An introduction to educational research methods. Введение в образовательные исследовательские методы Білім беру-зерттеу әдістеріне кіріспе
жүктеу/скачать 32,4 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 9.1 сурет Екі айнымалы арасындағы байланыс туралы ойлану
- 9.2 сурет. Үш айнымалы арасындағы байланыс туралы ойлану
- 9.5 ҚОРАПША Эксперименталды емес тәсілдің артықшылықтары
- Басқа адамдардың мәліметтерін іздеу
- 9.6 ҚОРАПША. Эксперименталды емес тәсілдің қауіптері
- Көрсеткіштердің өсу қарқынының рейтингі
- 9.3 сурет. 1 сенім білдіру шекарасын түсіну
- 9.4 сурет. 2 сенім білдіру шекараларын түсіну
Эксперименталды емес Бұл әдіс өзіндік экспериментті жүргізуді қарастырмайды; сіз ешқандай айнымалыны бақылай алмайсыз. Сіз жай ғана орын алған жайтқа бақылау жасап, оны түсінуге тырысасыз. Бұл дегеніміз, сіз әсер көрсететін айнымалыны алып (тәуелді айнымалыны), онымен себеп-салдарлы байланысқа ие болуы мүмкін айнымалыны (айнымалыларды) (тәуелсіз айнымалыларды)табуға тырысасыз.
Бұл әдіс педагогикада жиі тараған, сонымен қатар этика эксперименталды тәсілге жол бермейтін кезде пайдалы. Мәселен, оқушылардың үлгеріміне кері әсер тигізетін жағдайға әдейі ұшырата отырып, эксперимент жүргізуге болмайды, алайда мұндай жағдайдың нәтижелеріне зерттеу жүргізу (орын алған жайт бойынша) абсолютті түрде этикаға сәйкес болады. Екі бірдей мысал осы жайтты түсіндіруге жағдай жасайды.
Қандай да бір мектепте соңғы 15 жыл ішінде бес GCSE емтиханын A–C («5 A–C») тапсыратын оқушылар пайызы төмендеп отыратынын басшылық тез арада түсініп отыр. Өз жиналысында осыны түсіндіре алатын бес айнымалыны ерекшелеп көрсетіп берді. Олар мектептегі мұғалімдер саны әр жыл сайын төмендеп отыратындықтан, «5 A–C» (біз «5 A–C» айтарлықтай деңгейде мектептегі оқушылар санына сәйкес келетінін айтуға болады) көрсеткіштерінің де төмендеп кетуін шешті. Олардың біреуі түсіндірме беруді ұсынды – мұғалімдердің аз мөлшерінің қатысуы оқыту мен оқу үшін ойлардың әртүрлілігіне әкеп соқтырады – дәл осы жерде нәтижелер де төмендейді.
Осы мəәселелерді анықтау мен оларды зерттеу үшін кейбір қосымша мəәліметтерді жинау оны жазған кезде сіздің зерттеу жұмысыңызға қомақты үлес қосады.
Егер сіз өз топтарыңызды кездейсоқ тəәсілмен таңдай алмайтын болсаңыз, айнымалыларды жəәне т.б. бақылауға ала алмайтын болсаңыз, не орын алады. Қолыңыздан келгеннің бəәрін жасауға тиіссіз. «Жалған эксперимент» сіз ала алатын ең жақсы нəәрсе болуы керек. Бұл əәдісте эксперименталды жəәне бақылау тобы да пайдаланылады, алайда əәр топтың мүшелерін кездейсоқ тəәсілмен таңдаудың орнына айнымалыларының көпшілік саны бойынша ең ұқсас келетін тиісті топтарды (өзіңізде рұқсат бар) таңдап аласыз. Бұл жағдай, егер сіз уəәждеме деңгейлерін зерттейтін болсаңыз, онда сізге, ең алдымен, аса ұқсас уəәждеме деңгейіне ие екі топ қажет жəәне басқа айнымалылардың ұқсас аралығы да өте маңызды болуы мүмкін, мəәселен, алдын-ала жүргізілген нəәтижелер мен əәлеуметтік-экономикалық факторлар. Екі топтың арасында жай ғана қарапайым айырмашылықтарды іздеудің орнына, осындай ұқсас айнымалылары бойынша бір-біріне мейлінше сəәйкес келетін эксперименталды жəәне бақылау тобынан оқушылар жұбының арасындағы эксперимент əәсерін салыстырған жөн.
Бұл əәдіс өзіндік экспериментті жүргізуді қарастырмайды; сіз ешқандай айнымалыны бақылай алмайсыз. Сіз жай ғана орын алған жайтқа бақылау жасап, оны түсінуге тырысасыз. Бұл дегеніміз, сіз əәсер көрсететін айнымалыны алып (тəәуелді айнымалыны), онымен себеп-салдарлы байланысқа ие болуы мүмкін айнымалыны (айнымалыларды) (тəәуелсіз айнымалыларды)табуға тырысасыз. Бұл əәдіс педагогикада жиі тараған, сонымен қатар этика эксперименталды тəәсілге жол бермейтін кезде пайдалы. Мəәселен, оқушылардың үлгеріміне кері əәсер тигізетін жағдайға əәдейі ұшырата отырып, эксперимент жүргізуге болмайды, алайда мұндай жағдайдың нəәтижелеріне зерттеу жүргізу (орын алған жайт бойынша) абсолютті түрде этикаға сəәйкес болады. Екі бірдей мысал осы жайтты түсіндіруге жағдай жасайды. Қандай да бір мектепте соңғы 15 жыл ішінде бес GCSE емтиханын A–C («5 A–C») тапсыратын оқушылар пайызы төмендеп отыратынын басшылық тез арада түсініп отыр. Өз жиналысында осыны түсіндіре алатын бес айнымалыны ерекшелеп көрсетіп берді. Олар мектептегі мұғалімдер саны əәр жыл сайын төмендеп отыратындықтан, «5 A–C» (біз «5 A–C» айтарлықтай деңгейде мектептегі оқушылар санына сəәйкес келетінін айтуға болады) көрсеткіштерінің де төмендеп кетуін шешті. Олардың біреуі түсіндірме беруді ұсынды – мұғалімдердің аз мөлшерінің қатысуы оқыту мен оқу үшін ойлардың əәртүрлілігіне əәкеп соқтырады – дəәл осы жерде нəәтижелер де төмендейді.
9.1 сурет Екі айнымалы арасындағы байланыс туралы ойлану
А айнымалысы Б айнымалысын өзгертеді Б айнымалысы А айнымалысын өзгертеді
А айнымалысы (қызметкерлер саны)
Б айнымалысы (5 A–C)
Taking A Quantitative Approach 474
Алайда мұғалімдердің санының өзгеруі «5 A–C» өзгеруінің себебіне айналып отыр ма? 9.1 суретке қараңыз. Шын мәнісінде, барлығы керісінше болуы мүмкін (кері байланыс). Мәселен, бір жылдағы «5 A–C» көрсеткіштері түсіп кетуі мүмкін, бұл жағдай академиялық табысқа қол жеткізгісі келетін ата-аналардың өз балаларын басқа мектептерге ауысуына мәжбүрлеп отыр. Оқушылардың санының азаюымен қатар оқушылардың саны да азайып, мұғалімдердің дәл сондай саны талап етілмей отыр.
Екі топ арасындағы айырмашылықтарды түсіндіруге тырысатын басқа мысалды қарастырып шығайық. А мектептегі аға оқытушы түрлі оқытушылар сыныптарда түрліше сабақтарды жіберіп қойып отыратындарын біледі. Ол статистикалық тестті пайдаланып отыр, оған сәйкес мұғалімі әйел болған топтарда сабақтарды жіберіп қою ер кісілер басшылығымен жұмыс істейтін топтарға қарағанда азырақ екендігін көрсетіп отыр. Оның әйел жынысты мұғалімдер жақсырақ деген қорытындысы негізді ме?
Тіптен олай емес. Бұл мектепте жіберіп қоюлар саны жасы бойынша ерекшеленеді (ересек оқушылар сабақтарды көп жіберіп қояды), тоғызыншы сыныпты негізінен әйелдер басқарса, 11 сыныпты – негізінен ер кісілер басқарады. Сондықтан бізде үшінші айнымалы бар – оқыту жылы – ол сабақтан қашу санына, сонымен қатар мұғалімнің жынысына да әсер етеді (9.2 сурет). Мұғалім мен сабақтан қашу сандарының арасында шын мәнісінде жасанды байланыс түзе отырып сенімді себеп- салдарлық байланыс түзеді.
Сондықтан өзара байланыстың болуы мұның себеп-салдарлық байланыс екендігін білдірмейтінін түсіну және мұндай байланыс кез келген бағытта орын алатынын түсіну маңызды. Шын мәнісінде кейде өзара байланыс таза сәйкес болуы мүмкін – аист сандары мен адамдардың туылу деңгейінің айырмашылықтарының арасында дәлелденген өзара байланыс бар!
Кейбір ретте сіз өз таңдауыңызды жасау есебінен, сонымен қатар өлшемдер көрсеткіштері есебінен әлеуетті айнымалылардың әсерін бақылай аласыз. Мәселен, жоғарыда мысал ретінде келтірілген аға оқытушы келесі жайтты орындай алды: • Кездейсоқ тәсілмен әртүрлі жас ерекшелікке ие топтардан ер кісілір мен әйел кісілер басшылығымен жұмыс істейтін топтардың кез келген санын таңдап алып, бір-бірімен салыстыру. • Әлеуметтік-экономикалық мәртебе бойынша мейлінше жақынырақ сәйкес келетін оқу топтарынан бірнеше жұпты және басқа да әлеуетті маңызды айнымалыларды бір ғана айырмашылықпен – мұғалімінің жынысы бойынша салыстыру. • Қандай айнымалылар сабақтан қашып кету деңгейіне әсер ететінін шешіп алу және басқа мәліметтерді жинақтаумен бірге өлшеп отыру. Кейбір ақылды статистиктер (осы кітаптың нысанына сәйкес келмейді) қосымша айнымалылардың әсерін жоя және мұғалім «жынысының» кез келген әсерін іздеп таба алады. Taking A Quantitative Approach 475
9.2 сурет. Үш айнымалы арасындағы байланыс туралы ойлану Дәл осы стратегиялармен бұрынғыша барлық әлеуетті айнымалыларды негізге алғаныңызды анықтау қиын. Сіздің мәліметтерді түсіндіру ерекшелігіңіз өз бойыңыздағы шынайылық емес қасиеттің алдында біраз кемшін тұстары бар және кейде бір ақпараттар легінің бір-біріне қайшы келетін түсініктемелерін келтіруге болады. Сіз түзген ойлардың барлық шектеулерін көрсете отырып өз зерттеу жұмысыңызды жазу кезінде осындай түсініктемелерді талқылау қажет. Осындай баламаларға көбірек түсініктеме беру үшін басқа да мәліметтер көздерін пайдаланған дұрыс. Керемет түсіндіру әлемінде эксперименталды тәсіл арқылы кейінірек тексерілген болуы тиіс, алайда кейде бұл жағдай мүмкін емес. Эксперименталды емес тәсілдің артықшылықтары мен әлеуетті қауіптері 9.5. және 9.6. қорапшаларда келтірілген. 9.5 ҚОРАПША Эксперименталды емес тәсілдің артықшылықтары 1. Эксперименталды тәсіл мүмкін болмайтын жерде бұл үздік тәсіл болып табылады. 2. Көп ақпараттар легін алғашқы зерттеу үшін және эксперименталды тәсілмен кейіннен сынақтан өткізуге болатын болжамдарды өңдеу үшін сәйкес келеді. 3. Жасанды араласуды пайдалану арқылы шектейді, мәліметтердің тек жасанды өзгерісін ғана зерттейді.
Алайда мұғалімдердің санының өзгеруі «5 A–C» өзгеруінің себебіне айналып отыр ма? 9.1 суретке қараңыз. Шын мəәнісінде, барлығы керісінше болуы мүмкін (кері байланыс). Мəәселен, бір жылдағы «5 A–C» көрсеткіштері түсіп кетуі мүмкін, бұл жағдай академиялық табысқа қол жеткізгісі келетін ата- аналардың өз балаларын басқа мектептерге ауысуына мəәжбүрлеп отыр. Оқушылардың санының азаюымен қатар оқушылардың саны да азайып, мұғалімдердің дəәл сондай саны талап етілмей отыр. Екі топ арасындағы айырмашылықтарды түсіндіруге тырысатын басқа мысалды қарастырып шығайық. А мектептегі аға оқытушы түрлі оқытушылар сыныптарда түрліше сабақтарды жіберіп қойып отыратындарын біледі. Ол статистикалық тестті пайдаланып отыр, оған сəәйкес мұғалімі əәйел болған топтарда сабақтарды жіберіп қою ер кісілер басшылығымен жұмыс істейтін топтарға қарағанда азырақ екендігін көрсетіп отыр. Оның əәйел жынысты мұғалімдер жақсырақ деген қорытындысы негізді ме? Тіптен олай емес. Бұл мектепте жіберіп қоюлар саны жасы бойынша ерекшеленеді (ересек оқушылар сабақтарды көп жіберіп қояды), тоғызыншы сыныпты негізінен əәйелдер басқарса, 11 сыныпты – негізінен ер кісілер басқарады. Сондықтан бізде үшінші айнымалы бар – оқыту жылы – ол сабақтан қашу санына, сонымен қатар мұғалімнің жынысына да əәсер етеді (9.2 сурет). Мұғалім мен сабақтан қашу сандарының арасында шын мəәнісінде жасанды байланыс түзе отырып сенімді себеп- салдарлық байланыс түзеді. Сондықтан өзара байланыстың болуы мұның себеп-салдарлық байланыс екендігін білдірмейтінін түсіну жəәне мұндай байланыс кез келген бағытта орын алатынын түсіну маңызды. Шын мəәнісінде кейде өзара байланыс таза сəәйкес болуы мүмкін – аист сандары мен адамдардың туылу деңгейінің айырмашылықтарының арасында дəәлелденген өзара байланыс бар! Кейбір ретте сіз өз таңдауыңызды жасау есебінен, сонымен қатар өлшемдер көрсеткіштері есебінен əәлеуетті айнымалылардың əәсерін бақылай аласыз. Мəәселен, жоғарыда мысал ретінде келтірілген аға оқытушы келесі жайтты орындай алды:
• Кездейсоқ тəәсілмен əәртүрлі жас ерекшелікке ие топтардан ер кісілір мен əәйел кісілер басшылығымен жұмыс істейтін топтардың кез келген санын таңдап алып, бір-бірімен салыстыру. • ƏӘлеуметтік-экономикалық мəәртебе бойынша мейлінше жақынырақ сəәйкес келетін оқу топтарынан бірнеше жұпты жəәне басқа да əәлеуетті маңызды айнымалыларды бір ғана айырмашылықпен – мұғалімінің жынысы бойынша салыстыру. • Қандай айнымалылар сабақтан қашып кету деңгейіне əәсер ететінін шешіп алу жəәне басқа мəәліметтерді жинақтаумен бірге өлшеп отыру. Кейбір ақылды статистиктер (осы кітаптың нысанына сəәйкес келмейді) қосымша айнымалылардың əәсерін жоя жəәне мұғалім «жынысының» кез келген əәсерін іздеп таба алады.
9.2 сурет. Үш айнымалы арасындағы байланыс туралы ойлану А айнымалысы мен Б айнымалысы арасында өзара байланыс бар В айнымалыны өзгерту Б айнымалының өзгеруіне мəәжбүрлейді
В айнымалыны өзгерту А айнымалының өзгеруіне мəәжбүрлейді А айнымалы (мұғалімнің жынысы) Б айнымалы (сабақтан қашу саны)
В айнымалы (оқыту жылы) Taking A Quantitative Approach 476
Басқа адамдардың мәліметтерін іздеу Ақылмен мәліметтерді іздеу жақсы ой болып табылады! Тараудың басқа бөлігінде мен сізге мектептегі үлгерім туралы оқу мен мәліметтер тарихын зерттеуге көмек беремін. Рейтингтер кестелері Рейтингтер кестелері 1992 жылы алғаш рет енгізілген кезде, емтихандар нәтижелері мектептің тиімділік көрсеткіші ретінде пайдаланылған болатын – оның негізі – жақсы нәтиже жақсы оқытуды білдіреді. Офстед (Ofsted) емтихандардың бастапқы нәтижелеріне мектептегі көрсеткіштердің бағамына негіздейді, ал мұғалімдер арттыру үшін өзі мәлімдемелерін қолдау үшін оқушылардың жетістіктерін пайдалануы тиіс. Мәселе қайда жатыр?
1. Айнымалыларды бақылау немесе шын мәнісінде кездейсоқ таңдау жасау өте қиын. 2. Бақыланатын құбылыспен әлеуетті түрде байланысты барлық айнымалыларды анықтау қиын (оның ішінде, шын мәнісінде себеп- салдарлы әсерге ие). 3. Себеп пен салдар үнемі айқын емес; егер белгілі бір мәліметтер сіздің алдыңғы ойларыңызбен келісетін болса, бір айнымалы басқасын тудырады деп болжау оңай.
Көптеген шолушылар «емтихан нәтижелерінің» мектеп тиімділігін көрсетуде жарамсыз көрсеткіш ретінде сынап отыр да, оларды мектептерді салыстыру үшін пайдалануға болмайтынын болжап отыр. Келесі сұрақтар аясында ойланып көріңіз. • Неліктен «емтихан нәтижелері» мектептің тиімділігі туралы тек шектеулі ғана пікір қалыптастырады? • Қандай басқа айнымалылар мектептің өзімен байланысты емес емтихан Taking A Quantitative Approach 477
Көрсеткіштердің өсу қарқынының рейтингі 2004 жылы білім және кәсіби оқыту министрлігі өсу қарқынының (тиімділік) көрсеткішін жариялаған болатын; оны алдыңғы жетістіктерді есепке ала отырып мектептердің академиялық көрсеткіштерінің өсуінің мейлінше негізделген көрсеткіші ретінде ұсынған. Оның мақсаты – мектептер арасында негізделген салыстыру жүргізу үшін ата-аналарға көмек көрсету болатын. Бастауыш мектептер үшін мәліметтер 100 санына қатысты жарияланып отыр. нәтижелеріне әсер етуі мүмкін? • Неліктен жаратылыстану ғылымдарының мұғалімдерін олардың сыныптарының емтихан нәтижелері бойынша сыйақы беру орынсыз екендігін дәлелдейтін себептерді ұсыныңыз. Емтихан нәтижесіне әсер етуі мүмкін көптеген жайттардың бар екендігін түсінген боларсыз деп ойлаймын. Зерттеу жұмысы көрсетіп отырғандай, GCSE емтихандар нәтижелерінің 76% өзгерісі оқушылардың бұрынғы жетістіктерімен анықталады (ол өздігінен алдыңғы біліммен және әлеуметтік-экономикалық ерекшеліктермен байланысты). Бұл жайтқа сәйкес, орта мектептің GCSE көрсеткішіне әсерінің шектеулі екендігін білдіреді және мектептер үшін ең үздік тәсіл рейтингтер кестесінде өз жағдайын жетілдіру екендігін білдіреді, яғни бұл оқушыларды олардың алдыңғы үлгерім көрсеткіштері бойынша таңдау дегенді білдіреді! 9.2 тапсырма Неліктен бұл жағдайдың мектеп тиімділігінің мейлінше әділ көрсеткіші болуы тиіс екендігін және, сіздің пікіріңізше, оған бұрынғыша жетіспейтін жайттарды түсіндіріп беріңіз. Әрбір жағдайда жетістіктер көрсеткіші ретінде SAT нәтижелерінің көмегімен 2 және 3 негізгі кезеңдер арасындағы көрсеткіштердің өсуін олардың қалай анықталғанын қарастырып алайық, алайда бірдей деңгейдегі оқушыларды бұрынғы жетістігімен салыстырып алған жөн. Төменде жеңілдетілген түсіндірме келтіріліп отыр:
• 2 негізгі кезеңде мейлінше ұқсас үлгерім көрсеткішін беріп отырған еліміздегі барлық оқушылар (мәсел., деңгейдің жартысының шегінде) сандық нәтижелері Taking A Quantitative Approach 478
бойынша 3 кезеңде реттеліп отыр. • Әрбір оқушылар тобы үшін орташа нәтиже табылып отыр және әрбір оқушы осы нәтижеге сәйкес бал алады. Егер кімде-кім жақсырақ нәтиже көрсеткен болса, ол жақсы бал алады. Егер нашар нәтиже көрсетсе, нашар бал алады. • Сондықтан төменгі кіріс талаптарына ие мектептер үшін, егер олардың 3 негізгі кезең бойынша көрсеткіштері алдыңғы үлгерім бойынша оқушыларды таңдайтын басқа мектеппен салыстырғанда төменірек болса, онда өз тиімділігін арттырған дұрыс болады. Жалпы көрсеткіштерді бағалау үшін, мектеп үшін барлық оқушылардың орташа нәтижесін есептеп алып, бұл нәтижені 100-ге қосқан дұрыс. Осылайша, 100 балы көрсеткіштердің «орташа» өсуін бейнелесе, 98 бал «ортадан төмен» өсуді білдіреді, ал 102 балы – «ортадан жоғары» балдың өсуін білдіреді.
Статистик мамандар әрбір мектеп үшін орташа көрсеткіштен жоғары және төмен көреткіштердің сенім білдіруші шекараларын есептеу арқылы осы мәндерді есептеп шығарады. Бұл жағдай БАҚ-да жиі көрсетілмейді, алайда онсыз сіз рейтингтер кестесін дұрыс түсіндіре алмас едіңіз. • Сіз екі мектептің, егер сенім білдіруші аралықтары (жоғарғы және төменгі шекаралар арасындағы) қиылыспайтын болса, екі мектеп айтарлықтай түрлі өсу көрсеткішіне ие деп айтар едіңіз. • Сіз сонымен бірге мектептің, егер мектептің орташа көрсеткіші орта ұлттық деңгейден жоғары болса, және егер мектептің сенім білдіру аралығы орташа ұлттық көрсеткішті қамтымайтын болса, бұл мектептің жалпыұлттық орташа көрсеткішінен жоғары орынды алады деп айта аласыз.
9.3 суретке қараңыз. Әрбір мектеп үшін ол орташа мән мен сенім білдіруші аралыққа ие. Осы екі ойдың қайсысын 95% сенімділікпен айтуға болады? • A мектебі В мектебіне қарағанда айтарлықтай жақсы. • D мектебі В мектебіне қарағанда нашар. • C мектебі жалпыұлттық орташа көрсеткіштен айтарлықтай жақсы. • А мектебі мен С мектебінің арасында айтарлықтай айырмашылық бар.
Taking A Quantitative Approach 479
9.3 сурет. 1 сенім білдіру шекарасын түсіну Алайда барлығы одан да күрделеніп отыр. Сенім білдіру шекараларын есептеу тәсілі мыналарды білдіреді: • егер сіз аз мөлшердегі оқушылары бар кішкене сынып үшін орташа көрсеткіш пен сенім білдіру аралығын есептейтін болсаңыз, онда шекаралар бір-бірінен алшақта салыстырмалы түрде тұратын болса • егер сіз көп мөлшердегі оқушылары бар кішкене сынып үшін орташа көрсеткіш пен сенім білдіру аралығын есептейтін болсаңыз, онда шекаралар бір-біріне салыстырмалы түрде жақын орналасатын болса Бұл айырмашылықтар түрлі көлемдегі мектептің негізді түрде салыстыруды қиындатады және оқушыларының саны азырақ белгілі бір пәндер мен сыныптарды салыстыруды одан сайын қиындатады. 9.4 сурет. 2 сенім білдіру шекараларын түсіну Жалпы көрсеткіштерді бағалау үшін, мектеп үшін барлық оқушылардың орташа нəәтижесін есептеп алып, бұл нəәтижені 100-ге қосқан дұрыс. Осылайша, 100 балы көрсеткіштердің «орташа» өсуін бейнелесе, 98 бал «ортадан төмен» өсуді білдіреді, ал 102 балы – «ортадан жоғары» балдың өсуін білдіреді. Статистик мамандар əәрбір мектеп үшін орташа көрсеткіштен жоғары жəәне төмен көреткіштердің сенім білдіруші шекараларын есептеу арқылы осы мəәндерді есептеп шығарады. Бұл жағдай БАҚ-да жиі көрсетілмейді, алайда онсыз сіз рейтингтер кестесін дұрыс түсіндіре алмас едіңіз. • Сіз екі мектептің, егер сенім білдіруші аралықтары (жоғарғы жəәне төменгі шекаралар арасындағы) қиылыспайтын болса, екі мектеп айтарлықтай түрлі өсу көрсеткішіне ие деп айтар едіңіз. • Сіз сонымен бірге мектептің, егер мектептің орташа көрсеткіші орта ұлттық деңгейден жоғары болса, жəәне егер мектептің сенім білдіру аралығы орташа ұлттық көрсеткішті қамтымайтын болса, бұл мектептің жалпыұлттық орташа көрсеткішінен жоғары орынды алады деп айта аласыз.
9.3 тапсырма
9.3 суретке қараңыз. ƏӘрбір мектеп үшін ол орташа мəән мен сенім білдіруші аралыққа ие. Осы екі ойдың қайсысын 95% сенімділікпен айтуға болады?
• A мектебі В мектебіне қарағанда айтарлықтай жақсы. • D мектебі В мектебіне қарағанда нашар. • C мектебі жалпыұлттық орташа көрсеткіштен айтарлықтай жақсы. • А мектебі мен С мектебінің арасында айтарлықтай айырмашылық бар.
9.3 сурет. 1 сенім білдіру шекарасын түсіну
Орташа көрсеткіш Жалпыұлттық орташа көрсеткіш Сенім білдіру шекаралары
Алайда барлығы одан да күрделеніп отыр. Сенім білдіру шекараларын есептеу тəәсілі мыналарды білдіреді:
• егер сіз аз мөлшердегі оқушылары бар кішкене сынып үшін орташа көрсеткіш пен сенім білдіру аралығын есептейтін болсаңыз, онда шекаралар бір-бірінен алшақта салыстырмалы түрде тұратын болса
• егер сіз көп мөлшердегі оқушылары бар кішкене сынып үшін орташа көрсеткіш пен сенім білдіру аралығын есептейтін болсаңыз, онда шекаралар бір-біріне салыстырмалы түрде жақын орналасатын болса
оқушыларының саны азырақ белгілі бір пəәндер мен сыныптарды салыстыруды одан сайын қиындатады.
9.4 сурет. 2 сенім білдіру шекараларын түсіну
9.5 тапсырма
9.4 суретке қараңыз. Онда үш мектеп үшін орташа көрсеткіштер мен сенім білдіру шекаралары ұсынылады. А мектебінде 2000 оқушы, ал В мектепте – 500 оқушы, ал С мектепте – 2000 оқушы бар. Келесі ойлардың қайсысын 95% сенімділікпен бекітуге болады?
• A мектебі жалпы ұлттық орташа көрсеткіштен айтарлықтай төмен. • В мектебі жалпы ұлттық орташа көрсеткіштен айтарлықтай жоғары. • C мектебі жалпы ұлттық орташа көрсеткіштен айтарлықтай жоғары. • А мектебі мен В мектебінің арасында айтарлықтай айырмашылық жоқ. • В мектебі мен С мектебінің арасында айтарлықтай айырмашылық жоқ. • А мектебі мен С мектебінің арасында айтарлықтай айырмашылық жоқ.
жүктеу/скачать 32,4 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|