Егер «Көктөбе» демалыс орнына жаяу барсаңыз
Әрине, қай кезде де «біткен іске сыншы көп». Бірақ режиссер
жүктеу/скачать 3,07 Mb. Pdf көрінісі
|
Әрине, қай кезде де «біткен іске сыншы көп». Бірақ режиссер қандай жағдайда да мойымайтын сыңайлы. «Өйткені – дейді ол, – мен Тұңғышбай ағамның «Жұрттың бәріне ұнау мүмкін емес» деген уәжіне толық қосыламын»... рыс тым». Бұл ретте, ең қорқынышты де таль – өлген адамның қолын шығар ма шылық топ мәскеуден арнайы тап сы рыс пен алдырған. Қолдың шынайы бо лып көрінгендігі соншалық, оны алып ке ле жатқан ассистент қыз әуежай қыз мет керлері тарапынан қатты тергеуге тап бол ған. Тиісті құжаттардың бәрі жанында бол ған дық тан ғана «қолдың» жайжап са рын түсіндіру мүмкін болған... ТЫғЫрЫҚ
Бір айда бір мектеп салуға бола ма? Шығыс Қазақстан облысының Үржар ауданында оқушылар қаншама жылдан бері құлағалы тұрған мектепте оқып келген. Бұған басшылық жақында ғана көз жеткізіп, енді ғана алаңдаушылық танытып отыр. Облыс әкімі Бердібек Сапарбаев бастаған басшыларды таңғалдырған мектеп үржар ауданының Қаратума ауылында орналасқан. Ол жерде 300ге жуық бала білім алады. жарты ғасырдан астам уақыт бұрын тұрғызылған білім ордасы оқушылардың да, мұғалімдердің де өмірлеріне үлкен қауіп төндіріп тұр. Сабан мектеп ғимаратын ұстап тұрған тек тіреулер ғана, әйтпегенде мектептің төбесі баяғыдаақ ортасына түсер еді. ғимараттың қабырғалары да шіріп тұр. Осы уақытқа дейін ол мектептің қалай пайдаланылып келгені де, жаңа мектеп салу мәселесінің әлі күнге дейін шешілмегендігі де түсініксіз. «Балалар қауіпсіз жерде оқу керек, ал атааналар алаңсыз отыру қажет» деп шешкен облыс басшылығы «жаңа мектеп салу мәселесін жедел қарастырамыз» деп жергілікті тұрғындарға уәде беріп қайтты. Енді үржар ауданының әкімқаралары тездетіп жаңа мектеп салуға қажетті құжат қағаздарды дайындауға кірісті. ал жаңа оқу жылының басталуына бар болғаны бір айдан аз уақыт қалды.
Біріншіден, әншінің беделін тү сірс е, екіншіден, бұл – көрерменді сый ла ма ған дықтың белгісі. Топтоп болып ән шырқайтын қыздарымыз жартылай жа ла ңаш шығады. Олар өз өнерлерін көр се туге емес, тәнінің сұлулығын алға тарту үшін шығатындай. Етектеріне жарты метр шүберек жетпей қалғандай, иық
та жа лаңаш, арқа да жалаңаш. Оларға кие лі сахнаны қорламаса екен дегің ке леді. Өздеріне ұнаса, өз орталарында, мей ра м ханада, дискотекада ән шыр қа сын. Халықтың құрмет тұтатын киелі өнер ордасын қорламаса екен дұрысы. дизайнерлеріміз де қазақтың ұлттық киімін жалаңаштап жіберді. Етегі қыс қар ған, иығы жалаңаш, кеудесі ашықша шық ұлттық киімдер қаптап кетті. Кейде ән ші леріміз, кейде бишілеріміз киіп шық қанда, ұялғаннан жерге қарайсың. Әри не, бүркеп тастасын дегіміз жоқ. Ұлттық на қыштағы киімдерімізді қор қылмай, за манға лайықтап, онда да шектен шы ғып кетпей, әдемі үйлестіре білсе, ұт па са ұтылмасы хақ. Бұрыннан өнерден сырт тап қалмай, сахнада жүрген әншіапа ла ры мыздың кейде шалбар киіп шы ғатыны бар. жарасымсызақ. мүлде ки месін демейміз. алайда көпшіліктің құрметінен мақұрым қалмаса екен де ген дегіміз ғой. жас әншілеріміз жүрістұ рысын жөндеп, сахна мәдениетін мең геріп болғаннан кейін ғана өнерін ор таға салса!.. жастарымыз жарасымды киі не білу мәдениетін үйренсе, құптар едік. Кейде классикалық үлгідегі, кейде спорттық үлгідегі киімдермен шыға беретін әншілерге айтар сөзіміз жоқ. Әр киімнің киетін ортасы болады. Тал ғам таразысы тым төмен өнер иелері ең алдымен өзін құрметтеп үйренсе екен. Бүгінде әсем әнімен де, киген киі мі мен де көрерменін баурап алған ән ші лер жетерлік. мыңдаған көрермен сан сыз жұлдыздардың арасынан іріктеп бес әншіні ерекше атайды. Әсіресе жара сым ды киіне білетіндеріне риза. Олар – Бибігүл Төлегенова, роза Бағланова, ро за рымбаева, мақпал жүнісова, Қа ра қат Әбілдина. Өнердің биік шыңына өрлеп, тыңдармандарын талантына та бын дырып жүрген үш жұлдызымыздың тал ғам дарының биіктігіне де қуанамыз. Кейінгі толқын әншілер осы бес жұлдызымыздан үлгі алса, дұрыс болар еді.... Сән шеберлері әншінің тапсырысы бо йынша жұмыс істейді. Сахналық киімнен қай әншінің талғамы қандай деңгейде екендігі білініп тұрады. Сондықтан да қай ән ші болсын ең алдымен өзін сыйласа, та лантын бағалайтын тыңдарманын сый ласа!.. Тән сұлулығын көрсететін орын сахна емес. Сондықтан ашық пен ша шыққа құмар сұлуларымыз сахна төрінде тайраңдамай, дұрыс стилін тапса!.. Ең әуелі өзінөзі мазақ қылмаса екен дейсің... Гүлжан кӨШЕРОВА мерчендайзер деген – қандай маман? Газет-журналдардағы хабарландырулар бойынша жұмыс іздеген кезде «ком па нияға мерчендайзерлер керек» деген құлақтандыруды жиі кездестіреміз. Мер чен дайзер деген – қандай маман? Мұндай маман болу үшін жоғары білімнің болуы мін дет ті ме? Ғазиз МұРАТұлы, Алматы облысы мерчендайзер – саудада тауардың жақсы өтуін қамтамасыз етуші маман. Оның негіз гі міндеті – өзі қызмет ететін фирманың имид жин көтеру, дүкен
сөрелерінде тауардың са тып алушыларға ыңғайлы ретпен орна ла суын қа дағалау, тауардың сөрелерде тау сы лып қал ма уын бақылау. Сондайақ ол дү кен дерді жар намаға толтырып, фирманың аты нан сыйлықтар ұйым дас тырады. мер чен дай зер дің жұ мысы фирманың бәсекеге қа білет тілігін қамтамасыз етеді. Әрине, әсіресе биз неске, қаржыға қатысты жұмысты атқару үшін жоғары білімнің болғаны дұрыс. алайда көп жағдайда компания басшылары жоғары бі лім алушы студенттерді немесе 20 мен 30 ара лығындағы жастарды мерчендайзерлікке жиі қа былдайды. Ең бастысы, мерчендайзерлік қыз мет ті атқарушы тілтабысқыш, пысық, сырт қы келбеті келісті, қағілез болуы шарт. Бүгінде сахна төрінде өнерін өрлетіп жүрген әншілеріміздің киім киісіне қарның ашатыны рас. сахна дегеннің өзі араб тілінен аударғанда «киелі, қастерлі» деген мағынаны білдіреді екен. Ендеше осы киелі өнер ордасының төрін сыйламайтын талант иелерінің өресіздігіне неге ашынбассың? мұны айтып отырған себебіміз кеше мәс кеуде Ұлы абай Құнанбаевтың ту ған күніне орай үлкен мәденисазды ша ра болып өтті. ресей астанасындағы абай ес керт кіші 2006 жылы 4 сәуір күні Қа зақ стан мен ресей Президенттерінің қа ты суы мен ашылған болатын. міне, со дан бе рі дәстүрге еніп кеткен осынау и гілікті істі Қазақстанның ресейдегі Ел ші лігінің дипломаттары мен қазақ диас по ра сының өкілдері жұмыла атқарып келеді. Сал та нат ты рәсім мәскеудің Чистые пруды ау данындағы абай ескерткішіне гүл шоқ тарын қоюдан басталды. Білуімізше, біз де гідей емес, бұл жерге халық та көп жи на лыпты. аталған шараға, сондайақ м.горький атындағы Әлем әдебиеті институтының жетекші ғылыми қызметкері О.Овчаренко ханым қатысты. Белгілі ғалым өз сөзінде қазақ пен орыс әдебиетінің ғасырлар бойғы байланысы мен үндестігі тура сын да кеңінен әңгіме өрбітті. ал ақынау дар машы г.Онанян өзі орыс тіліне аударған абай дың өлеңін оқып берді. Қазақ диас по расының балалары да ана тілінде абай өлең дерін мәнерлеп оқып, әндерін орын дады. Ұйымдастырушылар алдағы уа қытта бұл шараның ауқымы бұдан да ұл ғая тү се тін діктеріне сенім білдіріп отыр.
Ежелденақ «жерана!» деп ана ны жерге, жерді анаға балаған ба ба ла ры мыздың осы бір аталы сөзінің өзін де үл кен мағына жатқандығы анық. Бол мы сы ның нәзік жанды екендігіне қарамастан, жа ра тушы күш әйел атаулыға үлкен қасиет да рытқан. «Бір қолымен бесікті, екінші қо лымен әлемді тербетуге...» қабілетті ару лар дың талайы алмағайып замандарда ер лермен иықтаса жүріп, еліне қорған да бола білген. алайда «олардың осы да ралығы мен даналығын әспеттейтіндей ерек ше туынды мүсін өнері саласында әзірге бой көрсете қоймағандығын аң да ған шығармашылық топ, отандық мо ну мент өнеріндегі осы олқылықтың ор нын толтыруға бекінді. Олар сондайақ апатты жағдайдағы қалалық көлік ав то тұ рағы мен күлқоқыспен әбден лас тан ған Қошқар ата өзені жағалауын қам титын «Ордабасы» алаңын қайта жа рақтандыру жобасын да ұсынып отыр. Осыдан 20 жыл бұрын «Куйбышев» аты нан құтылып, қазіргі атауын иеленген бұл алаң Тәуелсіздік үшін жанқиярлықпен кү рес кен атабабаларымыздың ерен ерлігі мен халқымыздың бірлігін сипаттайтын ең қасиетті әрі ең көрікті жердің бірі бо луы тиістұғын. алаңның мүсіндікмо ну ментальдік композициясының негізіне тап осы идея ұсынылуда. жергілікті мүсіншілер мен сәулетшілердің жобасына жүгінсек, алаң да, оның төңірегі де болашақта ай тар лықтай өзгерістерге ұшырайтын болады. Ең бастысы, алаңнан әдемі субұрқақтар орын теуіп, тарих мұражайы, сонымен қа тар «жерана» монументі ашылады. Шығармашылық топтың «жерана» ұғы мы на ерекше назар аудартқысы бар. Олар дың пікірінше, адамзат баласын асы райтын да, өсіретін де, тәрбиелейтін де, ме йіршапағатымен нәрлендіріп, өмір лік күш беретін де – жерана. Түптіңтү бін де тұрақ тай тын мәңгілік мекеніміз де сол. Яғни жерана – сұлулықтың, нә зік тік пен жы лы лық тың, қайырым мен ме йі рім нің бір денбір сим вол ы, махаббат пен та за лық тың қайнар көзі... «жерана» монументі «Ордабасы» ала ңынан қазан айында бой көтереді деп кү ті луде. сәруар сАҒыМ РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет №136 (136) 12.08.2009 жыл, сәрсенбі www.alashainasy.kz 6 дАТ! АлАш АзАмАты АлАш-АқпАрАТ ОқиғА
– Хенрык деп атаңыз! – Кешіріңіз, Хенрык мырза, сонымен қазақ тілін қайда жү ріп үйрендіңіз? Сондай жатық сөй лей тініңізге таңғалып отырмын. – рақмет! Мен қазақ тілін кітап-жур- нал дардан оқып үйрендім.
– Жоқ! Үйрену мен үшін түк те қиын болған жоқ.
– Солай! Өйткені мен – түрік та ну шы- мын. қа зақ тілін үйренбестен бұрын түрік тілін білетінмін. Осы бір әуезді де құдіретті тілді үйренерден бұрын менде негіз болды. қазақ тіліндегі кітап-журналдарды оқи отырып, тез арада меңгеріп кеттім. Түрік тілдерінің бірін білсеңіз, басқа түркі тектес халықтардың тілін үйреніп алу оңай. Жалпы, бұл сұрақ маған жиі қойылады. қай да барсам да, кезіккен адамдар «қа- зақ шаны қалай үйрендің» деген сұрақ қо- йып жатады. Бұл, меніңше, өз тілін үй рен- гісі келмейтін немесе үйренуге өте қиын деп сылтау айтатын адамдардың сауалы секілді көрініп тұрады. Мен өзім зерттеуші болған соң қазақ ті лін көп жылдан бері зерттеп жүрмін. қазақ тілінің ұшан-теңіз байлығы бар. Ол – шешен жыраулардың тілі. Байтақ да- ла дай ұшы-қиырсыз. Алайда күнделікті тұр мыстағы жағдайы, турасын айтқанда, сорлы деңгейде деуге болады. Жүргізген зерт теулеріме қарағанда, қазақстанда ха лық тың тең жартысы өз ана тілінде сөйлесе ал майды екен. Көбі білсе де, сөйлегісі кел мей ді. Жергілікті қазақтардың көбінің тіл бі лу деңгейі өте төмен екен. Белсенді сөздік қо рының өзі 150-160 сөзден аспайтыны бай қалды. Олар ең негізгі үстеуліктерді, зат есім дерді, тіптен қарапайым сын есімдерді де дұрыс қолдана білмейді. Оның орнына мы салы, үстеуліктерден – «постоянно», «сов сем», «боль ше», «просто», сын есім дер ден «любой», «простой» сияқты сөз дер ді қол дана береді. Етістіктерден «ос та вать етті», «звонить етті» деген сөздер қол- да ны лады. Ал кейбір адамдар дәстүрлі ұғым дарды да білмейді екен. Кейбір қа- зақ тар кәдімгі қазақтың киіз үйін «юрта» деп жатады. Зерттеу кезінде солардың кө бі сол өздері қолданып жүрген «юрта» сө зінің қа зақ шасын білмейді екен. – Шетелдік зерттеуші ретінде мұ ның себептері неде деп ойлай сыз? – Бұл жерде бір нәрсенің басын ашып ай ту керек. Ең негізгі мәселе ұлттық тәр - бие де жатыр. Содан соң білім беру мә се- лесі. қа зақ стан да мек теп тер орыс және қа- зақ ті лін де, яғ ни ара лас бо лып ке ле ді. Бұл – со ның ке сі рі. Не гі зі, ара лас мек теп тер бол ма уы керек. Мен қазақтар арасында көп жүр дім. Зерттеу жұмыстарым өз тілін- де та за сөй лей тін дер дің көп ші лі гі нің тек қа на қазақ мектептері мен қазақ ба ла- бақ ша сын да тәр бие лен гендер екендігін көр се тіп берді. ресми деректерге қарағанда, қазақ- стан дағы балабақшалардың 40 пайызы ғана – қазақша, ал қалғаны – орыс ті- лін де. Мектептері де сондай мөлшерде. Тә уел сіздік алғанына 18 жыл болғанына қа ра мастан, қазақстанда тіл мәселесі әлі ше шіл ген жоқ. дами алмай келеді. қазақ тілі мемлекеттік тіл статусына ие болғалы жиыр ма жыл болса да, ауыз толтырып ай тар лықтай нәтиже көрінбейді. Сондай-ақ мемлекеттік тіл мәселесіне оқу лықтар да айтарлықтай зиян келтіріп отыр. Бұл жерде мазмұнды кітаптар бар- шы лық. Талай-талай жақсы дүниелер шы- ғып жатыр. Алайда олардың таралымы өте аз. Халыққа жетпей жатады. Сол өзі аз да намен шығарылған құнды дүниелерді са татын орындар да көп емес. Мен өзім Ас танаға келген сапарымда қазақша кі- тап тар сататын кітапханалардың аздығын бай қадым. Сосын жаңа қала – Астаналарыңыз да өте жоғары қарқынмен дамып келеді. де ген мен елордадағы зәулім ғимараттар мен көңіл көтеретін орындардың барлығы дер лік орысша, ағылшынша атаулармен ата лады екен. Бұл да тіл мәселесі мен ұлттық тәр биеге айтарлықтай тұсау салады.
– Сіз секілді шетелдік азамат тар ерек ше ықылас танытып үй ре ніп жат қан қазақ тілі өз хал қы нан не ге өгейлік көруі тиіс? Бұл ту ра лы сіз қалай ойлайсыз? – Мұның себептері көп. Мен осыған бай ла нысты арнайы зерттеу де жүргіздім. Бі рақ барлығы біржақты болып кетпесін деп шым кент қаласында арнайы
сауалнама жа садым. Сол сұрақтардың ішінде «сіздің ойы ңызша, қазақстанда мемлекеттік тіл қай сысы: қазақ тілі ме, әлде орыс тілі ме» деген сұрақ болды. Сауалнамаға қа тыс қан 22 адамның 10-ы «орыс тілі» деп жа уап берсе, жетеуі – «аралас», тек қа на бесеуі «қазақ тілі» деп жауап берді. Өзіңіз байқап отырған боларсыз, халық қашанда мемлекетке қарап бойын түзейді. Мем ле кет тік тілге қарап кәлимасын кел ті ре ді. Осы ған байланысты халықтың көбі ресми тіл дің үстемдігіне байланысты орыс тілінде сөй- лейтінін аңғартып отыр. Ал шетелде тұратын қазақтар үшін тіл мәселесі жылдан-жылға қиындап ба ра- ды. Себебі оларда қазақ тіліндегі газет- жур налдар мен көпшілік орта жоқ. қа- зақ тіл ді ин тернет сайттары өте аз. Оның үстіне қа зақша басылымдардың сайттары да бір тін деп жабылып жатыр. Оқи алмаймыз. Ой ла на тын мәселе. Бұл да шеттегі қазақ тардың тынысын тарылтып барады. – Әңгімені отаныңыз Польшаға қарай бұрсақ. Естуімізше, Познан университетінде қазақ тілі бөлімі ашылған екен. Бұл қаншалықты рас? – 2002 жылы познан қаласындағы Адам Мицкевич атындағы университет- те ма гис трлік түркология курсы ашылды. Он да не гіз гі тіл – түрік тілі. Кейін қазақ ті- лін оқы та бас тадық. Осылайша, поляктар (поляк тар, автор) әрі түрік тілін, әрі қазақ ті лін оқи бас та ды. Өт кен жы лы уни вер- си теті міз дегі шы ғыстану кафедрасында арнайы жеке қазақ тілі бөлім болып өз шаңырағын көтерді. ша ра салтанатты түрде ашылды. поль ша дағы қазақстан елшілігінен адам дар келді. Бү гінде студенттеріміз түрік тілі мен қатар, қазақ тілін үйреніп жатыр.
– Бізде түркология кафедрасы аса үл- кен емес. Жылына 25 қана студент қа- был даймыз. Басында студенттеріміз өте жо ғары ынтамен үйрене бастады. Олар «қа зақ тілін үйренеміз, аудармашы болып, қа зақ стан елшілігіне жұмысқа тұрамыз» деп қат ты қуанды. Алайда уақыт өте келе бұл ын та басылып қалды.
– Неге дейсіз ғой? Бұған қазақстандағы қазақ тілінің жағдайы әсер етті. шетелге бар ған әрбір қазақстандық делегация мем ле кет тік тілде емес, керісінше тек ресми тіл – орыс тілінде сөйлейді. Яғни қазақ тіліне де ген сұраныс жоқ. Табыс табу мәселесіне кел генде, түрік тілін үйреніп жүрген сту денттерге үлкен мүмкіндік туып жатады. поз нанда түрік-поляк тарапынан бірлескен үл кен жиналыстар өтіп жатады. Олардың бәрі де түрік тілінде өтеді. Ал қазақ тілінде ондай мүмкіндік жоқ. Келгендер бірден орысша сөйлейді. Мысалы, біздің елде үлкен бір экономикалық форум болды. Сол жолы барған студенттеріміз қатты кө ңі лі қалып қайтты. Форумға қатысқан қа зақ стандық делегация қазақша емес, орыс тілді аудармашы іздеген. Осыдан соң студенттер қазақ тіліне деген шынайы түр де сұраныстың жоқтығын білген соң, шы ны керек, үйренушілердің қатары азайып қал ды. Тек қана ғылым жолын қуған зерттеуші сту дент тер ғана үйреніп жатыр.
– Шетелдік студенттердің бұл құл шынысын ұштауға Польшада тұ рып жатқан қазақтардың, не бол маса сол елдегі елшіліктің кө ме гі болды ма? – Жоқ, болған жоқ. Керісінше, кезінде қа зақ жерінде айдауда, қуғында болған өзге ұлт азаматтары келіп, рухани жағынан көмектесіп жатады.
– қазақстан мен польшаның байла- нысы өте ертеден басталады. ресей патша- лығы кезінде қазақ даласына бір топ поль ша лық зиялы азаматтар қуғындалған бо ла тын. Олардың арасында Адолфьян Мис ке вич, Станислав Золотински сынды аза мат тар болған. қазақ даласында жү- ріп, бұлар дарқан халық туралы құнды ең бек тер жазды. Сондай зерттеулердің бі- рі ретінде Александр Затаевичтің еңбегін ай туға болады. Ол халық ауыз әдебиетін жи нау мен айналысып, «қазақтың 1000 әні» мен «500 күйі» антологиясын шы ғар- ды. қазірдің өзінде қазақ тілін, әде бие тін, этнологиясын үйренушілер өте көп. Олар- дың арасында қазақ тілі мен мә де ние тіне қатысты бірнеше магистрлік жұ мыс тар жазылды. Осы жылдың өзінде бір сту ден- ті міз қазақстандағы халық меди ци на сы ту р алы бір магистрлік жұмыс жазды. Мен өмір бойы қыпшақ тілдерімен айналысып жүрмін.
Ізденістерімнің басым бөлігі қазақ тілімен байланысты. Бүгінде 100 мың сөздік қоры бар қазақ- поляк сөз ді гін дайындап жатырмыз. қазақ тілінің грам матикасы туралы жоба құрастырмақ ойы мыз бар. жүктеу/скачать 3,07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|