№1 сабақ: Жасуша – тіршіліктің құрылымдық-функционалдық бірлігі. Жасушаның мембранасыз және мембраналы органоидтары
Лизосома - жасушаішілік ас қорыту қызыметін атқаратын органелла. Лизосомадабелоктар, липидтер, көмірсулардың ыдырауына қатысатынарнайы гидролаза-
жүктеу/скачать 403,6 Kb. Pdf көрінісі
|
№1 ақпарат блок
- Бұл бет үшін навигация:
- Пероксисомалар
| Лизосома - жасушаішілік ас қорыту қызыметін атқаратын органелла.
Лизосомадабелоктар, липидтер, көмірсулардың ыдырауына қатысатынарнайы гидролаза- ферменттердің үлкен санынан тұрады. Лизосома Гольджи кешенінен бөлінген көпіршіктерден түзіледі. Гольджи кешенінде, алдын ала бұдыр эндоплазмалық торда гидролитикалық ферменттер синтезделеді. Эндоцитозды көпіршіктермен біріге отырып, лизосомдар қорыту вакуолін түзеді (екіншілік лизосома) бұнда мономерлерге дейінгі мөлшердегі органикалық заттардың ыдырауы жүреді. Қорыту көпіршіктері мембрана арқылы жасуша цитоплазмасына түседі. Нейтрофил қан жасушаларында бактериялардың залалсыздандырылуы дәл осылай жүреді. Екіншілік лизосомаларда мүлдем ферменттер болмайды. Онда гидролизденбейтін материалжасуша шегінен шығады, не болмаса цитоплазмада жиналады. Лизосомалар жасуша материалдарының бұзылысына да қатысады. Мысалы, функциональдық белсенділігін жұмсаған қордағы қоректік заттар, макромолекулалар, бүтін органеллалар. Патологиялық өзгерістерде жасуша не оның құрылысында лизосомалар бұзылуы мүмкін: ферменттер цитоплазмаға шығады, жасушаның өзін қорытуы жүреді– автолиз пайда болады. Лизосома гидролазасымен байланысты генетикалық аурулардың көптеген түрі бар. Мысалы, мукополи- сахаридоздардың жиналуы деп алталатын аурулар лизосома ферментінің жеткіліксіздігімен байланысты, бұл фермент мукополисахаридтер тобына жататындерматансульфат пен гепаран сульфаттың бұзылуына қатысады. Толық бұзылмаған мукополисахаридтер тіндерге жиналып, зәрмен бөлінеді. Барлық мукополисахаридтер жойылмайды, олар жасушаларға жиналады, сонымен бірге жасуша аралық кеңістікке жиналады. Бұл аурулар үдемелі деградацияны шақырып, 10 жасқа дейін өлімге әкеледі. Пероксисомалар – мембранамен қапталған органелла. Эукариоттық жасушаларда табылған. Олар оттегі қолдану орындарына қызмет етеді, бұл жағынан митохондрияға ұқсас. Оларда көптеген мөлшерде оксидазалар болады, сонымен бірге сутегі пероксидін су мен оттегіге қарай ыдырататынкаталаза ферменттері бар. Бұл тотығу реакциясының түрі бауыр мен бүйрек үшін маңызды, себебі мұнда көптеген залалсыздандыру реакциясы жүреді. Пероксисома қызметінің бұзылуымен байланысты кейбір тұқым қуалайтын аурулар бар. Мысалы, Цельвегер синдромы көптеген ферменттердің жеткіліксіздігімен байланысты. Бұл аурудың 3 тобын ажыратады. 1-нші топтағыларкөбінесе бала жасында өледі. Ядробұл эукариоттық жасушалардың генетикалық ақпараттан тұратыннегізгі құрылымдық бөлігі. Ядро деген сөзді алғаш рет 1833 жылы Браун енгізген. Жасушалық ядро ядролық қабықтан тұрады, ол оны цитоплазмадан бөліп тұрады. хроматин, ядрошық, және синтетикалық белсенділіктегі басқа да өнімдерден, ядролық белокты матрикс ламин мен кариоплазмадан тұрады. Жасуша түрлерінің формалары әртүрлі формада болуы мүмкін. (дөңгелек, доғал т.с.с.). Ядролық материал - хроматин, ДНҚ-дан, гистондар және әртүрлі ядро белоктарынан тұрады. Олар мынадай үрдістерге қатысады: ДНҚ үшін ұстап тұратын кешенді қалыптастыру, ДНҚ арнайы тізбектілігімен байланыстыру, ДНҚ тасымалдануына, репликациясына қатысу; Ядро ішінде ядрошық деп аталатын құрылым бар. Онда ДНҚ жіпшелерінен тұратын хромосомалар мен рРНҚ гендерінің көптеген шоғыры орналасқан және ол ядрошық ұйымдастырушысы болып табылады. Ядрошықтарда рРНҚ тасымалдануы жүреді. РНК-полимераза I және рРНК орамы рибонуклеопротеидті кешендерге бірігеді, одан ары қарай екі басты рибосома суббірліктері болады. (40S және 60Sсубъбірліктер).Ядрошық мөлшері жасушадағы белок өнімінің белсенділігін көрсетеді. Ядрошық мембранамен қоршалмаған. Бұл рибосома бөлшектерінің жиналуы, жиналу үрдісі нәтижесінде түзіледі. жүктеу/скачать 403,6 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|