Образование: исследование устойчивое развитие

323

После индивидуальной работы можно предложить обучающимся обменяться идеями в 

паре. Диалог, возникающий в процессе обсуждения, может впоследствии перерасти в умение 

вести диалог с текстом. Данная стратегия очень продуктивна при работе над рефлективными 

отчетами,  в  частности  над  отчетом  по  интеграции  учителем  одного  из  модулей  в  серию 

последовательных уроков. 



 Рефлексия собственного опыта в качестве обучающегося.

Одной из технологий описания собственного опыта является технология рефлексивного 

дневника.  Рефлексивный  дневник  –  промежуточная  работа  по  описанию  собственного 

опыта.  Структура  дневника  дает  возможность  последовательно,  осмысленно  описать,  что 

учитель делал, прокомментировать и описать результаты собственной деятельности. Затем на 

следующем  этапе  мы  перешли  к  недельным  отчетам,  так  как  недельные  отчёты  заостряют 

наиболее  сложные  моменты  для  каждого  отдельного  слушателя  и  позволяют  мне,  как 

тренеру, увидеть типовые ошибки и концептуальные затруднения всей группы. Они помогали 

оперативно отреагировать и внести изменения в преподавание.



 Использование рефлексивных вопросов в качестве обратной связи, а также составление 

самими слушателями различных рефлексивных алгоритмов 

Что в изученном сегодня для вас самое главное?

Знаю ли я, как я смогу применить знания на практике (Для чего мне это нужно?)?

Какие трудности у меня могут возникнуть в ходе практического применения знаний? 

Как я могу их избежать/минимизировать?

Какие мысли, прозвучавшие сегодня, созвучны с Вашими?

Какие новые мысли, чувства у вас появились?

Были  ли  моменты  радости,  удовлетворения  от  своих  удачных  ответов?  Были  ли 

моменты недовольства собой?

Очень важно при составлении данных вопросов учитывать то, чтобы они способствовали 

рефлексии собственного процесса обучения, а не оцениванию деятельности тренера. Очень 

важно чтобы учителя осознали, что рефлексия позволяет критично отнестись к себе и своей 

деятельности с целью улучшения.



Использование  групповой  рефлексии.  Когда  учителя  осуществляют  рефлексию 

самостоятельно,  они  могут  быть  ограничены  в  отношении  того,  что  может  быть  раскрыто, 

какая информация может быть собрана, а также в объективности информации (Дэй, 1999 год). 

Рефлексия часто осуществляется несистематически и неформально, как в одиночестве, так и 

с другими людьми, которые не наблюдали за практикой. Дэй утверждал, что для проведения 

критической рефлексии, в процессе должен участвовать несколько человек. Систематическое 

исследование  практики  с  помощью  «наставника»  или  критического  друга  в  школе  или  вне 

школы может оказаться выгодным в усилении рефлексивного процесса. Уже на первом этапе 

обучения считаю необходимым введения понятия «критический друг», для того, чтобы учителя 

осознали необходимость и эффективность групповой рефлексии.



Использование  рефлексивных  техник:  рефлексия  до  просмотра  видео,  побуждаемая 

вопросами, просмотр видео урока. Так при проведении занятий по теме «Профессиональная 

беседа»  учителям  предлагались  видеоролики  и  вопросы,  направленные  на  рефлексию 

деятельности ментора с целью их дальнейшего применения навыков ведения профессиональной 

беседы на практике. 

Рефлексию нельзя развивать только через какие-либо прямые способы или методы, ее 

нельзя просто передать или получить как какую-либо информацию. Даже если учитель знает, 

что такое рефлексия, способы ее развития, это не будет являться гарантией, что он обладает 

рефлексивными  навыками.  Рефлексию  нужно  стимулировать,  развивать  через  процесс 

обучения.

Из литературы ясно, что профессиональное обучение требует предоставления учителям 

324

5

устойчивых  возможностей  для  исследования  и  рефлексирования  над  своей  практикой,  и, 

следовательно,  разовые  сессии  являются  неэффективными.  В  различных  исследованиях 

представлены решающая роль рефлексии в изменении практики учителей и роль «проводника» 

или  «наставника»  в  поддержке  рефлексивной  деятельности  учителей.  Именно  поэтому,  я 

считаю, что тренер играет ведущую роль в развитии рефлексивной позиции педагогов. Но для 

этого он должен сам обладать очень высоким уровнем рефлексивной культуры, должен быть 

«экспертом» в этом вопросе. Проводилось много исследований в различных профессиональных 

областях,  целью  которых  было  отслеживание  процесса  превращения  преподавателей  из 

новичков  в  экспертов  [1,  34].  Братьям  Дрейфус  принадлежит  одна  из  первоначальных 

классификаций  стадий  развития  рефлексии.  Согласно  этому  ранжированию  самая  высокая 

ступень  принадлежит  экспертам.  Стадия  эксперта  характеризуется  подразумеваемой  и 

бессознательной практикой. Для тренера очень много деятельности предстоит осуществлять 

на экспертном уровне, то есть больше не опираться на правила и ориентиры, а интуитивно 

анализировать  ситуации,  основываясь  на  глубоком  понимании,  как  сказал  Шон  «думать  на 

ногах».  Будучи  тренером,  и  имея  желание  постоянно  совершенствовать  свою  практику,  мы 

должны стать «бессознательными рефлекторами». Именно данный личностный аспект явился 

для меня самым сложным, так как невозможно научить других тому, чем сам не владеешь. 

Какие же здесь у меня возникли трудности? В первую очередь – постановка вопросов. Одним 

из  инструментов  тренера  должны  быть  рефлексирующие  вопросы,  именно  от  грамотно 

поставленного вопроса зависит стимулирование рефлексивной мысли учителя. Первоначально 

уровень вопросов был довольно низким, и по реакции слушателей я понимала, что они не 

всегда вызывали интерес и обсуждение. Были и такие моменты, что на мой вопрос учителя 

отвечали  мгновенно,  не  задумываясь,  что  тоже  служило  доказательством  недостаточного 

уровня вопроса. Именно поэтому при планировании занятий мне пришлось много времени 

уделять  продумыванию  вопросов  к  различным  ситуациям,  заданиям.  Пришлось  еще  раз 

обратиться к методической литературе по постановке вопросов, а также проштудировать все, 

что связано с коучингом, так как в данном процессе также большую роль играют вопросы

Рефлексия  является  ценным  понятием,  но  им  очень  часто  злоупотребляют.  Она 

играет  важную  роль  в  трансформировании,  понимании  и  интегрировании  нового  опыта 

с  предыдущим/существующим  знанием.  Чаще  всего  рефлексия  встречается  как  основная 

часть  обучения  на  основе  опыта.  Однако  ее  часто  рассматривают  как  очень  пассивную  и 

излишне «наблюдательную» деятельность. Рефлексия – это то, что лучше всего срабатывает, 

когда обучаемый включен в процесс и активен.  На основе вышесказанного можно сделать 

следующие предложения по дальнейшему развитию рефлексивной позиции учителей в ходе 

обучения:



создавать  для  своих  курсантов  ситуации,  в  которых  им  приходится  размышлять. 

Для  этого  использовать  различные  стратегии  задавания  вопросов,  поощрения  самооценки, 

стимулирования ведения дневников, а также, используя критический анализ ситуации, поощряя 

их анализировать и критиковать идеи и практику. Действуя подобным образом, осуществляется 

процесс  обучения,  развивая  навыки,  которые  превращают  рефлексию  в  обучение.  Таким 

образом, тренер получает определенную гарантию того, что обучение не закончится в ту же 

самую минуту, как учитель получит сертификат. 



предлагать для рефлексии учителям аутентичный материал – видеозаписи уроков, их 

собственные планы уроков, коучингов, методы и приемы, применяемые для обучения учеников, 

то есть все, что имеет отношение к их ежедневной практике. Так как исследования Ловитт 

и  Кларка  предполагают,  что  опыт  профессионального  развития,  обеспечивший  учителям 

возможности  для  исследования  новых  стратегий  и  идей  в  контексте  собственной  практики 

на  уроке,  является  одним  из  самых  эффективных  опытов  по  продвижению  и  поддержке 

совершенствования учителя. 

325



Постоянная рефлексия. Каждый день, каждое занятие, каждое задание, каждое действие, 

каждый шаг. Непрерывная рефлексия должна способствовать процессу сбалансированного и 

значимого анализа вопросников с обратной связью, оцениванию модулей, получению обратной 

связи от учителей.

В дополнение к преподаванию, обучению и оцениванию по всем аспектам Программы, 

тренеру нужно размышлять по поводу целого ряда видов деятельности. Через интерактивный 

процесс,  навыки  рефлексии  «о»  действии  и  рефлексии  «для»  действия  должны  привести  к 

способности рефлексировать «в процессе» действия. Эта способность к рефлексии в процессе 

действия,  когда  примеряется  и  изменяется  свое  поведение  в  зависимости  от  рефлексии,  – 

именно то, что отличает «эксперта» от «новичка». Это Шон считает отличительной чертой 

профессионала,  а  именно  –  то,  что  профессионалы  способны  думать  на  ходу,  реагируя  на 

неординарные ситуации, и обретая новые навыки.

Список использованной литературы

1.  Heather Fry, Steve Ketteridge, Stephanie Marshall A Handbook for Teaching & Learning in 

Higher Education. Enhancing Academic Practice, Kogan Page, 1999.

2.  Биктагирова Г.Ф.Развитие педагогической рефлексии будущего педагога-психолога //

http://masu/scince/sbornik/32.htm.

3.  Бизяева  А.А.  Психология  думающего  учителя:  педагогическая  рефлексия\Псков. 

2004.

4.  Даутова  О.Б.,  Христофоров  С.В.  Самообразование  учителя  как  условие  его 

личностного  и  профессионального  развития  \\Инновации  и  образование.  Сборник 

материалов конференции. Серия “Symposium”, выпуск 29. СПб: 2003. С.309-317.

5.  Неделина  С.В.  Формирование  педагогической  рефлексии  будущего  учителя  в 

образовательном процессе.  //http://masu/scince/sbornik/32.htm.

6.  Schon, D  The Reflective Practitioner, Jossey-Bass Publishers, San Francisco, 1983

БАҒАЛАУ ҮДЕРІСІНДЕ КӘСІБИ ДИАЛОГТЫҢ ТИІМДІЛІГІ

Ильясова М. Ж.

«Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ 

Педагогикалық өлшеулер орталығы 

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ

Түйінді сөздер: бағалау, кері байланыс, кәсіби диалог.

Ключевые слова: оценивание, обратная связь, профессиональный диалог.

Keywords: assessment, Feedback, professional dialogue.

Андатпа

Мақалада  бағалау  үдерісінде  кері  байланыспен  қамтамасыз  ету  кезіндегі  кәсіби 

диалогтың тиімділігі қарастырылады. Сапалы бағалау мен тиімді кері байланыс теориялары 

және зерттеушілердің идеялары зерделеніп, педагогтердің кәсіби дамуы үшін өзіндік, өзара 

бағалауға  тарту  мен    рефлексияны  қамтитын  кәсіби  диалогтың  маңыздылығы  талданады. 

Кәсіби  диалог  кезінде  педагогтер  оқу  мен  оқыту  тәжірибелерімен  бөліседі,  сұрақтар  қою 

арқылы зерттеушілік әңгіме жүзеге асырылып, жеке тәжірибелеріне өзгеріс енгізуіне елеулі 

үлес қосады. Жеке тәжірибеде тренерлерді бағалау үдерісінде кері байланыстармен қамтамасыз 

етуде кәсіби диалогты қолдану деректері мен нәтижелері ұсынылады. Рефлексияға негізделген 

326

5

кәсіби диалог арқылы кері байланыспен қамтамасыз ету оқу мен оқытудың тиімді жағын өзіндік 

айқындауына,    кәсіби  даму  үшін  өз  бетімен  ойлануына  көмектеседі,  ұсыныстарды  игілікті 

қабылдау мен сенімділікті жүзеге асырып, жетілдіретін тұстары туралы ойлана отырып, тиімді 

тәсілдерді таңдауына және оларды терең оқып үйрену мен білім алушылар қажеттіліктеріне 

орай үйлестіре білуін арттыруға мүмкіндік жасайды.

Аннотация 

В статье рассматривается эффективность профессионального диалога при обеспечении 

обратной  связи  в  процессе  оценивания.  Приводится  теория  эффективного  оценивания  и 

обратного  связи,  анализируется  сущность  профессионального  диалога,  который  включает 

самооценивание, взаимооценивание и рефлексию для профессионального развития педагогов. 

Во  время  профессионального  диалога  педагоги  имеет  возможность  поделиться  опытом, 

реализуются  исследовательские  беседы  через  вопросы  и  вносится  существенный  вклад 

в  реализацию  изменения  в  собственную  практику.  Предоставлены  данные  и  результаты 

применения  профессионального  диалога  в  личном  опыте  при  обеспечении  обратной  связи 

в  процессе  оценивания.  Обеспечение  обратной  связи  через  профессиональный  диалог 

на  основе  рефлексии  помогает  самостоятельному  выявлению  эффективности  обучения  и 

преподавания, самостоятельному размышлению для профессионального развития, реализует 

уверенность и восприятие отзывов, дает возможность к размышлениям о совершенствовании 

сторон собственной практики, тем самым развивает навык выбора эффективных методов и 

применения, учитывая потребности обучающихся.   

Abstract

The article examines the effectiveness of professional dialogue in providing feedback in the 

process of assessment. The theory of effective assessment and feedback is presented, the essence of 

professional dialogue, which includes self-assessment, reflection and peer-assessment for professional 

development of teachers, is analyzed. During professional dialogue, teachers have the opportunity to 

share experiences, arrange research conversations realized through questions and make a significant 

contribution to the implementation of changes into their practice. Data and results of professional 

dialogue in personal experience in providing feedback in the process of assessment are provided. 

Providing feedback through professional dialogue based on reflection helps independent determination 

of  efficiency  of  teaching  and  learning,  self-reflection  for  professional  development,  implements 

confidence and perception of reviews, gives the opportunity to reflect on improving practice, thus 

developing the skills of effective methods and applications selection, taking into account the needs 

of students.

Бағалау оқу мен оқыту үдерісін бақылау, оның нәтижелерін талдау және кері байланыс 

арқылы жүзеге асырылады. Бағалау барысында оқу мен оқыту сапасын арттыру үшін үдерісті 

қалай  өзгертуге  болатыны  туралы  ақпараттар  қарастырылады.  Ақпараттар  мен  деректер 

үлкен рөл атқарады, жиналған мәліметтер нақты мәселені әр қырынан қарастырып, оқу мен 

тәжірибенің күшті жақтары және жетілдіретін саласына қатысты қорытынды жасауға алып 

келеді.  Сондай-ақ,  оқу  мен  оқытуды  жақсарту  бағалау  үдерісіндегі  жаңашыл  идеялар  мен 

тәсілдерге  сүйеніледі.  Мұнда,  бұл  мәселе  неге  маңызды,  себебі  неде,  қаншалықты  тиімді 

екенін түсінуде сыни тұрғыдан ойлану факторы айрықша орын алады.

Оқу  мен  оқытуды  жақсартуда  педагог  тәжірибесінің  кәсіби  дамуына  ықпал  ететін 

ақпараттарды  қамтитын  кері  байланыстармен  қамтамасыз  ету  маңызды.  Р.Х.Шакиров 

формативті  бағалауды  оқу  үдерісін  жетілдіру  мақсатында  мұғалім  мен  оқушы  қызметіне 

327

түзетулер енгізу және оқушы мен мұғалімнің кері байланысының шексіз ағыны деп түсіндіреді 

[1,  20-б.].  Шынымен  де,  педагогтерді  бағалау  үдерісінде  кері  байланыс  маңызды  сипатқа 

ие, кәсіби дамуға ықпал ететін ақпараттар мен түсіндірмелерді тиімді ұсыну оқу мен оқыту 

тәжірибесіне өзгерістер енгізуге алып келеді. 

 П.Блэк және Д.Уильям зерттеулерінде бағалау арқылы оқытуды жақсартуға ықпал ететін 

қарапайым  бес  факторының  бірі    тиімді  кері  байланысты  қамтамасыз  ету  болып  табылады 

[2,  60-б.].  Олай  болса,  бағалау  үдерісінің  сапалы  болуы  кері  байланыстың  тиімді  жүзеге 

асырылуымен тікелей байланысты.  Зерттеушілер кері байланыстардың басты үш сұраққа жауап 

беруі керектігін айтады. Оқып үйренуде қайда жылжып келемін? (оқу мақсаттары қандай?) 

Оқып үйренуде қалай алға жылжимын? (мақсатқа жетуге қатысты қандай өзгеріс жасалды?) 

Болашақта нені оқып үйрену қажет? (оқып үйренуде жақсы жетістіктерге жету үшін қандай 

әрекет қажет?) [3, 86-б.]. Міне, осы құрылымда тек ғана бағалаушы тарапынан ұсынылған кері 

байланыс  даму  мен  жоғары  жетістіктерге  алып  келмейді.  Сондай-ақ,  кері  бағытта  болғаны 

да пайдалы, яғни өзара кері байланыс, жеке жағдайда өзара бағалау тиімді нәтижелерге алып 

келетіні белгілі. Олай болса, кері байланыс кезінде педагогтерді өзіндік бағалауға тарту жеке 

тәжірибесінің жетістікке жеткеніне сенімділік тудыртып, жетілдіретін тұстары туралы ойлана 

отырып, оқу мен оқытудың тиімді тәсілдерін таңдауына және оларды терең оқып үйрену мен 

білім алушылар қажеттіліктеріне орай үйлестіре білуін арттыруға итермелейді. Осы мәселе, 

жеке  тәжірибеде  кәсіби  дамуға  қолдау  бағытындағы  кәсіби  диалог  аясында  тиімді  жүзеге 

асырылып, дәлелденді. 

Бағалау  саясаты  мен  қағидалары  тиімді  коммуникацияға  негізделген.  Бағалауды  оған 

қатысушылар  арасындағы  коммуникация  үдерісі  деп  қарастыруға  болады.  Сол  себепті, 

екі  жақты  дайын  болуы  керек,  атап  айтқанда  бағалаушы  ақыл  ойы  мен  жүрегі  арасындағы 

балансты қалай қолдану керектігін білуі қажет. Педагогтерді бағалау үдерісінде кәсіби дамуға 

алып келетін үш түйінді мәселе, біріншіден, даму мақсатын, яғни неге жетуі керектігін түсіну 

керек, екіншіден, даму мақсатына сәйкес оқу мен тәжірибесінің ағымдық нәтижелерін білуі 

керек, үшіншіден одан әрі дамуы үшін қандай іс-әрекеттер қабылдайтынын түсінуі маңызды. 

Кері байланыстармен қамтамасыз етуде осы мәселелерге қалай тиімді қол жеткізуге болады? 

деген сұрақ туындайды. 

Д.Никол  бағалауда  тиімді  кері  байланыстың  он  қағидасын  қарастырады.  Тиімді  кері 

байланысты жүзеге асыратын келтірілген қағидалары ішінен мыналарды атап кетуге болады, 

олар өз бетімен оқуына көмектесетін сапалы ақпараттармен қамтамасыз ету және оқу үдерісін 

рефлексиялау мен өзіндік дамуға ықпал ету [4, 3-б.]. Мұғалімдер мен оқушылар арасындағы 

диалог  барлық  оқушылардың  өз  идеяларын  білдіру  және  ойлану  мүмкіндігіне,  ұғымдарды 

зерттеу  қабілетіне  ие  болуы  үшін  терең  ойлы,  рефлексивті  және  шоғырландылыған  болуы 

тиіс [5, 144-б.]. Осы идеялардан  кері байланыспен қамтамасыз етуде диалогты жүзеге асыра 

отырып, педагогтердің өзіндік дамуына, жеке тәжірибесін рефлексиялау және өз ойын ашық 

айтуға жағдай жасалады деген тұжырым жасауға болады.

Бағалау үдерісі педагогтердің кәсіби дамуы үшін маңызды, өйткені бағалау дамытушы 

сипатқа  ие.  Педагогтың  кәсіби  даму  үдерісі  көпдеңгейлі  болып  табылады,  бұл  оның  оқып 

үйренуіне  ғана  емес,  ең  бастысы  өзіндік  тәжірибесін  жетілдіруі  мен  тұлғалық  дамуын  да 

болжайды.  Білім беру саласындағы педагог қызметінің кәсіби шеберлік деңгейі мен сапасына 

оның жеке құндылықтары мен уәжделуіне байланысты болады. Олай болса, тәжірибенің кәсіби 

дамуына қол жеткізуде коммуникативтік өзара әрекеттестікке негізделген кәсіби диалогтың 

орны  ерекше.  Кәсіби  диалог  кезінде  бағалау  үдерісіне  қатысушы  субъектілердің  екі  жақты 

жауапкершілігі,  серіктестігі  елеулі  рөл  атқарады.  Бұл  өз  кезегінде  субъектілер  арасындағы 

толғаныс негізіндегі кәсіби диалогтың оқу мен тәжірибенің дамуына алып келуіне ықпал етеді. 

Тәжірибеде  оқу  мен  оқыту  үдерісін  бақылаудан  кейінгі  жазбаша  және  ауызша  кері 

328

5

байланыстармен қамтамасыз ету үдерісі  бағалау қағидалары мен теорияларына негізделеді. 

Дегенмен, кері байланысты қамтамасыз етумен қатар, оны қабылдау туралы да ойлану өзекті 

болып табылады. Кері байланыс оқу мен оқыту үдерісін мейлінше тиімді етуге бағытталады, 

олай болса бағалау үдерісіне қатысушылардың қамтылу белсенділігі де даму үшін пайдалы. 

Айталық,  кері  байланыс  ұсынатын  бағалаушы  мейлінше  көп  сөйлеп,  тренердің  аз  сөйлеуі 

дамуға бағытталған қолдаудың тиімсіздігіне алып келеді.

 Кәсіби диалог оқуды жетілдіру және тәжірибенің дамуына жағдай жасайтындай, нақты 

бағытта  жүзеге  асырылатын  сындарлы  әңгімелесу  үдерісі.  Мұндай  үдерісте  педагогтер  өз 

идеяларымен, оқу мен оқытудағы жаңашылдықтарымен бөлісе алады, ал бұл үздіксіз  дамуға 

ықпал  етіп,  уәждейді.  Кері  байланыс  кезіндегі  кәсіби  диалог  оқу  мен  оқыту  тәжірибесінің 

күшті  жақтары  мен  одан  әрі  даму  үшін  жетілдіретін  тұстарын  кәсіби  рефлексиялауға  және 

сындарлы  талқылау  мүмкіндігін  тудырады.  Сонымен  қатар,  серіктестік  және  сенімділік 

жағдайда, ашық және игілікті талқылауға жағдай жасайды. Егер кері байланыстың тиімділігін 

оның  қабылдануымен  өлшейтін  болсақ,  онда  педагогті  өзіндік  бағалауға  тарта  отырып, 

тиімді тәжірибені ынталандырып және жетілдіретін тұстарды рефлексиялау негізінде дамуға 

бағыттайтын бірлескен кәсіби диалог бағалау үдерісінде тиімді болып табылады.

Тренерлерді бағалау тәжірибесінде кәсіби диалог негізінде құрылған кері байланыстың 

даму үшін елеулі үлес қосатынын және тиімді тәсіл ретінде қарастыруға болатынын тәжірибе 

анық дәлелдеп отыр. Тренерлерді бағалау үдерісінде кәсіби диалогты төмендегідей жағдайларда 

қолдану орын алды:

•  тренерлер тәжірибелерінің қажеттіліктері мен қиындықтарын анықтауда; 

•  кері байланыстарды нақты фокусқа қатысты жүзеге асыруда; 

•  тренерлердің өзара тәжірибелерімен алмасуында; 

•  команда арасындағы оқу мен дамуға тиімді жағдай жасауда.

Бағалау мақсаттарының бірі оқудағы қиындықтарды анықтау болып табылатыны белгілі. 

Осы  тұста  тренерлер  тәжірибесіндегі  қиындықтар  мен  даму  қажеттіліктерін  анықтау  үшін 

жүргізілетін  бағалаудың  тәсілдері  ретінде  арнайы  дайындалған,  реттелген  сауалнамалар 

және сұрақтар бойынша кәсіби әңгімелесу жеке тәжірибеде жиі қолданылды. Кәсіби диалог 

барысында осы тәжірибеде Сіз үшін не нәрсе оңай жүзеге асырылып келеді? Тәжірибеңіздегі 

соңғы  кездескен  қиындық?  Сіздің  пікіріңізше,  тәжірибеңіздің  қай  тұсын  жақсартқыңыз 

келеді? Сіздің тәжірибеңізді қолдау бойынша қандай нәтижені күтесіз? және т.с.с.сұрақтармен 

ашық  әңгімеге  тарту,  бағалау  үдерісіндегі  нақты  бақылау  фокусын  және  тренерлердің 

даму  басымдылықтарын,  мақсатын  айқындауға  мүмкіндік  береді.  Мұндай  кәсіби  диалог 

тренерлердің даму қажеттіліктерін анықтау, даму үшін оқу мен оқытудағы қиындықтар мен 

мұғалімдер оқуындағы нәтижелер туралы сенімді ақпараттар алуда тиімді болып табылады.

Тренерлердің  жеке  тәжірибесі  жайында  ойланып,  қалай  жетілдіруді  өзі  түсуіне  және 

нақты қадамдарын анықтауға итермелеу бағытындағы кәсіби диалог барысында сұрақтарды 

қою, алдымен тренердің өз тәжірибесін өзіндік бағалауына жағдай жасайды. Сонымен қатар, 

шынайы  ақпараттар  мен  деректер  жинап,  оқу  мен  оқытуды  жақсартуға  қатысты  сапалы 

пікірлер ұсынуға жағдай жасайды. Осындай бір кәсіби диалог кезіндегі құрылымды сұқбат 

сұрақтары  мысалдарын  келтіруге  болады.  Мысалы,  бүгінгі  қатысылған  сабақта  Сіздің 

пікіріңізше сәтті болған тұстары? Осы сессияда мұғалімдер күтілетін нәтижеге қаншалықты 

жетті деп ойлайсыз? Оны қайдан біле аласыз? Мұғалімдердің оқуында қандай қиындықтар мен 

кедергілерді бақыладыңыз? Екі топтағы мұғалімдер аса белсенді болмады, олардың арасында 

бағалау мен талқылауға араласпаған мұғалімдер болды. Осы жайында қандай пікір білдірер 

едіңіз? Мұғалімдердің түсіндірмелері мен кері байланыстары оқуды жетілдіруге ықпал етуі 

көңіліңізден  шықты  ма?  Осы  тәсіліңізді  қалайша  түрлендірер  едіңіз?  Сабақ  жайында  қазір 

қандай  пікірге  келіп  отырсыз?  Осылайша  әңгімені  өрбітуге  ықпал  ететін  сұрақтар  тренер 

329

мен  бағалаушы  арасындағы  коммуникацияның  тиімділігіне  алып  келеді  және  талқылау 

нәтижесінде, нақты қорытынды жасау үшін пайдалы. 

Тренерлермен  бірлескен  кәсіби  диалог  барысында  сабақта  нақты  күтілетін  нәтижеге 

барлық  мұғалімдердің  жетуіне  тиімді  ықпал  еткен,  сәтті  болған    тәжірибелерімен  бөлісуді 

сұрау және сабақтағы қиындықтарды талдау, оны шешу жайында пікірлесу даму үшін тиімді 

болады. Себебі, әрбір тренерде мұғалімдердің оқуын жетістікке алып келетін тиімді тәжірибе 

болады.  Олардың  бірі-бірімен  тәжірибе  алмасуы  кәсіби  дамуға  септігін  тигізеді.  Айталық, 

бүгінгі тәжірибедегі ең тиімді болған тәсілмен бөліссеңіз және бұл мұғалімдердің күтілетін 

нәтижесіне жетуіне қалай ықпал етті? Осы сессиялардағы Сіздің тәжірибеңіздің сәтсіз тұсы 

болды  ма?  Сіздің  пікірлеріңізше  неліктен  деп  ойлайсыз?    деген  сұрақтар  тренерлердің  бір 

күнгі  тәжірибелерімен  бөлісуіне,  оқу  мен  оқытуды  өзара  бағалауына  мүмкіндік  жасайды. 

Соның нәтижесінде, кері байланыстардың тек ғана бағалаушы тарапынан ғана емес, бағалауға 

барлық оқу мен оқытудың жетістігіне қол жеткізуші мүдделердің қатыстырылуын қамтамасыз 

етеді. Одан кейінгі кері байланыста «өткен кәсіби әңгімелесу барысындағы рефлексия Сіздің 

тәжірибеңіз үшін несімен пайдалы болды?» деген сұрақ жауабына, тренерлер өз әріптестерінен 

құнды идеялар алғанын және оларды өз тәжірибелерінде қолданғанын атаған, әрі куә болған 

сәттер жиі кездесті.   

Кәсіби дамуды жүзеге асыруда бірлескен оқу және топтық рефлексия жасау үшін кәсіби 

диалогты қолдану жағдайына тоқталайық. Бағалау тәжірибесінде дамуды жеке қолдағаннан 

гөрі, командалық қолдау нәтижелі болады. Себебі, тәжірибелерімен бөлісу арқылы, сұрақтар 

қою арқылы командадағы зерттеушілік әңгіме тренерлердің тәжірибелеріне өзгеріс енгізуіне 

елеулі үлес қосады.  Бұл бірлесіп оқу мен даму үшін маңызды. Кезекті сабақтарды бақылаудан 

кейін  тренерлермен  бірлесіп  осы  күнгі  оқу  мен  оқыту  жайында  топтық  рефлексия  жасату 

ұйғарылды.  Рефлексия  барысында  тренерлерге  мынадай  сұрақтар  қойылды:    Бүгінгі  оқу 

мен  оқыту  қай  жағынан  тиімді  болды?    Бүгінгі  сабақта  қолданған  әдістеріңіздің  ең  сәтті 

болғаны?    Жоспарланған  оқу  мен  оқытуда  неге  көңіліңіз  толмады?  Сәтсіз  болған  тұстары? 

Мұғалімдердің  оқуында  сәтсіз  болған  тұстары?  Ертеңгі  сабақты  жоспарлауда  нені  ескеру 

керек деген ойға келдіңіздер? Әрине, бұл сұрақтарды еркін түрде әңгіме арасында диалогқа 

тартуда қоюға болады, сонымен қатар, тәжірибеде кәсіби диалог кезінде сұрақтар тренерлер 

тарапынан  бағалаушыға  және  өз  әріптестеріне  қойылып,  идеялармен  алмасады.  Мұндай 

кәсіби  диалог  пікір  алмасуға,  идеялармен  бөлісуге,  әріптестердің  бір-бірінен  оқып  үйренуі 

мен тәжірибелерінің дамуын өзара қолдауға септігін тигізеді. ЭЫДҰ жүргізген инновациялық 

ортаның салыстырмалы талдауы негізінде жасалған қорытындылардың бірінде мұғалімдердің 

өз  әріптестерімен  ынтымақтастық  орната  білу,  оқу  ортасын  құру,  жүргізу  мен  басқару, 

жоспарлауға үлес қосып, өз мүмкіндіктерін жетілдіріп отыру талабы көрсетілген [6, 6-б.]. Осы 

мәселеге сәйкес бірлесіп дамуға бағытталған кәсіби диалогты қолдануды тренерлердің бір оқу 

орталығындағы  қауымдастығында,  бір-бірлеріне  тәлімгерлік  ету  аясында  дамуды  қолдауға 

шақыру формасы ретінде де қарастыру ұтымды болды.

Кәсіби  диалог  негізіндегі  кері  байланыстардың  тренерлер  үшін  қаншалықты  тиімді 

болғанын айқындау үшін аралық, өзіндік бағалау қолданылып, сауалнамалар алынды. Онда 

«кәсіби  әңгімелер  мен  талқылаулардың  Сіздің  тәжірибеңіз  үшін  маңыздылығы  қандай?  Не 

құнды, не пайдалы болды?» деген сұрақтарға «... осындай сұрақ бойынша ойланбағанымды 

түсіндім», «ойландыратын сұрақтардың идеялары ... өзіндік ізденуге кірісемін», «... жетілдіру 

керектігін түсіндім...», «ойландыратын мәселелер шешімін табуға көмектесті...», «... тәжірибеме 

нақты өзгеріс енгізу бағыты айқын болды ... рефлексиялау мен әріптестер идеялары құнды 

болды..», «... тәжірибемде қолданамын...», «... идеялар ой тастап, сабағымда пайдаландым...» 

және  осы  тәрізді  ойларын  білдірген.  Бағалауға  бекітілген  трренерлердің  кері  байланыс 

парақтарын талдау нәтижесінде, олардың 78 пайызы тәжірибесіне қатысты пікірлерін келтіріп, 

330

жүктеу/скачать 11,35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: