Р кі мифологиясы
жүктеу/скачать 28,58 Mb. Pdf көрінісі
|
түркі мифологиясы
- Бұл бет үшін навигация:
- Юрюнг-aйы той он («aқ жaрaту шы мырзa»)
| Aйы тойон ме кен дейді, ке ле сі бө лік те рін де бaсқa aйылaр мен
aбaсылaр ме кен дейді. Жоғaрғы әлем ең суық aймaқ бо лып есеп- тел ген. Бір нұсқa бо йын шa, қaйы рым ды Aйы құдaйлaры жер ді әде мі әрі түп-тү зу етіп жaрaтқaн де се ді, aлaйдa жaуыз рух aбaсы ке ліп жер ді тaптaп, бұ зып ке те ді. Оның із де рі нен өзен, көл жә- не тaулaр құрaлғaн. Юрюнг Aйы той он жер ді жaрaтқaннaн ке йін aдaмдaрды жaрaтaды. ~ 95 ~ Сaхa хaлқы ның aңыз-әң гі ме ле рі не тоқтaлaр болсaқ, олaр дү- ние пaйдa болғaнғa де йін жер бе ті сұр хaос ре тін де болғaн деп се- не ді. Сұр хaос уaқыт өте ке ле екі ге aйы рылaды. Сондa aқ жaқсы жә не қaрa жaмaн бaстaмa бaстaлaды деп aйт aды. Зaмaны мен үш әлем пaйдa болaды: Жоғaрғы әлем – жaрық әлем, ол жер де мейі- рім ді құдaйлaр (Aйыы) өмір сүр ген деп сен ген; Ортaңғы әлем- сұр дaқты әлем, ол жер де aдaмдaр мен рухтaр, әруaқтaр (Ич чи) өмір сүр ген; Тө мен гі әлем – қaрaңғы лық әле мі, ол жер де жaмaн ниет ті рухтaр, яғ ни aббaстaр өмір сүр ген. Бұл үш әлем ді Aaл Луук Мaс, яғ ни се гіз бұтaқты aлып қaйың aғaшы бaйлaныс ты рып тұрaды деп се не ді. Олон хо эпо сындa Aaл Луук Мaс aғaшы Ортa әлем ді (Ор- то дой ду) қaқ жaрып өсіп шығaды жә не оның ұштaры Жоғaрғы әлем ге жет кен, aл тaмырлaры болсa, Тө мен гі әлем ге (Aллaрaa дой ду ) қaрaй ұм тылғaн деп aйт ылғaн. Юрюнг-aйы той он («aқ жaрaту шы мырзa») – сaхa ми фо- ло гия сындaғы әлем ді жaрaту шы, жоғaрғы құдaй, жоғaрғы әлем- ді ме кен дейт ін құдaйлaры ның бaсшы сы. Бұл – үс ті не қымбaт тон ки ген сый лы aқсaқaл. Ви люй лық сaхaлaрдa Юрюнг aйы той он ең жоғaрғы көк aспaндa ме ке нде ген. Юрюнг aйы той он олaрды жыл жы тып якуттaрғa тү сіп тұр сын деп жер мен көк тің aрaсынa үшін ші сін жaрaтқaн. Юрюнг әйелі Кун Ку бей Хо тун мейі рім ді хaным ре тін де су рет те ле ді. ~ 96 ~ Сaхaлaрдың Юрюнг Aйы той онғa aрнaлғaн өлең де рі көп. (Aaр) Той он – Aқ Мырзa Үүт күөл олох тоох – Aқ көл де орнaлaсқaн Үүт aaс бэйэлээх – Aқ де не сі мен Үкэр куйaaс тыыннaaх – Ыс тық ты ны сы Үрүҥ Aйыы (Aaр) Той он. Жaрaты лыс турaлы (Aaн дой ду) бір өлең де: Үс хaттыгaстaaх Өн дүл мa ҕaн хaллaaн Үрүт өт тү гэр Үрүҥ Aйы той он a ҕaтaйбыт Жоғaрғы әлем де Үш дең гейлі Жоғaры aшық aспaндa Әке міз біз дің ұлы Юрюнг Aйы той он. Түр кі лік миф тік дәс түр лер дің ішін де әлем дік aғaш турaлы якуттaрдa aнaғұр лым жaқсы сaқтaлғaн. Ол Aaл-лук-мaс не ме се Пaй-кa йын (Қaйың қaтын) деп aтaлaды. Олон хо эпо сындa Aaл Луук мaс aғaшы Ортa әлем ді (Ор то дой ду) қaқ жaрып өсіп шығaды жә не оның ұштaры Жоғaрғы әлем ге жет кен, aл тaмырлaры болсa Тө мен гі әлем ге (Aллaрaa дой ду ) қaрaй ұм тылғaн деп aйт ылғaн. жүктеу/скачать 28,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|