«... Ол жас еді. Сондықтан шолақ ойлап, келте қайыратын. Көп қателесетін. Небір күштілерді қалыпқа түсірген өмір өзінің алдына да талай рет ащылы-тұщылы сабақ тартар деп ойламаған кезі.» Қыпшақтардың өз күшіне сенімділігі, жаугерлігі осылай сөзімен жалпыланып,
жинақталып берілген келтірінді романдағы ойлады деген предикат автор
баяндауында өзектенеді: шолақ ойлап, келте қайыратын. Екі мәтінде де
өткен шақ етістіктерінің кезектесуі екі автордың да субъективті көзқарасын
білдіреді. Сабақ сөзінің эпитеттері (тарих, ащылы-тұщылы) тудырған
ассоциациялар бір-бірін толықтырып, Едігенің бейнесін ашуға қызмет етеді
және оның алдыңғы өміріне проспекция ретінде есептеле алады. Дәл осындай
лексика-семантикалық байланыстар автор баяндауы мен кейіпкердің келтірінді
романында әр қилы ретте орналаса береді. Жоғарыдағы мысалда келтірінді
роман семантикасы негізгі кейіпкер бейнесіне сілтеме жасаса, келесі мысалда
керісінше – автор өз кейіпкерін бағалау үшін келтірінді романның тарауын
одан кейін орналастырған:
«Бала кезінен сауық-сайранды, сейіл-серуенді ұнататын, кәмелетке толғаннан бергі жерде аз-маз серілік те құрып көрген Едіге жиырма жасқа келген соң «дүниеден баз кешіп», бейсауат жүріс атаулыны тоқтатқан. ... Оның ең биік мақсаты, бар тірлік-тынысы Гетенің жалғыз ауыз сөзінің ауқымынан шығар еді. «Рухани өркенде!» Сонда? Сонда бәрі де орындалады. Сен жарты құдайсың, пайғамбарсың. Бір өзің миллиондардан жоғары тұрасың, мыңдарға жол сілтейсің. Сонан соң... Ре
по
зи
то
ри
й К
ар
ГУ
73
Едіге басқа жол, басқа мақсаттағы адамдардың бәрін құрт-құмырсқа
