1996 жылдан бастап шығады Основан в 1996 году

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
33
 ~ 
 
 УДК 303.064   
Б.О. Маштенов, С.С. Ильясова 
Атырауский государственный университет имени Х. Досмухамедова 
 
УПРАВЛЕНИЕ СКОРОСТЬЮ ДВИГАТЕЛЯ С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ 
БИПОЛЯРНОГО ТРАНЗИСТОРА С ИЗОЛИРОВАННЫМ ЗАТВОРОМ 
(Моделирование с использованием стенда-тренажера KL-500) 
     
      
Биполярные  транзисторы с изолированным затвором (БТИЗ) играют важную 
роль  в  силовой  электронике  и  широко  используются  в  источниках  бесперебойного 
питания, 
в 
управлении 
переменной 
скоростью 
двигателей 
в 
системах 
кондиционирования  воздуха,  управлении  манипуляторами  в  промышленных 
системах автоматизации. 
Различие  между  БТИЗ,  МОП-транзисторами  и  биполярными  плоскостными 
транзисторами  (БПТ)  в  том,  что  касается  рабочего  тока,  напряжения  и  частоты, 
сводятся  к  следующему.  БПТ  пропускают  самые  большие  токи  и  имеют  самую 
низкую  частоту  переключения.  МОП-транзисторы  оперируют  самыми  малыми 
уровнями  тока  и  напряжения,  но  обеспечивают  самую  высокую  частоту 
переключения.  Возможности  БТИЗ  по  пропусканию  тока  близки  к  возможностям 
БПТ,  но  при  самом  высоком  уровне  рабочего  напряжения  и  при  частоте 
переключения  ниже,  чем  у  МОП-транзисторов.  Впрочем,  частота  переключения 
БТИЗ  достаточна высока,  чтобы  его  можно  было  использовать  в  каскаде  усиления 
мощности  аудиоусилителя.  Высокое  рабочее  напряжение,  пропускание  больших 
токов  и  малое  напряжение  насыщения  делают  БТИЗ  превосходным  устройством, 
хорошо  приспособленным  для  применения  в  усилителях  мощности  повышенной 
надежности.  БТИЗ  сочетает  свойства  МОП-транзисторов  и  биполярных  приборов. 
Это  помогает  преодолеть  некоторые  ограничения,  позволяя  переключать  большие 
потенциалы  напряжения  и  управлять  большими  токами  с  помощью  относительно 
простой  управляющей  схемы  с  применением  затвора.  На  рисунке  1  показана 
типичная  структура  биполярного  транзистора  с  изолированным  затвором.  Она 
очень  близка    структуре  МОП-транзисторов  с  вертикальной  диффузией  и 
обеспечивает  двойную  диффузию  в  области  проводимости  р-типа  и  области 
проводимости n-типа. При подаче корректного напряжения на контакт затвора, как 
в  МОП-транзисторе,  под  затвором  образуется  инверсный  слой.  Самым 
существенным  отличием  является  использование  р
+
    подложки  для  стока.  Это 
превращает  транзистор  в  биполярный  прибор,  поскольку область проводимости  р-
типа инжектирует дырки в область проводимости n-типа. 
       
К  сожалению,  в  типичной  структуре  БТИЗ  присутствует  паразитный 
тиристор.  Когда  он  начинает  пропускать  ток,  срабатывает  эффект  статического 
защелкивания 
– 
релейного 
режима 
с 
фиксацией 
состояния. 
Чтобы 
проанализировать 
срабатывание 
механизма 
статического 
защелкивания, 
рассмотрим структуру БТИЗ на рисунке 1 и эквивалентную схему на рисунке 2. 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
34
 ~ 
 
 
 
Рисунок 1 – Типичная n-канальная структура БТИЗ 
 
 
Рисунок 2 – Эквивалентная схема БТИЗ 
 
Паразитный  n-p-n-транзистор  Q3  образован  МОП-истоком  с  проводимостью  
n
+
-  типа,  областью  подложки  с  проводимостью    p-  типа  и  области  дрейфа  с 
проводимостью  n
- 
-типа.
 
  Показано  также  поперечное  сопротивление  в  области  с 
проводимостью p-типа. Если ток, проходящий через резистор R1 достаточно высок,  
возникает  падение  напряжения,  вызывая  состояние  прямого  перехода  с  n
+ 
,  и 
отпирая тем самым паразитный транзистор, который составляет  часть паразитного 
тиристора.  После  этого  происходит  мощная  инжекция  электронов  из  области  n
+ 
в 
область  p,  и  полностью  утрачивается  контроль  над  затвором.  Это  явление 
называется статическим защелкиванием, которое ведет к выходу из строя прибора. 
Согласно  результатом  экспериментов,  чем  шире  область  поликристаллического 
затвора,  тем  меньше  будет  ток  статического  защелкивания.  Схема  управления 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
35
 ~ 
 
скоростью  электродвигателя  на  базе  БТИЗ.  На  рисунке  3  представлена  схема 
управления скоростью электродвигателя. 
 
 
 
Рисунок 3 – Схема управления скоростью электродвигателя на базе БТИЗ 
 
     
Входной  переменный  ток  с  напряжением  36  В  выпрямляется  двухполу-
периодным  мостовым  выпрямителем  BR1  и  сглаживается  конденсатором      C1    в 
результате  напряжение  постоянного  тока.  примерно,  в  50  В  полается  на 
универсальный  двигатель  и  БТИЗ.  Дополнительный  источник  постоянного  тока 
обеспечивает 12-вольтовым рабочим напряжением операционный усилитель U1. 
Комбинация  операционного  усилителя  с  БТИЗ  работает  как  контроллер  обратной 
связи,  который  можно  настраивать  для  обеспечения  определенной  скорости 
двигателя.  Опорное  напряжение  задается  опорным  диодом    ZD1  и  диодом  D1, 
соединенными  последовательно  (конфигурация  с  компенсацией  температурных 
воздействий),  и  регулируется  потенциометром  управления  скоростью    VR1. 
Напряжение  цепи  обратной  связи,  напрямую  зависящее  от  скорости  двигателя, 
образуется за счет падения напряжения на резисторе R2. 
Разница или отклонение, между напряжением обратной связи (пропорциональными 
скорости  двигателя)    и  опорным  напряжением  используется  для  определения 
необходимости увеличения или уменьшения скорости, чтобы в наибольшей степени 
приблизить ее у заданному значению. 
 
В работе применяются следующие оборудования: 
1. Блок питания KL-51001-1шт. 
2. Изолирующий трансформатор KL-58002-1 шт. 
3.Экспериментальный модуль KL-53016-1 шт. 
4.Мультиметр- 2 шт. 
Для выполнения работы вводятся такие пункты (по схеме рисунка): 
1. 
Подается напряжение переменного тока 110 В к блокам питания (KL-51001, 
KL-58002) 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
36
 ~ 
 
2. 
Подается питание переменного тока 36 В  -  0 В и  12  В  постоянного тока  от 
блоков питания к модулю KL-53016  и к электродвигателю. 
3. 
Медленно поварачивая  потенциометр измеряется напряжение на выводе 1 
и падение напряжения на резисторе R2. Результаты измерения  заносятся в таблицу 
Контрольная точка 
Результат измерений 
Вывод 1 U1 
 
V
R2
 
 
Cкорость двигателя 
 
 
Список литературы 
1.Опадчий  Ю.Ф.,Глудкин  О.П.,  Гурев  А.И.  Аналоговая  и  цифровая  электроника  
Польный курс). Москва «Горячая линия -Телеком», 2000.769 С. 
2. KL-500.Руководство по проведению экспериментов (ІІ). 
3. Сайт www.kandh.com.tw. 
Түйіндеме 
Жұмыста электроникада өте маңызды роль атқаратын және әрбір салаларда 
қолданылатын биполярлық транзисторлардың ерекшеліктері көрсетілген. 
 
Summary 
At work shows bipolar transistors that are used in various fields and industries 
play a very important role in electronics. 
 
 
ӘОЖ 379.852:29 
А.Ж. Мустафина  
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті 
 
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАЛШЫҚПЕН ЕМДЕУ ШИПАЖАЙЛАРЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ  
ӘДІС - ТӘСІЛДЕРІ 
 
Аңдатпа 
Мақалада  Қазақстандағы    шипалы  балшықтардың  химиялық  құрамы,  емдік 
қасиеттері    және  оларды  қолдану  әдістері  туралы  айтылады.  Балшықтың  түрлері 
мен әр түрлі ауруларға қолданылуы туралы сөз қозғалады. 
Негізгі сөздер: 
Пелоидотерапия, гальванбалшық, пансионат, биостимулятор. 
 
Қазақстан курорттық қорларға бай өлке. Мұнда 1930-1960 жылдар арасында 
шипалы су мен емдік балшығы мол көптеген жерлер табылып, зерттеліп, қазір адам 
игілігіне  жаратылуда.  1986  жылы  Қазақстанда  мемлекеттік  мәні  бар  Бурабай, 
Алмаарасан,  Сарыағаш,  Жаңақорған  және  жергілікті  курорттар  Қапаларасан, 
Барлықарасан,  Ақжайық,  Алатау,  Оқжетпес  сияқты  курорттық  мекемелер  19  мың 
орны бар 182 санаторий-профилакторий, 4300 орны бар демалыс үйі, 717 орны бар 
3 емдеу пансионаты жұмыс істейді.  
Ал  1917  жылға  дейн  Қазақстанда  әрқайсысы  30  орындық  2  санаторий, 
климаты  таулы  жерге  тән  Шымған  станциясы  ғана  бар  еді.  Мұнда  қазір  3  курорт, 
18802 орны бар 116 санаторийлер бар. 
Бүгінгі  таңда  қай  елде  болсын  медициналық  көмек  көрсету  ісі  жаңа  сатыға 
көтеріліп, ауруханалардан емделіп шыққандардың денсаулығын одан әрі сауықтыру 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
37
 ~ 
 
орындарында  жақсарта  түсу  дәстүрге  ене  бастады.  Сонымен  қатар,  дәрі-дәрмекке 
қарағанда,  курорттық-санаторийлік  емдеу  шипалырақ  болатыны  да  айқындалуда. 
Ғалымдардың пікіріне қарағанда, халықтың әл-ауқаты жақсарып, медицина ғылымы 
дамыған  сайын  емделушілердің  үлес  салмағы  ауруханада  азайып,  курорттар  мен 
санаторийлерде  арта  түсетін  көрінеді.  Ендеше,  елімізде  курорттық-санаторийлік 
емдеу орындарын көбейту – өмір талабы. 
Кеңес 
одағы 
тұсында 
Қазақстанда 
туберкулез 
ауруын 
емдейтін 
санаторийлерді  қоспағанда,  20  шақты  ғана  республикалық  сауықтыру  орны  болған 
екен.  Бұларда  төсек  саны  10  мыңдай  ғана  еді.  Оның  да  төрт  мыңдайы  демалыс 
үйлерінің  үлесінде  болды.  Алайда,  ол  кезде  республикамыздың  сауықтыру 
орындарының  дені  130-400  төсектен  аспайтын.  Санаторий  жүйесіне  жылына  2-3 
миллион  сом  қаржы  бөлініп  (мұның  өзі  бір  ғана  Ленинград  облысы  бойынша 
осындай салаға бөлініп жүрген қаржыдан 5-6 есе аз), соның өзі де толық игерілмей 
қалып  жүрді.  Осыдан-ақ  бізде  санаторий  жүйесінің  жеткіліксіз  болғаны  анық 
ұғылады.  Нақтылы  зерттеулерге  қарағанда  Қазақстанда  сол  кезеңде  жылына  342 
мың  адам  сауықтыру  орындарында,  оның  ішінде  273,6  мың  адам  республика 
санаторийлерінде  емделуді  қажет  ететін  еді.  Ал  іс  жүзінде  бұлардың  ширегі  ғана 
қанағаттандырылған.  Десекте,  бүгінгі  таңда  Республикамызда  санаторий  жүйесін 
дамыту жөнінде жасалған жобалар жоқ деуге болады. Демек, бұл мәселе әлі талай 
уақыт  бойы  шешіле  қоймайды  екен.  Сонда  республика  территориясында  курорт-
санаторий ашуғалайықтыорындартапшыемес. 
Балшықпен емдеу, пелоидотерапия (грекше plos- саз, балшық және therapeia 
–емдеу  ),  құрамында  тұздар,  өсімдік  шірінділері,  сондай-ақ  оларды  қорек  ететін  
ұсақ  организмдері  бар  балшықты  және  балшық  тектес  (парафин,озокерит  ) 
заттарды  емге  пайдалану.  Балшықпен  емдеу  Қазақстанда  13-ғасырдан  белгілі. 
Мұндағы шипалы балшықтар  туралы алғашқы деректер 18-19 ғасырларда Ресейде 
жарияланды.  20-ғасырдың  ортасынан  Қазақстанның  шипалы  балшықтар  кешенді 
зерттеле бастады.  
Геология  ғылымдары  институты  Өлкелік  потология  ғылыми-зерттеу 
институты шипалы  балшықтардың  химиялық  құрамын,  емдік  қасиеттерін  анықтады 
және оларды қолдану әдістері ұсынылды.  
1977  жылы  бұл  мәселемен  Кардиология  ғылыми-зерттеу  институтының 
курортология  бөлімі  шұғылданды. Шипалы  балшықтардың  химиялық  құрамы, шығу 
тегі  және  пайда  болу  жолдарына  байланысты  әр  түрлі  болады.  Олар  кейбір 
физикалық  және  химиялық  қасиеттеріне  (тұтқырлығы,  су  сіңіргіштігі,  жылу 
сыйымдылығы, жылу сақтағыштығы, т.б.) қарай топтарға жіктеледі. 
Арнайы  қыздырылған  шипалы  балшықтар  өздерінің  бойында  қызуды  ұзақ 
сақтауымен  қатар,  терідегі  рецепторларға,  дәнекер  тіндерге,  ішкі  секреция 
бездеріне  әсер  етіп,  организмдегі  зат  алмасу,  регенерация  процесінің  жүруін 
реттейді, ауырсынуды басады. 
Балшықпен  емдеу,  негізінен  сүйек-буын,  жүйке,  ас  құрыту,  жыныс 
мүшелерінің ауруларына қолданылады. 
Қазақстанда 
шипалы 
балшықты 
орындар 
көп. 
Олардың 
ірілері: 
Тұздыкөл(Алматы  облысы),  Сегізқыз,  Әлжан,  Аралсор  (Батыс  Қазақстан  облысы), 
Жасыбай,  Аламерген  (Повладар  облысы),  Борсықты,  Соркөл,  Ақсуатсор,  Ащыкөл 
(Қостанай облысы), Қарасор (Қарағанды облысы), Қарабұлақкөл (Шығыс Қазақстан 
облысы), т.б. Санаторийлерде балшықпен емдеу кеңінен қолданады.  
 «Алатау»  емдік-сауықтыру  кешенінде  балшықпен  емдеу  дәстүрі  кеңінен 
пайдаланылып  келеді.  Емдік  балшық  немесе  пелоидтер  дегеніміз  табиғи  органды-

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
38
 ~ 
 
минералды  коллоидты  құрылымдар.  Оның  жылу  сыйымдылығы  жоғары  және  жылу 
сақтағыш қасиеті бар. Құрамына тұз, газдар, биостимулятор және тірі организмдер 
кіреді.  «Алатау»  емдік-сауықтыру  кешенінде  қолданылатын  емдік  балшық  жоғары 
минералды  лайлы  сульфид  балшық  тобына  жатады.  Балшық  Алматы  облысының 
Нарынқол ауданындағы Тұзкөл көлінде өндіріледі. Өзінің физикалық және химиялық 
қасиеті бойынша осы балшық емдік балшыққа тиісті барлық талапқа сәйкес келеді. 
Сөйтіп,   буын  және  омыртқа  ауруларын,  ұштық  жүйке  жүйесін,  әйелдердің  жыныс 
мүшелерін  т.б.  емдеуге  пайдаланылады.  Шипалы  лаймен  емдеу  аппликациялық 
әдіспен, 
ерітінді 
балшық 
түріндегі 
компрестер, 
балшық 
ертіндісінің 
электрофорезімен,  гальванбалшық,  жергілікті  балшық  болтушкалары,  вагиналды 
және ректалды балшық тампондары түрінде қолданылады. 
Балшықпен  емдеуді  процедураның  қажет  түрін,  ұзақтығын,  ауруға 
байланысты балшық температурасын, оның сатысын, ағзаның өзіндік ерекшеліктерін 
және қосымша ауруларын ескере отырып, емдеуші дәрігер тағайындайды. 
 Балшықпен емдеу процедурасы күнара қабылданады, қабылдау уақыты 10-
20 минут. Цельсия бойынша қолайлы температура 40-42°. Емдеу курсы 8-10, кейде 
12 
процедура. 
Емді 
тек 
6 
айдан 
кейін 
ғана 
қайталауға 
болады.  
       
Балшық  процедураларын  су  процедураларымен,  физиоемнің  жекелеген 
түрлерімен,  саунамен,  күнге  қыздырынумен,  сонымен  қоса  барлығы  бір  күнге 
тағайындалып,  қажытатын  диагностикалық   зерттеулермен  қатар  алуға  болмайды. 
Балшық  емін  қолданатын  күні  ингаляция,  оттегі  терапиясын,  массаж,  аутотренинг, 
ЕФК қабылдауға болады. Процедуралар арасындағы үзіліс 40 минуттан кем болмау 
керек.   Шипалы  балшықпен  қандай  ауруларды  емдеуге  болатыны  немесе 
болмайтыны  туралы,  сондай-ақ  балшықпен  ем  қабылдау  ережелері  жөніндегі 
толығырақ  ақпаратты  Сіз  өзіңіздің  емдейтін  дәрігеріңізден  және  балшықпен 
емдейтін 
емхананың 
қызметкерлерінен 
білуіңізге 
болады. 
        
Шипажай-курорттық 
емдеу 
практикасында 
«Алатау» 
шипажайында 
балшықпен  емдеу  кеңінен  қолданылады.  Емдік  балшық  немесе  пелоидтер  –  бұл 
жоғары  жылу  сыйымдылықты,  жылу  ұстайтын  қасиеті  және  құрамында  тұздар, 
газдар,  биостимуляторлар  мен  тірі  организмдері  бар,  табиғи  органоминералды 
коллоидты құрылымдар. 
      
«Алатау» 
шипажайында 
қолданылатын 
емдік 
балшық 
жоғары 
минералданған  майлы  сульфидті  балшық  тобына  жатады  және  Алматы  облысы 
Нарынқол  ауданындағы  Тұзкөл  көлінде  өндіріледі.  Бұл  балшық  өзінің  физикалық 
және химиялық қасиеттері бойынша емдік балшықтарға қойылатын барлық талапқа 
сай  және  тірек-қимыл  аппараты,  ұштық  жүйке  жүйесі,  ЛОР  органдары,  асқазаны, 
басқа органдары ауыратын науқастарды емдеуге пайдаланылады. 
Балшықпен  емдеу  шипажайда  аппликациялық  әдіс  түрінде,  балшық  ерітіндісімен 
компресс,  балшық  ерітіндісі  электр  фарезі,  гальвано-балшық,  жергілікті  балшық 
қоймалжыңы, 
қынаптық 
және 
ректальдық 
балшық 
тампондары 
түрінде 
қолданылады. 
      
 Шипажайда  фитобар  жұмыс  істейді,  онда  емдік  шөптерден  әзірленген 
тұнбалар,  қайнатындылар  мен  шайларды  ішіп  көруге  болады.  Фармацевттер 
экологиялық  жағынан  таза  табиғи  өсімдіктерден,  барлық   технологиялық  және 
санитарлық-гигиеналық  ережелері  мен  талаптарын  сақтай  отырып,  сулы 
сорындылар әзірлейді (жайландырғыш, жүрек-қан тамырларына, бүйрек ауруларына 
арналған, өт айдайтын шайлар, жеке рецептілер бойынша қайнатындылар). 
     
Емдік  процедураларды  емдік  физкультурамен 
– 
таңғы  гигеналық 
гимнастикамен, бассейнде жүзумен, терренкурдің арнайы бағдарлы мөлшерлі жаяу 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
39
 ~ 
 
серуенімен,  спорттық  және  қимыл-қозғалысты  ойындар  және  жаттығулармен, 
экскурсиялармен ұштастыру тиімді сауықтырады. 
     
Салауатты  өмір  салтын  ұстанушыларға  шипажайда  командаға  бөлініп, 
спорттың  қимыл-қозғалысты  түрлері  –  волейбол,  теннис  ойнауға  тамаша 
мүмкіндіктер жасалған. Кейбіреулер шашка, шахмат, бильярд турнирлерін, шейпинг 
элементтері енгізілген ырғақты гимнастиканы ұнатады.  
    
 Шипалы  орындарды  игеру  қаншама  дәрігердің  қолы  мен  ауруханалардағы 
төсектерді босатып, мүлде сауығып кеткен адамдарды көбейтіп халық денсаулығын 
жақсартар  еді.  Сондай-ақ  мұндай  жерлерді  1000-2000  төсектік  ірі  кешенге 
айналдырса,  шет  жұрттардан  келіп  емделушілер  арқылы  да  жыл  сайын 
миллиондаған доллар пайда түсетінін болжауға болады. 
     
Қазақстандағы  емдік  туризмді  дамыту  арқылы  халқымыздың  дене  күшін 
қалпына  келтіре  отырып,  ішкі  туризмді  дамытамыз.  Ішкі  туризмнен  ел 
экономикасына пайда келтіріп, халықты жұмыспен қамтимыз. 
 
Әдебиеттер тізімі 
1. Пирожник И.И. Международный туризм в мировом хозяйстве.- Минск, 1996. 
2. Теоретические основы рекреационной географии /Под ред. В.С.Преображенского. 
-М.:Наука,1975.-224 с. 
3. Ердавлетов С.Р. География туризма: история, теория, методы, практика. Алматы: 
атамура, 2000.-336 с. 
4.  Дуйсен    Г.М.    Основы    формирования    и  развития    индустрии    туризма    в 
Казахстане. Алматы, 2002. С. 94. 
5.  Алексадрова  А.Ю.  Международный  туризм:  учебное  пособие  для  вузов.  М.: 
Аспект пресс, 2001.- 464 С. 
Резюме  
В  данной  статье  рассматривается  химический  состав  санаторных  грязей,  их 
лечебное свойство и методы их использования. 
Summary 
This article discusses the chemical composition of sanatorium mud, their medicinal 
properties and methods of their use. 
 
 
ӘОЖ  (004.9) 
А.Ж. Мустафина  
Х. Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті 
 
ТУРИЗМДЕГІ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ТУРИСТІК 
ҚЫЗМЕТТЕГІ РӨЛІ  
 
    
Үшінші  мың  жылдықтағы  даму  бағытын  анықтайтын  20  ғасырдың  соңында 
әлемдік  туризм  индустириясында  өзгерістер  басталды.  Компьютерлік  ақпараттық 
технологиясының арқасында туристік нарық қызметтері субъектілерінің арасындағы 
қатынастар мүлдем өзгерді. 
      Аз уақыттың ішінде –ақ электронды жүйелер дамудың ұзақ жолынан өтті: сонау 
шағын  операцияларды  автоматтандырудан  бастап,  соңғы  кездерде  халықаралық 
туризмнің  дамуына  үлкен  әсерін  тигізіп  отырған  күрделі  ақпаратты  Интернет 
желілеріне  дейін  жетті.  Интернет  өзінің  даму  жолын  1960  ж.  соңында  құрылған 
АҚШ-тың  қорғаныс  кешені  АРПАНЕТ  деген  байланыс  жүйесінен  бастайды.  Уақыт 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
40
 ~ 
 
өткен сайын интернет желілері кеңейеді. Оған үкімет департаменттері мен үкіметтен 
тыс ұйымдар да (универитеттер, зерттеу лабораториялары)  қосылады. Бірақ та көп 
жылдарға  дейін  пайдалану  жүйелерінің  күрделілігіне  байланысты  онымен  негізінен 
ғалымдар  мен  мамандар  ғана  жұмыс  істеді.  Тек  жақын  арада  ғана  дүниежүзілік 
ақпарат  торларының  енгізілуінің  арқасында  (World  Wide  Web  немесеWWW), 
Интернетке барлық пайдаланушылардың мүмкіндіктері туды. 
Қазақстанның 
туристік 
индустриясының 
дамуын 
және 
кешендік 
технологияларын  қолдануын  айтсақ,  онда  қатты  күш  ретінде  Интернет  глобальді 
желісі  әсерін  тигізді.  Қазіргі  күні  барлық  туристік  фирмалар  дерлік  бұл  желіге 
қосылған.  Олар  e-mail  электронды  жүйесі  арқылы  немесе  желінің  әр 
қолданушыларына  туристік  және  басқа  да  қызметтер  туралы  толық  ақпарат  бере 
алатын өзінің жеке Web-сайты құрылғысы арқылы кіреді. 
       Интернет  ақпараттар  сақтайтын  ең  ірі  қойма  секілді,  ол  кең  қауымды 
қызықтырып,  өзіне  тартатын  аса  зор  электроды  супермаркет.  Оның  әлемді  өзіне 
бағындыру жылдамдығына таңданасың. 50  млн  адам  аудиториясын жеңіп  алу  үшін 
радио 38 жыл қажет етті, ал Интернетке- барлығы 4-ақ жыл. Пайдаланушылар саны 
ай  сайын  15  %  өсуде.  Егер  де  автомобиль  өндірісі  осындай  жылдамдықпен 
дамығанда,  технология  индустриясы  ретінде,  онда  ең  қымбат  және  сәнді 
автомобильдің  құны  2  АҚШ  доллары  болар  еді,  ол  дыбыстың  жылдамдығындай 
жылдамдықпен жүрер  еді және  оның  бір  құйған  жанармайы 600 мильге жетер  еді. 
[1]. 
            Дүниежүзілік ақпараттық торда туризм индустриясы толық көрсетілген. Ірі-
ірі компаниялар интернетті жақсы түсініп қабылдады және оның желілеріне үйренді. 
Олар өздерінің жеке сайттарын ашты. (Web-сайты). 
 Қонақ үй тізбектерінің көбісінің жеке отельдерден тұратын, бүкіл компания туралы 
ақпарат  беретін  сайттары  болады  және  керек  отельді  табудың  механизмдері 
көрсетілген.  Тұтынушы  қонақүйін  таңдау  туралы  Интернеттегі  арнайы  үлгіге 
көрсеткіштерді  енгізеді  (орналасқан  жері,  күтішулер  туралы  мәліметтер  және  т.б.), 
содан  кейін  сайтта  көрсетілген  сұрақтар  бойынша  отельдердің  тізімі  пайда  болады 
және отельдерге қысқаша сипаттамалар беріледі. Керек болған жағдайда тұтынушы 
орынға тапсырыс бере алады (телефон-факс арқылы, электорды поштамен) немесе 
брондау  процесін  сайттың  «Он-лайн»  режимінде  жүргізе  алады.  Бұл  жүйе  арқылы 
уақыт ұтып, бронь туралы жауапты 20-30 секундтен кейін алуға болады. [2]. 
       2000  жылы  Берлинде  өткен  Халықаралық  туристік  биржа  келесі  фактіні 
куәландырды:  Интернет  арқылы  туристік  қызметтердің 
сатылуының  өсуі 
турагенттердің 
жағдайына  қауіп  туғызады.  Көрседе  болған  ірі  туристік 
компаниялардың  жартысының  дүниежүзілік  ақпарат  торында  өздерінің  сайттары 
бар.  Жаңадан  құрылған  шағын  фирмалар  өздерінің  сайттары  бар.  Жаңадан 
құрылған  шағын  фирмалар өздерінің  қызметтерін Интернет  арқылы  туристік  өнімді 
сатқанды  жөн  көреді.  Сөйтіп,  олар  турагенттермен  бәсекеге  түседі,  кейде  олар  ірі 
туристік компаниялардың жолына кедергі жасайды. Дегенмен, бұл күндері туристер 
туристік  өнімдер  туралы  мәліметтерге  қанық,  бірақ  та  затты  сатып  аларда 
мамандардың  түсінігін  керек  етеді.  Дүниежүзілік  ақпарат  торы  үлкен  көлемде 
мәліметтер  бере  алады,  бірақ  отель,  мейрамхана  немесе  туристік  орталықтар 
таңдауға  кепілдеме  бере  алмайды.    Интернеттен  айырмашылығы-  турагент  өзінің 
білгенін  және  тәжірибесін  сарапшы  ретінде  туристке  бере  алады.  Сонымен,  қазірі 
турагент барлық жағынан да білгір және жетік болуы керек. [3]. 
       Қазір  туристік  нарықта  каноэмен  өзенде  жүзіп  өту  үшін  сүңгушілер  мен 
кеңесшілерге  сұраныс  туғызады,  сондай-ақ  орнитологтар  мен  зоологтарға  да 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
41
 ~ 
 
сұраныс  туып  отыр,  онысыз  әуесқойлар  құс  пен  киттерді  бақылай  алмайды. 
Келешекте  туристік  фирмаларға  өз  жұмысына  мамандарды  тартуға  тура  келеді, 
себебі жұмыстары нәтижесіз және дәлелсіз болуы мүмкін. 
      Кейбір  турагенттердің  айтуынша,  Интернет  пайда  болғалы  жәрдемдемшілердің 
ролі азайған жоқ. Қайта өсті дейді.  
       «Он-лайн»  режимінде  туристік  өнімдердің  сатылуы  өссе  де,  тапсырыс 
берушілер  туристік  сапарды  ұйымдастыру  үшін  турагентке  жолығуы  жөн  санайды. 
Дегенмен, Интернеттің күшеюіне қарай керекті ақпаратты іздестір және электордық 
әдіспен бронь жасау жеңілдетілуде. 
     Интернеттің 
дамуымен 
туристік 
 
бизнестің 
орны 
ғана 
емес, 
оған 
қатысушылардың  ролі  де  өзгеруде,  олардың  өзара  қатынастары  да,  барлық 
шаруашылықтың философиясы да қайта қаралуда, яғни оны туристік маркетинг деп 
атаймыз.  Дүниежүзілік  ақпарат  торының  арқасында  маркетингтің  бұрынғы  әдістері 
күшін жая бастады. [4]. 
           Әлемге  жайылған  компьютер  желісі  жер  шарының  барлық  нүктелерінен 
тәулік  бойы  туристік  ақпаратқа  кіруге  мүмкіндік  туғызады.  Интернетке  енгізілген 
жарнама ешнәрсеге де теңдесі жоқ әсер туғызады. Оны әлемдегі барлық клиенттер 
өзіне ыңғайлы уақытта көре алады. 
        Жарнаманы  интернеттің  сайттарына  орналастыру  қымбат  емес,  ол  баспа 
арқылы шығарудан әлдеқайда арзан тұрады. 
         Интернет класиикалық жарнама іс-әрекетіндегі көптеген кемшіліктерді жоюға 
көмегін  тигізеді.  Біріншіден,  болып  жатқан  жағдайды  маркетолог  емес,  тапсырыс 
берушінің өзі бақылайды. Сілтемелерді пайдаланып, клиент өзіне керегін өзі таңдап 
алады.  Егер  де  сайтта  көрсетілген  ақпараттар  қанағаттандырмаса, клавиатурадағы 
кнопканы басады да шыға салады. 
         Екіншіден, бұрынғыдай маркетолог емес, клиент Интернетте ақпарат алу үшін 
компанияны  өзі  іздейді.  Сайтқа  кіріп,  клиент  ұсынылып  отырған  өнімге 
қызығатынын,  егер  де  кім  оның  тілегін  қанағаттандырса,  сатып  алуға  дайын 
екендігін  көрсетеді.  Сонымен,  Интернет  белгілі  бір  компания  туралы  көбірек  білгісі 
келген кісіге компанияны тауып береді. 
     Үшіншіден,  Интернет  әрбір  клиенттің  тілегіне  сай  ыңғай  таба  біледі.  Бұнда 
ақпараттар клиенттің талабына сай оңай табылатындай орналасқан.  
      Төртіншіден,  компанияның  сайтына  кіру  және  онда  жұмыс  істеу  өзара 
белсенділікте жүргізіледі. Екі жақты ақпарат алмастыру диалогтыру диалогты түрде  
жүргізіліп,  клиенттің тілегіне  сай  келіп  отырады. Туристік  өнім  туралы  ақпарат  алу 
үшін,  сұрақтар  беру  үшін,  бағасы  туралы  келісім  жасау  үшін  турист  тікелей 
фирмалармен  байланыса  алады  және  бұлардың  барлығы  бірнеше  клавишаны 
басқанда  санаулы  уақыттың  ішінде-ақ  орындалады.  Сұрақтарын  анықтау  үшін 
немесе жаңа өнімдер туралы хабарлау үшін компания өзі тұтынушыға шыға алады. 
Клиенттерден  түскен  мәліметтерді  компьютер  есте  ұстайды,  оны  өңдейді  және 
тапсырыс берушінің тілегіне сай жауап береді. [5]. 
          Ақпараттық технологиялар, жеке алғанда Интернет, батыс елдерде белсенді 
қолданыла  келе,  бірте-бірте  отанымыздың  туристік  бизнесіне  ене  бастады.  Саяхат 
жасайтын  елдер  фирмаларының  көрсетілетін  қызметтері  туралы  ақпараттық 
анықтама  алу  үшін  Дүниежүзілік  ақпараттық  торлардың  көмегін  сұрайтын 
қазақстандықтардың саны жыл сайын өсуде. 
         Интернетке  салынған  ақпаратты  алу  үшін,  турға  бронь  жасау  үшін, 
электронды  поштамен  хабар  алмасу  үшін  оның  желісіне  қосылу  керек.  Онымен 
провайдерлер, арнайы компаниялар айналысады (Релком, Демос және т.б.). 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
42
 ~ 
 
Әр түрлі фирманың, соның ішінде туристік фирманың табысты қызметі үшін 
тұрақты  дұрыс  және  дер  кезіндегі  үздіксіз  ақпараттар  керек.  Осы  ақпараттар 
негізінде  барлық  басқару  шешімдері  қабылданады.  Қазіргі  жағдайдайларда  үлкен 
көлемде  компьютерлік  бағдарламалар  бар.  Ақпараттық  технологиялар  жоғары 
дәлдікпен және көптеген шешімдер жолында және туристік операцияларды өңдеуде 
ең  үйлесімді  мәселелерді  шешудің  жолдарын  табуға  көмектеседі.  Олар  жұмыс 
жылдамдығын  жоғарылатып  және  туристік  есептерде  қателіктер  санын  азайтуға 
көмектеседі. Жаңа технологиялар көптеген туристік және қонақ үйлік фирмалардың 
істерін  басқаруын,  сонымен  қатар  олардың  қарым  қатынасын  өзгертеді.  Нарық 
өтімдерінің ескілерін кеңейтіп және жаңаларын құруды, өзінің мүмкіндіктерін әлемге 
таратуды, тек  брондау  және  сақтау  компьютерлік жүйелері  қамтамасыз  ете  алады. 
Ақпараттық  технологиялар  ақпараттарды  жинау,  өңдеу,  іріктеу  сияқты  қиын 
мәселелерді шеше алады.  
         Келешекте  ақпаратты  алмастыратын  арнайы  электронды  технологиясыз 
туристік бизнестің өмір сүруі қиын.  
Бүгін туризм – ол бүкіләлемнің туристік корпорациялары, қонақ үй тізбектері 
және  ірі  әуекомпаниялары  қатысатын  глобальді  компьютерлендірілген  бизнес. 
Қазіргі  турпродукт  тұтынушылар  үшін  тым  икемді  және  дербес,  тартымды  және 
қолайлы бола бастауда. 
         Дербес компьютер және интернет, олардың қолайлылығы және тиімділігі жаңа 
ақпараттық технологиялардың барлық қоғам сферасына енуіне мүмкіндік туғызады. 
Бұл  технологиялар    адамзат  тарихында  қызмет  сферасында  өнімділіктің  өсуін 
қамтамасыз етеді. [6]. 
Резюме 
В  данной  статье  рассмотрено  развитие  интеграции  с  региональной  и 
мировой 
экономикой 
с 
включением 
в 
мировые 
научно-технические 
и 
инновационные  процессы,  а  также  стимулирование  создания  наукоемких  и 
высокотехнологичных экспортоориентированных производств.
 
 
Summary 
In this article development of integration is considered with a regional and world 
economy  with  plugging  in  world  scientific  and  technical  and  innovative  processes,  and 
also  stimulation  of  creation  of  naukoemkikh  and  hi-tech  eksportoorientirovannykh 
productions. 

жүктеу/скачать 3,23 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: