МЕДИЦИНА ЛЕУМЕТТІК ИНСТИТУТ РЕТІНДЕ

108 
II Блім. Медицина леуметтануы
Функция мен р лдер ты ыз байланысты, адамдар згереді, біра 
р лдер саталады. Сйкесінше, леуметтік институттар да саталады.
Rз кезегінде леуметтік институттарды, "йымдарды т"ратылы ы 
социетальды "рылым
1
деп аталады, олар бірін-бірі толытырып оты-
ратын институттар мен ауымдастытар арасында ы байланыстарды 
"йымдастыру дістерінен "ралады: мдениет жне саяси билік, олар 
о амны "лауына сер етеді, біра оны бірт"тасты ын амтамасыз 
етеді.
о амны екіншілік немесе институционалды дегейі леуметтік 
институт жйесін "райды, я ни, жазыл ан ызметтерді атал орын-
дайды. Аналогия бойынша леуметтік мдениет пен медициналы 
мдениет — "рпатан "рпаа беріліп отыратын леуметтік маызды 
"ндылытар, ол жеткізілген леуметтік білім, дене белсенділігін са-
тайтын жне "зартатын гигиеналы нормалар мен ережелер, ауруды 
алдын алу жне емдеу, денсаулы сатау жне бекіту.
Медицина мдениетіні "рпатан "рпаа берілуі арасында медици-
на леуметтік институт ретінде саталады жне дамиды. Медициналы 
нормалар, "ндылытар, дстрлер к мегімен медициналы мдениет 
адамдарды рекеттерін денсаулыты ор ау саласында тртіптейді, ба-
ыттайды жне ба дарлайды. Адам медициналы мдениетті арасында 
алыптасан ауру барысында (ауру а дейін жне аурудан кейін) ажетті 
жне мжбр рекеттер туралы к зарасты мегереді.
Медициналы мдениет:
біріншіден, адамды не нрсеге міт арту а болатынын, зін алай 
●
"стау ажеттігін, басаларды зін абылдауын жне олдауын, 
ауру туында ан жа дайда жне дрігер к мегіне жгінген кезде а-
лыптасатын жа дай туралы апарат береді;
екіншіден, леуметтік топта абылдан ан медициналы рекетке 
●
адамды ба ыттайды жне ынталандырады;
шіншіден, абылдан ан ережелерге сйкес зін- зі "стау шін 
●
шектеулерді айындайды жне адамдарды рекетін баылайды.
Медициналы мдениетті жо арыда атал ан ызметтері барлы 
денсаулы сатау "рылымында ы "йымдарды ж"мысы барысында 
жзеге асады.
рекетті т"л алы жне "жымды формалары онжылды неме-
се тіпті жзжылды т"ратылы ымен к рініс береді. Бізді аурухана 
1
леуметтік (societal) — о ам туралы жалпы айтылатын термин. Аберкромби Н. и др. 
Социологический словарь: Пер. с англ. / Н. Аберкромби, С. Хилл, Б.С. Тернер; под ред. 
С.А. Ерофеева. — М.: Экономика, 1999.

2.4. Медицина леуметтік институт ретінде 
109
орындарында емдейді, мектепте балаларды оытады, сотта кінлілігі 
длелденеді, ЖОО-да мамандарды даярлайды, ж"мыста бізге сенімді 
ріптестер бар, осыларды барлы ымен біз атынаста боламыз жне 
т.б. о амды мірді институционалды (бекітілген, кейінге алды-
рыл ан жне кнделікті) бейнесі т"л аны мір сру салтыны т"ра-
тылы ын айындайды.
леуметтік институт шегінде жеке т"л аны рекеті болжамды 
болып келеді. Rндірістік атынастарды к зарасы бойынша б"л е-
бекті б лінісі жне ызметтерді ксіби трде орындалуы. Ксіби 
міндеттерді орындау шін о ам адамдарды арнайы дайындай алады. 
Осы арылы леуметтік институт адамдар ажеттілігін амтамасыз 
етуінде барынша тиімділікке жетеді.
К пшілік институттарда т"л а а деген талаптарды т"л асыздануы 
«шы ып кеткенді ауыстыру» арылы леуметтік институттарды жаа-
руын амтамасыз етеді.
Мысалы, дрігер белгісіз себептермен ж$мысынан шы#ты. Оны орны-
на жаа дрігер алады. Біра# ол сол дрігерді орнында ж$мыс істей ала-
тынына кепілдік #айда? Оны біліктілігін болжап, ксіби дегейін жне 
басшылармен немесе ріптестермен, #ол астындаылар, нау#астармен 
д$рыс #арым-#атынас#а #алай #ол жеткізуге болады? Ай#ындалан #ыз-
метке кез келген $сынылушыа «кеткенні орнын басушыа» (оны ішінде 
дрігерлерді жне #арамаындаылармен, жетекшілермен, нау#астармен 
#арым-#атынасыны ережесі) тарихи тжірибе барысында талап#а сай 
жекешелендірілмеген талаптар жасалды. Белгілі бір позицияны $стану-
шылара деген талаптарды жекешелендірмеу леуметтік институтты 
#$лап #алудан са#тайды.
леуметтік институттар халыа мірлік ажетті мселелерді ше-
шуге к мектеседі. Мысалы, "рпа ыны жал асуы шін адамдар отбасы 
институтына келеді, ал сыраттанса, медицина институттарына жгі-
неді жне т.б. Зады тртіпті мемлекет, кімет, сот, полиция, адвокату-
ра секілді институттар амтамасыз етеді.
Кез келген леуметтік институт ызметтерді "йымдастыратын жне 
оны басаратын рі баылайтын мекеме. Медицина институттары — 
ауруханалар, емханалар, денсаулы сатау органдарына иелік етеді.
рбір леуметтік институттарды зіні керекті оры мен аржы-
сы болуы керек. Денсаулы сатау жйесіні ызметіне материалды 
орлар (мекеме, медициналы ондыр ылар), интелектуалды орлар 
(жо ары мамандандырыл ан медицина ызметкерлері), рухани орлар 
(науастар сенімі) жне т.б. ажет.

110 
II Блім. Медицина леуметтануы
леуметтік ажеттіліктерді ана аттандыру шін жасал ан леуметтік 
нормалар жйесі, ережелер, статустар жне р лдер — леуметтік мірді 
негізі бол ан о амды тртіпті кепілі. Сонымен, медицинаны инсти-
туттандыру мемлекеттік шешімдерді абылдауды болжайды (факуль-
теттер, б лімдер, ксіби мамандар даярлайтын кафедралар мен курстар 
ашылуы; журналдар, оулытар, монографияларды басылымы, т.б.).
Институттар бір уаытта леуметтік баылау "ралдарымен к рініс 
береді, здеріні нормативті мінезі арылы адамдарды бекітілген ере-
желерге жне ішкі тртіпке ба ынуын талап етеді.
р уаытта леуметтік институттар адамдар мен леуметтік "йым-
дарды байланысын амтамасыз етеді. Денсаулы сатау саласы — 
жалпылы медициналы-санитарлы жне алдын алу к мегі арылы 
адам "ы ын шынайы амтамасыз ететін о амны леуметтік "йы-
мыны бір трі. Осы саланы субъектілері — халы пен медициналы-
леуметтік жйесі болып табылады.
Науастар, дрігерлер, емханалар, стационарлар, медициналы 
институттар, мекемелер, денсаулы сатау департаменттері мен ко-
миссиясы, институттарды ылыми-зерттеу ж"мыстары, журналдар 
мен газеттер редакциясы, баспалар бірлігі, я ни, барлы медицинамен 
байланыстылар медицина институты болып табылады.
Медицина леуметтануы медициналы-леуметтік жйелердегі 
институционалды бекітілген зара арым-атынастарды оытады. Б"л 
атынастар "лтты денсаулы сатау жйесіні леуметтік-экономика-
лы амтылуымен аныталады, біра к бінесе медициналы жйе мен 
оны басару ызметіні рекеттерімен байланысты. Денсаулы сатау 
жйесіні дамуыны барысында к птеген р трлі медициналы-леу-
меттік жйелер "рылып, пайда болады. Оны біразы "лайды, ал бас-
алары жаа жйеге айналады. Заманауи дамы ан о ам детте мыты 
денсаулы сатау жйесімен танылады. Медицина ылымыны дамуын 
оны "рамы, "рылысы жне задылы атынастары амтамасыз 
етеді, о амны ажеттіліктерін ана аттандыру шін та айындал ан 
тауар ндірісі, медициналы к мек к рсету рдісі к рсетеді.
леуметтік институттарды абілетсіздігі — негізгі ызметтерін 
орындай алмаушылы ы болып табылады, мысалы, білім беру — бала-
ларды оыту, медицина — адамдарды емдеу, отбасы — некені ны айту, 
баланы трбиелеу шін, — міне осыларды барлы ы институционал-
ды да дарыса сотырады. Да дарыс институт ызметіндегі механизм-
дерді ретсіздігін айындайды жне олардан "тылуына к мектеседі, 
нтижесінде згерген шынайылылыа бейімделуге ммкіндік береді. 

2.4. Медицина леуметтік институт ретінде 
111
Институт да дарыссыз дамуы ммкін емес. 1990 жылды басында Ре-
сейдегі медицина да дарысы леуметтік институт да дарысы ретінде 
к рініс берді. Денсаулы сатау жйесі халыа ажетті м лшерде сй-
кес сапада медициналы к мек к рсете алмады. Реформа барысында 
1990 жылы Ресейде денсаулы сатау жйесі міндетті жне ерікті меди-
циналы сатандыру жйесімен толытырыла тсті.

жүктеу/скачать 1,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: