ИКАО шкаласы бойынша авиация ағылшын тілін оқыту тәсілдері

 
В  отечественной  методике  обучения  иностранным  языкам  термины 
«когнитивное  направление»,  «когнитивные  исследования»,  «когнитивный 
подход»  появляются  только  в  конце  ХХ  века,  что  не  означает,  однако,  что 
мыслительные  процессы  ранее  были  исключены  из  сферы  внимания 
методистов.  Отечественная  методика  всегда  опиралась  на  исключительные 
по  глубине  проникновения  в  проблему  исследования  отечественных 
психологов:  Льва  Семѐновича  Выготского,  исследовавшего  процессы 
мышления,  в  частности,  процессы  образования  понятий;  Алексея 
Николаевича  Леонтьева,  разработавшего  концепцию  деятельности, 
раскрывающую  механизмы  сознания  и  его  роль  в  регуляции  деятельности 
человека;  Петра  Яковлевича  Гальперина,  предложившего  теорию 
поэтапного  формирования  умственных  действий;  Александра  Марковича 
Шахнаровича,  занимавшегося  проблемами  языковой  способности  и 
лингвистического  развития  личности;  а  также  идеи  Алексея  Алексеевича 
Леонтьева  о  психологических  основах  обучения  иностранным  языкам  и 
теории  речевой  деятельности;  Ирины  Александровны  Зимней  в  области 
психологии речи и ряд других теорий.
 [3]. 
Эти  труды  использовались  методистами  при  разработке  теорий, 
методических систем, приѐмов обучения, комплексов упражнений, однако с 
очевидной  ориентацией  на  процесс  формирования  речевых  умений.  Этап 
формирования  знания  в  методических  трудах  был  проработан  слабее,  хотя 
идеи  о  важности  изучения  мыслительных  операций,  задействованных  при 
овладении  иностранным  языком,  высказывались  неоднократно.  Основной 
же  акцент  отечественные  методисты  делали  на  более  поздних  стадиях 
речепорождения,  оставляя  несколько  в  стороне  ранние  этапы  этого 
процесса.  Наиболее  важным  моментом  обучения  считалась  отработка 
речевых  действий  с  целью  образования  прочных  и  стабильных  умений  и 
навыков. 
Проведенные  в  этой  области  исследования  показывают,  что 
когнитивные  процессы  в  лингвообразовании  обеспечивают  личностное 
развитие  учащихся,  способствуют  качественному  преобразованию  всех 
видов информации, репрезентаций и знаний. Это, в свою очередь, приводит 
к овладению процессом познания, к семантическому анализу разных видов 
знаний,  к  развитию  мыслительных  процессов  и  упрочению  позитивной 
мотивации  в  обучении  иностранным  языкам.  Все  это  позволяет  трактовать 
когнитивный  подход  как  методологически  значимый  в  методике  обучения 
иностранным  языкам,  соответствующий  современному  представлению  об 
учащемся как активном субъекте познания и отвечающий общей тенденции 
движения теории обучения в направлении разработки механизмов развития 
и активизации познавательной деятельности. [2]. 
Поэтому  в    настоящее  время  в  результате  последних  достижений  в 
области  лингвистики  и  развития  таких  ее  отраслей,  как  когнитология  и 
когнитивная семантика, исследователи получили возможность использовать 
принципиально  новые  методы  для  формирования  лексических  и 
грамматических навыков учащихся на уроках иностранного языка. В основе 
указанных  методов  лежит  использование  ресурсов  подсознания  человека, 
содержащих  глубинные  концептуальные  представления  о  каждом  из 
фрагментов  окружающей  действительности.  По  мнению  ряда  ученых, 
подобные представления могут выступать в форме своего рода ментальных 
картин  –  мыслительных  образов,  раскрытие  которых  позволит  учителю 
иностранного  языка  закрепить  в  сознании  учащегося  основные 
закономерности  лексической  сочетаемости,  а  также  использования 
грамматических правил применительно к практике иноязычного общения. 
В  данной  связи  для  эффективного  обучения  ИЯ  необходимо  решить 
ряд  проблем с  позиции  не  только  языка  как  автономной  системы  ,  но и  во 
взаимодействии  с    когнитивными  исследованиями.  Первое,  что  нужно 
принять  во  внимание  это роль интерференции  в процессе  освоения  ИЯ   на 
ментально-языковом  уровне.  Для  этого  рассмотрим  определение  данного 
явления. 
Интерференция  -    это  взаимодействие  языковых  систем  в  условиях 
двуязычия,  складывающегося  либо  при  контактах  языковых,  либо  при 
индивидуальном  освоении  неродного  языка;  выражается  в  отклонениях  от 
нормы и системы второго языка под влиянием родного. [7]. 
Согласно    профессору  Е.Г.  Беляевской    существуют  следующие  типы 
интерференции. [1]. 
Типы интерференции: 
Интерференция на фонетическом уровне 
Интерференция на уровне морфологии 

 
Интерференция на уровне семантики 
Интерференция на уровне организации текста 
Интерференция  на  уровне  семантики  –  несовпадение  смысловой  интенции 
говорящего с семантикой слов, выбираемых им в процессе коммуникации на 
ИЯ. 
Интерференция на уровне конструирования текста - нарушения правил 
конструирования текста(определенного стиля и жанра) на ИЯ. 
Источник  интерференции  родного  языка  на  уровне  семантики- 
внутренний перевод с родного языка на ИЯ, которого очень трудно избежать 
как  в  процессе  обучения  ИЯ,  так  и  в  процессе  самостоятельной 
межкультурной коммуникации. 
Схема 1     
Процесс вербализации смыслового содержания 
 
 
Далее рассмотрим когнитивную модель семантики, предложенной Е.Г. 
Беляевской. 
Семантика слова (или любой другой языковой сущности) представляет 
собой двухуровневую конструкцию. 
Первый  уровень  содержит  всю  информацию  об  обозначаемом  (или  о 
предмете  сообщения),  отражающую  всю  совокупность  знаний  об 
обозначаемом,  существующую  в  данном  языковом  социуме  на  данный 
момент. 
Информация  об  обозначаемом  особым  образом  структурирована 
благодаря  концептуальной  структуре,  составляющей  второй  уровень 
семантики слова. 
Концептуальную внутреннюю форму слова можно рассматривать как: 
1) Структурирующая сущность, связывающая информационные ментальные 
образования с языковой системой. 
2)  Схематизированное  представление,  которое  выделяет  наиболее  важные 
признаки  обозначаемого  на  фоне  других  его  менее  важных  для  данного 
обозначения признаков. 
Когнитивные  основания  семантики  лексем  носят  характер  образных, 
визуальных  представлений,  целостных  схематизированных  «картинок», 
(pictures in your head) причем таких, что каждая из них является уникальной 
и не повторяется в других лексемах. 
 
 
Схема2  
Процесс вербализации смыслового содержания на ИЯ (управляемый процесс) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Мыслительное 
содержание
Вербализация средствами 
родного языка
Мысленный перевод на 
ИЯ
Вербализация средствами 
ИЯ
Мыслительное 
содержание 
Схематизированное 
представление 
смыслового
 
содержания 
Вербализация 
средствами 
родного 
языка 
Вербализация 
средствами 
ИЯ 

 
Пример: to emerge 
КВФ (концептуальная внутренняя форма) - указание на внезапное появление 
чего-либо,  что  ранее  было  скрыто  от  наблюдателя  («картинка»  быстрого 
подъема чего-либо из воды)- emergent markets- быстрое появление (нового). 
Пример: пространство vs space 
Space (в английском) -КВФ: указание на заполненность объектами 
We  need  more  green  space.(Мы  нуждаемся  в    большом  количестве  парков, 
скверов.) 
It isn‘t within her space.(Она не сможет помочь в этом вопросе) 
Пространство (в русском)- КВФ: указание на границы 
*В пространстве vs in outer space 
Такое  же  явление  можно  наблюдать  и  на  уровне  конструирования  текста. 
Как часто  то ,что мы хотим выразить на иностранном языке не совпадает на 
родном.  Например,  данные  высказывания  на  английском  языке  будут 
значительно  отличаться  от  русского  языка.  Дословный  перевод  данных 
высказываний  будет  некорректен  на  русском  языке  и  иметь  другую 
языковую форму, чтобы передать тот же смысл. 
We start with description of… 
It provides an excellent point of departure; 
We are close to our destination now… 
It is a side-issue in our discussion 
Going back it is possible to say that… 
It was easy to follow his line of thought. 
Приведем другие примеры.  
Предложение типа: (Пыль стояла столбом.)  не переводится как  
The dust was standing in the air. А имеет следующую языковую форму 
The dust was floating in the air. 
Я хочу чтобы мои деньги немного полежали в банке. 
 I want my money  to lie in the bank to grow a little. (дословный перевод 
на русский язык)  
 I want my money  to sit in the bank to grow a little. (правильный вариант) 
The vase is standing on the table. (дословный перевод на русский язык)  
The vase is sitting on the table. (правильный вариант). 
Таким  образом  для  минимизации  интерференции  необходимо  не  только 
корректировать отдельные неправильные употребления лексических единиц 
или грамматических конструкций, но и формировать у обучающихся знание 
глубинных  концептуальных  принципов  организации  системы  изучаемого 
ИЯ. 
             
Список литературы 
1.  Беляевская  Е.  Г.  Семантическая  структура  слова  в  номинативном  и 
коммуникативном  аспектах  (когнитивные)  основания  семантической 
структуры  слова:  Дисcертация   д-ра  филол.  наук.  ML:  МГЛУ,  1991.  С. 
364. 
2.  Буданова  Е.  А.  Метод  анализа  языковой  картины  мира  на  когнитивных 
основаниях. Часть 1. – Ярославль: ЯГПУ им. К. Д. Ушинского, с. 63. 
3.  Буданова  Е.  А.  Метод  анализа  языковой  картины  мира  на  когнитивных 
основаниях. Часть 2. – Ярославль: ЯГПУ им. К. Д. Ушинского, с. 56. 
4.  Гудман  Б.  А.  Идентификация  референта  и  связанные  с  ней 
коммуникативные  неудачи  //  Новое  в  зарубежной  лингвистике.  Вып.24. 
Компьютерная лингвистика. – М.: Прогресс, 1989. С. 209–258. 
5.  Чейф  У.  Л.  Память  и  вербализации  прошлого  опыта  //  Новое  в 
зарубежной лингвистике. Вып. 12. Прикладная лингвистика. – М: Радуга, 
1983. С. 35–73. 
6.  Hornby  A.  S.  Oxford  Advanced  Learner‘s  Dictionary  of  Current  English.  – 
Oxford University Press, 1995, 1428 p. 
7.  Вайнрайх У. Языковые контакты, пер. с англ., Киев, 1979. 
Усербаева М.М., 
п.ғ.м., аға оқытушы, Абылай хан атындағы ҚазХҚ жҽне ҼТУ,  
Алматы, Қазақстан 
 
Шет тілдерін оқытудағы когнитивтік лингвистиканың рӛлі 
 
Аталмыш  мақала    шет  тілін  оқыту    барысында      когнитивтік  амал  
қолданудың  мҽселесі  кҿрсетуге  арналған.  Мақалада    жұмыс  жүргізудің  
спецификасы  сондай  ақ  когнитивтік  амалды  қолданудың    пайдасы  

 
кҿрсетілген. Шет тіліңдегі мағыналы мазмұның вербализация процессі жҽне 
сҿздің  концептуалдық  ішкі    құрылысы  қолданудың    маңыздылығы    анық 
ашылған.  
 
Userbayeva M.M., 
m.ped.sc., senior instructor, Kazakh Ablai khan UIR&WL, 
Almaty, Kazakhstan 
 
The role of cognitive linguistics in teaching foreign languages 
 
This article dedicated to the role of Cognitive Linguistics investigations in 
teaching  foreign  languages.  It  considers  the  peculiarities  of  teaching  FL  taking 
into account the conceptual  approach. The  importance of verbalization process of 
the  meaningful  content  in  FL  and  conceptual  inner  form  of  the  word    are  
demonstrated. 
 
УДК:7,032 
Есеналиева Ж.Ж., Садықова Қ.Ж., 
ф.ғ.д., профессор,1-курс студенті, Абылай хан атындағы ҚазХҚ жҽне ҼТУ, 
Алматы, Қазақстан 
 
ҚЫТАЙДЫҢ ҚОЛДАНБАЛЫ ӚНЕРІ 
 
    Қытай  қолданбалы  ҿнерінің  ұзақ  тарихы  бар.  Қолданбалы  ҿнердің 
алғашқы  заттары  деп  -  алғашқы  қауымдық  қоғамдағы  батпақтан  жасалған 
бұйымдарды айтуға болады.   Кейін,  Шан  дҽуірінде  қоладан  жасалған 
бұйымдар,  сосын  Жауласқан  патшалықтар  кезінде  –  лакталған  бұйымдар 
пайда  болды.  Хан  жҽне  Тан  ҽулеттері  –  тоқыма,  ал  Сун  ҽулеті  –  кесте 
ҿнерімен танымал, сонымен қоса Мин жҽне Цзин ҽулеттерінің бҿлектелген 
эмалі жҽне фарфоры ҽйгілі. Бұның бҽрі атағы бүкіл елге тараған қолданбалы 
ҿнердің ҽсем туындылары.  
    Тірек  сөздер:  Жауласқан  патшалықтар  кезеңі,  Хан  жҽне  Тан  ҽулеттері, 
«гүлді шамдар», желпуіш, түсті керамика, арақабырға 
 
     Қытайдың  дҽстүрлі  қолданбалы  ҿнері  нҽзік  жҽне  шебер  жұмысымен 
ерекшеленеді. Қолданбалы ҿнердің ең алғашқы бұйымдары ретінде алғашқы 
қауымдық  құрылыстағы  неолит  керамикасын  атауға  болады.  Кейін  Шан 
жҽне Чжоу ҽулеттерінің қола бұйымдары, Жауласқан патшалықтар кезеңінің 
лакталған  бұйымдары,  Хан  жҽне  Тан  ҽулеттерінің  жібегі,  Сун  ҽулеті 
кезеңінің кестесі, Мин жҽне Цин ҽулеттерінің қапсарлы эмалі мен фарфоры 
дүниеге келді. Бұл бұйымдардың бҽрі керемет, басқа халықтардың алдында 
ҿнердің кемел түрінде кҿрінеді.
 
     
«
Таң  сан  сай
».  Таң  ҽулеті  керамикасы  ерекше,  түрлі-түсті  эмальмен 
қапталған,  негізгі  түстер:  жасыл,  кҿк,  сары,  ақ,  қызыл  жҽне  қоңыр  болып 
келеді.  Негізгі  түр-түстік  аяны  -  сары,  жасыл,  қоңыр  түстер  қамтиды. 
Сондықтан  Таңдық  керамика  –  қытайда    «
Таң  сан  сай
»    яғни  «үш  түсті 
керамика» деп те аталады.  
    Сол дҽуірде керамикадан адамдардың, аңдардың жҽне басқа да заттардың 
мүсіндерін  жасаған.    Ол  заманнан  жеткен  мүсіндер  ішінде    бай 
манаптардың,  ҽскерлердің,    ұл  балалардың,  ҽйелдердің,  күңдердің,  шет 
жерлік адамдардың мүсіндерін кездестіруге болады. Одан басқа да ат, түйе, 
қой,  арыстан,  жолбарыс  мүсіндерін  де  кездестіруге  болады.  Сондай-ақ,  
керамикадан  ыдыстар,  жазба  жұмысына    қажетті  заттар  мен  тұрмыстық 
заттарды  жасаған.  
Алайда,  «
Таң сан сай
»   яғни «үш түсті керамиканы» тұрмыстық заттарды 
жасауға аз қолданылған,    керамикадан салт-дҽстүрге байланысты заттарды 
кҿбірек жасаған  жҽне оларды қайтыс болған адаммен бірге кҿміп отырған.
  
 
Бұл орталық Қытайда кҿбіне ірі манаптар мен орта манаптар арасында кҿп 
тараған, 
негізінен 
шағын 
тайпа 
халықтарының 
қажеттіліктерін 
қанағаттандыратын дҽстүр  ретінде қолданылған жҽне боялған түстер бірін –
бірі қайталамаған.
 

 
      Таң  сан  сай  қолҿнершілерінің  сараптау  жұмыстарының  нҽтижесінде  ҽр 
түрлі  реңдерге  -  сары,  қоңыр,  жасыл,  кҿгілдір  түстерге  бҿлінген.  Осындай 
реңдерге бҿліну нҽтижесінде кҿркемҿнердің тағы бір түрі пайда болған. Таң 
сан  сайды  ҿнерінің  ерекшелігі,  табиғи  құбылыстардың  бір-біріне 
ұқсамайтыны  сияқты  жасаған.  Таң  сан  сай  реңдері  де    бірін-бірі 
қайталамаған.. Сондықтан дүниеде екі ұқсас таң сан сай болмаған.
  
      
Таң  сан  сайдың  кҿркем  ҿнерлік  бейнесі  сол  дҽуірдегі,  яғни  сол  кездегі 
қоғамның  мҽдени ерекшелігін білдіреді. Жойқын күштерге қарсы батырлық 
бейнеде  туған  ҽскери  қосын,  батырлар,  соғыс  аттары,  түйелер  осылардың 
барлығы  сол  таң  дҽуірдегі  алғашқы  кезеңдегі  мемілекеттің  күштілігін, 
ҽйелдердің  батырлығын,  таң  дҽуіріндегі  адамдардың  сұлулығын, 
кҿркемдігін  бейнелеген.  Мың  құбылып  алуан  түстерді  (реңдерді)  ҿз  ішіне 
алған таң сан сай колҿнері, таң сан сай бұйымдары, таң сан сай бейнелеген 
адамдар,  -    жалпы  таң  сан  сай  ҿнері  бүкіл  қытай  халықтарының  дара 
ерекшелікке ие қол ҿнерлік мұрағаты. 
      Фарфор.  Ағылшын  тілінде  «china»  деген  сҿз  бар,  оның  бір  мағынасы  -  
«Қытай» болса, екіншісі – «фарфор». Кҿне заманда Батыс Еуропада осы екі 
түсінік бір-біріне негізделген, себебі фарфор Қытайда пайда болған. Фарфор 
ол  –  саз  жҽне  керамикалық  бұйымдардың  жалғасы  жҽне  ары  қарай  дамуы. 
Алғашында  қарапайым  фарфор  бұйымдарын  Шань  дҽуірі  кезінде  жасай 
бастаған, содан бері  3000 жылдың кҿлемі болды.  
     Фарфор ҿндірілуі Шығыс Хань дҽуірінен бастап дами бастады. Ҽр тарихи 
кезең  кҿркемдік  құндылығына  жҽне  фарфордың  ерекше  түрлеріне 
байланысты  ҿзінің  фарфорлық  мануфактурасын  жасады.  Тан  дҽуірі  кезінде 
Чжэцзян  провинциясында  Юйяо  мануфактурасы  кҿкшіл-ақ  фарфорды 
шығарды,  ал  Хэбэй  провинциясындағы  Синьяо  мануфактурасы  ҿзінің 
бағалы  ақ  фарфорымен  ерекшеленеді.  Сун  дҽуіріндегі  Цзиньяо 
мануфактурасы  (пров.  Хэбэй)  атақты  ақ  фарфорды  шығарды,  бұл  Чжэцзян 
провинциясындағы  Лунчуаньяо  уақытында  ҿз  жалғасын  тапты.  Сонымен 
қатар  ерекше  фарфор  цзюнь  ҿзінің  атауын  ҿзінің  шығарылған  жеріне 
байланысты  алған.  Цзюнь  фарфоры    Хэнань  провинциясындағы  Цзюнь 
зауытынан шығарылған. Қазіргі таңда Стамбул Мемлекеттік музейінде Сун, 
Юань жҽне Минь дҽуірінің 1000-нан аса фарфорлары сақталған.  
     Юань дҽуірінен кейін Цзянси провинциясында Цзиньдэчжэнь қаласында 
фарфорлық  бұйымдар  дами  бастады.  Қазір  Цзиньдэчжэнь  қаласы 
«Қытайдағы  фарфор  астанасы»  деп  аталады.  Фарфордың  ерекшелігі  –  ҿте 
жеңіл  жҽне  ҿте  нҽзік  болады.  Ҽсіресе  мынадай  фарфор  түрлері  ҿте  жақсы 
бағаланады  –  кҿкшіл  ақ,  қызғылт,  мҿлдір  түсті.  Минь  дҽуірінің  атақты 
теңізшісі  Чжэнь  Хэ  7  рет  Оңтүстік  Шығыс  Азия  жҽне  Африка 
жағалауларына  дейін  керуен  бастаған.  Ол  ҿз  саяхатында  кҿкшіл  ақ 
фарфорларды ҽрқашан ҿзімен алып жүрген.  
      Кейінірек 
Хунань 
провинциясындаы 
Лилинь 
уезінде, 
Хэбэй 
провинциясындағы  Таншань  қаласында,  Шаньдун  провинциясындағы 
Цзыбо  қаласында  фарфор  ҿндірістері  ашылды.  Бұл  жерлерден  шықққан 
бұйымдар лезде бүкіл ҽлемді жаулап алды.  
     Қытай фарфоры тек тұрмыстық тіршілікте ғана қолданылады деп қарауға 
болмайды, сонымен қатар ол қолданбалы ҿнерге де жатады. Қытай фарфоры 
кҿп  мҿлшерде  Хань,  Тань  дҽуірі  кезінде  де  экспортқа  шығарыла  бастаған. 
Фарфор Қытайдан, басқа кҿптеген елдерге тарай бастады. 
     Арақабырға. Қытайдың астанасы Пекин қаласында, жаһанға қолданбалы 
ҿнер  бұйымының  белгілі  ҿндірісі  бар  ол  -  арақабырғаның  эмалі 
(перегородчатая эмаль) деп аталады. 
     Арақабырғаны  эмальдау  техникасы  императордың  Цзиньтай  басқарған 
жылдары  Минск  ҽулеті  кезінде  туды.  Сол  кезде  бұйымның  ҿндірісінде 
арақабырғаның эмалімен қатар негізгі бояғыштарды, қымбат тастарды атап 
айтсақ,  сапфирдің  қосымшасымен  пайдаланды.  Сондықтан  сол  техника 
«цзиньтайлань»  деп  аталады  -  алғашқа  екі  сҿз  ҿндіріс  басталған  жылды 
белгілейді,  ал сонғы «лань» деген сҿздің мағынасы «кҿк» дегенді білдіреді. 

 
     Бұйымды жасау үшін, арақабырға ҿнері 30 операциялық жұмысты талап 
етеді.  Алғаш  бұйымның  нақты  пішінін  беретін  мыстан  жасалған  негізі 
дайындалады  да,  сол  пішіннен  -  құмыра,  қорапша,  бҿлек-бҿлек  пішінде, 
тарелке ыдыстары жҽне т.б бұйымдар жасалынып шығады. Кейіннен оларды 
адам  айдарындағы  пішіндер  т.б  ҽшекейлі  суреттермен  толтырылады.  Одан 
кейін олар 4-5 рет  күйдіру үшін арнайы пешке жібереді.Сосын күйдірілген 
бұйымды  тегістейді,  қажетті  жерін  алтындайды.  Осындай  арақабырғаның 
сырынан нұрланған жаңа бұйымдар туады. 
     Пекиндік  арақабырға  эмалі  -  тҿл,  ұлттық  ҿнер.  Бір  кезеңде  Минск 
императорлары  жҽне  Цзиньсік  ҽулеттері  ҿз  сарайын  жҽне  бҿлмелерін  осы 
арақабырғаның сырымен ҽшекелеген. 1904 жылы халықаралық жҽрмеңкеде 
Чикаго,  Пекиндік  арақабырғаның  сыры  бірінші  сыйлықтың  иегері  деп 
бағалады.  Біздің  елімізде  сақталған  бұйымдар  деген  ең  байырғы  Минск 
ҽулетінің-императордың Сюаньдэ басқарған жылдарға  қарайды. 
      Арақабырғалар  тек  тарелке  бұйымдарымен  ғана  шектелмейді,  ол  үй 
бұйымдарын, алкогольді сусындардың ҽйнек шишасын, жарық лампаларын, 
темекі күл салғыштарын сонымен қоса үлкен қорапшаларды жасайды. Қазір 
де 
Қытай 
жыл 
сайын 
кҿптеген 
бұйымдарды 
арақабырғадан 
экспорттайтындарын айтады. 
     Желпуіш. Желпуіш - бұл күнделікті қолданыстағы, шілденің ыстығынан 
құтқаратын  құрал.  Ежелгі  кезден  бері  Қытайда  желпуішті  қолданған,  жҽне 
ҿте  ерте  кезден  бастап  қолҿнердің  нысаны  бола  бастады.  Қытайлық 
желпуіштер ерекше айқындалған ұлттық нақышпен ерекшеленеді. 
    Желпуіштер  Шань  жҽне  Чжоу  династиясында шамамен 3000  жыл бұрын 
пайда  болған.  Қытайда  желпуіштер  қағаздан  жҽне  жібектен  жасалады, 
қауырсыннан  жҽне  бамбук  тоқымасынан,  сондай-ақ  ірі  ҿсімдік 
жапырақтарынан  жасалған.  Пішіні  жағынан  желпуіштер  ҽртүрлі,  мысалы, 
дҿңгелек,  қыстық  ҿріктің  гүлдеріне  ұқсатып  жасалғандары,  қытай 
алмаларына немесе күнбағысқа ұқсатып жасалғандары да бар. 
     Желпуіштердегі  сан  түрлі  жазулар  мен  кҿркем  суреттер  -      қытайлық 
желпуіштерді  айқындап  тұратын  ерекшелік.  Ежелгі  кезден  біздің 
заманымызға  дейін  каллиграфтар  жҽне  суретшілер  ҿздерінің  туындыларын 
желпуіш  бетіне  ынтызарлықпен  жүргізді,  қазіргі  уақытқа  дейін  олардың 
кҿптеген ғажайып жұмыстары сақталған. 
      Біздің  елімізде  кеңінен  таралған  желпуіштер  -  олар  жиылмалы 
желпуіштер,  оларды  ҿзімен  алып  жүруге  ыңғайлы.  Ең  сапалы  жиылмалы 
желпуіштер  Ханьчжоуда  жасалынады,  қаланың  басты  ауылы  Чжецзяньда 
жасалады.  Оларды  жасау  барысында  кҿптеген  құнды  материалдар 
қолданылады.  Қара  қағаздан,  сандал  ағашынан,  піл  сүйегінен  жасалған 
желпуіштер  танымал. Ханьчжоу желпуіштері тек қана Қытайда емес, бүкіл 
дүние жүзіне ҽйгілі.   
      Шамдар.  Қытай  халқы  шамдарды  «гүлді  шамдар»  деп  те  атайды.  Жыл 
сайын  тұрғыны  кҿп  қалаларда  Кҿктем  мерекесі  мен  Юаньсяа  мерекесіне 
байланысты ҿздерінің үйлерін мерекелік шамдармен ҽшекелейді. 
    Қытай  шамдардарындағы    каркас  бамбуктан,  ағаш  немесе  металдан 
жасалған,  ал  шамның  ҿзі  –  қағаздан  немесе  жібектен  жасалған.  Кейбір 
шамдарда  тарихи  жҽне  қазіргі  кездегі  сюжетімен  гүлді  суреттер  салынған, 
немесе қағаздың қиындысы жапсырылған. 
    Шамдардың  түрі  -  ҿте  кҿп.    Кҿктем  мерекесінде  қытайлықтар  Сарайлық 
деп  аталатын  үлкен  қызыл  шамдарды  іледі.Олардың  үстіндегі  кескіндер 
жоғары  кҿтерілетін  ауаның  ҽсерінен  айналады,  соның  арқасында  ат  жҽне 
басқа  да  кескіндердің  айналуын  тамашалауға  болады.  Балалар  қораз, 
арыстан,  алтын  балық,  лотос  гүлі,  орамжапырақ  жапырақтары  жҽне  гүл 
себеттер  пішініндегі  шамдарды  жақсы  кҿреді.  Гуандун  провинциясының 
Фошань  қаласында  ҿте  ерекше  шамдар  жасайды  деген  сҿз  бар.  Олардың 
ерекшелігі  –  бұл  шамдарда  кунжут  дҽндерінен  суреттер  жабыстырылып 
орындалады. Оларды тіпті «жеуге жарамды шамдар» деп атайды.  
   Қазіргі  таңда  бүкіл  Қытайда  ҽр  кҿктем  мерекесінде  шамдар  фестивалін 
ҿткізеді.  Бұл  фестивальдерде  түрлі  пішіндегі  шамдар  кҿрсетіледі,  оның 

 
ішінде  тіпті  ең  жаңа  технология  бойынша  жасалған  шамдар  да  кездеседі. 
Одан  бҿлек  Харбин  сиякты  солтүстік  қалаларда  жыл  сайын  мұз  шамдар 
мерекесі  ҿткізеді.  Мұнда  биік  ғимараттар,  мұнаралар,  сүйкімді  жануарлар 
мен  ғажайып  перизаттар  бейнесінде  мұздан  ойылған  шамдар  қойылады. 
Шамдардың  ішіндегі  шырақтың  жарығынан  бұл  керемет  дүние 
кемпірқосақтың  барлық  түсімен  жалтырайды.  Бұл    кҿрініс  ерекше 
таңғажайып кҿрінеді. 
     Әуе  жыланы.  Кҿктем  мерекесіне  ҽуе  жыланын  қытайлықтар  ойлап 
тапқан.  Аңызға  сүйенсек,  2000  жыл  бұрын  ҽйгілі  құрылыс-шебері  Лу  Бань 
бамбук жҽне ағаштан ұша алатын «сауысқан» жасады. Удай дҽуірінде Ли  Е 
атты адам қағаздан құсты аспанға жіберген жіпке жапсыруды ойлап тапты. 
Қағаз  жыландарын  ойлап  тапқаннан  кейін,  олар  біраз  уақыт  аралығында 
ҽскери ақпаратты  жіберу қызметін атқарды. 
    Қытайда Пекин, Тяньцзин, Шаньдун,  Цяньсу жҽне Гуандун қалаларында 
жасалынған  ҽуе  жыландары  танымал.  Жыланды  жасап  дайындау  үшін, 
алдымен  бамбук  тақтайшаларынан  жинақтауға  болатын    каркас,  содан 
каркасқа  ҽртүрлі  ҿрнек  жҽне  қағаздармен  боялған  қағаз  немесе  жібек 
жапсырады.  Жылан  дайындау  техникасы  үлкен  шеберлікті  талап  етеді.  Ал 
жыланды  жіберу  -  ол  да  оңай  іс  емес.  Жыланның  ауада  еркін  жҽне 
бірқалыпты қалықтауына жету қиын. 
     Жыланның  түрлері  ҿте  кҿп.  Олар  үй  жануарлары,    жабайы  аңдардың, 
құрт-құмырсқа  жҽне  балықтың  пішінінде  болуы  мүмкін.  Жыландар  жиі 
қарлығаш,  кҿбелек  жҽне  бүркіт  түрінде  кездеседі.  Ертегі  кейіпкерлерін 
суреттейтін  жыландар  да  бар,  мысалы,  сиқырлы  маймыл  Сун  Укун.  Бірақ 
ұсақ  бҿліктердің  кҿптеген  мҿлшерінің  бір  бауға  қосылып  құрастырылған 
жылан түрлері де болады. Оларды қырықаяқ немесе айдаһар деп атайды. Ең 
ұзыны  30  метрге  жетеді.  Жыланның  ондай  түрлері  аспанға  кҿтерілгенде,  
ауадағы  билеген  жҽне  иірілген  аса  үлкен  айдаһар  сияқты  болады.  Бұл 
тамаша, ұмытылмас кҿрініс! 
     Жыландарды жіберу - спортпен шұғылдану болып табылады, ол адамның 
денсаулығын  сақтауға  мүмкіндік  береді.  Қазіргі  таңда  бұл  спорт  түрі  кең 
таралған. Қытайлықтар жыландарды жіберу - тек қана қызықты ойын-сауық 
қана  емес,  ол  денсаулыққа  пайдалы  ҽсер  ететін  спорттық  жаттығулар  деп 
есептейді.  Қазіргі  кезде  ҽдемі  қағаздан  жасалған  жыландармен  пҽтерлерін 
жҽне  үйлерін  ҽшекейлейді.  Қазір  Қытай  ауа  жыландарын  Жапония, 
Оңтүстік-Шығыс  Азия,  Америка  жіне  Европа  елдеріне  экспорттайды.  Олар 
адамдарға ұнайды. 
     Соңғы  жылдары    Қытайда,  олардың  отанын  еске  алатын  ауа 
жыландарының халықаралық фестивалін жүргізе бастады. 
     Қорыта  айтқанда,  Қытай  мҽдениетінің  даму  кезеңдерін,    негізгі 
бағыттарын,  ҿзіндік  заңдылықтырын  зерттеу  ҽлі  күнге  дейін  маңызды. 
Қытай қолданбалы ҿнерінің қыр-сыры ҽлі толық зерттеліп болған жоқ. Ол - 
болашақтың бағдары . 
 

жүктеу/скачать 2,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: