Абай Құнанбайұлы Қара сөздер б ірінші сөЗ



Pdf көрінісі
бет8/33
Дата16.03.2023
өлшемі233,61 Kb.
#74833
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   33
Байланысты:
Абайдың қара сөздері

Т
ОҒЫЗЫНШЫ СӨЗ
 
 
Осы мен өзім - қазақпын. Қазақты жақсы көрем бе, жек көрем бе? 
Егер жақсы көрсем, қылықтарын қостасам керек еді. Уә әрнешік 
бойларынан адам жақсы көрерлік, көңілге тиянақ қыларлық бір нәрсе 
тапсам керек еді. Соны не үміт үзбестікке, не онысы болмаса, мұнысы бар 
ғой деп, көңілге қуат қылуға жаратсам керек еді, ондайым жоқ. Егер жек 
көрсем, сөйлеспесем, мәжілістес, сырлас, кеңестес болмасам керек еді, 
тобына бармай, «не қылды, не болды?» демей жату керек еді, ол мүмкін 
болмаса, бұлардың ортасынан көшіп кету керек еді. Бұларды жөндеймін 
деуге, жөнделер, үйренер деген үмітім де жоқ. Бұлардың бірі де жоқ. Бұл 
қалай? Бұл айтқанның бірін тұтпай болмас еді.
Мен өзім тірі болсам да, анық тірі де емеспін. Әншейін осылардың 
ызасынан ба, өзіме-өзім ыза болғанымнан ба, яки бөтен бір себептен бе? - 
еш білмеймін. Сыртым сау болса да, ішім өліп қалыпты. Ашулансам, 
ызалана алмаймын. Күлсем, қуана алмаймын, сөйлегенім өз сөзім емес, 
күлгенім өз күлкім емес, бәрі де әлдекімдікі. Қайратты күнімде қазақты 
қиып бөтен жаққа кетпек түгіл, өзін жақсы көріп, үміт етіп жүріппін. Қашан 
әбден біліп, үмітімді үзген кезде, өзге жаққа барып, жатты өз қылып, үйір 
боларлық кайрат, жалын сөніп те қалған екен. Сол себептен бір жүрген 
қуыс кеудемін. Тегінде ойлаймын: бұ да жақсы, өлер кезде «әттегене-ай, 
сондай-сондай қызықтарым қалды-ау!» деп қайғылы болмай, алдыңғы 
тілеу болмаса, артқа алаң болмай өлуге.
1892


О
НЫНШЫ СӨЗ
 
 
Біреулер құдайдан бала тілейді. Ол баланы не қылады? Өлсем 
орнымды бассын дейді, артымнан құран оқысын дейді, қартайған күнімде 
асырасын дейді. Осыдан басқасы бар ма?
Балам орнымды бассын демек не сөз? Өзіңнен қалған дүние иесіз 
қалар дейсің бе? Қалған дүниенің қамын сен жемек пе едің? Өліп бара 
жатқанда өзгеден қызғанып айтқаның ба? Өзгеге қимайтұғын сенің не 
қылған артықша орның бар еді? Баланың жақсысы - қызық, жаманы - 
күйік, не түрлі боларын біліп сұрадың? Дүниеде өзіңнің көрген қорлығың аз 
болды ма? Өзіңнің қылған иттігің аз болды ма? Енді бір бала туғызып, оны 
да ит қылуға, оған да қорлық көрсетуге мұнша неге құмар болдың?
Артымнан балам құран оқысын десең, тірлікте өзіңнің жақсылық 
қылған кісің көп болса, кім құран оқымайды? Егер жаманшылықты көп 
қылған болсаң, балаңның оқыған құраны сені неге жеткізеді? Тірлікте 
өзіңе-өзің қылмаған істі, өлген соң саған балаң кәсіп қылып бере ала ма? 
Ахирет үшін бала тілегенің - балам жасында өлсін дегенің. Егерде ержетсін 
десең, өзі ержетіп, ата-анасын тұзақтан құтқарарлық бала қазақтан туа ма 
екен? Ондай баланы сендей әке, сенің еліңдей ел асырап өсірмек пе екен?
Қартайғанда асырасын десең, о да - бір бос сөз. Әуелі - өзің қаруың 
қайтарлық қартаюға жетемісің, жоқ па? Екінші - балаң мейірімді болып, 
асырарлық болып туа ма, жоқ па? Үшінші - малың болса, кім асырамайды? 
Малың жоқ болса, қай асырау толымды болады? Баланың мал табарлық 
болары, мал шашарлық болары - ол да екі талай. Хош, құдай тағала бала 
берді, оны өзің жақсы асырай білесің бе? Білмейсің. Әуелі өз күнәңді өзің 


көтергеніңмен тұрмай, балаңның күнәсіне тағы да ортақ боласың. Әуелі 
балаңды өзің алдайсың: «Әне, оны берем, міне, мұны берем» деп. 
Басында балаңды алдағаныңа бір мәз боласың. Соңыра балаң алдамшы 
болса, кімнен көресің? «Боқта!» деп, біреуді боқтатып, «кәпір - қияңқы, 
осыған тимеңдерші!» деп, оны мазаттандырып, әбден тентектікке үйретіп 
қойып, сабаққа бергенде, молданың ең арзанын іздеп, хат таныса болады 
деп, қу, сұм бол деп, «пәленшенің баласы сені сыртыңнан сатып кетеді» 
деп, тірі жанға сендірмей жат мінез қылып, осы ма берген тәлімің? Осы 
баладан қайыр күтесің бе?
Және мал тілейсіңдер, неге керек қылайын деп тілейсіңдер? Әуелі, 
құдайдан тілеймісің? Тілейсің. Құдай берді, бергенін алмайсың. Құдай 
тағала саған еңбек қылып мал табарлық қуат берді. Ол қуатты адал кәсіп 
қыларлық орынға жұмсаймысың? Жұмсамайсың. Ол қуатты орнын тауып 
сарып қыларды білерлік ғылым берді, оны оқымайсың. Ол ғылымды оқыса, 
ұғарлық ақыл берді, қайда жібергеніңді кім біледі?.. Ерінбей еңбек қылса, 
түңілмей іздесе, орнын тауып істесе, кім бай болмайды? Оның саған керегі 
жоқ. Сенікі - біреуден қорқытып алсаң, біреуден жалынып алсаң, біреуден 
алдап алсаң болғаны, іздегенің - сол.
Бұл - құдайдан тілеген емес. Бұл - абыройын, арын сатып, адам 
жаулағандық, тіленшілік. Хош, сүйтіп жүріп-ақ мал таптың, байыдың. Сол 
малды сарып қылып, ғылым табу керек. Өзің таба алмасаң, балаң тапсын. 
Ғылымсыз ахирет те жоқ, дүние де жоқ. Ғылымсыз оқыған намаз, тұтқан 
ораза, қылған хаж, ешбір ғибадат орнына бармайды. Ешбір қазақ 
көрмедім, малды иттікпен тапса да, адамшылықпен жұмсаған. Бәрі де 
иттікпен табады, иттікпен айрылады. Бейнет, күйігі, ызасы - сол үшеуінен 
басқа ешнәрсе бойында қалмайды. Барында баймын деп мақтанады. 
Жоғында «маған да баяғыда мал бітіп еді» деп мақтанады. Кедей болған 
соң, тағы қайыршылыққа түседі.
1892




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   33




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет