Г. К. Сатыбалдиева а в т о р л а р
-тарау ТҮСІНІКТЕР МЕН ТЕРМИНДЕР ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ 10.1. Биологиялық түсіиіктер және
жүктеу/скачать 9,38 Mb. Pdf көрінісі
|
| 10-тарау
ТҮСІНІКТЕР МЕН ТЕРМИНДЕР ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ 10.1. Биологиялық түсіиіктер және оны дамытудыц теориялық кағндалары Биологияны оқыту әдістемесінде үғымдар мен түсініктерді калыптастырып дамытуға үлксн мәи беріледі. Осы мәселелерді XX ғасырдын 50-жылдары Н.М. Верзилин бастаған Санкт-Петербург упиверситстінің ғалымдары жан-жак- ты зерттеп, педагогика ғылымына енгізген болатын. Зерттеу жү- мысының корытындысы бойынша «Биологиялык үғымдарды дамыту теориясы» деген еңбск баспадан шыкты. Бүл теория мек- теп пәнінің жәие биологияны окыту одістемесі оку материалда- рының орпаласуы мсн оны саралап алудын ғылыми теориялык нсгізін аныктап. білім жәпе торбие беру мәселесіне айтарлыктай әсерін тигізді. Арнаулы зертгеу бойынша жеке-жеке биологиялык үғымдардың топтарына гиімді тәсілдерді калыптастыруға бағыт- бағдар бсрді (жаратылыстану, экологиялык, эволюциялык. физи- ологиялык, жүйелік, генетикалық, т.б.)- Соиымеи катар окушылардың өзбетімен ойлау кабілеттілігін дамытуды үйрстті. Биологиялык түсініктерді дамытудың негізгі кағидалары: «Биология» поні ғылым мен практиканыц негізгі түсініктер жүйесіиен түрады. Үғымдар: - «Биология» понінің мазмүнын көрсетеді; - оқушылардын ойлау кабілеті мен тәрбиелігін дамыту үде- рісінде ең басты рол аткарады: 218 - окушыларға дайын күйінде берілмсйді, окыту үдсрісіиде дамиды; - биологнялык үғымдар меи тер.миндер белгілі бір кезендср- дсн оту барысында біртіндсп дамып отырып қалыптасады; - үғымдардың арнаулы, локальды (жергілікті) және жалпы биологиялық түрлері болады; - күрделі үғымдар жай үғымдарды түжырымдау аркылы, әсі- ресе баска пондердің ішіндегі үғымдармеи өзара байлаиыс нәтижесіндс, пәнаралык байланыс негізіндс қалынтасады; - үғымдарға әртүрлі пәндер арасындағы бірпәнішілік жата- ды. - пэнаралык және пәнішіаралык байланыстар үғымдар дам- уының басты жолдары - «оку үдерісінің сиихрондық кар- тасы»; - үғымдардың дамытудың: үздіксіз, үздікті, тура бір бағыт- тағы және оку мсрзімінің кішкенс ғаиа бөлігінде және оны үйрену кезсніне байланысты әртүрлі типтері бар; - үздіксіз түсініктің дамуы мен калыптасуы саналы түрде ал- дыңғы алған білім әдісіне байланысты болады. Осы айтылған кағида - биологнялык үғымдардың теориясы- ның әдістемелік озегі. Саналы және тиянакты білім алудыц бас ты кепілі - үғымдарды дамыту, әсіресе мектеп биологиясындағы эколотиялык, физиологиялык, цитологиялык, анатомиялық жонс эмбриологиялык, тенетикалык дамыту. Сонымен біргс мектеп биологиясында арнаулы түсініктср тек бір курстың ішінде (ботаника, зоология, т.б.) жоне жалпы биоло- гиялык иәннің барлык курсында болады. Мысалы, атғашкы кезде жай түсінік «жапырак» бір ғана эле- менттен түратын гүсінік, баска түсініктермен біріге отырыгі, ке- йішген күрделі түсінік күрауы мүмкін. Окушыларға алғашында жасыл жапырақ тактасы жүйкеле- нуден гүратын сағағы бар жай түсінік болса, оның анатомиялык қүрылысы, фотосинтезге катысуы, күрделі органикалык заттар түзумен катар, атмосфераға оттегі бөліп, жер бетіндегі баска да жануарлар мен адам базасы үшін тыныс алудағы маңызды ролін түсінуі аркылы күрделеніп, жалпы үғымға айналады. 10.1. Биологнялыктүсініктср жоне оның да.мытудыц... ♦ 219 |