ТЕХНИКА, ТЕХНОЛОГИЯ И ФИЗИКО-МАТЕМАТИЧЕСКИЕ НАУКИ

30
№ 1 (61), 2014   
 
 
                                   Regional Bulletin of the East
Внутреннее суммативное оценивание определяет уровень сформированно-
сти знаний и учебных навыков при завершении изучения блока учебной инфор-
мации. 
– Внутреннее суммативное оценивание проводится в конце каждой четвер-
ти.
– Всего 4 суммативные работы в год в классах, где нет внешнего оценива-
ния.
– Всего 3 суммативные работы в год в классах, где есть внешнее оценива-
ние.
Внешнее суммативное оценивание показывает уровень сформированности 
знаний и учебных навыков при завершении уровня обучения – начальной школы 
(5 кл), основной школы (10 кл), старшей школы (11-12 кл). Отметки, выстав-
ленные за суммативные работы, являются основой для определения итоговых 
отметок за отчетные периоды обучения [3].
Четвертная оценка учащегося вычисляется путем сложения формативного 
и внутреннего суммативного оценивания.
Максимальное количество баллов за четверть – 60. Максимальное количе-
ство баллов за формативное оценивание – 18 (30%). Максимальное количество 
баллов за внутреннее суммативное оценивание – 42 (70%). Оценка от A* до U 
(согласно таблице 7).
Таблица 7 – Шкала перевода баллов в оценку по 5-балльной шкале
Общее количество баллов
Четвертная оценка
Четвертная оценка
54-60
A*
5
48-53
A
42-47
B
4
36-41
C
30-35
D
3
24-29
E
0-23
U (не аттестован)
2
В расчетах четвертной оценки в 4 четверти по предметам, где есть внешнее 
суммативное оценивание (12 класс) максимальное количество баллов за четверть 
– 60, максимальное количество баллов за формативное оценивание – 60 (100%). 
Годовая оценка учащегося представляет собой сложение формативного и 
внутреннего суммативного оценивания. Максимальное количество баллов за год 
– 60. Максимальное количество баллов за формативное оценивание – 18 (30%), 
А.Е. ТАЗБУЛАТОВА, С.Н. КУБЕНТАЕВА, В.Ю. ВИКС

31
Шығыстың аймақтық хабаршысы · Региональный вестник Востока                № 1 (61), 2014
максимальное количество баллов за внутреннее суммативное оценивание – 42 
(70%). Оценка от A* до U (согласно таблице 7).
Итоговая оценка вычисляется по формуле: формативное оценивание + вну-
треннее суммативное оценивание + внешнее суммативное оценивание (5, 10, 11, 
12 кл.). Оценка от A* до U (согласно таблице 7).
Использование  интегрированной  модели  критериального  оценивания  в 
учебном процессе будет способствовать объективному оцениванию учебных до-
стижений учащихся и определению индивидуальной траектории обучения каж-
дого ученика с учетом его индивидуальных способностей, повысит мотивацию 
учащихся на развитие умений и навыков для достижения ожидаемых результа-
тов, улучшит качество преподавания и обучения [3].
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ
1. Красноборова А.А. Критериальное оценивание в школе / А.А. Красноборова. – 
Пермь, 2010. – 84 с.
2. Гладкая И.В. Оценка образовательных результатов школьников / И.В. Гладкая. 
– СПб., 2008. – 144 с.
3. Официальный сайт АОО «Назарбаев Интеллектуальные школы» [Электронный 
ресурс] http://nis.edu.kz/ru/programs/criter-eval/leg-doc/
REFERENCES
1. Krasnoborova A.A. Kriterialnoe ocenivanie v shkole, Perm. 2010, 84 (in Russ).
2.  Gladkaya  I.V.  Ocenka  obrazovatelnih  rezultatov  shkolnikov,  SPb,  2008,  144  (in 
Russ).
3. Oficialniy sait «Nazarbaev Intellektualnie shkoli» [Elektronniy resurs] http://nis.edu.
kz/ru/programs/criter-eval/leg-doc/ (in Kaz).
ӘОЖ 621.315
Т.Ш. БИСЕНОВА 
х. Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті, Атырау қ., Қазақстан
ЛАЗЕРЛІК ОПТОАКУСТИКАНЫҢ ТӘЖІРИБЕЛІК ТЕхНИКАСЫ 
ЖӘНЕ АКУСТИКАЛЫҚ ДЫБЫС БЕРУДІ ӨЛШЕУ ӘДІСТЕМЕСІ
Беттік толқынның оптикалық генерациясына арналған қондырғыда импульсті yAG 
лазер (импульс ұзақтығы 20 нс) қолданылды, HE-NE лазер сәулесі бетті зоналау үшін 
қолданылады, электр сигналын тіркеу үшін кең жолақты жоғарғы жиілікті күшейткіш 
(жіберу жолағы ~ 1Гц) және компьютермен байланысқан, ұзақтығы 10 нс импульстер 
мүмкіндік беретін электронды осциллограф қолданылған. Тәжірибе жүзін де оптикалық 
жүйе мен электронды сұлбалардың параметрлері тұрақтандырылған. 
ТЕХНИКА, ТЕХНОЛОГИЯ И ФИЗИКО-МАТЕМАТИЧЕСКИЕ НАУКИ

32
№ 1 (61), 2014   
 
 
                                   Regional Bulletin of the East
Түйін  сөздер:  лазерлік  оптоакустика,  беттік  толқын,  сәулелену,  жұту,  қоздыру, 
фотоакустикалық эффект, импульс, экспресс-талдау.
ЭКСПЕРИМЕНТАЛьНАЯ ТЕхНИКА ЛАЗЕРНОЙ ОПТОАКУСТИКИ 
И МЕТОДИКА ИЗМЕРЕНИЯ АКУСТИЧЕСКОГО ОТКЛИКА
В данной установке для оптической генерации поверхностной волны использо-
вался импульсный yAG лазер (длительность импульса 20нс), луч HE-NE лазера исполь-
зовался  для  зондирования  поверхности,  для  регистрации  электрического  сигнала  ис-
пользовался широкополосный высокочастотный усилитель и электронный осциллограф, 
позволяющий разрешать импульсы длительностью 10нс сопряженный с компьютером. 
Экспериментально  стабилизированы  параметры  оптической  системы  и  электронных 
схем.
Ключевые слова: лазерная оптоакустика, поверхностной волны, излучения, по-
глощение, фотоакустический эффект, импульс, экспресс-анализ.
EXPERIMENTAL TECHNICS LASER OPTOAKUSTIKI 
AND MEASUREMENT TECHNIQUE OF ACOUSTIC RESPONSE
In given setup pulsed yAG laser was used in order to generate optically surface waves 
(pulse length 20 ns). Beam of HE-NE laser was used for probing surface, broadband RF ampli-
fier and electron oscillograph linked with computer and able to decode 10 nsec impulses were 
used for registration of electrical signal. Experimentally, the parameters of optical system and 
electronic schemes were stabilized.
Keywords:  Laser  optoakustika,  superficial  wave,  radiations,  absorption,  the  photoa-
coustic effect, impulse, express-analysis.
Қазіргі кезде фотоакустикалық эффектіні пайдаланатын қатты денелердің 
физикалық  қасиеттерін  зерттеудің  көптеген  тәжірибелік  әдістері  жасақталған. 
Серпімді  толқындардың  лазерлік  генерациясының  принципі  жарықты  жұту 
аймағынан толқындар түрінде таралатын, лазерлік сәулеленуді жұту кезінде кеңіс-
тік біртекті емес кернеулерді қоздырудан тұрады. Нано-пико және фемтосекунд- 
тық лазерлік импульстер генерациясының физика және техника саласындағы соң-
ғы уақыттағы жетістіктері лазерлік оптоакустика мүмкіндіктерін кеңейтті. Қатты 
денеге асқын қысқа лазерлік импульстердің әрекетімен шартталған акустикалық 
толқындардың қозу жиілігі жүздеген гигагерцке дейін жететін оптоакустикалық 
түрлендірудің спектрлік диапазонын тәжірибе жүзінде кеңейтуге мүмкіндік бере- 
ді. Жұқа болат пластинада ұзақтығы 500 пс лазерлік импульстермен қоздырыла- 
тын, ұзақтығы субнаносекунд болатын акустикалық импульстер тіркелген алғаш-
қы тәжірибелік жұмысты А. Там жасады [1]. Зерттелетін ортада жұқа пленкалар 
қалыңдығын, таралу жылдамдығы мен гипердыбыстың өшу коэффициентін дәл 
өлшеу үшін, үлгі шекарасынан акустикалық импульстің шағылуына байланысты 
эхо-сигналдардың  бақыланған  тізбегін  пайдалану  ұсынылды.  Акустикалық 
Т.Ш. БИСЕНОВА

33
Шығыстың аймақтық хабаршысы · Региональный вестник Востока                № 1 (61), 2014
импульстерді  детектрлеу  үшін  ZnO-дан  жасалған  қабықшаны  пьезоэлектрлік 
түрлендіргіш қолданылды. Бұл тәжірибелік қондырғының кейінгі жетілдірілуі 
күрделі  қабатты  құрылымдарды,  әсіресе  қабырғаларына  жалатылған  жұқа 
жабындылардың қасиеттерін зерттеуге мүмкіндік берді. Кейінгі тәжірибелерде 
асқын  қысқа  акустикалық  импульстерді  пайдалану  арқылы  оптоакустикалық 
әдістің қолданбалы құндылығы бірнеше рет айтылды, себебі кеңістіктің шешімі 
акустикалық  импульс  ұзақтығына  пропорционал  болады  және  τс  шамасымен 
анықталады (мұндағы с – бойлық дыбыстық толқын жылдамдығы).
Қазіргі кезде асқын қысқа деформация импульстерінің генерациясы бойын- 
ша зерттеулер, сонымен қатар беттік акустикалық толқындарды (БАТ) пайдала-
нып, беттерді әрі теориялық, әрі тәжірибелік зерттеулері жалғасуда. Мәселелер-
дің теориялық талдауы оптоакустикалық (ОА) түрленудің ықтималды шарттарын 
анықтау және асқын қысқа лазерлік әсерлесу кезінде акустикалық дыбыс беру 
ұзақтығын  анықтайтын  физикалық  үдерістерді  зерттеу,  беттегі  акустикалық 
импульстерді  біртексіздермен  түрлендіру  шарттарын  анықтауға  бағытталған. 
Акустикалық  зерттеу  әдістері  көптеген  спектроскопиялық  мүмкіндіктерге  ие. 
Ұзақтығы 10 пс болатын акустикалық импульстің кеңістік ұзындығы шамамен 
@ 
50 ангстрем құрайтындықтан [4, 5] (бұл тек кристалл тордың ұяшықтарының 
сипатты  өлшемдерінен  асады)  асқын  қысқа  акустикалық  спектроскопия  және 
диагностика  үшін  белгілі  бір  қызығушылық  тудырады.  Қазіргі  кездегі  өзекті 
мәселе  зерттелетін  нысанның  физикалық  параметрлерін  экспрес-талдау  үшін 
оптоакустикалық  эффектіні  пайдаланатын  жиынтық  лазерлік  жүйедегі  құру 
болып табылады.
Тәжірибелік  техникасын  жетілдіру  жұтатын  ортада  кең  жолақты 
акустикалық  сигналды  тіркеу  әдістерінде  де  көрінеді.  Пьезоэлектрлік 
түрлендіргіштер  көмегімен  жиынтықта  тіркеу  әдістерінен  басқа,  көлемдік  
және  беттік  акустикалық  толқындарды  байланыссыз  оптикалық  детектрлеу 
әдістері  белсенді  қолданылады  [2,  3,  4].  Әсіресе  осы  әдіс  берілген  жұмыста 
жасалады (1-сурет).
БАТ-ы  тіркеу  оптикалық  сұлбаларының  негізінде  беттерінде  таралатын 
акустикалық  толқындармен  индукцияланған  беттердің  локальды  ақауларының 
үлгісі лазерлік сәулесімен детектрлеп жатыр (беттің ығысуы, көлбеу, қисықтық, 
беттің  ығысу  жылдамдығы).  Толқынның  таралуымен  байланысқан  беттік 
рельефті үлгілі сәуленің шағылу бұрышының өзгерісі бойынша салыстырмалы 
түрде  анықтауға  болады.  Беттің  ығысуын  және  беттің  ығысу  жылдамдығын 
өлшеу үшін, сонымен қатар интерферометрлік әдістер тиімді болды.
ТЕХНИКА, ТЕХНОЛОГИЯ ЖӘНЕ ФИЗИКАЛЫҚ-МАТЕМАТИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР

34
№ 1 (61), 2014   
 
 
                                   Regional Bulletin of the East
1 – импульсті Nd-yAG лазер; 2 – He-Ne үлгілі сәулелену лазері; 3 – зерттелетін үлгі;  
4 – фотодиод; 5 – жоғарғы жиілікті күшейткіш; 6 – сандық осциллограф.
1-сурет – Лазерлік наносекундтық қондырғы сұлбасы
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Tam A.C. Pulsed-laser generation of ultrashort acoustic pulsed: Application for thin-
film ultrasonic measurements. Appl.Phys.Lett.1984. – V. 45. – n. 5. – 510-512.
2. Andoloro R.V., Simon H.J., and Deck R.T. Temporal pulse reshaping with surface 
waves. Appl.Opt.33, 1994. – 6340-6347.
3.  Takayuki  Okamoto  and  Ichirou  yamaguchi.  Surfaceplasmon  microscope  with  an 
electronic angular scanning. Optics Communications 93, 1992. – 265-270.
4. Proklov V.V., Surov S.P., Sychugov V.A., and Titarenko G.V. Diffraction of weakly 
decaying surface electromagnetic waves by surface acoustic waves. Opt.Spektrosk.65, 1988. 
– 753-756.
5. Lin H.N., Maris H.J. and Freund I.B. Study of vibrational modes of gold nanostruc-
tures by picosecond ultrasonics. Appl. Phys. 73, 1993. – 37-45.
Т.Ш. БИСЕНОВА

35
Шығыстың аймақтық хабаршысы · Региональный вестник Востока                № 1 (61), 2014
REFERENCES
1. Tam A.C. Pulsed-laser generation of ultrashort acoustic pulsed: Application for thin-
film ultrasonic measurements, Appl. Phys. Lett. 1984, V. 45, n. 5, 510-512 (in Eng).
2. Andoloro R.V., Simon H.J., and Deck R.T., Temporal pulse reshaping with surface 
waves, Appl. Opt. 33, 1994, 6340-6347 (in Eng).
3. Takayuki O., Ichirou y., Surface plasmon microscope with an electronic angular 
scanning, Optics Communications 93, 1992, 265-270 (in Eng).
4. Proklov V.V., Surov S.P., Sychugov V.A., Titarenko G.V., Diffraction of weakly de-
caying surface electromagnetic waves by surface acoustic waves, Opt. Spektrosk. 65, 1988, 
753-756 (in Eng).
5. Lin H.N., Maris H.J., Freund I.B., Study of vibrational modes of gold nanostructures 
by picosecond ultrasonics, Appl. Phys. 73, 1993, 37-45 (in Eng).
ӘОЖ 621.315.592.
С. КАБДУЛОВ, Ж.Г. ЖУМАМУХАМБЕТОВ
х. Досмухамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті Атырау қ., Қазақстан 
МЕхАТРОНИКА ЖӘНЕ РОБОТТЫ ТЕхНИКАНЫҢ ҚАЗІРГІ  
ЗАМАНДАҒЫ КүЙІ 
Ұсынылған жұмыста мехатроникалық және роботты техникалық жүйелердің әр 
алуан өндіріс салаларында қолданыс жағдайдары берілген. Мехатроника және роботты 
техниканың даму қадамдары келтірілген.
Түйін сөздер: мехатроника, роботты техника, өнідіріс, робот, интеллект.
МЕхАТРОНИКА И РОБОТОТЕхНИКА В СОВРЕМЕННОСТИ
Исследовано современное состояние применения мехатронических и робототех-
нических систем в различных отраслях производства. Приведены этапы развития меха-
троники и робототехники.
Ключевые слова: мехатроника, робототехника, производство, робот, интеллект.
MECHATRONICS AND ROBOTICS IN MODERN WORLD
In the study actual conditions of mechatronics and robotics that are applied in variety of 
manufacture fields are given. The development stages of mechatronics and robotics are also 
suggested.
Keywords: mechatronics, robotics, manufacture, robot, intelligence.
Мехатроника  және  роботты  техника  –  ғылым  және  техниканың  жаңа 
саласы, механика, электроника және микропроцессорлық техника, информатика 
білім салаларына негізделген машиналар мен қозғалысты компьютерлік басқару 
жүйелерін құру және қолдануға, сонымен қатар заманауи, жаңа сапалы, тіптен 
әмбебап  қасиеттері  бар  электрмеханикалық  жүйелердің  құрылысын  зерттеуге 
ТЕХНИКА, ТЕХНОЛОГИЯ ЖӘНЕ ФИЗИКАЛЫҚ-МАТЕМАТИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР

36
№ 1 (61), 2014   
 
 
                                   Regional Bulletin of the East
арналған. Әдетте, мехатрондық жүйе – бұл микроконтроллер, дербес компьютер 
немесе есептеуіш құрылғылар арқылы басқарылатын жаңа күшті электроника 
арқылы  біріктірілген  электрмеханикалық  компоненттер.  Соған  қарамастан, 
бұл жүйе – мехатрондық тұрғыдан стандартты компонентерді қолданғанымен, 
мүмкіндігінше  біртекті  құрылады,  конструкторлар  жүйенің  барлық  құрамдас 
бөліктерін  біріктіруде  модульдер  арасында  артық  интерфейстерді  қолдан-
бауға  тырысады.  Әдетте,  микроконтроллерге  енгізілген  аналогты  цифрлық 
түрлендіргіш,  интеллектуалды  күшті  түрлендіргіштер  және  т.б.  бұл  жүйенің 
массасы мен өлшемдерін қысқартады, жүйенің сенімділігі артады және қандай 
да бір артықшылықты көбейтеді.
Жапон деректері бойынша, заманауи «Мехатроника» терминін 1969 жылы 
yaskawa  Electric  фирмасы  енгізген.  Бұл  атау  «МЕхАника»  және  «элекТРО-
НИКА» терминдерінің бірігуінен пайда болды.
Роботты  техниканың  даму  кезеңі  XX  ғасырдың  40  жылдары  болып 
табылады, осы жылдары Окридж және Аргонн ұлттық зертханаларында көшірме 
түріндегі манипуляторлар жасалды, бұл манипуляторлар радиоактивті заттармен 
жұмыс істеуге арналған. Елуінші жылдардың аяғында «Юнимейшн» фирмасы 
компьютер арқылы басқарылатын ең алғашқы өндірістік роботты жасады. Келесі 
он бес жыл бойы көптеген өндірістік және тәжірибелік құрылғылар жасалды.
Роботты техниканың тарихы адам ойлап тапқан ғылыми жаңалықтармен 
байланысты.
Б.з.д. V-II ғасырлар – сулы және құмды сағаттар, күрделі автоматтар.
Б.з.д. V ғасыр – Платонның еңбектерінде адамның ойлауы және механикаға 
қатысты идеялар кездеседі.
Б.з.д. IV ғасыр – Аристотель өзінің «Органон» атты логикалық еңбегінде 
логиканың формальді бөлімі – силлогистика туралы бөлімді ғылымға енгізеді. 
Оның еңбектері дүниежүзілік логикалық ғылымның дамуына әсер етеді. XVII 
ғасырға дейін Еуропада логика ғылымы Аристотельдік көзқараспен дамиды.
Б.з.д. III ғасыр – Александр қаласының грек ғалымы және физигі Ктесибиус 
су  сағатын  құрастырады.  Бұл  ең  алғашқы  дәл  хронометрлік  өлшемдерді 
жасайтын автомат болып табылады. Сағат қозғалатын денелерден тұрады. Бұған 
дейін тек құмсағат жасалған еді. Ктесибиустін есімі ең алғаш тістік беріліспен 
байланысты.
Б.з.д.  II  ғасыр  –  Қытайда  күрделі  автоматтар,  сонымен  қоса  тұтас 
механикалық оркестрлар жасалды.
XV-XVII  ғасырлар  –  механикалық  адам,  әйел-андроид,  ұшатын  ағаштан 
жасалған  қоңыз,  ағаш  автомат,  қосу  және  азайту  машинасы,  қосу  машинасы. 
Француз механигінің 1738 жылы жасаған үйрегі (1-сурет).
С. КАБДУЛОВ, Ж.Г. ЖУМАМУХАМБЕТОВ

37
Шығыстың аймақтық хабаршысы · Региональный вестник Востока                № 1 (61), 2014
1-сурет – Вокансон үйрегі
 
XVII-XIX ғасырлар – автоматты тігін машинасы, аналитикалық машина, 
электрреле, электрмоторлары, ең алғашқы электржетектері, булы адам, автоматты 
адам.
XX-XXI  ғасырлар  –  электронды  лампа,  ең  алғашқы  конвейер,  шамдық 
триггер,  кинематографтағы  алғашқы  робот,  электрлік  ит,  электрмеханикалық 
тасбақа,  Versatran  роботы,  осьминог  тәрізді  манипулятор,  ең  алғашқы 
мобильдік робот, ең алғашқы векторлық суперкомпьютер, электржетектері бар 
манипулятор,  үй  шаруашылығындағы  робот,  телебасқарылатын  манипулятор, 
алғашқы өндірістік бағдарламаландырылатын робот, жартылай өткізгіш ЭЕМ, 
өндірістік робот – манипулятор, Rancho Arm жасанды роботтондырылған қолы, 
автономды көлік роботы, алғашқы жүретін робот, робот-гуманоид, робот-ит, 8 
биттік  микроконтроллер,  робот-трансформер,  ұшатын  робот,  дүние  жүзіндегі 
ең  алғашқы  кішкентай  робот,  үш  дөңгелекті  үй  роботы,  ең  алғашқы  киборг, 
космостық манипулятор, киберлік ит.
Негізінен  көптеген  заманауи  жүйелер  мехатронды  болып  табылады  не 
қандай да бір мехатронды идеяға негізделеді. Сондықтан біртіндеп мехатроника 
«барлық  туралы  ғылымға»  айналып  келеді.  Роботтар  түрлі-түрлі  өлшемдерде 
және формаларда болады, олар кез келген тәртіпте жұмыс істей алады. Мысалы, 
термостат,  сканер,  бұлар  робот  болып  табылады.  Мұндай  роботтарға,  әдетте 
«автомат» деген термин қолданады, себебі олар адаммен ешқандай ұқсастығы 
жоқ.  Қазіргі  роботтар  жасанды  интеллект  технологиясы  көмегімен  алдын  ала 
құрылған немесе оператор бұйрығы арқылы қандай да бір әрекеттер орындайды. 
Роботтар адам баласына тікелей көмектесе алады: ауыр жүктерді көтеру, зиянды 
ТЕХНИКА, ТЕХНОЛОГИЯ ЖӘНЕ ФИЗИКАЛЫҚ-МАТЕМАТИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР

38
№ 1 (61), 2014   
 
 
                                   Regional Bulletin of the East
материалдармен жұмыс жасау, тағы басқа да пайдалы әрекеттер (2-сурет).
2-сурет – Мехатроника мен роботты техниканың құрамдас бөліктері
 
Қазіргі таңда мехатроника мен роботты техника ТМД елдерінің мынадай 
салаларында қолданылады: роботты техника (өндірістік және арнайы); авиация-
лы, космостық және әскери техника; көлік құрылысы (мысалы, тежегіш жүйесін 
алдын  ала  тоқтатпау,  автокөлік  және  автотұрақ  қозғалысының  тұрақтандыру 
жүйесі);  әдетті  емес  транспорттық  жүйелер  (электрвелосипедтері,  жүкті 
арбалар,  электрроллерлер,  мүгедектерге  арналған  арбалар);  офистық  техника 
(мысалы, көшірме және факсты құрылғылар; есептеуіш техниканың элементтері 
(мысалы,  принтерлер,  плоттерлер,  дискжетектері);  медициналық  құрылғылар 
(клиникалық, қызмет, емдеу); күнделікті техника (кір жуу, тігін, ыдыс жуу және 
басқа да машиналар); бақылау-өлшеу құрылғылары мен машиналары.
Жалпы роботтар қолдану саласына қарай үш топқа бөлінеді:
– адам тәрізді;
– ақпараттық (зерттеуіш), өте қауіпті не адам қолы жетпейтін ортада ақпарат 
жинау үшін арналған;
–  өндірістік  роботтар,  өндірістің  әртүрлі  салаларының  технологиялық 
С. КАБДУЛОВ, Ж.Г. ЖУМАМУХАМБЕТОВ

39
Шығыстың аймақтық хабаршысы · Региональный вестник Востока                № 1 (61), 2014
процестерін автоматтандыру үшін арналған.
Көптеген  өндірістік  роботтар  шағын  электронды  есептеуіш  машиналар 
арқылы басқарылады, негізінен роботтар қарапайым механизм болып табылады. 
Өндірістік роботтардың көптеген жіктемелік өлшемдері бар:
–  операцияларды  орындау  қасиетіне  байланысты:  технологиялық 
(өндірістік); көмекші (көтергіш – көліктік); әмбебап;
– мамандық дәрежесіне қарай: әмбебап (көпмақсатты); мамандандырылған; 
арнайы (мақсатты);
– басқару тәсіліне қарай: «қатты» бағдарламасы бар (1-ұрпақты); 2-ұрпақты; 
интегралды (3-ұрпақ);
–  қолдану  саласына  қарай  (өндіріс  түріне  қарай):  механикалық  өңдеу; 
ұсталық өндіріс; құйма өндірісі; дәнекерлеу; көліктік т.б.;
– жүк көтеруге байланысты (ең басты қасиет): өте жеңіл – 1 келіге дейін; 
жеңіл – 1 келіден 10 келіге дейін; орташа – 10 келіден 200 келіге дейін; ауыр – 
200 келіден 1000 келіге дейін; өте ауыр – 1000 келіден жоғары;
– қозғалу дәрежесінің санына қарай: бір дәрежелі қозғалыс; екі дәрежелі 
қозғалыс;
– орын ауыстыру қабілетіне қарай: стационарлы; жылжымалы;
– конструкторлық орындалуына қарай: еденді; ілмелі; енгізілген;
– негізгі координаттық қозғалыс түріне қарай өндірістік роботтар топтарға 
бөлінеді  және  бұл  роботтардың  манипуляторлары  мынадай  координаттық 
жүйеде жұмыс істей алады: тік төртбұрышты координаттық жүйе; цилиндрлік 
координаттық  жүйе;  сфералық  координаттық  жүйе;  бұрыштық  координаттық 
жүйе; біріктірілген координаттық жүйе;
–  күш  жетегінің  түріне  қарай:  біріктірілген  координаттық  жүйе, 
пневматикалық; гидравликалық; электрмеханикалық; біріктірілген;
– орын ауыстыру мен жылдамдықты бағдарламалауына байланысты: қатты 
бағдарламалау; жеңіл бағдарламалау;
–  бағдарламалау  тәсіліне  қарай:  үйрету  арқылы  бағдарламалау  (көп 
кездесетін тәсіл); аналитикалық бағдарламалау; өзін-өзі үйрету.
Өндірістік роботтар жіктемелік өлшемдермен бірге олардың техникалық 
дәрежесін негіздейтін өлшемдермен де сипатталады.
Техникалық сипаттама мынадай көрсеткіштерден тұрады:
– жүк көтергіштік, келі;
– жетек түрі;
– қозғалыс дәрежесінің саны;
– жұмыс ортасының геометриялық сипаттамасы;
– басқару жүйесінің түрі;
– ең үлкен абсолюттік қателік;

жүктеу/скачать 5,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: