  сары  сөмке  қала  берді. 

Кейін еске түскенде сұрау салсам, Қайыңды 

мұражайы  жабылып,  Ново-Петровкіге 

көшірілген екен.

Содан қанша сұрастырсам да ізі табылмады. 

Әкем соғысты Жапонияда аяқтаған болатын. 

Кейін,  Шоқтыбайда,  Марксизм,  Пятилетка 

жерінде  мұғалім  болып,  Ұрысайда  соңғы 

жұмыс орны болған-ды. Жеңістің 70 жылдық 

тойы  да  тақап  келеді.  Солдаттың  сары 

сөмкесі  сағыныш  сағымындай  боп  көзге 

елестей береді. Табылар деп те үміттенемін. 

Әй, қайдам...

       Адақ ШоТПАнов

Ұлы Жеңістің 70 жылдығына орай

  Жеңіс жайлы ән шырқалды

  Округ әкімі С.Бәйтенованың  

құттықтау 

сөзінен 

кейін  

полтавалықтар 

сұрапыл 

соғыс  жылдарын  «Кестелі 

орамал» 

театрландырылған 

көрінісімен    сахналап  берді.

Әсем  де  ашық  дауысының 

нәзіктігін  домбыраның  сың-

ғырлаған  қағысына  қосқан 

Р.Қасмағамбетованың  орын-

дауындағы 

«ана 

туралы 

баллада»  әні  көрерменнің 

көзіне жас алдырмай қоймады.

Т.Молдағалиевтің  «Әлия» атты 

өлеңін округ әкімі С.Бәйтенова  

оқыған  сәтте,  сол  кездегі 

ұрыс  даласындағы  қазақтың 

қайсар қызы Әлия бейнесін көз 

алдымызға  әкелгендей    әсер 

етті. Бір айта кетерлігі  Светлана 

Ешматқызының    өнерге  бір 

табан  болса  да  жақындығы 

болар,  ұжымның  дайындаған  

жұмысына  басынан  бастап 

соңына дейін  жақсы деңгейде 

өткізілуіне  бір  кісідей  атса-

лысты. 

ал 

«Шамшырақ» 

дуэтінің 

орындауындағы 

«Елім-ай»,  «Соғыстан  қайтқан 

солдаттар»  әні,  «Қыздар» 

тобының  нақышына  келтіріп 

билеген  «Смуглянка»  биі, 

Қ.Досиева  мен  Г.Жұбанова-

ның  «Катюша»,  Қ.Досиева-

ның  театрландырылған  «В 

землянке»  әні    көпшілік 

көрермен жүрегіне  ықыласпен 

жол тапты.

алғашқы 

еңбек 

жолын 

Полтава  селолық  мектебі-

нен  бастаған  В.Затынайченко 

анасы  мен  баласын  жылатқан, 

жұбайына  үміт  пен  күдік 

ұялатып  күтумен  өткізген 

соғыс жылдарындағы  жүректің 

жазылмас  жарасы  туралы 

өлеңдерін  оқып,округ  әкімі 

бастаған  көркемөнерпаздарға 

ризашылық сезімін білдірді.

Полтавалықтардың  концерті 

«День 

победы» 

әнімен 

қорытындыланып,аудан  әкімі 

а.халелов 

бастаған 

ауыл 

ақсақалдары  мен  қазылар 

алқасының  төрағалары  естелік 

суретке  түсіп,  көрермендер 

үлкен әсермен үйлеріне қайтып 

бара жатты.

    Ер  жігіттеріміз  етігімен 

су  кешкен,  сұр  шинельді 

жастық  етіп,  ақ  қар  мен 

көк  мұзды  жастанып  жат-

қан, 

елі 

үшін 

жаумен 

шайқасқан    асыл  әкелеріміз 

бен  абзал  азаматтарымыздың 

батырлығына  біз,  яғни  бүгінгі 

ұрпақ    әрқашан  да  тағзым 

етіп,ұмытылмас  ерлік  пен 

Ұлы  Жеңістің  қадірін  естен 

шығармауға тиіспіз.

Г. МұхАнБЕТиЯРовА 

ұлы Жеңістің 70  жылдығына орай «Әнге айналған ерлікпен ұлы Жеңіс!» атты  

аудандық  көркемөнерпаздар    байқауына  қатысқан    Полтава  селолық  округі  де  

концерттік бағдарламасымен келіп, қүздің самал кешінде  шыңғырлаулықтар мен  

қонақтарды ән-жырмен сусындатты.

БА

йқ

А

у

Зайырлылық  деген  не?  Сыртқы 

форма  ішкі  мазмұнға  қызмет  етуге 

тиісті. Сонда ғана қоғамның үйлесімді 

дамуына жол ашылады. Дін саласына 

қатысты  айтқанда,  діни  таным  өзінің 

табиғаты  жағынан  «біз  және  олар», 

«біздікі  дұрыс,  өзгелердікі  теріс» 

дилеммасын 

тудыратын 

таным. 

Яғни  сыртқы  форма  басым  түседі. 

Мемлекеттің  зайырлылық  ұстанымы 

осы  бөліністі  болдырмауға,  діндер 

арасында  ортақ  платформа,  тепе-тең 

сұхбаттасу  орын  алуына  мүмкіндік 

береді.  Жасырары  жоқ,  исламды  тек 

құлшылықпен,  мешітпен,  Құранмен 

байланыстыру  –  дініміздің  тынысын 

тарылтатын жәйт.  Қазіргі таңда әлемді 

алаңдатып  отырған  радикализм  мен 

фундаментализм 

құбылыстарының 

сыртқы  форманы  ішкі  мазмұннан 

жоғары  қоюдан  бастау  алғаны  да, 

көп  жағдайда  билік  үшін,  жаулап 

алу үшін пайдаға асқаны да тарихтан 

аян.  Сонымен,  зайырлылық  дегеніміз 

-  діни  канондарға  құрметпен  қарау, 

діни  мәдениетті  оқыту,  қолдау  және 

мемлекет  пен  діни  бірлестіктер 

арасында  теңдікті  сақтау,  ғылым 

мен  дінді  ымыраластыру  жүйесі. 

Зайырлылықтың  түрі  көп.  Оған 

идеологиялық, 

мәдени-әлеуметтік 

және 

ағартушылық 

аспектілер 

тән.    Сондықтан  да  оның  өзгелерге 

ұқсамайтын  қазақстандық  типін, 

моделін  жасау  маңызды.  Ол  үшін 

зайырлылық  руханилықпен  ұштасса, 

байытылса 

жөн. 

Мысалы 

оқу 

орындарында  діншілдіктің  емес, 

құдайшылықтың  рухы  тамыр  жайса 

игі. Өйткені, құдайшылық пен жоғары 

руханият егіз ұғымдар.      

Жоғары руханият деген не? Осыған 

келейік.  Қазақстан  Республикасы 

Дін  істері  агенттігінің  төрағасы 

Марат  Әзілханов  «Жоғары  руханият 

–  зайырлы  және  діни  құндылықтар 

негізі»  деген  тақырып  қойылған 

«Егемен  Қазақстан»  газеті(22  шілде, 

2014 ж.) тілшісіне берген сұхбатында 

дінді  руханилендіру  қоғамдағы  діни 

ахуалды  реттеудің  негізгі  тетігі  дей 

келе,  бұл  ойын  былайша  дамытты: 

«Дінге  руханият  негізі  ретінде  қарап, 

оның  жасампаз  құндылықтарын, 

рухани  әлеуетін  басты  назарға  алған 

жөн. Діннің рухани әлеуетін мәңгілік 

идеяларға,  зайырлылық  идеяларына 

пайдалануға  болады.  Сол  арқылы 

барлық  жоғалтқанымызды  түгендеп, 

мызғымас құндылықтар қалыптастыра 

аламыз. 

Дәстүрліқұндылықтардың 

негізінде    де  дәл  осы  дінді  рухани-

лендіру  үдерісі  жатқанын  ұмытпаған 

жөн». 

Реті келіп тұрған соң, «дінге руханият 

негізі  ретінде  қарау»,  «діннің  рухани 

әлеуетін  пайдалану»  және  «дінді 

руханилендіру»  деген  тың  ойлардың 

астарын  аша  кетпекпіз.  Абай  атамыз: 

«Адам  екі  нәрседен:  бірі  –  тән,  бірі 

жан»,  -  деген.  Кәне  тән  үшін  күніне 

үш  рет  тамақтануды  кім  ұмытсын. 

Ал,  жанымызға  да  жүйелі  нәр,  азық 

керектігі  ше?  Әлбетте,  мұны  ескере 

бермейміз.    Тамақ  тоқ,  көйлек  көк 

болса  болды,  бітті  деп.  Шындығында 

жан  жабырқап,  көңіл  шіркін  пәс 

болса,  ештеңе  де  ілгері  баспайды, 

ісіміз  де  көгермек  емес.  Қайта  ұрыс-

керіс,  жанжал  көбейіп,  араздыққа, 

күншілдікке  себептер  табыла  кетпек. 

Таңның  атысы,  күннің  батысы 

ойлағаның  құр  құлқынның  қамы 

болса,  жаның  ашықпағанда  қайтеді. 

Нәпсі тойымсыздығы жайында:

Кәпір көздің дүниеде араны үлкен,

Алған сайын дүниеге тоя ма екен?

 Қанша тірі жүрсе де, өлген күні

Өзге көзбен бірдей-ақ болады екен, -

деген данышпан Абайдан артық айта 

алмасақ  керек-ті.  Екінші  жағынан, 

жан  азығы  деген,  кейбіреулер 

ойлайтындай,  әлемдік  деңгейдегі 

жылтырауық  мәдениет  емес.  Оның 

суаты  -  тек  әдебиет  пен  түрлі  өнер 

өрістері десек те қателікке ұрынамыз. 

Кәдуілгі  адамдардың  бірі  бірімен 

сәлемдесуі, сіз-біз деп сыйласып, бірін 

бірі қонаққа шақырысуы, жасы үлкен 

адам келе жатқанда, атып тұрып орын 

беру,  қыз-келіншектердің  ер  адамды 

кес-кестемей,  сызылып  жол  беруі 

сияқты көтеріңкі көңіл-күй сыйлайтын 

әдет-ғұрыптардың  күллісі  жан  азығы 

болып  табылады.  Задында,  махаббат 

пен  әділет  көп  жерде,  өсіп  өнбейтін, 

көгермейтін  ештеңе  де  жоқ.  Мінеки, 

діннің рухани әлеуетін пайдаға асыру 

деген ой-пайымда осы астар бар.  

Сайып келгенде, руханилық дегеніміз 

-  ұлттық  дәстүрдің  тамырынан  нәр 

алатын сабақтастық, ата-баба салтымен 

жұғысты  болатын  мәдениеттің  үлкен 

қайнар  бұлағы.  Сондықтан  «дінді 

руханилендіру»  тіркесі  ұлттық  әдет-

ғұрып, салт-дәстүрді жандандыру, сол 

арқылы  халыққа  имандылық  тәрбие 

беру деген мағынаны білдіреді (негізі, 

дінді  руханилендіру,  жандандыру, 

мейлі,  реформалау  делініп  түрліше 

айтылса  да,  бұлар  ниеті  ізгі,  мақсаты 

ортақ әрекеттер. Бәр-бәрі жан азығын 

молайту,  имандылықты  нығайту, 

қоғам  санасын  кемел  етуді  көздейді. 

Оның  «Мәңгілік  Ел»,  «Қазақстан-

2050»  сияқты  стратегиялық  мақсат, 

идеялармен қабыса табысуы осымен өз 

түсінігін табады). Дінді руханилендіру 

жайлы берер түсінігіміз әзірге осы.

Тағы  бір  пысықтай  отыралық, 

жоғары 

руханият 

- 

қоғамда 

бауырмалдық,  жанашырлық,  үлкенді 

сыйлау, ауызбіршілік сияқты адамдық 

нормаларды  қалыптастыру  және 

ғылымды  азық  қылу.  Оның  негізі 

–  Құдайға  сенім,  терең  теологиялық 

таным.  Кең  мағынасында  Аллаға 

ұнамды  істердің  бәрі  де  –  құлшылық 

болып 

табылады. 

Хадис-шариф: 

«Адамның жақсысы – адамдарға, елге 

пайдасы тигендері» деген. 

Бұған  дейін  мемлекеттің  дін 

саласы  саясатында  зайырлылыққа, 

оны  діндарлықпен  үйлестіру  ісіне 

басымдық берілді (қоғамдық сананың 

посткеңестік  даму  сатысында  осылай 

болуы  заңды  да).  Ендігі  жерде 

зайырлылықты  руханилықпен  байыта 

дамытқан  жөн.  Руханилықтың  өзегі 

-  имандылық  тәрбие  мен  дәстүрлі 

құндылықтар  синтезі.  Бұл  діннің 

тәрбиелік һәм мазмұндық жағына баса 

мән  беру  бағыты.  Бұл  жағдайда  дін 

«әлсіремейді», қайта халық пен діннің 

арасы жақындай түспекші. 

«Түйе үстінде отырып, сирақ үйіткен»-

дей  болмауы  үшін  зайырлылық  пен 

руханилықты қосақтап өрістету деген 

ойымызды тарата отыралық.

Құранда:  «Шын  мәнінде  сен  бір 

ескертушісің.  Сондай-ақ,  әр  елдің  де 

өз  шапағатшысы  бар»  (Рағд  сүресі, 

7-аят)  және  «Бір  қауым  өзін  өзі 

өзгертпейінше алла оны өзгертпейді» 

(сонда,  11-аят)  делінген.  Бұл  аяттар 

әр  елдің,  әр  ұлттың  мәдени-рухани 

көші  ешкімге  ұқсамайтын  өзіндік 

соқпақпен  өтуі  керектігіне  меңзейді. 

Екіншіден,  жоғары  руханият  –  қазақ 

даналары  сілтеген  бағыт.  Дәлелге 

хакім  Абайдың  «толық  адам»,  «үш 

сүю»  ілімдерін  атасақ  та  жеткілікті. 

Аталмыш ілімдер бойынша  Тәңірілік 

үш  сипат  (ғылым,  мейірім,  әділет) 

барша  діндерге,  ұлттарға,  жалпы 

адамзатқа  ортақ  негіздер.  Әсілі, 

адамзат  қауымдастығы  өркениетке 

осы үштіктің салтанаты құруы арқылы 

жетті.  «Ынталы  жүрек,  шын  көңіл, 

Өзгесі Хаққа қол емес», «Адамды сүй, 

Алланың хикметін сез», «Адамзаттың 

бәрін  сүй  бауырым  деп,  және  Хақ 

жолы  осы  деп  әділетті».  Теңіздей 

терең  жоғары  руханият  ұғымының 

мән-мағынасын осылай жеткізеді Абай 

(данышпан  қалыптастырған  теология 

ілімінің негізі де осы концепциялар).

Тағы    бір  жәйт,  жоғарыда  айтыл-

ғандай,  руханилендіру  үдерісі  дін 

ғұрпылық,  салт-жоралғы  қалыбында 

қалмай, оның адамгершілік, тәрбиелік 

әлеуеті молынан ашылуына мүмкіндік 

береді.  Мейірім,  әділет  сезімнің 

қайнары  болу  деңгейіне  көтерілсе, 

дініміз  исламның  қоғамдық  сананы 

толымды  ететін,  бүкіл  қауымның 

мінезін  өзгертетін,  Әулие  бұлақтың 

басында  Елбасы  айтқандай,  «Елдің 

басы  біріктіретін»  құдіретті  күшке 

айналары сөзсіз. Бізше алдағы уақытта 

дінді  өркендету  мен  зайырлықты 

дамытудың сара жолы осы.

Мінеки,  қай  қырынан  қарасақ 

та,  жоғары  руханият  ұғымы  дін 

саласындағы  арқа  тірек  концепция 

болуға  сұранып-ақ  тұр.  Қазақ  елі 

қашанда  Батыс  пен  Шығысты  қатар 

емген  ел.  Бүгінгі  көпұлтты  Қазақстан 

үшін де зайырлылық пен руханилықты 

қос  қанаты  қылу  заңды  дүние, 

жарасымды құбылыс деген пікірдеміз. 

жүктеу/скачать 1,07 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: