Биотехнология

1
2
3
Осмостық қысым 
Тіршілік
немесе судьщ 
белсенділігі
Ерітілген 
оттегі мөлшері
Көміртегі
диоксидшің
мөлшері
Ортаны
араластыру
Ортаның
түтқырлығы
шекарасын
аныктайды
(0,6-0,998
қүрайды)
Аэробтар үшін 
аэробтық метабо- 
лизмді қамтама- 
сыз етеді; Н+-тің 
акцепторы болады; 
анаэробтардьщ 
дамуын басады
Қоректік заттың оңтайлы қүнарлы- 
ғымен немесе қатты орта ылғалды- 
льғымен ортаны қүрастыру; су қосу 
немесе жекелеген қүрамдарьга қосу 
арқылы ферментация кезінде түрақ- 
ты деңгейде үстау
Автотрофтар 
үшін көміртегі 
көзі, кейбір 
гетеротроф- 
тарға керек, 
ал кейбіреулері 
С 0 2 болғанда 
метаболизмді 
төмендетеді
Аэробтық үдерістер үшін оттегіні 
газ қоспасы қосу мен немесе аэра- 
ция қарқынын ретгейді; Атмосфе- 
ралық қысымда және 20°С 1 л орта- 
да 0,28  мм 0 2 ериді. Анаэробтық 
үдерісті отгегісіз ортада іске асыра- 
ды бүған И2 және С 0 2  айдуымен 
немесе тотықсыздандырғьшгты 
қосумен (цистеин, аскорбин қыш- 
қылы, т.б.) қол жеткізеді
С 0 2 байыған газдың ортамен фер- 
ментацияның фотосинтездік үдеріс- 
терінде айдау, сүйық фазамен С 0 2 
шығуьша араластьфу кемектеседі
Ортаның барлық 
Механикалық араластьфғыш, бар- 
бөлігінде қоректік  ботаждық, циркуляциялық және 
заттар мен биомас-  басқа жүйелер көмегімен биореак-
саны біркелкі жою торларда макро және микроаралас- 
тыру үйымдастырылады. Аэрация 
биомассаньщ түнбаға түсуіне мүм- 
кіндік береді
Қоректік заттар- 
Корек қүрамымен, биомасса сипа-
дың диффузиясы 
мен продуцент 
жасушалардьщ 
араласуын 
белгілейді
тымен, қүнарлығымен және де кеи-
бір полимерлік экстрацеллюлярлық
өнімдердің болуымен ретгеу. Түт- 
қьфлық араластыру мен аэрацияға 
әсер етеді, сол үшін арнайы техника- 
лық қүралдар керек
141

Ферментациялық үдерістің аяқтапатын кезеңі -  бүл жаішы 
биомассадан,  қоректік  ортадан  ақырғы  өнімді  бөліп  алу. 
Тазапау кезеңінде ақырғы өнімнің бөлігі жоғалады (21-кесте).
Биопродуцентті  тазалау  технолоғиясы  әртүрлі  әдістерді, 
бірнеше  кезеңдерді  қамтиды.  Бүл  алынған  өнімнің  түрақ- 
тылығына; оның сапасына рН-тің, температураның өзғеруінің 
әсеріне, қоректік ортада ақырғы өнімнің төмен қүнарлығына; 
қажетті  метаболиттің  жасуша  ішінде  орналасуына  байла-
нысты,  т.б. 
' 
’  : 
т Ш і
Сонымен бірге қоректік ортадан жасушапарды бөлуді қол- 
данатын  технологиялық  амалдар  продуцент  табиғатына  өте 
тәуелді  және  биотехнологиялық  өндіріс  мақсатымен  анық- 
талады.  Мысалы,  бір  жасушалы  микроорганизмдердің  ақуы- 
зын  алуда  қоректік  қосымша есебінде  жасушалардың өздері- 
не  ғана  байланысты,  сондықтан  бөлу  сатысында  сепарация 
жолымен  сүйық  фазадан  жасушаларды  мүмкіндігінше  толық 
бөлу міндеті қойылады.  Сепарацияны кезекті материал арқы- 
лы  фильтрациялаумен  немесе  үлкен  центрифугаларда  седи- 
ментациямен  жүзеге  асырады.  Сүйықтан  бөлінген  жасуша 
биомассасын  жеңілдеп,  жылумен  өңдеуден  -   буландырудан 
өткізеді,  одан  кейін  қүрғатады,  тауарлық  массаға  келтіреді. 
Бірақ мақсатгы өнім жасушальщ биомасса болмаса, ол алғыш- 
қы  немесе  қосымша жасушалық  метаболит  болса,  онда таза- 
лау  деңгейі  тіпті  басқаша,  тереңірек  болады.
21-кесте
Типтік  ф ерментациялы қ  үдерістердегі 
ш ығындар  (Сгие§ег,  Сгие§ег,  1984)
Ферментация өнімі
Шығындар, %
Бір жасу шал ыл ардың ақуызы
5
Антибиотиктер
20-50
Жасушадан тыс ферменттер
10
Жасуша іші ферменттері
90
42

Жасуша  іші  метаболитгерін  бөлгенде  жасушаларды  бұзып, 
жарады.  Дезинтеграция  физикалық-механикалық  (механика- 
лық  дезинтеграция,  ультрадыбыстық  дезинтеграция)  болуы 
мүмкін,  немесе  лизистік  ферментгер  (ферменттік  дезинтегра- 
ция)  қолданылады.  Микробтық  метаболиттерді  алғанда  қорек- 
тік  ортада,  дезинтеграцияланған  жасушалар  ортасында  мақ- 
сатты  өнімдердің құңарлығы  көбінесе  өте төмен  (1 % төмен). 
Ақырғы  өнім  -   метаболитті  бөлғенде  және  құнарланғанда 
келесі  технолоғиялар  қолданылады:
-   вакуум-буландыру,  буланудың  аздаған  температурасы, 
жылу  ұстағышпен  мақсатты  өнімнің  қатынасының  (контакт) 
қысқашылығы, үдерістің үздіксіздігі тіпті жылуға тұрақтылығы, 
биологиялық  белсенді  затгарды  бөлуғе  мүмкіндік  береді;
-   мұздату  (ақырғы  өнімді  қүнарландыру  мен  түзсыздан- 
дыру):  көп сатьшы немесе бір сатылы үдеріс;  қоректік сүйық 
фильтратын  суық  бетке  шашырату  жолымен;
-  сорбциялық тазалау:  ақуыздарда ортаның рН тиісті мәнін- 
де  қышқылдық  және  сілтілік  қасиеттер  беретін  қызметтік 
топтар  бар.  Сондықтан,  ақуыз  ион  алмасу  механизмі  бойын- 
ша  сорылуға  қабілетті.  Ақуыздардың  сорылуы  үшін  көбі- 
несе целлюлоза негізінде иониттар пайдаланылады: катионит-
карбоксиметилцеллюлоза  және  анионит-диэтиламиноэтил-
целлюлоза;
-  экстракция:  липофильдік заттар органикалық еріткіштер 
көмегімен  фильтратта  қүнарландырылады  -   пропанол,  бути-
лацетат,  т.б.;
-  ультрафильтрация:  акуыздың денатурациясы,  температу-
ралық  әсері  жоқ,  үдеріс  үздіксіз;  қүнарлаудың  басқа  тәсіл- 
деріне  қарағанда  осы  технология  ерітіндіден  барлық  төмен 
молекулалы  керексіз  қоспаларды  алып тастауға да мүмкіндік 
береді,  яғни  бір  мезгілде  ол  құнарлау  мен  тазалау  қызметін 
орындайды;  жартылай  өткізгіш  мембраналар  қолданылады,
-  ақуыздарды тұнбаға түсіру:  ерітіндіден түздардың жоға- 
ры  қүнарлығы  көмегімен  (көбінесе  жақсы  ерігіш  және  арзан 
аммоний  сульфат  пайдаланылады);  органикалық  еріткіштер
қолданылады.
143

Органикалық еріткіштер әсері  ортаның диэлектрик тұрақ- 
тылығының  төмендеуіне  негізделген,  оның  мәні  электрлік 
тарту  мен  итеру  күшін  айқындайды.  Ақуыз  ерітінділерінің 
түрақтылығы  ақуыз  молекуласында  гидраттық  қабаттың 
болуына  байланысты;  егер  гидраттық  қабатты  бүзса,  онда 
ақуыздардың  шоғырлары  мен  түнбаға  түсуі  басталады.  Бүл 
үшін  қосылатын  заттың  молекулалары  ақуыз  молекулала- 
рына қарағанда гидрофильдірек болуы тиіс.  Түнбалайтындар 
есебінде  этанол,  метанол,  аңетоқ  изопропанолды  қолданады.
2.  М ояоклоналды қ  антиденелер  технологиясы
Антиденелер немесе иммуноглобулиндер жоғары арнайылы 
ақуыздар  болады,  бөтен  антиғендердің  организмге  енуіне 
жауап  ретінде  В-лимфоциттермен  (плазмоциттер)  өндіріледі 
және  тек  сол  антигендермен  өзара  байланысуға  қабілетті. 
Антигендер  есебінде  инфекцияны  қоздырушылар  (бактерия- 
лар, оңездер, қарапайымдылар, вирустар), инфекциялық сипат- 
та емес  биоорганикалық заттар  (ботен сарысу, өсімдік тозаң- 
шалары,  әртүрлі  ксенобиотиктер,  улар,  ферменттер,  гормон- 
дар,  трансплантат  жасушалары).
Иммунокомпетентгік жасушалар  айыратын  ботен  антиген 
организмге  енгенде  қанда,  көкбауырда,  лимфотүйіндерде 
орналасқан  және  антидене  продуцентгерінің,  бүрынғы  жасу- 
шалары болатын  В-лимфоцитгерден  плазматикалық жасуша- 
лар  түзіледі  (жетілдіріледі)  -   антидене  және  иммуноглобу- 
линдердің  нағыз  продуценттері  (28-сурет).
Антиденелер  немесе  иммундық  сарысулар  алудың  клас- 
сикалық  технологиясы  бөтен  антигендерді  зертханалық 
жануарларға бірнеше рет енгізу  болады -  гипериммунизация 
әдісі.  Иммунизацияланған  жануардың  қанының  сарысуында 
10-14 тәулікте  жоғары  титрлі  антиденелер  жиналады.  Имму- 
низацияланған  жануардан  сарысуды  алып,  оны  бөгде  зат- 
тардан  тазалайды  немесе  гамма-глобулиндік  фракция  бөлі- 
неді; тиісінше иммундық сарысу немесе иммундық гаммагло- 
булиндер  (иммуноглобулиндер)  алынады.
144

Антигенмен байланысатын орталықтар
А V
женіл тізбек
ауыр тізбек
соо~
соо-
б
28-сурет. Иммуноглобулин молекуласының құрылысы
(а) және оның бейнесінің үлгісі (б).
Гипериммунизация  әдісімен  алынған  антиденелер  полик- 
лоналды болады. Оның мәнісі, кез келген бөтен жасуша (мик- 
робтық,  жануар  немесе  өсімдік  текті)  немесе  вирустық  бөл-
әртүрлі
лимфоциттер,
і8 клон
болады,  олардың
Сондықтан,

тін  антигендер  кешеніне  В-лимфоциттердің  әртүрлі  клон- 
дары  әртүрлі  арнайылы  антидененің  тиісті  мөлшерлі  санын 
синтездейді,  яғни  поликлоналдық,  поливаленттік  сарысу 
пайда  болады.
Поливаленттік  сарысудан  моноваленттік  алу  үшін,  оны 
белгілі  антигендермен  Кастелани  үсынған  өңдеу  әдісі  бар. 
Мысалы, гипериммунизацияда антиген есебінде О, К,  Н-анти- 
гендері  бар  микроорганизмдердің  инактивацияланған  жасу- 
шаларын  енгізген,  онда  сарысуға  тек  О  мен  К  антигендерін 
қосса  (олар  сарысудан  алынып  тасталатьш  антиген-антидене
кешендерін  түзеп,  тек  тиісті  антиденелермен  реакцияға  кірі- 
седі), моноваленттік сарысу алынады. Ол тек Н-антигенге қарсы 
антиденеге  ие.  Бірақ  антиденелердің  бір  тектілігінің деңгейі,
мүндаи  сарысудың  моноклоналдығы  жөнінде  аиту  қиын.
Антиденелердің  моноклоналдығы  жөнінде  айтуға  болады, 
егер  әуел  баста  антидене  продуценті  есебінде  тек  бір  клон, 
іп 
уііго
  өсіріп,  көбейту  қажет,  антигенмен  белсендіріп,  оны- 
мен  синтезделген  антиденені  бөліп  алған  дүрыс.  Өкінішке 
орай,  В-лимфоцит, 
іп 
уііго
  басқа да  кез  келген  жетілдірілген 
жасуша секілді 5-10 пассаждан өтіп, әрі қарай өспей, арнайы- 
лығын  жоғалтады.  Қызметтік  белсенділігі  мен  үзақ  жасауын 
қалай қамтамасыз ету керек (үзаққа өсу мен көбеюін 
іп  Щіго- 
да  сақтау). 
і
1950  жылдан  биологияда  қүрамы  жағынан  бірдей  қорек- 
тік ортаны қолданып, 
іп   у ііг о  
жануар жасушаларын, тіндік куль- 
тураны  өсіру  технологиясы  пайдаланады.  Тек  жетілдірілген 
жасушаларды  ғана  емес,  атиптік  жасушалар,  соның  ішінде 
антидене  өндіретін  плазмоцитомаларды  да  өсіреді.
Жануар  мен  адам  жасушасының  культуралары  жалпы 
биология,  цитология,  генетика,  вирусология,  иммунология 
және инфекциялық патологияның ғылыми мәселелерін шешу 
үшін  қолданады.  Ғылыми зертгеулердің бағытгарьшың біреуі- 
не  әртүрлі  жасушаларды  біріктіру  жатады.  Плазматикалық 
мембранамен  қоршалған  жасуша  фрагменттерін  біріктіру 
арқылы  (ядро,  цитоплазма,  хромосомалар)  жаңа,  табиғатта 
бүрын  болмаған  гибридтік  жасуша  жасауға  болады.
146

Моноклоналдық антиденелер технологиясында басты пози- 
цияға  гибридома  апу  жатады.  Оларды  алу  тарихы  мынадай. 
Молекулярлық биолог Милстайн егеуқүйрық пен тышқанның 
миеломдық  жасушаларын  біріктіру  жөнінде  тәжірибелермен
аиналысты
мутациялары
жауапта  антиденелердің  вариабелдігін  зерттеді.  Келердің
идеал
мутациялық өзгерістерді зерттеу үшін, оір арнаиылы 
;лерді синтездейтін жеке алынған клон, бөлінген клон
іқ жасушаларды
біріктіру  техникасын  меңгеріп,  белгілі  антигенге  антидене 
секрециялайтын  жасушалардың  клонын  алумен  шүғылда- 
нады.  Ол  миеломдық  жасушаны  белгілі  антигенмен  бүрын 
қатынасы  болған  популяциядан  алынған  В-лимфоциттер 
клонымен  біріктіруді  жобалады.  Осындай  жолмен  бірігіп 
алынған  жасуша  бір  арнайылы  антиденелерді  синтездеп, 
сонымен бірге қатерлі  миеломдық жасуша секілді  шексіз өсу 
қабілеттілікке ие болуы тиіс.  1974 ж.  аяғында Келер миелом- 
жасушаларды және қойдың эритроциттерімен иммундал-
4
лимфоциттері
алды
шалардың  бірігуімен  алынған  жасушалар
домалар  деп  атай  бастг
Антиденелерді алудың классикалық тәсілі (немесе дәстүрлі
биотехнология)  берілген  антигенмен  зертханалық  жануар- 
ларды  гипериммунизациялау  болады.  Бірақ  классикалық 
тәсілмен  алынған  сарысулар  елеулі  кемшіліктерге  ие,  ол 
жөнінде  жоғарыда  айтылды.  Оған,  біріншіден,  сарысуда  тек 
берілген  антигенге  ғана  антидене  болмайды,  басқа  да  анти- 
дене  болатыны  мүмкін.  Екіншіден,  таза  антиденелерді  алу 
үшін  антигенді  тазалау  қажет,  бүл  тапшылык  антигендер 
(гормондар,  ферменттер)  үшін  техникасы  күрделі.  Одан 
басқа, кез келген антиген -  бүл бүкіл биополимер емес:  анти- 
гендік  арнайылы  детерминанттық  топтар  деп  аталатын  бел- 
гілі  бөліктер  ғана  ие.  Жануарларды  иммунизациялау  үшін, 
керекті  мөлшерде  оларды  бөліп  алу  үлкен  технологиялық
147
I

қиындықтармен  байланысты.  Ал  гетерогендік  қоспаларды 
енгізгенде  әртүрлі  арнайлы  антиденелер  түзеледі;  қосымша 
қоспалар  иммуногендік  жағынан  қажетті  антигенге  қараган- 
да  күштірек  болуы  мүмкін.
Моноклоналдық  антиденелерді  алу  технологиясы,  гибри-
домдық  технология.
29,  30  суреттерде  моноклоналдық  антиденелерді  алудың, 
гибридома  технологиясы  көрсетілген.
1 -жануарларды иммунизациялау; 2-көкбауыр жасушаларын бөлу;
3- миеломдык жасушаларды даярлау; 4-миеломдық жөне көкбауыр 
жасушаларын біріктіру; 5-гибридтік клондарды өсіру; 6-позитивтік 
гибридомаларды сұрыптау; 7-гибридомдык жасушалардың қалың 
культурасын алу; 8-моноклоналды антиденелерді күнарландырып, тазалау;
Антиген 
Көкбауыр 
Көкбауыр
жасушалары
Миеломдык  жасушалар 
__  
культурасы
3
0  € Э  Ө
Г ибриломалар
ә
• ө
Антидене  өндіретін 
жасушалар
А н т и д е н а
29-сурет. Моноклоналдық антиденелерді алу кезеңдері
(У.Э. Виестур, 1990 ж.).
9-антиденелерді талдап, олардың арнайьшығын анықтау.
148

Антиген
ф
Жануар
ф
В-лимфоциттер
(көкбауыр, лимфотүйіндер) 
х  
Миелома
БІРІКТІРУ 
(ПЭГ, электрлік шок, т.б.)
Г ибридомалар 
Г АТ ортада селекция
ф
Талдау 
(РНА, ИФА, т.б.)
Клондау  (2-3 рет)
Криоконсервация 
Өсіру
V. 
^
Көп молшерде антиденелерді 
Аспитгік ісікгер түрінде
алу үшін гибридомаларды 
жануарлардың қүрсағында
н.
жаппай өсіру 
өсіру
• 
•
30-сурет. Гибридомалар алудын жалпы үлпсі 
(К.И. Галантинов, И.В. Фриндяянскаяға сілтеме, 1986 ж.)
149
I

Иммунизациялау
Әуелі  белгілі тәсілдердің бірімен  ақуыздық,  ақуыз-липид- 
тік,  ақуыз-полисахаридтік,  липо-полисахаридтік,  т.б.  табиғат- 
ты антигендік заттар бөлініп, тазаланады. Одан кейін тазалан- 
ған  антигенмен  зертханалық  жануар  иммунизацияланады 
(көбінесе  ВАЬВ/с  линиялық,  зертханалық  тышқандар). 
Иммунизация  үлгісі  антиген  табиғатына,  оның  иммуноген- 
дігіне тәуелді. 
Іп 
\ і і г о
 
жағдайында өсірілген В-лимфоциттерді 
антигенмен  иммунизациялауга  мүмкін  болады.  Бірақ  В-лим- 
фоциттерді 
іп 
у і і г о
 
жагдайында  иммунизациялау  техноло- 
гиясын  пайдаланғанда  негізгі 
І§М
 синтезделеді,  ал 
іп  ^ііго 
иммунизациясында  қан  сарысуында,  көкбауырда  жоғары 
арнайьшыққа  ие  С  иммуноглобулиндер  басым.  Егер 
іп 
у і і г о  
иммунизациясы  бәрі  бір  жүргізілсе,  онда  бүл  үшін  қоректік 
орта  жағдайында  спленоциттерді  антигенмен  өңдейді.  Мүн- 
дайда иммунизация мерзімі 5 тәулікке дейін қысқарады және 
де  реакциялық  қоспада  лимфокиндер  мен  монокиндер  бел- 
сенділігін  анықтау  арқылы  үдерістің  қалай  өтіп  жатқанын
бақылауға  мүмкін  болады.
Зертхана жануарларынан жоғары айқын иммундық жауап- 
қа қол  жеткенше,  қан  сарысуында,  көкбауырда,  лимфоидтық 
тінде  антиденелердің жоғары  титрін  алғанша  антигендер  қай- 
тадан  енгізіледі.  Керек  болғанда  антидене  түзілуін  күшейту 
үшін,  антиген  иммундық  жауаптың  адьюванты  арнайы  емес 
белсендіргіштерімен бірге  енгізіледі.  Көбінесе  Фрейнд адью- 
ванты  қолданылады.
Көкбауыр  жасушаларын  бөлу
Иммунизация басталудан  10-14 күннен кейін немесе анти- 
генді зертханалық жануарларға ақырғы енғізілгеннен 3-4 күн- 
нен кейін көкбауыр жасушалары, оның ішінде В -  лимфоцит- 
тер  бөлінеді.  Көкбауырды сарысуы  бар  қоректік затты  Петри 
тостағаншасына  орналастырады  және  перфузациялайды. 
Алынған  жасушалық  суспензияны  центрифугалайды,  алдын  -  
ала  эритроциттік  жасушалар  лизистенеді,  лимфоциттік  мас- 
саны  бөліп  алады.  Одан  кейін  лимфоциттік  жасушаларды
150

сарысусыз  қоректік  ортада  суспензиялайды  және  тіршіліктік 
қабілетін  байқайды.
Миеломдық  жасушаларды  дайындау 
Адам мен тышқанның миеломдық жасушалары 60 жылдың 
аяғынан  бастап  қарқынды  зерттелді,  өйткені  олар  антидене 
түзейтін  жасушалар  клонының  бірегей  моделі  болып  табы- 
лады.  Бірақ бүл  жүйе  иммунизация  жасауға лайықты белгілі 
антигенге антидене синтездеу үшін қолдануға болатын болып 
шықты.  Көбінесе ВАЬВ/с линиялы тышқандарының миелом- 
дық 
жасушалары  пайдаланылады.  Ең  жиі  қолданылатынына
МОРС-21 
(тіпегаі оіі іпйисеі ріазтосуіота 21)
 егетін миелома 
жатады,  ол  ВАЬВ/с  тышқандарының  үрғашыларына  мине- 
ралдық 
майды 
интраперитонеалдық жолмен енгізгеннен кейін 
алынды.  Гибридомалық жасушаларды түзеуге қабілеті жақсы 
миеломдық  жасушалардың  бірнеше  линияларына  сүрыптау
жүргізіледі.
Миеломдық  жвне  көкбауырлық  жасушаларды  біріктеу
Г и п ери м м ун и зац и ял ан ған   ты ш қандарды ң  ан ти ден е
өндіруші  қысқа  тірлікті  лимфоңиттерді 
іп   у і і г о
 
плазмоцито- 
малардың  (тышкандардың  миеломасы)  түрақты  өсетін  жасу- 
шаларымен  біріктіру  үшін  (гибридизация),  олардың  қызмет- 
тік  белсенділігін  сақтау  үшін  оңтайлы  жағдай  жасау  керек. 
Бүл түрақты көбею, өсу, ыдырауда болатын өзара әсер етуші 
қүрамды элементтердің (жасушалардың) динамикалық жүйесі. 
Сондықтан,  организмнен  тыс  жасушалардың  тіршілік  әреке- 
тіне жоғары барабар жағдай жасау -  жасушалық биотехноло-
гияның  негізгі  мәселелерінің  бірі.
Біріктіру үшін жасушаларды өсудің лагорифмдік фазасын-
да алады.  Біріккенше  жасушалар  бүл  фазада кем  дегенде  бір
апта  болуы  тиіс.  Миеломдық  жасушаларды  біріктіру  үшін,
экспоненциалдық фазада алуға болады, яғни кезекші себуден
24  сағат  кейін.
Бірақ 
іп 
у і і г о
 
жағдайьшда жасуша мембраналарының өзді- 
гінен  бірігуінің  жиілігі  төмен,  сондықтан  оны  арггыру  үпгін
151

биологиялық,  химиялық  немесе  физикалық  біріктіру  агент- 
тері  көмегімен  мембраналардың  бірігуін  қоздыру  керек. 
70-жылдары  симпласттарды  біріктіру  үшін  Сендай  вирусын 
пайдаланды, 80-жылдары полиэтиленгликоль (ПЭГ) -  молеку- 
лалық  массасы  1500-4000  ДИ  ең  жиі  қолданылды.  ПЭГ-бүл 
суда  еритін  полимер,  өте  қолайлы  және  әмбебапты  біріктір- 
ген  индуктор,  жасуша  қабырғасын  жүмсартқыш.
Жасушаларды  біріктіру  үдерісін  күшейту  үшін  бисшогия- 
лық  агенттер-вирустық  бөлшектерді  қолдануы,  вирустардың 
адсорбңиясы  және  кіргенінде  жасуша  мембраналарының 
бірігуі  жеңілденіп,  белсенеді,  көп  ядролы  жасушалар-сим- 
пласттар  түзіледі.
Біріктіру қозуының физикалық әдістері есебінде электрлік 
өріс  пайдаланылады.  Электрлік  импульс  жақын  орналасқан 
жасушалық  мембраналарға  қысқаша  әсер  еткенде  плазма- 
тикалык  мембраналардың  қалыңдығы  төмендейді,  олардың 
бүтіндігі  бүзылып,  трансмембраналық  тесіктер  түзіледі.  Бүл 
өзгерістер  мембраналық  қүрылымдардың  орын  ауысты-
руына  және  соның  салдарынан  олардың  оірігуіне  әкеп  соға- 
ды.  Бір  мезгілде  ңентрифугалау  жасушалардың  тығыз  орна- 
ласуына  мүмкіндік  береді,  бүл  біріктірудің  тиісті  жағдайы 
болады.  Миеломдық және көкбауырлық жасушалардың қүнар- 
лығы  1  мл-де  ІОМО7  микробтық  жасушалардан  аспауы  тиіс, 
себебі  өсірілетін  жасушалардың  жаппай  қырылуы  тездейді.
Р.Г.  Кеннет  үсынған  лимфоциттер  мен  миеломдық  жасу- 
шаларды біріктіру әдістемесінің біреуі мынадай болады: лим- 
фоциттер  мен  миеломдық  жасушалардың  (9:1-5:1)  өлшемді 
бөлшегін  -   бөлмелік  температурада  минутына  1000  айна- 
лымда  10 минут бойы центрифугалайды, одан кейін  1  мл 50% 
ПЭГ  -   400  қосаДы,  1,5-2  мин.  инкубациялайды,  минутына 
1000  айналымда  2-3  мин.  центрифугалайды;  ПЭГ-ті  алып 
тастайды;  жасушаларды  1*106  кл/мл  қүнарлықта  ГАТ  қорек- 
тік  ортада  қайтадан  суспензиялайды.  Одан  әрі  37°С,  селек- 
тивтік  қоректік  ортада  5%  С 0 2  инкубаторда  клондарды  инку- 
бациялайды; 3 аптадан кейін ГАТ ортаны ГТ-ға алмастырады, 
ол  бір  айдан  кейін  өсірудің  кәдімгі  ортасына  ауыстырады.
152

Өкінішке  орай,  тышқанмен  салыстырғанда адам  В-лимфоци- 
тін миеломдық жасушамен біріктіру қолайсыз және нәтижесіз.
Гибридтік  клонды  өсіру мен  сурыптау 
Гибридомалар тұтас екі бүтін  жасушалардың бірігуі  нәти- 
жесінде жалпы цитоплазмамен бір ядросы бар болып жасуша
түзіледі.  Бірігуге  әртүрлі  ж а с у іМ И ІН ІЙ Й Ё ІЙ в Н Й Я ІЯ Н
налдық  және  ересек  организмнің,  қалыпты  және  қатерлі, 
белсенді  көбеюшілермен  бөліну  қабілеті  жоқтар.  Сомалық 
жасушалар  гибридтері  гендік  қызметімен  реттелуін,  жасуша
* 
•
жетілдіру  механизмдерін,  хромосомаларды  картирлеуді, 
қатерлік  мәселелерін,  сонымен  бірге  вирустар  мен  қожайын 
жасушасының  өзара  әсерін  зерттеу  үшін  пайдаланылады. 
Гибридомдық  жасушалар  маңьг
үшін-гибридома  технологиясы  көмегімен  моноклоналдық
антиденелерді  алуға  негіз  болады.
1970  ж.  миеломды  жасушаларды  біріктіру  тышқанның 
гибридомаларын  алу  жөнінде  алғашқы  мәліметтер  пайда 
болды, сол кезде миеломдық жасушалардың иммуноглобулин 
молекулаларының  қалыпты  және  өзгерген  әртүрлі  типтерін 
шығаратыны белгілі еді. Гибридтердің көбісі аналық жасуша-
лардын  әрқайсысында  синтезделген  иммуноглобулиндердің 
барлық полипептидтерін  өндіруді  жалғастыруға болады.  Бүл 
гибридтік  иммуноглобулиндер  гендерінің  экспрессиясы 
кодоминанттық  жолмен  болатыны  жөніндегі  қорытындыға 
әкеледі.  Гибридомалармен  секрецияланатын  көп  иммуно- 
глобулиндер  екі  аналық  жасушалармен  синтезделетін  ауыр 
және  жеңіл тізбектерден түратын  аралас  молекулалар  болып 
табылады.  Одан  басқа,  егер  гибрид  иммуноглобулиндері 
өндірмейтін  линияны,  оларды  өндіретін  линиямен  біріктіру 
арқылы алынса, онда антидене синтезі жалғаса береді, басыл-
і  Млтггяйла  гибоид  өндіргіш  аналық жасушалық  анти-
мащі.
денесін  өндіреді.

жүктеу/скачать 11,01 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: