Зертханалық жұмыстарды орындауға арналған әдістемелік нұсқалар

Өлшеу  ең  кемі 5 рет  болуы  керек.  Өлшеу  қорытындысын  таблицаға 
жазыңдар.  Үйкеліс  коэффицентінің  орта  мінін  және  оның  өзгеріс  аралығын 
анықта. 
 
материал 
Рн 
Fү 
Морт 
Мi 
Морт-Мi Sм 
М 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
ағаш 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Мi 
М
М-Мi Sм 
М 
М
М 
 материал 

 



орта 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
темір 
 
 
 
 
Бақылау сұрақтары. 
1.Сыртқы үйкеліс күшінің пайда болу себептерін түсіндір. 
2.Тыныштық  күйдегі  денелердің  үйкеліс  күшінің  пайда  болуы  және  оның 
неге тәуелді екендігін көрсет. 
3. Үйкеліс коэффицентінің өзгеру тәуелділігі және оның өздерінің жүргізген 
тәжірибелеріңнің қорытындысымен байланысы қандай? 
4.  Егер  дене  горизонталь  бағыттағы  трибометр  бойымен  үдей  қозғалса, 
жіптің  тартылу  күші  денені  қозғалысқа  еңгізген  гирдің  салмағына  тең  бола 
ма? 
 5.Трибометрдің  жазықтық  қалпынан  ауытқу  кезінде,  ауытқу  бұрышының 
өзгеруіне байланысты үйкеліс күшінің мәні өзгере ма? 
Көлбеу  жазықтық  бойынша  келесі  шарттардағы  денелердің  қозғалысы 
қандай болады? 
 
СДЖ арналған бақылау тапсырмалары: 
 
1.
 
Қысым  күші  дегеніміз  не,  ол  сырғанау  коэфицентін  анықтауда 
қандайроль атқарады. 
2.
 
Осы тәжірибеде Ньютонның 1-заңы қандай қызмет атқарады? 
3.
 
Үйкеліс коэфиценті нені сипаттайды? 

4.
 
Беттері өте тегіс өңделген бір шыныны екінші өте тегіс өңделген шыны 
бетімен сырғанату неге қиын? 
 
5 Зертханалық жұмыс (2/1/1  сағ) 
Инерция моментін анықтау және Штейнер теоремасын тексеру . 
Жұмыстың орындалу тәртібі. 
 1. Жіптің l ұзындығы мен төменгі дискінің R  радиусы 6 рет өлшеп орта 
мәнін табу керек . Табылған шамаларды 1-таблицаға жазу керек . Жоғарғы 
дискінің r радиусын,  төменгі дискінің m  массасын және жүктің массасын m  
2-таблицаға жазу керек . 
 2. Бос дискінің 30 толық тербеліс (t) уақытын анықтап және тербеліс 
периодын Tg есептеп тәжірибені 6 рет қайталау керек.  Периодтың орташа 
мәнін тауып, таблицаға жазындар. 
 
 
I 
I R   
 
R 


 
 
 
 
 
 
mg m 
m r 
r 
mg 



 
 
 
 
 
 
 
 Jg 
STg 
Jg Jg=J
Jg 
k  
T Tg 
Tg 
Tg
T-
Tg




 
 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
k t  T T J  J0=J-Jg 
Jтеор 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
k t  T 
T 
J 
d J1=J+md  
2
J1=J-Jg
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
СДЖ арналған бақылау тапсырмалары 
 
1.
 
Инерция моментінің физикалық мәні қандай? 
2.
 
Инерция моментін техникада пайдалану. 

3.
 
Жердің инерция моменті қалай есептейді? 
 
 
 №6 Зертханалық жұмыс (2/-/- сағ)        
 “Серпімділік модулін анықтау” 
Приборлар мен материалдар: жүктер жиыны, индикатор, сызғыш, микрометр, 
стерженьдер, серпімділік модулін анықтайтын прибор. 
Жұмыстың орындалу тіртібі: 
  1.Микрометрмен стерженьнің қалындығы мен енің әрбір жерінен 10 реттен 
өлшеп,  олрдың  орташа  нәтижелерін  анықтау  керек.Сығыш  пен  призмалар 
арасындағы қашықтықты өлшеу керек. 
  2.Прибордың  призмасына  стерженьді  орналастырады.  Индикатордың 
қозғалмалы стерженьнінің үші 
пластинаның  төменгі  жазықтығымен  жанасатындай  етіп  бекітіледі. 
Индикатордың    көрсетуін жазу керек. 
  3.Бірте-бірте  стерженьге  жүктермен  салмақ  түсіре  отырып,  индикатордың 
  әрбір  кездегі  көрсетулерін  анықтаймыз  және  майысу  көрсеткішін 
есептейміз. 
i

 
                                                  
0




i
i

  4.Бірте-бірте  жүктерді  бір-бірден  ала  отырып  индикатордың  көрсетулерін 
есептейміз және майысу көрсеткішін есептейміз. 
f
F 

қатынасын  есептейміз.    
  5.Күштің  әрбір  нәтижесі  үшін     
f
Орташа 
нәтижесін  табу  керек.  Берілген  үлгі  ұшін f, серпімділік  деформациясы 
кезінде  тұрақты  болып  қалады.  Сондықтан  серпімділік  модулі  мына 
формуламен анықталады. 
3
3
4ab
fL
E

                                                     
 
  Барлық өлшенген нәтижелерді 1,2 таблицаға толтырамыз. 
  6. 

-майысу көрсеткіші мен F күші расындағы байланыс графигін саламыз. 
Егер  жұмыс  процесі  кезінде  деформация  серпімді  болған  болса 

    мeн      
арасындағы байланыс сызықты болады. 
F
  7.Серпімді ықтималдық берілген. Серпімділік модулінін табылған нәтижесі 
үшін сенімді интервалды септейміз. 
 
 
а 
а 
a b b 
b L 
L 
Sa 
Sb 
а-а  
b-b  



 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
f  
 
F/
F 

 

=f f 
f E 
E E=E

E 
Sf 
f-f  



 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Бақылау сұрақтары. 

1.Деформацияның қандай түрлері белгілі? 
2.Деформацияның  қай  түрі  серпімділік  модулін  суреттейді.  Серпімділік 
модулінің физикалық мәні қандай? 
3.Гук заңы қай деформация үшін орындалады. Гук заңын жазып көрсет. 
4.Қандай деформация серпімді деп аталады? 
5.Майысу деформациясы қандай жай деформациядан тұрады? 
6.Е- серпімділік модулінің мәні сызықтық өлшемдер а,в ,L байланысты ма? 
 
СДЖ арналған бақылау тапсырмалары 
 
1.
 
Иілу қандай деформациядан тұрады? 
2.
 
Неге теміржол рельстері I әрпі тәріздес етіп жасалады. 
3.
 
Пропорционалдық, серпімділік, аққыштық серіктік шектері. 
   
 
 
 
  
 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
№17 Зертханалық жұмыс (2/-/-  сағ) 
Қатты денелердің сызықтық ұлғаю коэффицентін анықтау  
Қажетті құралдар:
 металл түтікшелер, индикатор, түтікшелерді бекітуге 
арналған тіреуіш, қайнатқыш, термометр, сызғыш. 
 
 
ЖҰМЫСТЫ ОРЫНДАУ ТӘРТІБІ 
 
1.
 
Тіреуішке бір түтікті А винт арқылы бекіту керек. 
2.
 
Сызғыштың көмегімен түтіктің ұзындығын, винтпен түтіктегі 
пластинаға дейін өлшеу керек.   
1

3.
 
Бөлме температурасын термометрмен өлшеу керек.  . 
1

4.
 
Индекаторды тіреуіштің ұясына бекітіп, индекатордың тұтқасын 
айналдыра отырып, индекатордың тілін 0-ге орналастыру керек. 
 
 

 
                      
 
2
1


 
 
В 
 
          А                                                                                         А 
                                                                                                        В 
 
 
 
К 
 
 
 
− + 
 
 
 
 
 
   

 
     
Р
2
 
 
 
1

 
  
     
 
5.
 
Металл түтікті резина түтікше арқылы қайнатқышпен және құйма 
ыдыспен жалғау керек. 
6.
 
Қайнатқышты айнымалы тоқ желісіне қосыңдар. 
7.
 
Металл түтікте бу пайда болған кезден бастап от қыза бастайды, яғни 
ұлғаяды. Индекатордың тілі бұрылады. Түтіктің температурасы судың 
қайнау температурасына 
t
0
C
  дейін қызған кезде ұлғаю аяқталады. 
2=100
8.
 
Индекатор бойынша 
 ұлғаюын өлшеу қажет. 


9.
 

=


1
2
1
t
t




 формула бойынша сызықтық ұлғаю коэффицентін есептеу 
керек. 
10.
 
Тіреуішке екінші түтікті бекітіп өлшеуді қайталау керек. 
11.
 
Тәжірибені 3 рет қайталап өлшеу мен есептеу нәтижелерін кестеге 
жазу керек.  
 
Бақылау сұрақтары: 
 
1.
 
Молекулалардың өзара әсерлесу күшінің олардың арақашықтығына 
тәуелділік графигін сызу.Осы тәуелділіктің тартылу және тебілу күштері 
үшін айырмасы неде. 
2.
 
Молекулалардың хаосты қозғалысының орташа кинетикалық 
энергиясы неге тең? 
3.
 
Қыздыру кезіндегі дененің ұлғаюын молекула-кинетикалық теория 
бойынша түсндіру. 
4.
 
Орташа сызықтық коэффиценті дегеніміз не? 
5.
 
Берілген температурадағы сызықтық ұлғаю коэффиценті дегеніміз 
не?Өлшем бірлігі. 

6.
 
Заттың әр түрлі агрегаттық  күйде болу шарты. 
 
 
 
СДЖ арналған бақылау тапсырмалары: 
 
1.
 
Нақты газдардағы молекула аралық өзара әсерлесу күштерінің 
атқаратын ролі, потенциял энергиясы. 
2.
 
Қысқа қашықтықта әсер ететін күштер.  
3.
 
Потенциялдық энергия денені қыздырғандағы ұлғаюының 
себебін түсіндір.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
№31-зертханалық жұмыс (2/-/-  сағ) 
Тұрақты ток көзінің электр қозғаушы күшін және ішкі кедергісін 
анықтау 
Қажетті құралдар: мультиметр, кедергілер тобы 
Жұмыстың орындалу тәртібі 
 
1.
 
Қондырғы тізбегін құрастыр (1-сурет): 
                    ε 
 
 
 

 
 
                    К
Н 
 
 
 
 
 
1-сурет 
2.
 
Кедергілер тобының айнымалы тұтқасын айналдыру арқылы кедергі 
мәнін R = 2-5 Ом, қою керек. 
3.
 
5-6 секунд бойында «Кн» түймесін басып мультиметр көрсеткен U, 
кернеуінің мәнін жазып ал. 
4.
 
Кедергіні 6-10 Ом шамасында өзгерт. 
5.
 
«Кн» түймесін қайта басу арқылы тағы да кернеу шамасын жазып ал. 
6.
 
Осылайша кедергілердің 5-6 рет өзгертіп әр кедергі үшін кернеу 
көрсеткішін жазып алып төменгі кестеге жаз. 
 
№  
Тәжірибе 
өлшемдері 
Есептеу нәтижелері 
р.б. 
ε
i 
r
∆r 
∆ε 
 
R
U
 

 
r
i 
i 
i 
 
 
 
 
 
 
 
 
1. 
2. 
3. 
4. 
5. 
6. 
 
;
1
2
2
2
1
1
R
U
R
U
U
U
r



 
        
U
 
r 
1
1


R
U

1
;        
U
 
 
r
2
2


R
U

 
2
 
 
7.
 
Өлшеу қателіктерін есепте. 
 
 
Бақылау сұрақтары 
1.
 
Электр тогы, тұрақты ток деген не? 
2.
 
Ток күші, ток тығыздығы деген не? 
3.
 
Сыртқы (бөгде) күш, э.қ.к. деген не? 
4.
 
Біртекті, біртекті емес тізбек днген не? 
5.
 
Тізбек бөлігі үшін Ом заңы. 
6.
 
Тұйық тізбек үшін Ом заңы. 
7.
 
Тізбектің біртекті емес бөлігі үшін Ом заңы. 

8.
 
Кернеу, потенциалдар айырмасы деген не? Қандай жағдайда кернеу 
потенциалдар санына тең? 
9.
 
Электр кедергісі деген не? Ол неге тәуелді? 
10.
 
Меншікті өткізгіштік, өлшем бірлігі. 
 
Пайдаланылған әдебиеттер 
1.Абдулаев Ж. Физика курсы. –Алматы: Білім, 1994. -349 б. 
2.Трофимова Т. И. Курс физики. – Москва: Высш.шк., 1990.- 478 с. 
3.Кортнев А. В., Рублев Ю. В., Куценко А. Н. Практикум по физике.– 
Москва: Высш. шк., 1965.- 372 с. 
4.Савельев И. В. Курс общей физики. 2 т.– Москва: Наука, 1982.- 430 с. 
5.Яворский Б. М., Детлаф А. А., Милковская Л. Б. Курс лекций по физике. 2т. 
–Москва: Высш.шк., 1960.- 421 с. 
6.Грабовский Р. Н. Курс физики.– Москва: Высш.шк., 1970.- 616 с. 
7.Калашников С. Г. Электричество.– Москва: ГИТТЛ, 1965.- 638 с.   
 
СДЖ арналған бақылау тапсырмалары: 
 
1.
 
Электр тогының пайда болуының негізгі шарттары. 
2.
 
Өткізгіштің кедергісінің пайда болуының себебі. 
3.
 
Төтенше өткізгіштіктемпературасы және асқын өткізгіштік дегеніміз 
не? 
4.
 
Өткізгіштіктің классикалық теориясының кемшілігі.    
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
№40-зертханалық жұмыс (2/-/- сағ) 
Конденсатордың электр сыйымдылығын анықтау 
Жұмыстың орындалу тәртібі 
1.
 
1-сурет бойынша электр схемасын тексер 
 
 
                                                                A 

 
 
 
                                                                 V 
 
 
 
 
 
 
 
 
1-сурет 
 
2.
 
Вольтметрді (мультиметрді) 220 В ток жүйесіне (“V” және “220” 
түймелерін басқан соң) қос. 
3.
 
Реостаттың тұтқасын “min” жағдайына қой. 
4.
 
Бірінші конденсаторды қос (1, 2 қосқыштар). 
5.
 
Тізбекті «36 В» жүйесіне қос.    
6.
 
Реостат тұтқасын жылжыту арқылы токтын әр мәніне сәйкес кернеу 
өзгерісін кестеге жаз (5 рет). 
7.
 
бірінші конденсатор орнына екінші конденсаторды қос (3, 4 қосқыш).  
8.
 
Тағы ток мәніне сәйкес кернеудің мәнін кестеге жаз (5 рет). 
9.
 
Әр конденсатордың сыйымдылығын                                             

U
I
C
0
0

                (ω=314C
-1
),  формуласы бойынша есептеп тап. 
      
 1-кесте 
 
 
 
№ 
 
I   ,   A 
 
U , B
 
Ci, 
мкФ
 
i
C
, мкФ
 
 

 

1
-
n
n
Ci
-
C
2
c
s


 
∆С
 
1  
 
 
 
 
 
 
2  
 
 
 
 
 
 
3  
 
 
 
 
 
 
4  
 
 
 
 
 
 
5  
 
 
 
 
 
 
1-
конденсатор
 
6  
 
 
 
 
 
 
1  
 
 
 
 
 
 
2  
 
 
 
 
 
 
3  
 
 
 
 
 
 
4  
 
 
 
 
 
 
5  
 
 
 
 
 
 
2-
конденсатор
 
6  
 
 
 
 
 
 
 

Бақылау сұрақтары 
1.
 
Электр сыйымдылығы және оның өлшем бірлігі. 
2.
 
Электр дегеніміз не? Конденсатордың электр сыйымдылығы. 
3.
 
Жазық және сфера конденсатордың электр сыйымдылығы. 
4.
 
Тізбектей және параллель жалғастырылған конденсатордың электр 
сыйымдылығы. 
5.
 
Сыйымдылық кедергісі және оның физикалық мәні. 
6.
 
(9) теңдеуді қортып шығар. 
 
Пайдаланылған әдебиеттер 
1.Абдулаев Ж. Физика курсы. –Алматы: Білім, 1994. -349 б. 
2.Трофимова Т. И. Курс физики. – Москва: Высш.шк., 1990.- 478 с. 
3.Кортнев А. В., Рублев Ю. В., Куценко А. Н. Практикум по физике.– 
Москва: Высш. шк., 1965.- 372 с. 
4.Савельев И. В. Курс общей физики. 2 т.– Москва: Наука, 1982.- 430 с. 
5.Яворский Б. М., Детлаф А. А., Милковская Л. Б. Курс лекций по физике. 2т. 
–Москва: Высш.шк., 1960.- 421 с. 
6.Грабовский Р. Н. Курс физики.– Москва: Высш.шк., 1970.- 616 с. 
7.Калашников С. Г. Электричество.– Москва: ГИТТЛ, 1965.- 638 с. 
 
 
СДЖ арналған бақылау тапсырмалары 
1.
 
Кондесатордың  электр  өрісінің  кернеулік  секторның  циркуляциясы. 
Электр сиымдылығының физикалық мәні. 
2.
 
Диэлектрик ығысу және диэлектрлік алғырлық дегеніміз не? 
3.
 
Пьезоэлектрлік,  пироэлектрлік  және  электрострация  құбылыстары 
дегеніміз не?  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
№41-зертханалық жұмыс (1/1/1  сағ)
 
Катушканың индуктивтілігін анықтау 
Қажетті құралдар: реостат, мультиметр, миллиамперметр, катушка, темір 
өзекше 
Жұмыстың орындалу тәртібі 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
                                              2-сурет. Қондырғының схемасы 
 
 
1.
 
Қондырғыны жұмысқа дайындау: 
-
 
потенциометрдің жылжыма тұтқасын “min” жағдайына келтір; 
-
 
мультиметр  мен “B-24” ток  көзінің  қысқыш  сымдарын “220”B электр 
жүйесіне қос; 
-
 
мультиметрдің “20” және “-V” түймелерін бас; 
-
 
схеманы “-30” тұрақты ток қөзіне қос. 
2.
 
Өлшеу: 
-
 
миллиамперметрдің шегін “200” mA қой; 
-
 
потенциометрдің  жылжыма  тұтқасын  жылжыту  арқылы  кернеудің 
тоққа тәуелділігін /мультиметрдің 5-6 көрсеткіші /анықтап кестеге жаз; 
-
 
потенциометрдің жылжымалы тұтқасын “min” жағдайына келтір; 
-
 
схеманы “30” В айнымалы ток жүйесіне қос; 
-
 
мультиметрдің “20” және “-V” түймелерін бас; 
-
 
миллиамперметрдің шегін 50 mA қой; 
-
 
тағы  да  потенциметрдің  жылжымалы  тұтқасын  жылжыту  арқылы 
кернеудің  тоққа  тәуелділігін  анықтап  /мультиметрдің 5-6 кернеуі/кестеге 
жаз; 
-
 
темір өзекшені салып жоғарыда айтылған тәуелділікті тағы да анықта, 
егер мультиметрде “П” әріпі пайда болса, онда “200” түймесін бас; 
-
 
жұмыс аяқталған соң қондырғыны ток көзінен айыр; 
I
U
R
T
T

I
U
Z
Э
Э

-
 
    омдық кедергісін, 
   толық кедергілерін есептеп шығар 
/әр өлшем үшін /; 
-
 
өлшеу  қорытындыларына  статистикалық  өңдеу  жүргіз  және  төменгі 
кестеге толтыр. 
 
    
 
 
 
 
∆
L` 
Si  S`i 
L`i 
Li,
∆
L 
Z
'i
U'
Э
Uэ,
U
T
` 
Ri
№
 р
.б
. 
I
T
m
A 
 
  
B 
О
м 
I
Э
m
A 
 В 
ө/
з 
В 
ө/
н 
Zi
 
О
м 
ө/
з 
О
м 
ө/
н 
 
Гн
ө/
з 
Гн 
ө/н 
L
 
ө/
з 
L
ө/
н 
ө/
з
 
ө/
н
 
 
ө/
з
 
ө/н
 
 

1. 
2. 
3. 
4. 
5. 
6. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Бақылау сұрақтары 
1.
 
Электромагниттік индукция құбылысы дегеніміз не? 
2.
 
Электромагниттік индукция (Фарадей) заңы қалай тұжырымдалады? 
3.
 
Ленц ережесін түсіндір. 
4.
 
Өздік индукция дегеніміз не? 
5.
 
Айнымалы ток күшінің әсерлік мәні. 
6.
 
Өткізгіштің индуктивтілігі, өлшем бірлігі. 
7.
 
Индуктивтік кедергі деген не? 
8.
 
(9) теңдеуді қортып шығар. 
 
Пайдаланылған әдебиеттер 
1.Абдулаев Ж. Физика курсы. –Алматы: Білім, 1994. -349 б. 
2.Трофимова Т. И. Курс физики. – Москва: Высш.шк., 1990.- 478 с. 
3.Кортнев А. В., Рублев Ю. В., Куценко А. Н. Практикум по физике.– 
Москва: Высш. шк., 1965.- 372 с. 
4.Савельев И. В. Курс общей физики. 2 т.– Москва: Наука, 1982.- 430 с. 
5.Яворский Б. М., Детлаф А. А., Милковская Л. Б. Курс лекций по физике. 2т. 
–Москва: Высш.шк., 1960.- 421 с. 
6.Грабовский Р. Н. Курс физики.– Москва: Высш.шк., 1970.- 616 с. 
7.Калашников С. Г. Электричество.– Москва: ГИТТЛ, 1965.- 638 с.   
 

жүктеу/скачать 1,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: