Жабағы жүн қойдан күн жылы, мамыражай болғанда, яғни жазғытұрым қырқылады. Жабағы
жүннің қырқылуы оның теріден тұтас көтеріле бастаған кезіне сай келуі тиіс. Өйткені, қой терісіне
жаңа түтіктердің өскіндей бастауы жабағы жүнді көтеріп, біріншіден, қырқын жұмысын
оңайлатады,екіншіден, мал терісін зақымдаудн сақтайды, үшіншіден ысырапқа жол бермеу.
Күзем жүн қойдан күз мезгілінде қырқылып алынады. Тағы да жергілкті жердің ауа райын ескере
отырып, қара суыққа ұрындырмай, қойды бірнеше рет тоғытып, жүні кепкеннен кейін қырқады.
Қозы жүні- қозы туған жылы бірінші қырқылған жүн. Сапасы жағынан талшықтары нәзік
ұйыспаған, күзем жүнге ұқсас келеді.
Текемет, киіз басу жұмысына осы жүндерден араластырып пайдалануға немесе бір маусымдық
жүнді пайдалануға да болады. Егер жабағы жүн шайырлы әрі лас болса, әбден жуылып,
кептірілгеннен кейін ғана пайдаланылады. Жуылған жабағы жүн қайшымен ұсақтап қиылады.
Өйткені оның талшықтары ұзын, ұйысып, қол байлайды.
Осы сұрыпталған жүндерді одан әрі өңдеуге кірісу қажет.
Алдымен жүн сабалады. Жүн сабау да оңай жұмыс емес. Оған ең алдымен ұзындығы метрден
артығырақ сабау таяқ керек. Сабауды жыңғылдың, ырғайдың бүрін тегістеп немесе бұтақсыз жас
талдың қабығын сыдырып кетіріп жасайды.
Жүн сабайтын жер тегіс әрі кең болуы керек. Жүнді тулақ үстінде аула ішінде сабайды. Ал, ондай
мүмкіндік болмаған жағдайда, бөлмедегі нәрселерді шаң- тозаң қиқым түспейтіндей етіп түгел
қымтап жауып тастаған соғ ғана жүн сабауға кірісуге болады. Сабар алдында жүн екі- үш сағат күн
көзінде жатса тіптен жақсы.
Тулақ- жүн сабауға арналып, ірі малдың терісін шикідей керіп, кептіріп жасалады. Кепкен
тулақты пайдланар алдында сүт бүркіп жібітеді. Сонда жүн сабау кезінде тулақ сынып кетпейді.
Шиге ою-өрнектердің барлық түрлерін пайдаланып, орауға болады. Шидің өрнегі әрі мінсіз, әрі
әдемі көріну үшін, шебер ең алдымен өрнек мәнерлерін таңдап алады. Одан соң қажет болуына
байланысты бірнеше түсте боялып, түтілген жүн түрлеріне қарай бөлек-бөлек шүйкеленіп
домалақтанады да дорбаға салынып ілінеді [ 5,75б ].
Ши ораудың екі әдісі бар. Бірі тоқулы тұрған даяр шидің өрнегіне сала отырып орау. Екіншісі,
жаңа өрнек бойынша үлгімен орау. Оралып тоқылған даяр шидің өрнегіне салып орайтын шиді бір-
бірлеп өрнек бойынша әр түсті оралған шидің буындарын дәл келтіре салып, санай отырып орайды.
Оралған шилерді өрнегіне сәйкес өз алдына бөлектеп жіңішке шуда жіппен тізіп отырады. Ши тоқуға
арналып иірілген жалаң қабат жіп екі қабатталып ширатылады да, бірнеше домалаққа төгіледі.
Домалақтарды салмақты салмақты ету үшін жіпті темірге немесе тасқа төгеді. Мөлшері орташа бір
қанат шидің өн бойы 9-11 жерден тоқылады. Тоқу ісіне керекті ең негізгі станок – арқалық. Бұл
арқалықты (сыртқы) екі басынан жіппен байлап, 1 см, 20 см биік ағашқа асып қояды.
Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы,«Көркемөнерден білім беру:өнер – теориясы -әдістемесі»сериясы,№2(47),
2016 ж.
107
Арқалықтың өн бойын әр жерден тоқылатын жіп ілінетіндей етіп кертеді. Содан кейін екі ұшы
домалақталған жіптердің арқалыққа дәл ортасын келтіріп, көлденең асады. Осылай қатарынан
асылып тұрған жіптің ортасына әкеліп бірнеше шиді сырықты бойлата салады да, әлгі жіптерді әрлі-
берлі айқастырып домалақтарын ауыстырады, яғни оқушы арқалықтың ар жағындағы домалақты оң
қолымен алып ар жағына түсіреді. Осы тәртіппен шидің өн бойы тоқылып шығады. Ши мен шиді
тізетін тоқу жібі әрбір шиді ораған сайын екі жіп өзара бір айқасып есіліп отырады. Мұны шебер өз
жағындағы домалақты біресе оң қолымен , біресе сол қолымен көтеріп ауыстыру арқылы оңай
орындайды.
Шидің «қарақұсы». Тоқылатын шидің басталған жағы мен аяқталған жақ шетіне үш шиді қабаттап
әуелі өз алдына бір рет жай жіппен ерсілі- қарсылы сирек орап байланыстырады. Қара жүннен
жасалған ақ шиге оралған осы бір байланыстырудың өзі үшбұрыштардың тізбегі сияқты өрнек болып
шығады. Мұны ши ораушылар «шыбын қанат» өрнегі дейді. Тоқи бастағанда бір немесе екі қарыстай
жерге дейін ыңғай осыларды салып тоқиды. Сонда тоқылған шидің екі жақ шеті (басталып, аяқталған
шеттері) қалыңдап, берік болып шығады. Ши тоқушылар мұны «қарақұс» деп атайды. Осы қалың
шетке шидің бауы бекітіледі де, оны басқа бір затпен байланыстыруға мүмкіндік жасайды. Тоқылып
болған шидің бас- аяғын тегістеп қырқады.
Кейбір адамдар қырқылған шидің екі жақ шетін әдемі матамен, киізбен көмкеріп, тігіп қояды [
3,157б ].
Қазіргі халық өнері турлы сөз етеін болсақ алдымен халықтың дәстүрлі қолөнері ойға оралады.
Әрине, бұл түсінікті. Халықтың ұлттық шығармашылықтың ең жоғарғы формасы болып саналады.
Және болып қала береді. Қолөнердің өмір сүргіштігі оның ұжымға негізделгеніне, үзілмей
сабақтастыққа дамуына байланысты қолөнер кәсібін таңдаған әке мен ананың кәсібін ұлы мен қызы,
немерелері мен шөберелері жалғастырған. Қазақ халқында «аталық кәсіп », «ата- баба кәсібі», «ата-
баба өнері», «жеті атасынан айтулы шебер» ұғымдары осы дәстүрге байланысты айтылған. Ұрпақтың
қолөнер кәсібіндегі таңдауының алдын ала белгіленіп қоюы осы кәсіптің ұзақ және табысты
дамуына, сондай-ақ ұжымның ұлттық мәдениетке, жауапкершілікке, аялы қарым-қатынастарға
негізделген көркемдік талғамын, тәрбиелік мүмкіндіктерін қалыптастыруға ықпал етеді.
1.Қ.Қасенова, С. Шкляева. Кілем мен тұскілем тоқып үйренеміз. Учимся ткать ковры и гобелены.
Пособие для ремесленников.Шебер. Алматы-2009.-9-12б.
2.Войлок казахов; вчера и сегодня.Шебер. Алматы-2009-3-15б.
3.Асанова С., Птицина А. История Казахского народного костюма и прикладного искусства.-
Алматы:Тауар, 2000.-220с.
4.Касиманов С. Қазақ халқының қолөнері.- Алматы: Қазақстан, 1995.- 240б.
5.Коцепция этнокультурного образования Республики Казахстан Казахстан «Казахстанская
правда». – 1996 – 07.
Резюме
Традиционное искусство
Л.Ж.Аденова. –старший преподаватель КазНПУимени Абая,adenova@list.ru.
В данной статье рассматриваются традиционные методы плетения техники шым-ши.
Так же подробно рассмотрены виды шерсти, их названия и общее предназначение. Затронуты
пути развития традиционного, декоративно-прикладного искусства в Казахстане
Ключевые слова: Традиционное искусство, виды, методы переплетения, техника шы-ши, виды
шерсти, общее предназначение.
Summary
Traditional art
L.Zh.Adenova- senior lecturerAbaiKazNPU,
adenova@list.ru
.
This
article
focuses
on
the
traditional
methods
of
weaving
machinery
Shim-shi.
As discussed in detail kinds of fur, their names and general purpose. Touched upon the development of the
traditional, decorative art in Kazakhstan
Keywords: Traditional art, types, methods of weaving, machinery shi-shi, wool types, general purpose.
Вестник КазНПУ им.Абая, серия «Художественное образование:искусство-теория-методика», № 2 (47), 2016 г.
108
УДК 78.01,781.7
ДИАЛОГИЧЕСКОЕ ОБУЧЕНИЕ НА МУЗЫКАЛЬНО-ТЕОРЕТИЧЕСКИХ ЗАНЯТИЯХ
Айтуарова А.Т. – канд. иск-ния, доцент кафедры музыкального образования и хореографии
В статье рассматриваются вопросы использования новых стратегий в обучении, к числу которых относится
и диалогическое обучение. Диалог – одна из важнейших форм работы со студентами. О прямой взаимосвязи
диалога с развитием и обучением ребенка (и взрослого) писали Л.Выготский, Барнс, Мерсер и Литлтон и др.
Внедрение стратегий диалогического обучения проходило во время музыкально-теоретических занятий со
студентами специальности «Музыкальное образование». Для активизации диалогового мышления необходимо:
1) предварительно подготовить студентов к ведению предметной беседы; 2) подготовить серию таких вопросов
по теме, которые из кумулятивного направления беседы смогли бы перевести диалог в исследовательскую
область; 3) организовать совместное исследование вопроса с помощью Интернета.;4) отдельно продумать
стратегию применения диалогового обучения не вкупе с групповой работой, а в виде игровой деятельности:
ромашка Блума, «горячий стул», интервью, пресс-конференция; 5) более четче разработать формы ведения
диалога: студент-студент, студент-студенты, педагог-студент, педагог-студенты, студенты-студенты.
Итак, в педагогической практике существует огромное количество возможностей ведения диалогового
обучения. В статье описаны некоторые его аспекты через анализ экспериментальных занятий, проведенных
автором.
Ключевые слова: диалогическое обучение, новые стратегии обучения, диалоговое мышление.
Диалог – одна из важнейших форм работы со студентами. О прямой взаимосвязи диалога с
развитием и обучением ребенка (и взрослого) писали Л.Выготский, Барнс, Мерсер и Литлтон и др.
Л. Выготский был убежден, что зона ближайшего развития охватывается во многом благодаря
использованию диалога с другими, более знающими людьми – такими же учениками или учителем.
Барнс доказал, что обучение происходит во многом благодаря использованию вербальных средств:
говорению, обсуждению и аргументации. Мерсер и Литлтон утверждали о важности
диалогического обучения в когнитивном развитии как детей, так и взрослых (2; 126). Для ведения
продуктивного диалога необходимо выстроить определенную серию вопросов. Различают вопросы
низкого порядка, т.е. те, которые требуют однозначного ответа и вопросы высокого порядка, для
ответа на которые необходима нестандартная мыслительная работа, а также творческое и
критическое мышление.
Во время прохождения практики во время курсов повышения ППС по линии НИШ, нами заранее
было запланировано ведение учебного диалога в следующих формах работы:
1)
Защита групповой работы (постера). Здесь: педагог – студент.
2)
Взаимооценивание. Студент – студент.
3)
Постановка целей задания. Педагог – студент.
4)
Обсуждение студентами группового задания. Студент – студенты.
Исходя из классификации Александера (2; 138), нами были использованы следующие типы
диалога: инструкция-изложение (3 форма), обсуждение (1,4), диалог (4), механическое запоминание
(2).
Стратегия диалогического обучения внедрялась нами во время музыкально-теоретических занятий
со студентами специальности «Музыкальное образование» заочного отделения. Представленные
выше задания отличаются от предыдущих форм и видов работ тем, что я ранее не придавала такого
большого значения диалогу как способу развития критического мышления и создания коллективного
знания. В основном мои беседы строились по принципу: инициатива-ответ-последующее действие
(Мерсер). Времени на более долгое обдумывание ответа студентам мною (как преподавателем) не
давалось, поскольку главенствующей формой обучения считалась такая форма, когда знания просто
«транслировались» и студенты должны были их «молча проглотить». Мне, элементарно было
«жалко» отдавать время занятия на «ненужные», как мне тогда казалось, разговоры.
Новые ресурсы, которые я впервые использовала, были: 1) разработанный мной лексический
словарь необходимых для студентов слов и выражений, 2) таблицы для заполнения, 3) листок для
рефлексии, 4) ватман и фломастеры (маркеры), 5) набор геометрических фигур в компьютере, 6)
размноженные ноты и аудиозаписи (это раньше применялось, но в другом ключе).
Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы,«Көркемөнерден білім беру:өнер – теориясы -әдістемесі»сериясы,№2(47),
2016 ж.
109
Благодаря диалогическому виду обучения были достигнуты следующие цели.
Студенты смогли совместно (коллаборативное обучение) найти ответы на вопросы, данные мной
перед выполнением групповой работы на первом занятии.
Как мелодические интервалы влияют на характер мелодии? Почему в данной мелодии
встречаются именно эти интервалы? Какие мелодические интервалы встречаются и как они
сочетаются друг с другом? Какой эффект дают небольшие по объему интервалы, а какой большие?
Ответы на эти открытые и закрытые вопросы были даны на постере (частично) и во время
презентации
Цель этого задания: студенты смогут самостоятельно охарактеризовать выразительную природу
того или иного интервала, объяснить почему так важно знать, как интервалы влияют на характер
мелодии. Цель во многом была реализована благодаря совместной диалогической работе.
На втором занятии также была проведена групповая работа с другим заданием: Нарисовать на
постере ассоциограмму по интервалам и сочинить по ним сказку для детей. Цель задания: Развитие
навыков практического объяснения данной темы детям разного возраста.Совместное обсуждение
двух групп (по отдельности) привело к созданию зрительных ассоциаций и совместному сочинению
сказочной канвы.
Из ответа Таншолпан А.:
«Мы обозначили интервалы в виде листочков: прима, секунда, терция и т.д. Эти листочки растут
на необычном волшебном дереве, которое цветет круглый год. Только эти листья, хотя и похожи друг
на друга, разные. А отличаются они тем, что каждый из них расцветает с разной периодичностью:
прима – 1 раз в год (поэтому она обозначается цифрой 1, секунда – 2 раза в год (обозначается цифрой
2) и т.д.»
Диалогическое обучение было применено и в другом задании (1 и 2 занятие) - проанализировать
кюи Курмангазы и ответить на следующие открытые вопросы: какие интервалы чаще встречаются
к начальных и серединных разделах кюев «Балбырауын» (1 занятие), «Сары арка» (2 занятие),
«Кайран шешем» (3 занятие); можете ли вы увидеть в этом какую-то закономерность, с чем вы
связываете применение именно этих интервалов, и как это повлияло на стиль домбровой музыки?
Данное задание было изначально задумано как начальный этап «исследования в действии» на
тему: Домбровая стилистика кюев Курмангазы. Начальный этап этого сквозного исследования
предполагал ответ на вопрос: Какие интервалы чаще всего встречаются в начальных разделах кюев
Курмангазы?
При анализе кюев Курмангазы также предполагалось групповое обсуждение, диалог студентов
друг с другом, во время которого студенты совместно анализировали ноты (зрительно) и игру
домбриста (слуховой анализ). Итогом этого обсуждения стало выступление одного из них.
Результаты рефлексии студентов показали следующее:
На вопрос о том, какие формы работы понравились и почему, студенты ответили: сравнение
интервалов с другими явлениями и предметами, рисование на постере, объяснение нестандартными
способом привычной темы, направленность на доступное и интересное для детей изложение
учебного материала. Студенты отметили, что обязательно будут применять эти методы на практике.
Что можно было улучшить в дальнейшем: необходимо более тщательно подготовить
теоретическую базу для ведения диалога. Это состоит из следующих действий:
1)
предварительно подготовить студентов к ведению предметной беседы. Для этого: а) к
практическим формам - анализ нот и музыки – следует добавить раздаточный материал по более
глубокому изучению исследовательского вопроса. Подготовить теоретический материал, чтобы
студенты, использовав «вдумчивое чтение», составили к нему открытые и закрытые вопросы; б)
прежде чем давать задание по интервальной структуре кюев Курмангазы, дать задание на
самостоятельное изучение литературы по истории и строению казахских кюев (предварительное
изучение). Возможно, подготовить каждому сообщение на заранее заданный мной проблемный
вопрос. Например:Строение казахской домбры и влияние ее на форму кюя. Каким образом
происхождение и легенды казахского кюя отражаются на его музыкальной стилистике.
2)
Подготовить серию таких вопросов по теме, которые из кумулятивного направления беседы
смогли бы перевести диалог в исследовательскую область.
Вестник КазНПУ им.Абая, серия «Художественное образование:искусство-теория-методика», № 2 (47), 2016 г.
110
3)
Организовать совместное исследование вопроса с помощью Интернета. Показать студентам
как следует критически отбирать и оценивать материал, научить их обобщать и сравнивать
информацию. Здесь также проводится диалог педагога со студентами.
4)
Отдельно продумать стратегию применения диалогового обучения не вкупе с групповой
работой, а в виде игровой деятельности: ромашка Блума, «горячий стул», интервью, пресс-
конференция. Дать задание по проблемной ситуации – например, как в данном произведении
использованы динамические оттенки, как тональный план влияет на идею произведения или как
история создания отразилась на содержании произведения.... - составить перечень открытых
вопросов по таксономии Блума, предварительно снабдив их вопросительной лексикой.
5)
Более четче разработать формы ведения диалога: студент-студент, студент-студенты, педагог-
студент, педагог – студенты, студенты-студенты. Последняя форма придаст дух соревновательности,
а это очень нравится студентам.
Итак, в педагогической практике существует огромное количество возможностей ведения
диалогового обучения. Главное – это четко определить для себя: какова цель той или иной стратегии
ведения диалога.
Эффективность использования диалогового обучения была видна по следующим результатам: 1)
повысилась мотивация студентов: это было видно «невооруженным» взглядом; 2) студенты увидели
перспективу – выгоду для своей практики в заимствовании новых методик (это видно по рефлексии);
3) студенты смогли реализовать свои лидерские и организаторские качества; 4)повысилась наша
личная мотивация как преподавателя высшей школы.
1. Руководство для студента. Программа дополнительного профессионального образования для
студентов выпускных курсов высших учебных заведений, осуществляющих подготовку
педагогических кадров, разработанная на основе уровневых программ повышения квалификации
педагогических работников республики Казахстан. Астана, НИШ, 2015.
2. Alexander, R.J. (2001) Culture and Pedagoge: international comparisons in primary education
(Культура и педагогика: международные сравнения в начальном образовании). Oxford Blackwell
Publishers.
Түйіндеме
А.Т.Айтуарова- ҚазҰПУ доценті, ө.ғ.к., ajar-pojar@mail.ru
Музыкалық-теориялық сабақтарға арналған диалогтік оқыту
Мақалада замануи оқытудың жаңа стратегияларды пайдаланудың тиімді жолдары қарастырылған.
Олардың қатарына «диалогтік оқыту» стратегиясы жатады..
Диалог – оқытудың ең маңызды жұмыс
түрлерінің бірі.
.
Бала мен ересекті дамыту және оларды оқыту үрдісіне диалогтың тікелей қарым-
қатынасы бар ( ол туралы Л. Выготский, Барнс, Мерсер мен Литлтон және т. б. жазды).
Диалогтық оқыту стратегияларын іске асыру жұмысы «Музыкалық білім» мамандығының
студенттерінің музыкалық-теориялық сабақтарында өтті.
Диалогтық ойлау қабілеттерін
жандандыру үшін
мына іс-шараларды енгізу керек: 1)студенттерді
алдын-ала Пәндік әңгімеге дайындау; 2)
кумулятивтік әңгімені зерттеу әңгімеге аудару үшін арнайы
сұрақтарды құрастыру; 3) Интернет қолдану арқылы бірлескен зерттеуді ұйымдастыру; 4) топтық
жұмысын ойын түрінде жүргізу ("ыстық орындық", сұхбат, пресс-конференция, Блум түймедағы); 5)
Студент-студент, студенттер-студент, оқытушы-студент, оқытушы-студенттер мен студенттер-
студенттер сияқты диалогтың айқын нысанын әзірлеу керек.
Сонымен, оқу-әдістемелік іс-жүзінде, диалогтік оқыту жүргізудің көптеген мүмкіндіктері бар. Бұл
мақалада автор жүргізген эксперименттік сабақтарды талдау арқылы оның кейбір аспектілерін
сипаттайды.
Түйінді сөздер: диалогтік оқыту, оқытудың жаңа стратегиялары, тілқатысу ой-өрісі.
Summary
A.T.Aituarova - docent , candidate (Ph. D.),Abai KazNPU,
ajar-pojar@mail.ru
Dialogical training for music theoretical lessons
This article discusses the use of new strategies in teaching, which include training and dialogical.
Dialogue - one of the most important forms of work with students. On the direct relationship of dialogue
Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы,«Көркемөнерден білім беру:өнер – теориясы -әдістемесі»сериясы,№2(47),
2016 ж.
111
with the development and training of the child (and adult) wrote L.Vygotsky Barnes, Mercer and Littleton et
al. Implementation of dialogical learning strategies took place during the musical and theoretical lessons with
the students specialty "Music education" correspondence department. To activate the dialog thinking is
necessary: 1) pre-prepare students to conduct substantive discussions; 2) to prepare a series of questions
relating to the direction of the cumulative conversation could translate the dialogue in research; 3) organize a
joint study on using the Internet, and 4) separately to consider the application of the strategy of training
dialog does not work together with the group, but in the form of game activity:. Daisy Bloom "hot seat",
interviews, press conference; 5) to develop a clearer form of dialogue: student-student, student-student,
teacher-student, teacher-students and students-students. So, in teaching practice, there are many opportunities
of conducting dialogue training. This article describes some of its aspects through the analysis of
experimental studies conducted by the author.
Достарыңызбен бөлісу: |