3 5 Кешегі өткен бабалардың бас- тан кешкен өмірінің көбі кейінгі
АНА ТІЛІ 7 №30 (1340) 28 шілде – 3 тамыз 2016 жыл ТƏУЕЛСІЗДІК ЖƏНЕ ТҰЛҒА
жүктеу/скачать 15,35 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- АЛМАСТАЙ АСЫЛ АЗАМАТ
АНА ТІЛІ 7 №30 (1340) 28 шілде – 3 тамыз 2016 жыл
ТƏУЕЛСІЗДІК ЖƏНЕ ТҰЛҒА дақылдары астық німдерінен әлдеқайда табысты. Ақмола облысының Шортанды ауданындағы академик Бараев атындағы астық шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты Франция, Польша, Венгрия, Қытай, Беларусь, Германия елдерінде сірілген бидай тұқымының жаңа түрін сынақтан ткізіп жатыр. Бұл жаңа тұқым 7-8 жылдан соң егіс далаларына себіледі. Халықаралық стандарттарға сай бол- маса німді экспорттай алмайсың. Сол себепті де біз Президенттің тапсырма- сымен «Ветеринарлық қызметті дамыту стратегиясы» атты құжат қабылдадық. лемде баламасы жоқ бұл құжат бойын- ша заңдар қабылданды. Ветеринарлық жүйенің әдістемесі қалыптасып, диаг- ностиканың әдістемесіне айтарлық тай згеріс енгізілді. Соның нәтижесінде біздің отандық тауарларға деген сұраныс айтарлықтай артты. з і р г е , қ ы с қ а ш а а й т а р ы м о с ы . Есебімде олқылықтар болса сіздердің сұрақтарыңыз бен к мектеріңіз арқылы оның орнын толықтыруға әзірмін. Ол с зін аяқтап, залға қыдырта к з тастады. Мұнда отырғандардың басым к пшілігі журналистер. Олардың біразы бұған бұрыннан таныс. Бірі бұдан сұхбат алған, бірі осындай жиындарда ткір сұрақтар қойған. Алғашқы сұрақты ел газеті «Егеменнің» тілшісі Аманжол Қорғанбек қойды:
– Сіз, министр мырза, осыдан бір ай бұрын жұмыс сапарымен аспан асты еліне барып қайттыңыз. Сол жайлы қысқаша баяндасаңыз. – Сұрағыңыз орынды, – деп бастады с зін министр – бұл аса маңызды, аса жа- уапты сапар болды. здеріңіз білесіздер, қазір нарық заманы. Бұл замандағы бас- ты мәселенің бірі – ндірілген німді алатын тұтынушы табу. Соған орай қытай нарығына азық-түлік тауарларын экспорттаудағы кейбір шектеулерді алып тастау, сондай-ақ қытай компанияла- рымен келісс з жүргізіп, инвес тиция тарту, егін шаруашылығы, мал німдері ғана емес, зге де тауарлар бойынша да келісімдерге қол қою. Бұл мақсатымыз ойдағыдай орындалды. Бір ғана мысал, Қытайдағы аса ірі компаниялардың бірі – «COFCO» бидаймен бірге ет, қ а н т қ ы з ы л ш а с ы , с і м д і к м а й ы , қызанақ ндіруге ынталылық танытты. Ақпараттар алмасу жайлы да келісімге келдік. Қытайдың ауыл шаруашылық министрі Хань Чанфумен жүргізген келісс з сәтті болып, екі елдің мүддесі мұқият, тең ескерген бірқатар құжаттарға қол қойдық. – Егіс к лемін к бейту арқылы астық- ты қазіргіден де к п ндіруге болмай ма? – деп сұрады. «Свобода слова» газетінің бас редакторы Жанна Ойшыбаева. – Сапа емес к лемге ұмтылу қай істе де жақсылыққа бастамайды, – деді министр. – Топырақ құнарын зіне қайтарып отыру керек. Ауыспалы егіс жүйесін е н г і з у , к ү н б а ғ ы с т а н , ж ү г е р і д е н , қарақұмықтан ықтырма егу; қайырмасыз соқамен ңдеу, жер-жерлерде орман алқаптарын жасау ортақ іске үлкен пайда тигізбек. сімдік түбірі к п болған сайын ол ылғалды мол ұстайды, қуаңшылық жылдары зябьті ертерек жырту ж н болмақ. Тамыз айында жыртылған жердің ылғалы кеш жыртылған жерге қарағанда елу миллиметр к п болатындығын тәжірибеде к рдік. Арқа жерінің табиғи ерекшеліктерін ескерсек, жаздық би- дайды май айының он бесі мен жиырма бесінің аралығында, арпа мен сұлыны бұдан бір жеті, он күн кеш себу тиімді. р гектар жердің құнарын арттыру үшін жергілікті органикалық тыңайтқыштарды дұрыс пайдалана білу керек. Оны аңызға күзде т гіп, бульдозермен тегістеп, жерді қайырмалы соқамен жыртқан ж н. – Егіншіліктің ең үлкен жауы – эро- зия деседі. Осы эрозия қалай пайда бола- ды? Онымен күрес жолдары қандай? Осы жайлы қысқаша айтып тсеңіз, – деді «Ана тілі» газеті бас редакторының орын- басары Нұрперзент Домбай. – Сұрағыңыз орынды, – деп бастады министр с зін. – Алайда бұл тақырыпты қысқа қайыра алмаймын. Себебі – жа- уап тиянақты болу үшін тарихқа шолу жасауға тура келеді. – з і ң і з а й т қ а н д а й , э р о з и я – егіншіліктің басты жауы. Эрозияға қарсы күрестің ірі маманы, Американың белгілі ғалымы Х.Х.Беннет 1958 жылы М ә с к е у д е б а с ы л ғ а н « Т о п ы р а қ т ы қорғаудың негіздері» атты кітабында былай деп жазды: «Бұл жаңа елдің ақ нәсілді қоныстанушылары здерінің тағы далаларды жаулап алуында және «Батысты бағындыруда» жерді жай- пап бүлдіру ж нінде таңғаларлық ре- кордтар жасады. Бір кезде қалың орман скен миллиондаған тау беткейлерінің топырағын су шайып әкетті. Бұрынғы құнарлы жерлерде айқыш-ұйқыш жы- ралар пайда болды. Бір кезде жайқала ш п скен даланы арам ш п басып кетті немесе құм басып қалды. Мұндай қолайсыздық қайтып орын алды? Негізгі себеп бұл елдің те бай екендігі және табиғат байлығының сарқылмайтындығы туралы жалған пікірлердің тууында еді. Бұл түсінік к п жылдар үстемдік етіп келді және кейбір адамдар әлі де осы- лай ойлайды. Х.Х.Беннет кезінде жел эрозиясының үлкен зиян келтіретіні жайлы үкімет орындарына талай рет құлаққағыс жасаған екен, әйтсе де одан нәтиже шықпаса керек. Елді ұлттық апатқа ұшырататын жел эрозиясына қарсы шаралар алдын ала қолданылмады. Соның салдарынан 1934 жылдың жа- зында Америкада су эрозиясы жел эро- зиясымен ұласып үлкен ұлттық апат болды. Бұл туралы Ж.Дорст 1968 жылы Москвада басылған «Табиғат лмес бұрын» деп аталатын кітабында былай деп жазды: «Бүкіл аймақта және Казнас, Техас, Оклахома, Колорадоның шығыс б лігінде соққан күшті дауылдар бүкіл Америка құрлығын басып шығысқа қарай тті. Олардың біреуі АҚШ-тың шығыс аудандарының үстімен тіп Вашингтон және Нью-Йорк үстін түнертіп жіберді. Енді біреуі Атлантикаға қарай ауысты. Осыдан кейін жалаңаштанып қалған жер «шаңды құйын тосатағаны» деп аталатын болды, олар содан бергі жерде жел эрозиясының сұрапыл зардабына талай рет ұшырады. Бір мың шақырым қашықтықты оп-оңай басып тетін, к лденеңі бес жүз шақырымға жететін дауыл осынау алып алаңдағы шаңды үш мың метр биіктікке к терді. Қайсібір дау- ыл соққан аймағының к лемі т рт жүз елу мың шаршы километрге жетті. Ол екі жүз миллион тонна шамасындағы топырақты шаң ғып аспанға к теріп, топырақтың жиырма бес сантиметрге дейінгі үстіңгі қабатын ұшырып әкетті. Топырақ басқа аудандарға тұнды, егістікті, жолдары және үйлерді жауып кетті. Бұл экономикалық апаттарды табиғатқа қайшы келетін адам әрекеттерінен іздеу керек еді». 1950 жылдың күзінде Америкада топырақ эрозиясымен күресетін арнайы мекеме ұйымдастырылды. йтсе де қиюы қашқан істі ол да тез түзеп кете алмаса керек.
– Мұндайлардың бәрінен болмаса да біразынан менің де хабарым бар, – деп бастады зінің сұрағын КТК теле- арнасының тілшісі Алексей Шахматов – Есіме неміс профессоры Гружимек түсіп тұр. Ол «Серенгеттер луге тисіті емес» атты кітабында: «Ескі карталарға сондай- ақ адам мекендерінің және жануарлар сүйегі қалдықтарына қарап бұдан үш жүз жыл бұрын Сахараның оңтүстік шека- расы қазіргісінен т рт жүз шақырымдай солтүстікке қарай ойыс болған деуге тура келеді. Осындай қысқа мерзімнің ішінде бір миллион шаршы шақырымға жуық құнарлы жер жойылып кеткен. Кениямен к ршілес ш л жыл сайын солтүстік және солтүстік-шығыс бағытта орманға қарай он километрдей жылжып отырады. Аф- рикада осыншама жер апатқа ұшырайды» деп жазғаны ойымда қалыпты. Жердің эрозияға ұшырауы ж нінен бүкіл дүниежүзінде Америкадан кейін Қытай екінші орын алады екен. Канада мен Австралия эрозиялық үрдістерден к п зиян шексе керек. Біздің республи- камызда анабір жылдары эрозияның егіншілікке едәуір нұқсан келтіргені бар. Эрозиядан әсіресе, Павлодар облысының диқандары к п залал шекті. Айтыңызшы, министр мырза, қазір біздегі жағдай қалай? – Дер кезінде қолданылған шаралар оң нәтиже берді. Қысқа қайырсам, біздегі жағдай қалыпты. Орнынан ауыр қозғалып, баяу ба- сып микрофонға келген ақын Серік Тұрғынбекұлы сұрақты т тесінен қойды: – Бұл с зге қалай нанамыз? Шындыққа, сірә, жата ма? Жер – біздің туған анамыз, Анасын адам сата ма? – Сіз те ткір сауал қойып, зекті мәселе к теріп отырсыз. Алаңдаушы- лығыңызды түсінемін. Себебі – «жер шетелдіктерге де сатылады екен» де- ген дақпырт әлеуметтік желілерде жел- дей есіп жүр. «Жер – адамның бесігі, е л б а қ ы т т ы ң е с і г і » д е п т і д а л а н ы ң дала қарттары. Бірден кесіп айтайын: алаңдауға негіз жоқ! Жер сатылмайды! Жер жайлы жаңа кодексте бұл жай тайға басқан таңбадай айқын жазылған. Жер жалға беріледі. Оған да шектеу бар. Ол қазақстандықтар үшін 49, шетелдіктер үшін – 10 жыл. Мен Қазақстан жерінің бір сүйемі де сатылмайтынын тағы да қайталап, қадап айтамын. Шетелдіктер жерді жалға алған жағдайда ол Қазақстан Республикасы заңдарының талаптарына сай пайдаланатын болады, оған бақылау да те қатаң болады. Қазақстанның таңғажайып табыстарын к ре алмай, қызғаныштан іші күйген әлдебіреулер тәуелсіздік кемесін шайқалту пиғылымен де сектің ртін лаулатуы да ғажап емес. Оған сенбеңіздер. Елімізді бақытқа бас- тап келе жатқан Елбасыға сенейік! «Президент және халық» газетінің бас редакторы Марат Тоқашбайдың 9 миллион гектарға жуық, яғни 30 пайыз құнарсыз жер қаңырап жатыр. Ұн экспортының к лемінен 6-орында тұр ған ірі экспорттау шы елдердің бірі – Қазақ станда нанның қымбаттауы да ауыл шаруашылығындағы кемшіліктің к п тігін білдірмей ме?» деген сауалына министр былай деп жауап берді: – Ең алдымен қадап айтарым нан бағасы қымбаттамайды. Ол үнемі біздің назарымызда. Құнарсыз жерлерді игеру мәселесі күн тәртібінде тұр. Жерлерді тиімді пайдалану Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 27 наурыздағы №268 бұйрығымен бекітілген. «Экономика» газетінің тілшісі Ботаг з бдірейқызы: – Сауда-саттыққа шетелдік инвесторлар қатыса ала ма? – М и н и с т р : Ш е т е л д і к т е р а у ы л - ш а р у а ш ы л ы ғ ы м а қ с а т ы н д а ғ ы ж е р телімдерінің сауда-саттығы бойын- ша аукциондарға қатыса алмайды. Шетелдіктер тек ауылшаруашылығы мақсатына арналған жер телімдерін 25 жылға дейінгі мерзімге жалға алу құқығы ұсынылатын конкурстарға ғана қатынаса алады. Шекара маңындағы аумағында шетелдіктерге қандай да бір жер телімін сатуға мүлдем тыйым салынған. Ауылшаруашылығы мақсатындағы жер телімдерін шетелдік азаматтардың жекеменшігіне иеленуіне жол берілмейді. Қ а з а қ с т а н Р е с п у б л и к а с ы н ы ң Ж е р кодексінің 24-бабының 1-тармағына сәйкес шетелдіктер, сондай-ақ жарғылық капиталындағы шетелдіктердің үлесі елу пайыздан асатын заңды тұлғалар ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер телімдерін 25 жылға дейінгі мерзімге жалдау шарттарымен уақытша жер пай- далану құқығымен ғана иелене алады. «Казахстанская правда» газетінің тілшісі Ольга Малахованың «Ұсақ фер- мерлер экспортқа шыға ала ма?» деген сұрағына министр: – Бұл оларға тиімсіз. Олар ірі нім ндірушілер арқылы жұмыс істегенде ғана пайда табады. Сол үшін біз Фермерлердің бірігуіне мүмкіндік беретін «Фермерлер кооперациясы туралы» Заң қабылдадық, – деп жауап берді. Министр Қазақстан Республика сы- ның Президенті жанын дағы коммуника- циялар қызметіне есеп беріп отырғанда Жұмамұрат Аманбаевтың к з алдынан зінің үзеңгілес жолдасының мемлекеттік қызметтегі ту баспалдақтары жібек жіпке түзген жүзіктей тіп жатты. Бүгін халыққа есеп беріп отырған Ауыл шаруашылығы министрі Асылжан Сарыбайұлы Мамытбеков 1968 жылы 17 қыркүйекте Шымкент қаласында туған. Қазақ ұлттық универси те ті нің заң факультетін, Қазақ мемле кеттік басқару академиясында білім алған, заңгер. «Па- расат» орденінің иегері. 1998 жылы жер ресурстарын пайдалану ж ніндегі ко- митет т рағасының орынбасары болып тағайындалды. Кейін Қостанай облысының қаржы салаларына басшылық жасады. 2003- 2004 жылдар Қостанай облысы әкімінің, 2006 жылдары Астана қаласы әкімінің, 2006-2007 жылдары Оңтүстік Қазақстан облысы әкімінің орынбасары, 2007-2008 жылдары ҚР Премьер-министрі Кеңсесі бастығының орынбасары, 2008 жылы қараша айында «КазАгро» ұлттық АҚ қоғамның т рағасы болды, 2011 жылы сәуір айының 11-жұлдызында Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Жарлығымен Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығы министрі болып тағайындалды. Министр Мамытбеков пен министр- ліктің аппарат жетекшісі Аманбаев жұмыс орнына бірге оралды. – Биыл к ктем кеш шықты. Күн де жылына алмай тұр. К к темнің салқын болғаны егін шығы мына әсер етеді. Күн тезірек ысыса екен, – деді. Асылжан кезекті құжатқа қол қойып жатып. Сол сәт министрдің кабинетіне оның к мек- шісі Сұңқар кіріп келді де: «Алдағы күн- нен үміт мол, ауа райын болжаушылар алдағы аптадан ыстық күндер басталады» деп тұр. Ауа райы жайлы айлық бол- жам, міне, – деп бір қағазды министрге ұсынды Сұңқар Аманбеков. – Біз бүгінде ауа райына тұтастай тәуелді емеспіз. Құдайға шүкір, құрғақ- шылық жылдары да жақсы нім алатын алғы шарттар бар. Десек те, Алла Таға- ланың ауылдағы шаруаның т ккен тер, еткен еңбегінің есесі еселеп қайтуына к мегі керек-ақ, – деді Асылжан. Екеуінің с зін үкіметтік байланыс желісіндегі «Сұңқардың» шырылы б лді. – Жақсы, қазір жетемін! – деді теле- фон трубкасын құлағына тосқан Асыл- жан.
Жұмамұрат Асылжанға «Не болды?» деген сұрағына с збен емес, к збен айтты. – М е н і Н ұ р л а н З а й р о л л а ұ л ы шақырып жатыр, – деді Асылжан. «Президент әкімшілігінің аппарат жетекшісі Нұрлан Нығматулин шақырса жай шақырмайды. Ақорда тағы бір маңызды тапсырма бергелі тұр-ау бізге» деп ойлады Жолдымұрат. – Қалған құжаттарды ертең қараймыз, – деді Асылжан кетіп бара жатып. Министр Мамытбеков сол күннің ертесінде Президент бастаған топпен бірге Қостанай облысына жұмыс сапа- рымен барды. Мезгіл шаңқай түс. Министр Мамыт- беков жол үстінде, ой үстінде. 30.04.2016
Е к е у м і з 2 0 0 6 ж ы л д ы ң к ү з і н д е «Оқжетпес» шипажайында таныстық. Осында әрі демалып, әрі ем алып ж а т қ а н м ы н . Б а с с е й н ж а н ы н д а ғ ы дүңгіршектен шай алайын деп кезекте тұр едім ұзын бойлы, қоңырқай жүзінде згеше бір жылылық бар қырық жастар шамасындағы жігіт келді де: – Аға, орныңызға барып, демала беріңіз, шайды мен алайын, – деді. Неге екенін қайдам, шамасы жаңа танысымның жалтаңы жоқ жан дүние- сін танығанымнан болар, екеуміз ақжа- мылғы жамылып, ыстық шайды іше отырып, бір-бірімізбен ашық, жарқын әңгіме лесіп, бүкпесіз сырластық. Сол сәттен бастап менің осы бір жан дүние жасулары бай, кісілігіне кішілігі сай ақылман азаматпен тығыз қарым- қатынасым басталды. Таныстығымыз достыққа, бауырмалдыққа ұласқан, маған бір к ргеннен жан жадыратқан жақсы әсер сыйлаған асыл азамат Нұрлан Асқарұлы Ноғаев болатын. ң г і м е л е с е к е л е б і л г е н і м – о л Ақт бе облысы Мұғалжар ауданындағы Қ а н д ы а ғ а ш т а 1 9 6 7 ж ы л ы ш і л і ң г і р шілдеде мірге келіпті. Шілдеде күн ыстық, бәлкім, содан ба екен оның жүрегі күндей ыстық, күндей шуақты екен. Екі бірдей жоғары оқу орнын бітіріпті, біріншісі –Мәскеудегі И.М.Губкин атындағы мұнай және газ университеті, екіншісі – Мәскеудің халықаралық қатынастар институты. Мамандығы тау-кен инженері, экономист. Еңбек жолын Ақт бе облысының Октябрь ауданындағы Қандыағаш станциясын- да электромонтер болып бастаған ол 1993-1995 жылдары мұнай німдері ж ніндегі аға сарапшы, б лім бастығы, Мәскеудегі «Гили-Паскер» ЖШС-нің бас директоры қызметтерінде болып, 1995-1996 жылдары Алматы қаласындағы «Отырар ЛТД» шағын кәсіпорын бас директорының орынбасары болып, қызмет баспалдақтарымен жыл аралатып се беріпті. Менімен танысқан кезде ол энер- гетика және минералдық ресурстар министрлігіне қарасты мұнай неркәсібі департаментінің директоры еді. 2007 жылдың қыркүйегінде Батыс Қазақстан облысы әкімінің орынбасары Нұрлан Ноғаев 2012 жылдың қаңтарында Пре- зидент жарлығымен Батыс Қазақстан облысының әкімі, 2016 жыл 26 наурыз- да Атырау облысының әкімі болып тағайындалды. Мұның бәрін тізбелеп жатқаным, байқап отырсыздар Нұрлан Асқарұлы Ноғаев кейбіреулердей жолы болып, жоғарыдан топ ете қалмаған, қызмет баспалдақтарымен т меннен жоғарыға зінің қабілет-қарымымен біртіндеп к терілген. Ол Ақт бе, мен Қостанай облысынанмын. Екеуміз жерлес те, рулас та емеспіз. Соған қарамастан ол маған туыс, туыс қана емес, туған інімнен кем к рмейтін бауы- рым. Екеуміздің арақатынасымызда аса нәзік байланыс, аса қымбат сыйластық бар. Жүздесуіміз сирек болса да, телефон арқылы хал-жай білісіп тұруымыз жиі. Нұрлан Ноғаевтың әкім болғанға дейін жерлестеріне ғана емес, танымай- тын кісілерге де моральдік, материалдық к мек к рсеткенін білетіндер сыр ғып, жыр ғып айтады. Ол Батыс Қазақстан облысында әкім болып тұрғанда облыс экономикасын рге бастыруымен бірге жергілікті таланттарға к п қамқор- лық жасағанын жазушы Жанарбек шімжанов «Қазақ әдебиеті» газетінде жарияланған «К п болды Ақжайыққа бармағалы» атты мақаласында нақты фактілермен байыпты баяндады. Мен Жанарбек жазған, Ақжайық тұрғындары ғана емес, бүкіл ел білетін жағымды жайларды қайталамай зім куә болған кермиық к ркем к ріністер жайлы сыр шертейін. 2015 жылы Ақтауда театрлардың халықаралық байқауы болды. Сол байқауға менің «Жанұран» атты пье- сам бойынша қатынасқан қырғыз дра- ма театры жүлделі орын алып, еліне, Қырғызстанға бет түземей ме? Олардың қуаныштарына к леңке түсірген бір жағдайсыз жайлы театрдың директоры Оразбек Айдаров ұзын жолдың үстінде келе жатқанда маған телефон шалып, былай деді: «Біз қазір Атыраудамыз. Ендігі бағыт – Орал. Біздің сол Оралға ғана жететін шамамыз бар. Онан әрі қарғыадым жер аттауымыз мұң. Себебі – қонақүй тұрмақ жанармайға т лейтін де к к тиын да жоқ. Сізден бір к мек болмаса, мені қойшы, актерлардың халі мүшкіл».
– Ореке, сарыуайымға салынба, – дедім. – Қазақ жолдасың болса, жолда қалмайсың. Батыс Қазақстан облысының әкімі Нұрлан Ноғаев ж н білетін, оған қоса нерді қадірлейтін ақылман азамат. Қазір Нұрлан бауырыма телефон шаламын. Ол сіздерге қолұшын береді.
Мен телефон шалғаннан кейін Нұрлан Ноғаевтың тапсырмасымен мәдениет басқармасының қызметкерлері театр ұжымына қалаға кіре берісте, гүл шоқтарымен, ән-жырымен зге де сән-салтанатымен қарсы алыпты. Со- сын оларды қонақүйге орналастырған, қонақасын берген. Сонан кейін облыс әкімі Нұрлан Ноғаев театр ұжымын БАҚ кілдерін қатыстыра отырып қабыл- дапты. Бұған риза болған Оразбек теле- фон шалып, тағы бір проблеманың құлағын қылтитты. – Бәрі жақсы, – деді. – йтсе де, тағы бір қиындық шығып тұр алдан. Ертең спектакль. Бүрсігүні басты р л Фати- маны ойнайтын Мейрамкүлдің ұзатылу тойы. Ол «кетем де, кетем» дейді. Ол кет- се – қалай қоямыз «Жанұранды». Оны жібермеуге тағы болмайды. Не істеймін? – Нұрлан Ноғаевпен ақылдасайын. Бұл түйінді сол ғана тарқата алады, – дедім мен. М е н қ о ң ы р а у л а т қ а н н а н к е й і н Нұрлан Ноғаев Атырауға шұғыл кісі жіберіп, Мейрамкүл мен осы театрда істейтін күйеу жігіт екеуіне Атыраудан Алматыға, Алматыдан Бішкекке ұшаққа билет алдыртып, жолды қысқартып, уақыттан ұтса керек. «Үйлену тойларыңа қосқан үлесім» деп жас жұбайларға з қалтасынан бір мың доллар және бүгін туған күнің екенін жаңа естідім» деп Нұргүл атты актрисаға бес жүз доллар беріпті. зі спектакльді бастан-аяқ к ріп, соңынан театр ұжымымен бірге кешкі шай ішіпті. Ертесіне театр ав- тобусына Бішкекке жететін жанармай құйғызып, ұзақ жолға зі ұзатып салып- ты. Жалғыз Оразбек қана емес, бүкіл те- атр ұжымы Ноғаевтың здеріне жасаған қамқорлығын күні бүгінге дейін аңыз ғып айтып жүр. Ноғаевтың азаматтығы жайлы айта берсек, әңгіме ұзай береді. Ең бастысы – ол осындай негелі істерін жарнамалауды ұнатпайды. Соны білсек те, «жақсының жақсылығын айт – нұры тасысын» деген халық даналығын арқаланып ол істеген оннан, бәлкім, жүзден бірін ғана баяндадық. 2007 жылы сәуір айының үшінші жұлдызында әлемге әйгілі Сорбонна университетінде менің шығармашылық кешім тті. Париждің «Велур» баспа- сынан Анри Аврилдің аудармасымен француз тілінде жарыққа шыққан «Ақ аруана» кітабының тұсаукесеріне орай тетін кешке Нұрлан бауырымды шақырдым. Ол бұл шақыруды қуана қабылдады. йтсе де, дәл жол жүрер сәтте жұмыстан босай алмаған ол: – Маған Парижден дәм бұйырмай тұр. Менің орныма әкем барса, қалай қарайсыз? – деді. – те жақсы қараймын, – дедім мен. С йтіп, Париждегі шығармашылық кешке жұбайым Құралай, ұлым Данияр, басқа да етжақындарыммен бірге Нұрланның әкесі Асқар аға да қатысты. Бір күні «Асқар аға Ноғаев 70-ке келді» деген хабар жетті. «Барайын десем жер шалғай, бармайын десем ел қандай» деп Алматыда отырмын. Сол олқылықты толтыру үшін зімше бір оқпен екі қоян атпақ болып қолға қалам алдым. Оның бірі – мерейтой иесін құттықтау. Екіншісі – Асекеңнің ел алдындағы елеулі еңбектерін жас ұрпаққа үлгі, неге ете баяндау. Ет пен сүйектен жаралған жұмыр бас- ты пендесіне бірде бетін, бірде сыртын беретін мына ткінші мір кімге оңай болып еді. Тағдыр Асқар Ноғаевты да к п еркелеткен жоқ. Жанұя жағдайымен еңбекке ерте араласты. Ақт бе облысының шалғайдағы Байғанин ауданында туып- скен ол Қандыағаш қаласындағы, сосын Шұбарқұдықтағы орта мектепте оқыды. 1956 жылы Ақт бедегі №26 теміржол училищесінің вагон ж ндеу б лімін бітіріп, пойыздың вагон шебері деген мамандық алды. – Содан кейінгі мірім теміржолмен байланысты болды, – деп еске алады Асқар бішұлы. –Бірер жыл құрылыста істегенімді есептемегенде қашан құрметті демалысқа шыққанша теміржол саласында еңбек еттім.
Теміржолда аса жауапты жұмыстардың бірі – пойыз құрастырушы. Асекең бұл міндетін мінсіз атқарды. Вагондарды техникалық қарау пункті Асқар Ноғаевқа сеніп тапсырылған жылдарда да ол адал, абыройлы еңбегімен ерекшеленді. Ол үшін алған алғыс, марапаттары да аз емес. зін мәртебелі жұмысшы табының кілімін деп есептейтін Асқар Ноғаев «Теміржолдың 150 жылдығы» т сбелгісі мен «Еңбек ардагері» медалінің ж ні б лек, жолы басқа деп біледі. Жанұя жайы с з болғанда Асекең: «Үш қоныс, үш рісім бар» дейді. Бұл – үш ұл, үш қызым бар дегені. Олардың бәрі де жоғары білімді мамандар. Бәрі де з мамандықтары бойынша еңбек етіп, бәрінен қымбат тәуелсіздігімді нығайтуға з хал-қадірінше үлес қосып жүр. Алты перзент, отыз шақты немересін бұл мірдегі ең басты бақытына ба- лайтын Асекең мірлік серігі Заруха К пбайқызын қарашаңырақтың құты деп құрметтейді. Бүгінде Ақт бе қаласында тұратын Асқар бішұлы Ноғаевтан ақыл- кеңес сұрайтындар аз емес. Олар қазына қарт шерткен сыр мен әлемнен де күрделі адам жаны жайлы жырды тамсана тыңдап, таңдай қағып жүр... Жарық дүние деп аталатын жалғанда алуан түрлі адамдармен кездесесің. Асекеңнің ж ні б лек, жолы басқа. Осы бір абыздай ақылман азаматпен аз күн бірге болсам да, ол менің сыйласыма ғана емес, қимас бауырыма айналып кетті. «Ізгіліктің негізі – адамды сүю» де- меп пе еді ұлы ойшыл Конфуций. Ал Асқар бішұлы сыйлауға да қимауға да тұратын, сүюге татитын ақиық азамат. Ол кейбіреулердей қазымыр емес, әдемі қартайған қазына қарт. Масыл емес, нағыз асыл.
Сол асыл аға 2014 жылдың тамызында мірден озды. Адамзаттың дұшпаны – арсыз ажал тағы бір аяулымыздан айырды. Жарық дүние дейтін жалғаннан Асқар Ноғаевтың туі – тасжүрек тағдырдың тағы бір ауыр соққысы болды... Адам танудың бір ұлы мектебі – ұзақ жол. Париж сапарында бір апта бірге бо- лып, сыр шертісіп бірге жүргенде Асқар ағаның ақыл-парасаты мен кісілігіне тәнті болып едім. мір бойы теміржол саласында адал еңбек етіп, мірлік серігі Заруха К пбайқызы екеуі үш қыз, үш ұл тәрбиелеп, оншақты немере сүйген, әдемі қартая білген қазына қарт еді ол. Жасының менен үлкендігіне, денсау- лығының әлсіздігіне, жолдың алыстығына қарамастан мен Мемлекеттік сыйлық алғанда да, аяулы ұлым Даниярым мірден озғанда да сонау Ақт беден жедел жетіп, қуанышымды да, қайғымды да б ліскен қайран Асқар ағам-ай... Қожа Ахмет Ясауидың: «Басынан әркімнің бұл жалған тер» деген с зін еске салып, есеңгіретіп кеттің-ау. Ол Ақт беде, мен Алматыда тұрсақ та жан дүние жарастығына қашықтық кедергі болған жоқ. Ел деп соққан жүрек те, халық үшін қызмет етіп жүрген ерлер- ге деген жан ашыр жақсы тілек те бір еді бізде.
Алла ісіне амал жоқ. Соңында уақытша қалып тұрған біз бейбақ аяулы ағаға иман байлығын тілейміз. Жаның жәннатта болсын, қоштасуға қи майтын аяулы, асыл аға! – деп қимай, қ и ы л а қ о ш т а с т ы қ а с ы л а ғ а А с қ а р Ноғаевпен. Мемлекеттік қызметтің биік баспалда- ғында жүрген Нұрлан Ноғаев жайлы ойлағанда менің ойыма оның әкесі Асқар Ноғаев оралады. « кеге тартып ұл туса игі» деген осы. Нұрлан бауырымның азаматтық асыл қасиеттері әке қаны, ана сүтінен. Оның сырты нұрлы, іші сырлы. Президент командасындағы белді де білікті тұлғалардың бірі – Нұрлан Асқарұлы Ноғаев қырықтың қырқасына шығып, елуге ентікпей к теріліп келеді. Оның еліне бергені қандай мол болса, берері одан да к п. Алда талай асулар бар. Аспаның әркез ашық болсын, асыл бауырым Нұрлан! Т О Л А У Т О Л А У |