Баданбекқызы Зәуре Ші 5 8 І х а и ? л Б 44 Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлігі зәуре Баданбекқызы

8
.
6
. 
Ри(  опе  оГ  (һе$е  уегЬ$  іп  еасһ  §еп(епсе:  саи$е($),  с1о$е(§),  гігіпк($), 
(аке($)  ріасе,  ореп($),  $реак($),  1іуе($).  (Берілген  сөздерді  қолданып,  бос орын- 
дарды  толтырыңыз:  саи$е($),  с1о$е($),  ёгіпк($),  1аке($)  ріасе,  ореп($), 
5
реак($), 
1іуе($)).
1.  А1ша$ 
зреакз
  АгаЬіап уегу л^еіі.
2. \Уе пеуег____ _ соГГее іп Іһе еуепіп§.
3.  Тһе  ІіЬгагу___ \__аі 9  о’с1оск апсі______
гХ
  17.00 еуегу дау.
4.  Ва<і ё г іу т §  
н__шапу ассісіепіз.
5. Му $і$(ег______іп а со$у йаі.
6. Тһе Оіушріс О а т е $ ______еуегу іоиг уеаг$.
8.7.  С о т р іе іе   (һе  $еп(епсе$.  Риі  (һе  уегЬ$  іп  іһе  соггесі  Гогт  -   ро$кіүе, 
пе§аііуе  ог  диезііоп.  (Сөйлемнің  болымды,  болымсыз  немесе  сұрақ түрлерін 
жазыңыз.  Етістіктің дұрыс шақ түрін қойыңыз).
1.  Заиіеі 
йоетЧ йгіпк
 (поі/ёгіпк)  соГГее уегу ойеп.
2. \УһаІ і і т е ____ (Іһе Ьапк$/с1о$е)  іп А$іапа?
3.  \Үһеге____ (Аг$еп/соте)  Ггот?
4.  \Ү һаІ____ (Іһеу/сіо)? -  Тһеу’ге $ШёепІ$.
5.  Но\у  1оп§____ (іі/іаке)  һ і т  
іо
  §еІ 
іо
  һі$  Ііпіуегзііу?  -   Й _____ (Іаке)  һ і т
ЯГіееп тіпи(е$.
6 .   1  
(ріау) сһе$$ Ьиі I _____ (поі/ріау) уегу ^еіі.
7 . 1 сіоп’1 ипсіег$іапсі 1һі$ циезііоп.  \У һаІ____ (1һі$ циез*іоп/теап)?
8.8.  ІІ$е  опе  оГ  іһе  Г
оііо
\
үіп
§  үегЬ$  (о  со тр іе іе  іһе$е  $епіепсе$:  ігапхіаіе/ 
1еІІ/гі$е/§го\¥/2о/ЬеІіеүе/еа1/таке.  8 о т е ііт е $  уои  пеесі  Гһе пе§а1іүе.  (Берілген 
етістіктерді  бос орындарга қойыңыз.  Сөйлемнің болымсыз түрі де кездеседі):
1. Тһе $ип 
гізез
  іп іһе Еазі.
2. СоГГее 
йое$пЧ §гон>
  іп  Кагакһзіап.
3. Тһе еагіһ ____ гоипсі Іһе зип.
4.  В еез____ һопеу.
5.  Уе^еіагіап____ теа(.
6. Тһе аіһеізі____ іп Соё.
7.  Ап іпіегргеіег____ Ггот опе  1ап£иа§е  іпіо апоіһег.
8.  А  Ііаг із зотеопе \
ү
Һ
о
 
(һе ігиіһ.
8.9. 
Сіүе  $һог!  ‘уе$\  4по’  ап$\*ег$. 
(Иэ
  немесе 
жоқ
  деген  қысқа  жауап 
қайтарыңыз).
1.  Оо уои  Ііуе іп А ітаіу ? -  
Үех,
  /  
йо.
2.  Ооез  Ьеііа зіисіу аі (һіз Шіуегзііу? -  
N
0
, §һе йоет %
3.  Роез  2һасіуга зреак  Еп^іізһ? -  N
0
, ..............
4.  Әо іһе рагепіз Ііке уоиг шогк? -  Ү ез,..............
5.  Во уои ипёегзіапсі іһе  Іеззоп? -  N
0
, ..............
6.  Оо іһеу оГіеп 
у із іі
 
іһеіг рагепіз? -  Ү е з,...............
139

7.  Оо уои Ііке  Ғгепсһ? -  Ү е з,..................
8.  Оо уоиг зізІегБ  Ііуе  іп  Азіапа? -  Ү е з ,...............
9.  Боез уоиг шоШег Ііке шосіегп сіапсе? -  М о ,...............
10.  Боез уоиг Іаіһег сігіуе іо лүогк? -  
N
0
, ................
8.10. 
ІІ$іп§  Іһе  ^
үогйз
  Ьеіолу,  апз>уег  (һе  яиезііопз.  (Кестеде  берілген 
сөздерді  қолдана отырып, сұрақтарға жауап беріңіз).
Еүегу оіһег, егегу, опсе еүегу,  опсе/ілүісе,  іһгее/іоиг  Іішез  а
1.  Но\¥ ойеп сіоез а \үеек1у п е т р а р е г  с о т е  оШ? - 
Опсе а  теек.
2.  Но\ү оЙеп сіо уои һауе а Ьігіһёау?___________
3.  Но\ү ойеп  із Іһеге а Іеар уеаг?________ _
4.  Но\ү ойеп  йо уои һате еіесііопз  ог сһап§е Іһе §оуегпшепі іп уоиг 
соипігу?_____ ' 
■
 
!  4 
^
5.
  Но\ү ойеп  із  Іһе розі ёеііуегесі  іп уоиг с й у ? __________
6.  Н
о
\
ү
 ойеп ёо уои еаі & ий?_________
9. РА8Т 8ІМРЬЕ ТЕЩЕ
ІІ8е (Қолданылуы) 
1*т*ит вт
Бұл  шақ  қазақ  тіліндегі  ^уыспалы  өткен  шақпен  мағыналас.  Қазақ  ті- 
лінде  ауыспалы  өткен  шақ  істің  орындалғанына  ұзақ  уақыт  болғанын 
және  қайталанылып  отырғандығын  білдірсе,  ағылшын  тілінде  төмендегі 
жағдайларда қолданылады:
1.  Разі  З іт р іе   шағы сөйлеу кезінен бұрын 
аяқталған  іс-әрекетті  көрсету үшін 
қолданылады
/  н
>08
 Ьогп іп  1951.
  -  
Мен  1951 
жылы  дүниеге келгенмін.
2.  Разі З іт р іе  өткенде басталып 
аяқталған, оқиға мен жағдайды айту үшін 
қолданылады
Азеі мепі іо іһе $һор$  (Ъиі 
8һе Һа8 соте һаск).
  -  
Әсел 
дүкенге кетті  (бірақ ол қазір 
қайтып келді).
3.  Бұрын болған тұрақты,  қайталанып 
отырған,  әдетке айналған  іс-қимылды  айту 
үшін  қолданылады
IVе § о і ир аі  7 о сіоск еуегу 
т ом іп§ Іазі уеаг.
  -  
Біз был
- 
тыр күнде ертеңгісін сагат 
7~де түрдық.
4.  Оқиғаның қашан болғанын білгіміз кел- 
генде Ра$( З іт р іе  шағын қолданамыз
I  Ъгоке ту 1е§ оп Заіигйау
. 
— 
Мен аягымды сенбі күні 
сындырып алдым.
140

5.  Разі З іт р іе  шағы іс-эрекеттің қанша 
уақытга аяқталғанын корсетеді
РРе 
Ііүей іп Азіапа /о г  2 уеагз 
(Виі те сіогіі Ііуе іһеге 
по\у).
— 
Біз Астанада 2 жыл 
түрдық (бірақ біз қазір онда
түрмаймыз).
6.  Әдетте, төмендегі мезгіл үстеулері 
қолданылады:  уе$іегс1ау -  
кеиіе\
  1а$і ^ е е к / 
то п іһ /у еаг  -  
өткен аптада/айда/жылда
;  а 
топ(һ/І\¥о  топіһ$/а  (іау/ 
( \
ү о
 
(1ау$/а  н еек/ 
(һгее \¥еек$/ а уеаг/іһігіу уеаг$  а§о -  
бір 
ай/екі ай/бір күн/екі күн/бір апта/үш апта/ 
бір жыл/отыз жыл бүрын
;  оп  8ипдау$/ 
Мопйау$ -  
Жексенбі күндері/Дүйсенбі 
күндері
;  іп  1951  -  
1951 жылы;
  (һе оіһег (Іау 
— 
жақын күндері.
I  м>аз аі іһе іһеаіге 
і
\
уо
 
сіауз 
а%о.
  — 
Мен театрда екі күн 
бүрын  болдым.
Ғогшаііоп  оГ іһе  ра$і $ітрІе  іеп$е 
(Ра$1 $ітр1е шағының жасалуы)
и
Ц
р
Т і т е   а(іуегһіа1$  (Мезгіл  үстеулер):  уезіегсіау/іазі  \үеек/шопІҺ/уеаг/а  то п іһ / 
ідүо
 топГһ$/а  сіау/һүо  с!ау$/а \үеек/1һгее  >үеек$/а уеаг/іһігіу уеаг$  а§о/оп  Зипсіау$/ 
Мопёауз/іп  1951/іһе оіһег сіау.
Ғ о г т и іа  (Формуласы): 
ЗиЬіесі + V,
Бастауыш + Е.
Ғ огт$ (Түрлері):
+ А ГйгтаіІүе 
?  Іп(егго£а(іүе 
- №§а*іуе
Болымды 
Сұраулы 
Болымсыз
I
Үои
\Уе
Тһеу
\үогкеё.
Не
Зһе
Іі
I
уои
ше  \Үогк?
Оі(і
іһеу
һе
$һе
Й
I
Үои
\Үе
Тһеу
Не
(ІІСІ 
поі
(ёісіп 1)
шогк.
Зһе
Һ
Соп*гас(іоп$ (Қысқартулар): 
І/Үөи/Ше/Тһеу 'Щ
Ш
 поі
 = /  
сІісІгіі/Үои сІШгііШе сіісігіі/ 
Тһеу (іШгіі 
'
Не/5һе/Іі сІШ поі
 = 
Не/8һе/Іі с/Шгіі
141

Енді  екі тілдегі әр  сәйлем   түрін іц   ж асалуы н
ж еке-ж еке  қ а р а с т ы р а й ы қ .
А№ гша!іуе  Гогш 
(Болымды сөйлем)
Агылшын  тіліндегі  Раві  $ішр!е  шагының  магынасы  қазақ тіліндегі  ауыс- 
палы  өткен  шаққа  сәйкес  келетінін  айтқанбыз.  Олай  болса  осы  екеуінің  бо- 
лымды  сөйлемдегі  жасалуын  қарастырайық.  Қазақ  тіліндегі  өткен  шактың 
болымды  түрі  көсемшенің  -й  (-а,  -е)  жұрнагынан  кейін  есімшенің  -тын,  -тін 
жұрнағы  жалғанып,  оған  толық  түрдегі  жіктік  жалғауы  жалғануы  арқылы
жасалады. Қазақ тш ін д еп  ауы сп алы   өткен  ш а қ т ы ң  жіктелу үлгісі
ж а қ
ж екеш е
кепш е
I
оқитынмын
оқитынбыз
оқитын едім
оқитын  едік
II
оқитынсыз/оқитынсың
оқитынсыздар/оқиты нсывдар
оқитын едіңіз/едің
оқитын  едіңіздер/едіңдер
III
оқитын  оқитын  еді
оқитын еді
Ағылшын тіліндегі Рахі з іт р іе  шағының болымды түрі берілген құрылым
бойынша жасалады.
Б астау ы ш  + етістік тің  екін ш і тү л ғасы   (Е2)
Бұл  шақтың  болымды  түрі  бастауыштан  кейін  етістіктің  екінші  тұл- 
ғасының  қолданылуы  арқылы  жасалады.  Ағылшын  тілінде  етістіктің  екінші 
тұлғасы жаққа жіктелмейді, барлық жаққа бірдей болады.
8іп§и1аг — Ж екеш е:
I  сат е/гот  Азіапа.
  — 
Мен Астанадан келдім.
Үои сат е/гот  Азіапа.  — Сіз/сен Астанадан келдіңіз/дің.
5һе/һе сат е/гот  Азіапа.
  — 
Ол Астанадан келді.
Ріигаі -  Көпиіе:
\Үе сат е/гот  Азіапа.  — Біз Астанадан келдік.
Үои сате /гот  Азіапа.
  -  
Сіздер/сендер Астанадан келдіңіздер/діңдер. 
Тһеу сапге /гот  Азіапа.  — Олар Астанадан келді.
Ал  Ве етістігінің өткен  шақ түрі төмендегідей жіктеледі.
8іп£и1аг -  Ж екеш е: 
'
/  нш> 
аі һоте уезіегсіау.
  — 
Мен кеиіе үйде болдым.
Не/зһе  н>аз аі һоте уезіегсіау.
  — 
Ол кеше үйде болды.
Үои  н>еге аі һоте уезіегсіау.
  — 
Сіз/сен кеше үйде болдыңыз/болдың.
Ріигаі -  Көпше:
\Уе и>еге аі һоте уезіегсіау.
  — 
Біз кеше үйде болдық.
Тһеу и>еге аі һоте уезіегсіау.
  — 
Олар кеше үйде болды.
* 
Ра§*  8 ітр 1 е  шағында  дұрыс  етістіктер  -есі,  -сі  жұрнақтары  жалғануы 
арқылы  жасалады.  Етістіктерге  -ей,  НЙ  жұрнақтары  жалғанғанда,  төмендегі
оқу ережелерін еске сақтаңыз:
142

а) еі ер етістік сі-дан басқа ұяң дауыссыз бен дауыстыға аяқталса, онда -ей, 
-<*  [Й]  бблып оқылады:  Ііүесі  [Ч
іуй
],  зіауесі  [зіеісі], орепесі [ әирәпй];
ә) егер етістік 
і 9
 (1 дауыссыздарына аяқталса, онда -ей  [ісі]  болып оқылады: 
Іазіеё [Іа:§йй};
б)  егер  етістік қатаң дауыссызға аяқталса,  онда  [і]  болып оқылады:  һеіресі 
[һеірі].
Дұрыс етістіктердің Разі Зішріе шағындағы емле ережесі.
1.  Егер  бір  буынды  етістік  бір  дауыссыз  дыбысқа  аяқталса,  онда  ол 
қосарланады:  зіор -  зіорресі.
2.  Егер етістік е-ге аяқталса,  онда тек  й  жалғанады:  һоре — һорей.
3.  Екі буынды етістіктерде, егер екпін екінші буынға түссе, онда дауыссыз 
қосарланады: рге&г -  рге&ггесі.
4.  Егер етістік у-ға аяқталса,  онда у іе болып өзгереді: 
іту
 -  ігіесі.
5.  Егер  етістік у-ға аяқталып,  оның алдында дауысты тұрса,  онда у өзгер- 
мей, -ей жалғанады:  ріау -  ріауей.
Ме^айуе Гогш  оГ Разі 8ітр1е
(Болымсыз сөйлем)
Қазақ тілінде  ауы спалы   өткен  ш ақ ты ң  болымсыз түрі  етістікке -ма,  -ме, 
-ба, -бе, -па, -пе жұрнақтарының жалғануы арқылы жасалады.
Ағылшын  тілінде  Раз*  зішріе  шағының  болымсыз  түрін  төмендегі 
құрылым бойынша жазып,  оны  кесте түрінде қарастырайық.
Б астауы ш  + гіій + по* + (Е,)
Разі 8ішрІе  шағының  болымсыз түрінде  сіісі 
поі
 + етістіктің  1-ші  тұлғасы 
барлық жақтарға бірдей қолданылады.
8и1цесі
Б астауы ш
сіісі  поі 
сіісІпЧ  і
Е,  ‘ V,
I
Не/Му Ьгоіһег 
8һе/Му шоіһег
II
\Үе/Тһеу & ше 
Үои
Тһеу/Оиг рагепіз
сіісі по( 
сіісіпЧ
дүгііе.
Е°-
зіау.
Т ақы ры пты  берілген тапсырма бойынша  қайталайық.
Тапсырма: 
сөйлемнің болымсыз түрін жазыңыз.
1.  I  Іей Іһе Ш іуегзііу а! 2 о’с1оск уезіегсіау. /  
с/ісі поі Іеауе іһе  І/пһегзііу 
аі 2 о 'сіоск уеШЫау.
143

2.  \¥е \үепІ іо іһе рагк.
3.  Тһеу зіауей а( һоше аіі (Іау.
4.  Зһе еіуоуесі іһе йіш.
5.  I за\ү һіш 
іаүо
 то п іһ з а§о.
6. 
\¥е шгоіе 
а Іеііег 
ішо 
ёауз а§о.
7.  I \^аз аі 
іһе Іһеаіге а шеек а§о.
8.
  Не \үаз 
аі 
Іһе 
дізсо 
уезіегсіау еуепіп§.
9.
  \Уе  шеге  іп  Ьопсіоп 
і
\
үо
 
уеагз 
а§о.
10.  Тһеу 
\уеге 
іп  іһе  ІіЬгагу. 
. 
|
Ал,  (о  Ье  етістігінің  болымсыз  түрі  сіісі  көмекші  етістігінсіз  жасалады. 
Оны төмендегі  құрылым  бойынша жазып,  кесте түрінде қарастырайық.
Б астауы ш   + 
\үа§ 
/ \үеге + 
поі 
То 
Ье  етістігімен  келген  болымсыз  сөйлем  түрі  бастауыштан  кейін  оның 
өткен  шақ  и азМ еге  түрлерінен  кейін  поі  демеулігінің  келуі  арқылы  жасала- 
ды.
ЗиЬ^есі
Б астау ы ш
\\аз
\үеге
поі
I
Не/зһе 
Му Ьгоіһег 
Му тоіЬег
\үаз
поі
аі һ о те.
^Уе
Үои
Тһеу
\уеге
Т ақы ры п ты   берілген  тапсырма  бойынша  пы сы қтайы қ.
Т апсы рм а:  сөйлемнің болымсыз түрін жазыңыз.
1.  I \уаз аі (һе іһеаіге 
і
\
үо
 
то п іһ з а§о.
I Шш поі аі іһе іһеаіге іто топіһз а§о.
2.  Не \үаз  а зіп§ег. 
^  . Т 
ү
Щ*
3.  Зһе \үаз  аі іһе  ІіЬгагу уезіегёау.
4.  \Үе \үеге  іп  Рагіз а т о п іһ  а§о.
5.  Тһеу \үеге аі іһе ипіуегзііу оп Мопдау.
Іпіегго^аііуе  Гогш  оГ Разі  З іт р іе
(Сұраулы сөйлем)
Бұл  шақтың  сұраулы  сөйлем түрі  томендегі  құрылым  арқылы  жасалады, 
оны  кесте түрінде қарастырайық.
Вій + бастауы ш  + Е ?
144

Бұл  құрылым  барлық  жақтарға  және  дұрыс/бұрыс  етістіктерге  де  бірдей 
қолданыпады: 
ИУҺеп йій уои аггіуе? Оій іһеу $ее һіт?
Оі(1
8иЬ]ес(
(Бастауы ш )
V  -  Е *
I 
Т г
8һогі: апзіуег 
(Қ ы сқа жауап)
Әіё
Оісі
I
\уе 
\ 
зһе/уоиг зізіег 
Іһеу/Агзеп  &  Агіеп 
һе/уоиг ипсіе 
уои
іі 
1
Іеауе?
зіау?
Іеауе?
зіау?
Үез, уои 
Аій.
  N
0
, уои 
сіісіп
Ч . 
Үез, уои сіісі.  N
0
,  уои сіісіп' 1. 
Үез,  зһе сіісі.  N
0
,  зһе ёісіпЧ. 
Үез,  іһеу сіісі.  N
0
, 
іһеу сІійпЧ. 
Үез,  һе 
ёЫ. 
N
0
, һе ёісіп і. 
Үез, ше сіісі.  N
0
, \^е сіісіп і. 
Үез,  I сіісі.  N
0
, 1 
ёісіпЧ.
Үез,  іі сіісі.  N
0
,  іі сІісіпЧ.
Ал 'Ье’  етістігінің сұрақ түрі төмендегі  құрылым  бойынша жасалады:
\Уа§
+ бастауыш ?
\Үеге
Жалпы  сұраулы  сөйлемде  Ье  етістігінің  луах/луеге  өткен  шақ  формалары 
бастауыштың алдында тұрады.  Мысалы: 
\Уа$ 
зһе оп һег
 и
>ау?  \Уһеге мегеуои?
\Үаз
\Үеге
ЗиЬіесі
(Бастауыш)
аі һ о т е  
уезіегсіау?
Зһогі апздүег (Қысқа жауап)
\Үаз
I
һе/зһе
Үез, уои \уеге. N
0
, уои \үеге поі. 
(шегепЧ) 
Үез, һе/зһе \^аз.
N
0
, һе/зһе \үаз поі.  (\уазпЧ)
Шеге
дуе
уои
іһеу
Үез, уои \үеге.
N
0
, уои \үеге  поі.  (шегепЧ)
Үез,  I шаз.  N
0
, 1  \үаз поі.  (шазпЧ)
Үез,  іһеу 
\теге. 
N
0
,  іһеу ^еге поі.  (^егепЧ)
Т а қ ы р ы п ты   берілген тапсы рм а бойы нш а  қ ай тал аи ы қ . 
Тапсы рма:  берілген сөйлемдерден сұраулы сөйлем  құрастырыңыз.
1.  I Іоок а іахі  уезіегсіау.
Оій уои іаке а іахі уезіегйау?
 -  
Үез, I  йій.
2.
  Зһе ёезсгіЬеё (һе рісіиге.
3.  ЙЬ ІеГі Рагіз 
і
\
уо
 уеагз а§о.
4.  Тһеу (ігапк а сир оГ Іеа іп Іһе тогпіпё.
145

5.  Не £оі ир а! 8.00 уезіегсіау шогпіп§.
6.  Үои саше  Іаіе уезіегсіау еүепіпд.
7.  I \үа§ аі һоше  іп  йіе еүепіпд.
\Уеге уои аі һоте іп  іһе ехепіп£?
 -  
Үез,  I мж,
8.  Тһеу \үеге аі іһе  Іһеаіге  Гоиг сіауз  а^о.
9.  Не \¥аз ап асіог.
10.  Му зізіег \үаз а §ооё зіп§ег.
11.  Азеі апсі Аіёапа ушііей Іһеіг рагепіз уезіегсіау.
Н Н Н І И Р И Я И   Ехегсі$е$
(Жаттығулар)
^•1* ^ г і і е   Ра8(  8 іт р Іе   Гогт  оГ Йіе  іггс§и1аг уегЬх.  (Бұрыс етістіктерді  Разі
З іт р іе  шақ түрінде жазыңыз).
Виу, саісһ, ипсіегвіапсі,  іһіпк,  §о,  сіо,  Іеіі,  Іаке,  зреак,  зіі,  зее,  кпош,  риі,  геасі, 
§іуе,  Гог§еі,  іеауе,  еа(,  с о т е ,  сһоозе,  сігіпк.
9 .2 .
  С һап^е  Йіе  үегЬ§  іпіо  Ра$і  8ітр1е,  кееріп§  ( һ е т   а$  ро$Шуе$,  пе^а-
ііуе$  ог  <]ие$(іоп$.  Тгап$1а(е  іпіо  К а гак һ .  ІІ$е  (һе  шосіеі.  (Сөйлемдегі  етістік-
терді  Ра$(  З іт р іе   шақ  түріне  өзгертіңіз.  Қазақ  тіліне  аударыңыз.  Үлгіні 
пайдаланыңыз).
8һе  1іүе$  іп А$1апа. — Ол Астанада тұрады.
8һ е ІһеЛ іп Азіапа.
  — 
Ол Астанада тұрды.
0 0  уои $Шёу һеге? — Сіз осы жерде  оқисыз  ба?
О іё  уои  зіийу һеге?
 — 
Сіз осы ж ерде оқыдыңыз ба?
1 сіопЧ Ііке іһе ріау. — Маган қойылым ұнамайды.
I  йійпуі Ііке іһ е р іа у
.  -  
Маган қойылым ұнаган жоқ.
1. 
Оо уоиг рагепі$ сігіүе іо шогк?
2. 
I <іоп’і Ііке т у  сои$іп.
3. 
Оо  іһе $іисіепі$ ті$$ іһеіг рагепі$?
4. 

жүктеу/скачать 22,49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: