Жүрек-қантамырлар жүйесінің эмбриогенезі жүне жасқа байланысы морфологиясы

Тақырыбы:
Жүрек-қантамырлар жүйесінің эмбриогенезі жүне жасқа байланысы
морфологиясы
ТОП:119ОМ
Жасаған:Балтабай Ләззат
Тексерген:Заивқызы Жансая

ЖОСПАР:
КІРІСПЕ
НЕГІЗГІ Б
ӨЛІМ:
Ж
ҮРЕКТІҢ ӨТКІЗГІШ ЖҮЙЕСІ
ҚАН ТАМЫРЛАРДЫҢ ДАМУЫ
ТАМЫРЛАРДЫ
Ң АДАМНЫҢ ЖАСЫНА
БАЙЛАНЫСТЫ 
ӨЗГЕРІСТЕРІ
Ж
ҮРЕКТІҢ ҚҰРЫЛЫСЫ ЖӘНЕ ДАМУЫ
Ж
ҮРЕКТІҢ 
АДАМНЫ
Ң 
ЖАСЫНА
БАЙЛАНЫСТЫ 
ӨЗГЕРІСТЕРІ
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛ
ҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

Ж
үрек-қан тамырлар жүйесінің дамуы
Филогенез. Омырт
қасыздарда организм- де заттардың тасымалдану жүйесі тұйық
емес. Т
үтікті құрылымдар (қан тамырлар) жиыры- луы (пульсациясы) мүмкін.
Омырт
қалыларда арнайы бұлшыкет ағ- засы - жүрек калыптасады, оның ырғақтық
жиырылуы 
қан тамырлардың тұйық жүйесінде сұйықтықтың (қанның) қозғалысын
реттейді. Кан тамырларды
ң жиырылу мүмкіндігі ко- сымша түрінде. Балықтарда екі
камералы ж
үрек қалып- тасады. Көмірқышқыл газына қаныққан қан тамырлық койнауға,
кейін ж
үрекшеге және карыншаға өтеді. Карыншадан артериялық сабау кетеді, ол
желбезек артериялар
ға қанды апарып, қан оттегіне қанығады. Амфибийлерде өкпелік
тыныс алуды
ң калыптасуымен кан айналымның үлкен және кіші шенберлері, он жақ және
сол жа
қ жүрекшелер сараланады; жүрек үш каме- ралы. Он жак жүрекшеге барлық
денеден к
өмірқышқыл газына қаныққан кан, сол жақ жүрекшеге өкпелерден оттегіне
каныккан кан келеді. Жор
ғалаушыларда жүрек камералы, оң жак және сол жақ
ж
үрекшелері және карынша аралық калкасы бар, ол артериялық канды тамырлық
қаннан толық бөліп отырады. Сүтқоректілер мен адамдарда жүрек төрт камералы.
Эмбриогенез. Адамда ж
үрек бастамасы көпіршік алғашқы ішектің (эм- брион
денесінде) вентралды шажыркайыны
ң мезенхимасында және тамырлары сарыуыздық
каптын (
ұрык денесінен тыскары) мезенхи- масында сарыуыздық, плацентарлық және
т
ұракты айналымнын калыптасуына тәуелді сараланады.

Эмбрион денесінде екі к
үннен кейін жұп вентралды қолқа және жұп дорсалды қолқа пайда
болады. Вентралды ж
әне дорсалды қолқалар оң жақ және сол жақтарынан байншілік
желбезектік артериялы
қ доға арқылы байланысады, вен- тралды қолқалар біріншілік
желбезектік до
ға мезенхимасына, ал дорсалды колкалар ортақ дорсалды колкаға бірігеді.
Ортак дорсалды колкадан ж
ұп сегменттік артерияларжәне сарыуыздық капка баратын
сарыуызды
қ арте- рия тармақталады. Сарыуыздық каптың кан тамырлық бастамасынан
сарыуызды
қ тамыр- лар калыптасады, олар вентралды қолкамен қосылады. Мойын
айма
ғында алғашкы ішектің вентралды шажыркайында екі жүректік көпіршік пайда болады.
к
өпіршік жүректік түтікке бірігеді. Оның эндокардиалды (ішкі) табакшасынан эндокард, ал
сырткы мио- кардиалды, висцералды
қ мезенхимадан және шажыркайдан миокард,
эпикард ж
әне пери- кард (жүрекқап) калыптасады. Эмбриондық дамудың 22-аптасында жү-
ректік т
үтіктін пульсациясы басталады, сол күнненбастансарыуыздыккайналым жүйесі
кызмет ат
қарады. рықтық көпіршіктін им- плантациясынан кейін шырышты кабығында
плацентарлык кан айналым пайда болады: дорсалды колкадан кіндік артерияла- ры
хорионнын ішіне кіріп 
өседі, ал плацента- дан тамырлық кан кіндік тамырлары арқылы
сарыуызды
қ тамырлармен жүректік түтіктін каудалды шетіне кайтарылады. Сарыуыздык
капты
ң мезенхимді жасу- шалары кан тамырлық пралшықтар калып- Бір камералы түтікті
ж
үрек учас- келердің әр түрлі өсуіне байланысты тә- різді иіледі, үзындығы 2,15 мм
эмбрионда 4 б
өлімді - кіндік және сарыуыздық тамыр- ларға ашылатын тамырлык қойнауды;
тамыр- лы
қ бөлімді; тізе түрінде иілген артериялық бөлімді; артериялық сабауды ажыратады.
Эмбрион денесінде мезетте ж
ұп карди- налды тамырлар: жүрек бастамасынан кра- ниалды
жататын алды
ңғы және одан каудалды жататын арткы тамырлар пайда болады.

Негізігі б
өлім
Ж
үрек- қан айналым жүйесінің орталық мүшесі. Ол насосқызметін атқарады. Осының арқасында
қан айналым қызметіжүзеге асады. Жүрек 4 камерадан тұрады: сол жақ қарыншамен жүрекше -
артериялы
қ жүрек, оң жақ қарынша менжүрекше-аеналық жүрек.Балалардағы жүректің мөлшері
мен салма
ғыЖаңа туған балалардың жүрегінің көлемі ересектерменсалыстырғанда
салыстырмалы т
үрде үлкен болып келеді.Салмағы 24-25 г, дене салмағының 0,8-0,9%
құрайды(ересектерде 0,4-0,5%). Жүректің мөлшерінің үлкеюі алғашқы2 жылда, 5-9 жаста және
жынысты
қ жетілу кезінде қарқындытүрде өтеді.Жүректік салмағы жаңа туған кезбен
салыстыр
ғанда өмірініңбірінші жылының соңына қарай 2 есе, 2-3 жаста Зесе, 6 жаста5 есе, ал 15
жас
қа таман 10-11 есеге ұлғаяды.Жүректік сызықтық өлшемдері 2 жаста-1,5 есе, 7 жаста- 2есе,ал
15-16 жаста Зесеге артады. Ж
үректің ұзынынан өсуікөлденеңінен өсуіне қарағанда тезірек
ж
үреді: ұзындығы 5-6жаста 2 еселенсе, ені- 8-10 жаста.Жүректің көлемі жаңа туған кезден 16
жас
қа дейін 3-3,5 есегеүлкейеді.Жүректің бөліктері бірдей өспейді. Сол жақ қарынша өзкөлемін
біршама 
ұлғайтады, 4 айда оң жақтан қарағандасалмағы бойынша 2 есе көп болады.
Қарыншаларқабырғасының қалыңдығы жаңа туған нәрестелерде 5,5 мм,ары қарай сол жақ
қарынша қалыңдығы 12 мм-ге дейін, оң жақ6-7 мм-ге дейін үлкейеді.Жаңа туған нәрестелердің оң
ж
әне сол қарыншалары көлем ібойынша бірдей, қабырғаларының қалыңдығы шамамен 5мм,ал
ж
үрекшелердікі- шамамен 2мм. Содан кейін сол жақтыңмиокарды оң жаққа қарағанда жылдам
өседі. Сол жаққарыншаның өсуінің ынталандырушысы болып тамырлардыңқарсыласуы мен АҚ
жо
ғарлауы болып табылады. Сол жаққарыншаның салмағы алғашқы айлары өкпе
тамырларында
ғықарсыластықтың төмендеуі және артериальды түтіктіңжабылуы салдарынан
азаюы м
үмкін.Өмірінің алғашқы жылының соңына таман сол жақ қарыншаныңсалмағы оң жақтан
қарағанда 2,5 есе көп болады, алжасөспірімдерде 3,5 есе.12-14 жасқа таман сол жақ
қарыншаның қабырғасыныңқалыңдығы 10-12 мм, ал жүрекшелердікі 1 мм-ге
қалыңдайды.Жүректің бөлімдері әр түрлі уақытта өседі: 2 жасқа дейінжүрекшелер қарқынды
өссе, 2-10 жас жүрек толығымен, ал 10жастан соң басым түрде қарыншалар.Балалардың
ж
үрегінің пішініЖаңа туған нәрестелердің жүрегінің пішіні шар тәрізді. Бұлжүрекшелердің толық
дамымауымен ж
әне жүрекшелердіңмөлшерінің үлкен болуымен байланысты.
Ж
үрекшелердіңқұлақшалары үлкен және жүректің негізін жауып тұрады

Магистральды тамырлар да 
қарыншаларғақарағанда мөлшері жағынан үлкен болып келеді. 6 жастанкейін
ж
үрек пішіні ересектерге тән сопақша (алмұрттәрізді)пішінге ұқсай бастайды. 12-14 жаста ерексектердікі
сия
қтыболады. Жүректің салыстырмалы мөлшерлері кішірейеді.Қарыншалар созылады және көлемді бола
бастайды.Балаларда ж
үректің орналасуыЖаңа туған нәрестелердің жүрегі жоғары орналасқан
ж
әнедиафрагманың жоғары тұруына байланысты көлденеңіненжатады. Қиғаш орналасуы өмірінің алғашқы
жылдары болады.Ж
үректің омыртқа қабырғасына проекциясы TIV және TVIIIомыртқалар арасында
жатады.Жа
ңа туған нәрестелердің және 1 жастағы балалардыңжүрегінің төменгі шекарасы ересектерден
қарағанда 1қабырғааралыққа жоғары болады. Жаңа туған нәрестелердіңжүрегінің ұшы сол жақ 4
қабырғааралықта проекцияланады.Жоғарғы шекарасы 1 қабырғааралықта орналасады, алалғашқы айдан
со
ң II қабырғаға дейін түседі. Клапандардыңпроекциясы ересектерден қарағанда жоғары. Сол жақшекарасы
орта
ңғы бұғана сызығы бойынан шығып тұрады, алоң жақ шекарасы төс жиегінен шығып тұрады.
Анатомиялы
қтұрғыдан оның осі горизантальды орналасқан.Алғашқы жылдың аяғында жүректің орналасуы
өзгеребастайды және 2-3 жасқа келгенде қиғаш болады(диафрагманың түсуіне байланысты). Біртіндеп
ж
үректіңұшының проекциясы 1,5-2 жаста 5 қабырғааралыққа жылжиды,жоғарғы шекарасы 2 жасқа таман 2
қабырғааралыққа, ал 7-12жаста-III қабырғаға дейін төмендейді.Жүректің құрылысыМиокардЖаңа туған
н
әрестенің миокардында дәнекер тіні, соныңішінде, эластикалық нашар дамыған. Бұлшық ет
талшы
қтарыжіңішке, бір-біріне жақын орналасқан және аз шектелген,ядролары көп. Бұлшық ет талшықтарының
бойлы
қфибриллярлығы нашар көрінеді, ал көлденең жолақтыңболмайды. Қан тамырларының торы жақса
дамы
ған (әсіресеартериолалардың).Алғашқы 2 жыл ішінде миокардтың қарқынды өсуі
мендифференцировкасы ж
үреді: бұлшық ет талшықтарының санымен қалыңдығы үлкейеді, бұлшық ет
жасушаларыны
ңядроларының саны салыстырмалы түрде азаяды, септальдықалқалар пайда болады.Бір
жастан со
ң бұлшық ет талшықтарының көлденеңжолақтығы (исчерченность) айқындалады,
субэндокардиальды
қабат түзіледі. 1 жастан 7-8жасқа дейін жүректің соңғы тіндікдифференцирофкасы жүре
бастайды, ал 10 жас
қа келегендеоның гистологиялық құрылымы ересектерге ұқсас болады

Жа
ңа туған нәрестенің қарыншаларының ішкі бетіндетрабекулалары болад, әр түрлі формада ұсақ
емезікті б
ұлшықеттері көрінеді. Балаларды алғашқы жылында еттітрабекулалары екі қарыншаның да ішкі
бетін толы
қтай жауыптұрады, олар әсіресе жасөспірім кезде жақсы дамыған.ЭндокардЭндокард
болбыр 
құрылымымен, эластикалық элементтерініңаз болуымен ерекшеленеді. Жаңа туған
н
әрестелердің жәнебарлық жастағы балалардың қарынша-жүрекшелік клапандарыэластикалық болып
келеді.ПерикардЖа
ңа туған нәрестелердің перикарды жүректі тығыз қаптапжатады, төс-перикардты
байлам нашар дамы
ғанынабайланысты қозғалмалы. Перикардиальды қуыстың көлемі аз.Перикард
к
үмбезі жоғары - төс- бұғана буынды қосатынсызықта орналасқан. Перикардтың төменгі шекарасы
5
қабырғаарлықтың ортасынан өтеді. Перикардтың төс-қабырғалық беті ұзынынан көп мөлшерде
тимуспен жбыл
ған.Перикардтың төменгі қабырғасы диафрагманың сіңірліорталығы және бұлшық етті
б
өлігімен тұтасқан. Тек 14 жастаперикардтың көкірек мүшелеріне өзара қатынасыересектермен бірдей
болады.Ж
үрек қуысы. Жүректің жеке қуыстарының көлемдері туғаннанесейгенге дейін өзгереді. Қуыстың
жалпы к
өлемі жаңа туғаннәрестелерде 25-30мл, ересектерде- 500-750 мл.Жүректің өткізгіш жүйесіАлғашқы
жарты жылда ж
үректің өткізгіш миоциттері (Пуркиньеталшықтары) диаметр жағынан тез көбейіп, өсе
бастайды. Ертежаста
ғы балалардың өткізгіш жүйесінің негізгі бөлігіқарыншааралық қақпақтың бұлшық етті
б
өлігінде(интрамуральды тип), ал жеткіншектерде - мембраноздыбөлігінде орналасқан(септальды тип).
Ж
үректің өткізгішжүйесінің гистологиялық құрылымының дамуы 14-15 жастааяқталады.Балаларда жүрек-
қан тамыр жүйесінің жүйкелік реттелуіЖүрек иннервациясы кезбе нерв пен мойынның
симпатикалы
қтүйіндерінен түзілген беткей және терең өрімдер арқылыжүзеге асады.Жаңа туған
н
әрестелерде иннервацияның, ұрыққа тән,шашыранды түрі сақталады: жүйкелік бағаналар мен
тарма
қтармиокардқа ұсақ өрімдер түзбейтін көп мөлшердегі будатүрінде енеді. 5 жастан бастап
ж
үректің жүйке тінініңдифференцировкасы жүреді: түйіндерде жақсы дамығанжасушамаңылық
(околоклеточный) 
қабат пайда болады, ұсақнерв талшықтарының будалары және соңғы
өрімдердіңілмектері пайда болады. Дифференцировка негізінен мектепжасындағы кезде
ая
қталады.Жаңа туған және ерте жастағы балаларда ЖҚЖ орталықреттелуі басым түрде симпатикалық
нервпен ж
үреді,сондықтан олардың жүрегінің жиырылу жиілігі көп болады.

Қан тамырлары
Жа
ңа туған нәрестелердің қан тамырларының қабырғасы жұқа,және эластикалық талшықтары нашар дамыған.
Артерия тесігіке
ңірек вена тесігімен ұқсас. Кейін вена артерияға қарағандатезірек өседі, және 16 жасқа қарай
артериядан 
қарағанда тесігі2 есеге үлкен болады. Туылғаннан кейін мүшеішіліктамырлардың ұзындығы, олардың
диаметрі, тамыраралы
қанастомоздардың саны, тамырлар саны мүше көлемі-небайланысты ұзарып, үлкейіп отырады.
Б
ұл үрдіс алғашқыжылдары және 8-12 жас аралығында қарқынды жүреді. 12жаста тамырлар құрылымы
ересектердікімен бірдей болады.Артериалды ж
әне венозды торлардың дифференцировкасыколлатералды
тамырларды
ң дамуымен, веналардағы клапандыаппараттың туындауымен, капиллярлардың ұзындығы менсанының
жо
ғарлауымен байланысты болады.АртерияАртериалды арнаның қабырғалары веноздыға қарағанда туылукезінде 3
қабықшасы болады (сыртқы, ортаңғы, ішкі).Перифериялық қарсыласу, АҚ және қан ағысыныңжылдамдығы сау
балаларда ал
ғашқы жылдары ересектергеқарағанда аз болады. Есейе келе артериялардың ұзындығыжәне
қабырғаларының қалыңдығы, диаметрі, шеңбері ұлғаяды.Осылайша, жоғары көтерілуші аорта көлемі жаңа
ту
ғаннәрестелерде 23 мм2-тан 12 жастағы балаларда 107мм2-қакөбейеді. Бұл жүрек мөлшерінің үлкеюімен және
ж
үректіңшығарылу (выброс) көлемінің үлкеюімен байланысты. Оныңқабырғасының қалыңдығы 13 жасқа дейін
қалыңдайды.-магистральды артериялардан және оның тармақтарынан жекебұтақтарының таралу деңгейі өзгереді.
Жа
ңа туғаннәрестелерде және балаларда магистральды артериялардыңкету (отхождение) орны проксимальдылау
орналасады, ал осытамырлар орналас
қан бұрыш ересектерден үлкенірек.-тамырлармен түзілген доғаның қисықтық
радиусы 
өзгереді.Осылайша, жаңа туған нәрестелер мен 12 жастағы балалардааорта доғасының қисықтық радиусы
ересектерге 
қарағандаүлкен болады.- Балалар өсе келе олардың тамырларының топографиясыжартылай өзгеруі
ж
үреді: бала үлкейген сайын олардың аортадоғасы төмен орналасады: жаңа туған нәрестелерде - TI-де,17-20 жаста
TII, 25-30 жас- TIII, 40-45 TIV, егде жаста
ғыадамдарда TIV-TV.ВеналарӨсе келе веналардың диаметрі үлкейеді және оның
ұзындығыұзарады. Бала туылғаннан соң дене мен аяқ-қолдыңтопографиясы өзгереді. Жаңа туған нәрестелерде
қалықтеріасты венозды өрімдері жақса дамыған.Балаларда капилляр кең, пішіне дұрыс емес (қысқа,
б
үгілген),олардың өткізгіштігі ересектерге қарағанда жоғары, алабсолютті саны аз.Магистральды тамырлардың өсу
темпі ж
үрекпенсалыстырғанда баяулау. Мысалға, 15 жаста жүрек көлемі 7есеге өссе, аортаның шеңбері -Зесеге

Магистральды тамырларды
ң өсу темпі
ж
үрекпенсалыстырғанда баяулау. Мысалға, 15 жаста жүрек
к
өлемі 7есеге өссе, аортаның шеңбері -Зесеге. Жылдармен
өкпеартериясы мен аортаның тесігінің көлеміның
айырмашылы
ғыбіраз кішірейеді. Дүниеге келгенде аорта
ені-16мм, 
өкпеартериясы-21мм, 10-12 жаста олардың тесігі
те
ңеседі,ересектерде аорта диаметрі үлкен болады.Өкпе
артериясы мен венасы ал
ғашқы жылдары қарқындыдамиды.
Өмірінің алғашқы апталарында және айларындабалаларда
өкае тамырларының бұлшық етті қабығы нашарбайқалады.
Б
ұл өз кезегінде балалардың гипоксияға жауапреакциясының
аз болуын т
үсіндіреді.Өкпе тамырларының қарқынды даму
үрдісі сонымен қатаржыныстық жетілу кезінде де
ж
үреді.Балалардағы веналық тамырлар. Балалардағы тәждік
ж
үйеніңерекшелігі-оң және сол өкпелік артериялар
арасында
ғыанастомоздардың көп болуы. Жаңа туған
н
әрестелерде 4бұлшық етті талшыққа 1 капилляр келеді, ал 15
жаста 1капилляр
ға-2 талшық. Тәждік артериялар 2 жасқа
дейіншашыранды т
үрде болады, сосын аралас түрде, ал 6-10
жастамагистральды тип т
үзіледі. 
Веналы
қ тамырлардыңсыйымдылығының қарқынды түрде өсуі
баланы
ң алғашқыжылдарында және пубертатты кезеңде болады.
К
өпмөлшердегі васкуляризация және тамырларды қоршағанболбыр
клетчатка, балаларда
ғы миокардтың дистрофиялықөзгерістері мен
қабынуына бейімділікті туғызады.Бас миын қанмен қамтамасыз ететін
артериялар 3-4 жас
қадейін қарқынды дамиды, дамуы жағынан
бас
қа тамырлардыбасады.Балаларда капилляр жақсы дамыған,
салымтырмалы т
үрде кеңжәне қысқа.Жаңа туған нәрестелердегі қан
айналуЖа
ңа туған нәрестелерде жатыр ішіндегі қан айналым
болады,кіші ж
әне үлкен қан айналымы қызмет ете бастайды. Сол
жа
қжүрекшеде қан қысымы жоғарылайды (қан көп келуінен),
ж
әнесопақша терезе клапаны механикалық түрде
жабылады.Артериальды т
үтіктің жабылуы жүйкелік, бұлшық
еттіфакторлар 
әсерінен жабылады.6-аптада артериалды түтік
жабылады, 2-3 айда венозды т
үтік,6-7 айда- сопақша терезе
жабылады. Плацента ар
қылы қанағымының өшуі салдарынан
перифериялы
қ қарсыластық екіеселенеді. Бұл өз кезегінде жүйелік АҚ
жо
ғарлауына, соныменқатар сол жақ қарынша мен жүрекшедегі
қысымныңжоғарлауына әкеледі. Осы уақытта кіші қан
айналымше
ңберіндегі гидростатикалық қарсыластық өкпе
тініндегіоттегіні
ң жоғары қысымына байланысты төмендейді, 15-20
ммсын.ба
ғ-нан 1-2 мм.сын.ба,

Қорытынды
Бала 
өз өмірінің әр жас кезеңі кезінде
морфологиялы
қ,физиологиялық және психологиялық
жа
қтан әрқашан өседіжәне дамып отырады. Сондықтан
дамуды
ң кезеңдерін,этаптарын бөліп қару керек.Әр
кезе
ңнің анатомо-физиологиялық ерекшеліктері бала
дамуж
әне денсаулығы үшін маңызды болып
келеді.Балаларда ж
үрек қан тамыр жүйесінің үздіксіз өсуі
менфункционалды жетілуі ж
үреді. Әсіресе балаларда 2-6
жаста,сонымен 
қатар жыныстық жетілу кезінде қарқынды
ж
үреді.Жаңа туған нәрестелердің, балалардың әр
органдарын
ң жасқасай ерекшеліктерін білу, олардың
денсаулы
ғын қорғаудамаңызды орынды алады.
Пайдаланыл
ған әдебиеттер*
Ра
қышев А Адам анатомиясы 2 том, Алматы-2004*
Мазурин А.В. Пропедевтика детских болезней; Москва
-1985* 
Сапин М.Р. Анатомия и физиология детей и
подростков;Академия-2000