Г. К. Сатыбалдиева а в т о р л а р

БИОЛОГИЯДАН 
БІЛІМ БЕРУ 
КОНЦЕПЦИЯСЫ 
ЖӘНЕ ОҚЫТУДЫҢ 
ИННОВАЦИЯЛЫҚ 
ӘДІСТЕМЕЛЕРІ

ӘЛ-ФЛРАБИ атындағы ҚАЗАҚ ҮЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТ!
БИОЛОГИЯДАН БІЛІМ БЕРУ 
КОНЦЕПЦИЯСЫ ЖӘНЕ ОҚЫТУДЫҢ 
ИННОВАЦИЯЛЫҚ ӘДІСТЕМЕЛЕРІ
Оқу қуралы
Алматы
«Казак университеті» 
2016

ӘОЖ 573.22 (075.8) 
КЬЖ 28.0 я 73 
Б 94
Баспага ал-Фараби атындагы Казақ улттық университет! 
биология жоне биотехнология факулыпетінің Ғы.іыми кеңесі 
жоне Редакиияіық-бааю кеңесі шеіиімімен үсынылган 
(,\Ь5 хшитама 27 мамыр 2015 жыл)
І іік ір ж а з і а н л а р :
педагогика гылымдарынын докторы. профессор Ж.1>. Ш идебаев 
биология гылымдарынын кандидаты, доцент Г.К. Сатыбалдиева
А в т о р л а р :
Н.Т. Торманов. С.Т. Тодсуханов. Н.Т. Абылайханова. Б.ІІ. Үршеева
Б 94 
Бнологкялан білім беру концспциясы жәие окытулың ии- 
новаииялык әдістемелері: оку куралы / Н.Т. Торманов. 
С.Т. Төлеуханов, Н.Т. Лбылайханова. Б.И. Уршеева. - Алматы: 
Қазак университеті, 2016.-281 б.
ISBN 978-601-04-1481-5
«Биолоіиялан білім бсру кониспииясы жәнс окытудын инноваииялык әлістемелері» аггы 
ок> күралы биология, биотехнология маманлыкіары бойынша білім алаіын бакалаврларға. ма- 
і истранттарға арналган.
Концепция легеніміз - канлан ла бір тарихи күбылыс жайлы көзкарасты күрасты- 
ру принципін аллын ала іскс асыру. Қогамлык және молени өмірлін күрылымына жоне багьпына 
гылыми ізлсніс жүріізіп. олан ксйін білім беру мен іәрбнелеудіи мағынасын аныктау. Ок> 
күралынла биологиялық концспцияныкжалпы мосслелері. биология.іык үлерістер. гусініктер жан- 
жакты ашылган. оларга байланысгы ісориялар мүмкінлігінше кенінен келтіріліп. пробле.маларлын 
ламу тарихы накты суреттслінісн.
Оку күралынла оку-тәрбие жүмыстарының зачанауи инновациялык әлістемелсрі. болашақ 
иелаіог-мүгалімлсрлі лайынлау барысынла биологиядан сабак берудін тсориялык жәнс иракіикалык 
әліс-тәсіллсрі баянлалган. Сонымен катар оку күралынла окытулын жана технолоі иялары: кейс- 
стали, кіріктіре окыіу мсн ламьпу жоллары, модульлік білім беру, проблемалык жатлай іуынлатым 
окы іу. пон мүіалімінін кузыры. алсуеті мен кәсіби біліктп шін жогары леш ейлс бол> ы карает ырынан.
ӘОЖ 573.22 (075.8) 
КБЖ 28.0 я 73
IS B N 9 7 8 - 6 0 i-0 4 v ! 4 8 J .S
С Торманов Н .Т . Тө.ісуханов С.Т. 
'.Лрмлайхапова И Т . Уршеева Б. 11.. 2016 
с
Әл-Фараби атынлагы ҚазҮУ. 2016

КІРІСПЕ
Еліміз егемсндік алғаннаи бергі жылдарда білім беру сала- 
сында. оның ішінде орта білім беруде көптегеи реформалар жүр- 
гізіліп. жана талаптар койылып жатыр.
2009 жылдың 13 казанында ол-Фараби атындагы Қазак үлт- 
тык уннверситетінің 75 жылдык мерейтойына орай Елбасы Нур­
султан Әбішүлы Назарбаев университет профессорлары мен 
студенггері алдында «Қазақстан датдарыстан кейінгі дүниеде бо- 
лашакка интеллектуалдык секіріс» атты тақырыпта біржарым са- 
ғаттык доріс окыды. Дәрісті арнайы үйымдастырылған телекопір 
аркылы еліміздін барлық жоғары оқу орындарынын білімгерлері 
тыңдады.
Нурсултан Әбішүлы Назарбаев дәріе барысында: «Біздің ен- 
дігі міндетіміз - казакстандықтардын, бірінші кезекте, жастар- 
дың білімділікке, параеаттылыкка, Отан мен халыкка кызмет сту- 
ге деген көзкарасын озгерту. Қазакстаннын білім беру жүйесіне 
серпіліс жасай отырып. ойлай білстін жоне акпараттар ағынынла 
бағдар ала білуге кабілетті адамдарды даярлауға тиістіміз», - деді.
Осыган орай. орга мектеп денгейінде биология пэнінен білім 
және тәрбие берудін жана технологиясын енгізе отырып, оқушы- 
лардың қызыгушылыгын арттырып, жоғары оку орындарына еа- 
палы мамандарды дайындау - басты міндетіміз.
Биологиядан білім беруді жетілдірудін, дамыгудың сн басты 
ныеандары - онын міндетін, максатын анықтай отырын. ғылыми 
турғыдан білім беру жүйесінің біртүтастыгын калып гастыру. жас 
өспірімдердіц танымдық денгейін дамыту барысында теориясын, 
методологиясын, формасы мсн одістерінін арасындағы байла- 
ныстарын ашып корсете білу. Сондыктан методологиялык негіз- 
сіз биологияны жеке пон ретінде баска білім салаларымен байла- 
ныссыз калыптастыруға болмайды.
3

Оку торбие беру үдерісінде пәннің мақсатын, мазмүнын ду- 
рыс күруда және қолайлы, тиімді формалары мен одіс-тәсілдерін 
үйренуде басты көмекті методологиядан іздсу керек. Қүрылы- 
мын, оку үдерісін логикалык жүйемсн үйымдастыруда методоло- 
гиның маңызы зор. Ал методиканың мақсаты - методологияның 
кемегімен теориялық кағидаларды, заңдылыктарды, практика 
жүзінде іске асыру әдістерін қолдана білу.
Жас үрпактарға биологиялық білім беруді үйрету дегеніміз -
дүниедегі тірі ағзалардыц тіршілігін, оміріиің кыр-сырын түсін- 
дірудегі ең басты міндет. Биологияны жан-жақты зерттеп, оқып- 
біліп, табиғатта болатын үдерістерді түеінуге және биосфераны 
сактауға мүмкіндік туғыза отырып, адамзат баласы дамуының 
басты шарты деп түсіну керск.
Табиғатпен тең кұкыкты карым-қатыиас, адам мен биосфера 
арасындағы эволюция міндетті түрде болатын үдеріс. Осы түрғы- 
даи биология жаратылыстану ғылымы ішіндегі кешбасшысы деп 
айтуға болады. Бүгінгі таңдағы басты моселе мектеп оқушылары- 
на биология пәнінеи білім бсрудс биология ғылымының жетістік- 
терін, маңызын үйрстуді түбсгейлі қолға алуымыз керек.
Оқушылардың интеллектуалды әлеуетін котсруді іске асы- 
руда және казіргі өркениетке, мәдениетке сай білім бсруге жү- 
мылдыруда әрбір мүғалім үздіксіз ғылыми шығармашылык ізде- 
иісте болуы тиіс
Тағы да көціл қойылатын мәселелердің бірі - биологияның 
мәдениет жүйесіндегі орны. Қазіргі биологиялық білім беру жүйе- 
сі коғамдағы мәдениеттің дамуын бейнелеуге батытталуы тиіс.
Биологиядан білім берудегі дағдарыстың басты әсері қоғам- 
ның дамуындағы жаһандық моселелердің нәтижесінде өркениет- 
тенудің тығырыкка тірелуінің салдары деп айтуға болады. Оғаи 
соңғы уакыттагы экологиялық дағдарыс, коғамдағы урбаииза- 
циялаиу кезіндегі адамның салауатты омір сүруініи төмендеуі, 
ғылым мен техниканың дамуына байланысты табиғатқа жасалып 
жатқан үстсмдік, адам, қоғам, табигат арасындағы байланыстың бү- 
зылуы адамзат бойындағы рухани багалықтың жоғалуына жатады.
Бүгінгі таидағы басты талап - биологиядан білім беру жүйе- 
сіи кайта карай, оку бағыт-бағдарын өркениетті коғамиың мо-
4 
♦ 
Биолопіядан білім беру конңепцнясы жәнс окытудың...

дениетін дамытуға карай қалыптастыруды жолға коя білу. Мо- 
дениет деген түсініктің мәні - адамның тіршілік барысындағы 
жалпы іс-әрекет жонс кызметінің технологиясы, былайша айт- 
қанда, материалдық-практикалық, әлеуметтік жәнс рухани қа- 
сиеттері. Биологиялық білім берудің бағыт-бағдарын мәдени да­
му жағына карай бүру. Дүниенің біртүтастығын танып білу тек 
модени жүйеде ғана іске асады.
Осы айтылғандардың көптеген оку пәндерінің ішіндегі мэде- 
ниет жүйесін ойдағыдай іске асыруға қызмет аткарушы пондер- 
дің бірі биология болып табылады. Бүл пән жаратылыстану мен 
коғамдық ғылыми пәндердің арасында орын алады. Биология 
мәдениет жүйесінде техникаиың даму жетістіктерін «биосфера» 
денесіндегі «ісік» ауруы есебінде қарамайды, ксрісінше, коғам 
мен табиғат арасындағы үдеріс ретінде түсіндіреді. Соиымен бір- 
ге биология ғылымы немесе тіршілік жайлы ғылым адамзаттын 
дамуына жоне экологиялық ойлау стилін баска жаратылыстану 
ғылымдарына енгізіп, танымдылык жолдарын, одіс-тосілдерін 
түсіндіре отырып, жаңа идеялардың тууына эсер етеді.
Биологиялык білім берудегі срекшс айта кетуге тиісті мәселе- 
лердің бірі жас үрпактын дүниетанымдык козқарасынын калып- 
тасуындағы рөлі жеке түлғаныц өмірдегі бағдарын, оның идеалы, 
сенімі, кызығушылығы, күндылығын анықтауға әссрін тигізеді, 
адамның міпсз-қүлкының даму бағытына себепті болады.
Дүниетанымдық бағытта биологиядан білім берудің басты та- 
лаптарына:
- бір кезеңнен екінші кезецге көтерілу барысында биоло­
гиялык шындыкты терең үйрсте отырып, биологиялык 
пәннің көзкарасындағы біртүтастыкты үйрету;
- басты теориялар мен концепциялардын мазмүнындағы 
қүбылыстарды белгілі бір деңгейде суреттеп, әдістемелік 
түрғыдан түсіндіру жатады.
Биологияны окыту әдістемесі пәні - педогогика ғылымы- 
ның бір саласы. Оның зерттеу объектісі - жас үрпактарға жалпы 
биологиялык білім бсру.
Ал биологияны окыту әдістсмесі пәнінің басты міндеті - оқу- 
шыларга орта мсктеп деңгейінде биологиянын жеке-жеке сала-

ларыиан («Биология тірі ағзалар», «Биология тірі ағзалардыи 
көптүрлілігі», «Биология. Адам». «Жалпы биология») максатын, 
одіс-тәсілдерін, формаларын аныктан отырыи. білім жоие торбие 
беру.
Бүл оку күралы биология мамандыктарында білім алушы ба­
калавр, магистранттарға арналып, авторлардын бүдан бүрынғы 
(1998 ж.) жарық көрген енбектерініц негізінде заманаун окыту 
технологиясынан тиісті мәліметтсрді келтіре отырып, данындал- 
ғаи.
Оку күралындагы кеткен кемшіліктерге айтылған сын пікір- 
лер болса, оларды ризашылыкпен қабылдаймыз.
Сонымеи катар оқу қүралына әділ пікір берген педагогика ғы- 
лымдарының докторы, профессор Ж.Б. Шілдебаевка. биология 
ғылымдарының кандидаты, доцент Г.К. Сатыбалдиеваға алғысы- 
мызды айтамыз.
6 
♦ 
Бнологиялан білім беру концеішияіы жонеокытудыц...