Конференциясының ЕҢбектері

102

 

Балалар  ҿзара  келісіп,  уақыт  белгілейді  де,  мектепке  жиналады.  Содан  сон  кітапты  кезектесіп 

дауыстап оқиды. 

Бҧл  жҧмысты  екінші  тҥрлі  жолмен  жҥргізуге  болады.  Бірнеше  кітапты  оқушыларға 

таратып  бергенде,  бірлесіп  дауыстап  ҥйде  оқу  жҿнінде  ескертіледі.  Кітапты  қай  мҿлшерде  оқып 

бітіру мерзімі белгіленеді. Класс оқушылары тҥгел оқып шыққаны байқалғанда, оқылған шығарма 

жайлы ҽңгімелесу, пікір алысу уақыты тағайындалады. Кітапты кім оқып жҥр, кім ҽлі оқып болған 

жоқ, оны мҧғалім ҥнемі бақылап жҥреді. Кей жағдайда оқушылар арасынан кітапты зейін қоймай, 

ҥстірт  оқитындар  да  немесе  кітаптың  суретін  қарап,  2—3  кҥн  ҧстап,  «оқыдым»  деп  ҽкеліп 

беретіндер де кездеседі. Міне, сондықтан да мҧғалім жеке оқушылардың кітапты қандай дҽрежеде 

оқып  жҥргенін  анықтау  ҥшін,  кітаптын  мазмҧнына  қарай  сҧрақ  қойып,  балаларға  бақылау 

жасағаны жҿн. 

«Сен  нағыз  қызық  жеріне  қалай  кҿңіл  бҿлмегенсің  мына  беттерін  тағы  бір  рет  оқып 

шықшы»,  деген  сияқты  талап  койып,  баланың  кҿңілі  қаларлық  қатты  сҿз  айтпай-ақ,  оқушы  ҿз 

кемшілігін ҿзі тҥсінетіндей бағыт беруі қажет. Бҧл — балаларды кітап оқу ісіне ҧқыпты кҿзқарас 

жасауға тҽрбиелейді. Мҧғалім кітап оқудың  тҽртібімен жҽне гигиеналық ережесімен ата-аналарды 

да таныстырады. 

1. Кітапты отырып оқы, жатып кітап оқу кҿзіңе зиян келтіреді. 

2. Кітап оқығанда тҥзу отыр, кітапқа тым ҥңіліп еңкейме. 

3. Кітап оқығанда жарық сол жағыңнан тҥсетін болсын. 

4. Кітап оқитын орын жарық болсын. 

5. Кҿзің шаршағанда кітап оқыма. 

6. Тамақ ішіп отырып та, тамақтанып бола сала да кітап оқуға болмайды, ҿйткені кітап оқу 

да ас қорытуға зиян. 

Оқылған шығарма бойынша ҽңгімелескен кезде, шығарманың мазмҧнын бір оқушыға тҧтас 

айтқызбай,  бҿлімшелерге  бҿліп,  бірнеше  оқушыға  айтқызған  жҿн.  Ҽр  бҿлім  бойынша  қалып 

қалған жерін басқа оқушылар толықтырады. 

Шығарманың  идеясын  ашу,  қорытындылау  жҧмысын  да  оқытушының  басшылығымен 

оқушылардың ҿздері жҥргізеді. 

Мектеп  тҽжірибесінде  бірнеше  топқа  бҿлініп  оқу  жҧмысы  да  жиі  кездеседі.  Мҧны 

тақырыптық  оқу  деп  атайды.  Мысалы,    «Ҧлы  Отан  соғысы  кезіндегі  халықтар  ерлігі», 

«Ҥлкендердің  ерлік  еңбегіне  балалардың  қосқан  ҥлесі»,  «Ауыл  шаруашылық  озаттары»,  «Батыр 

партизандар»,  т.б.  Бҧл  тақырыптарға  сҽйкес  жазылған  шығармаларды  ҽр  топтағы  балаларға 

ҿздігінен  оқу  тапсырылады.  Сыныптағы  оқушылардын.  санына  қарай  5–6  оқушы  бір  топ  етіп 

белгіленеді.  Бҧл  ҥшін  тек  кҿркем  шығарма  ғана  емес,  тарихи  материалдарды  пайдалануға  да 

болады. 

Балалардың  мҧндай  жҧмысына  пҽн  мҧғалімімен  бірге  мектептің  кітапхана  қызметкері  

басшылық жасайды. 

Тақырыптық  оқуға  сыныптан  тыс  оқу  кітабының  тиісті  тарауларында  берілген 

материалдарды  пайдалануға  болады.  Туған  ҿлкенің  табиғатын  біл»,  «Тамаша  адамдардың 

ҿмірінен», «8 Март — Халықаралық ҽйелдер кҥні» т. б. 

Ҽр топқа бҿлініп берілген тақырып бойынша оқушылардың қалай дайындалып жатқанына 

мҧғалім  ҥнемі  нені  бақылау  жасап  отырады.  Негізгі  тақырыпқа  сҽйкес фотоальбом, фотомонтаж 

дайындауға  да  арнайы  тҥрде  оқушылар  бҿлінеді.  Қабырға  газетін  шығару,  оқушыларға  кҿрсету 

ҥшін  тақырыпқа  сҽйкес  диафильм  ҽзірлеуге  де  бірнеше  оқушылар  тағайындалады.  Дайындық 

жҧмыстары толық аяқталып біткен соң оқушылар арасынан баяндамашылар, жарыс сҿзге қатысып 

сҿйлейтіндер, тақпақ айтатындар бҿлініп алынады да, олармен жеке дайындық жҥргізіледі 

Сҿйтіп  осылайша  дайындалған  сыныптан  тыс  жҧмысын  балалар  ертеңгілігінде  тҽрбие 

жҧмысымен  байланыстырып  ҿткізуге  болады.  Топқа  бҿлініп  оқу  бастауыш  сыныптың  III—IV 

кластарында  жҥргізіледі. Жҧмыстың бҧл тҥрлері, біріншіден сыныптан тыс оқу жҧмысын тҽрбие 

жҧмыстарымен  байланыстырады.  Екіншіден,  оқушыларды  ҿздігінен  ізденуге,  еңбеккерлікке,  

ҥйретеді, кітапты ҿз таңдаулары бойынша оқиды. 

«...Ҽдеби  туындылардың  адамгершілікке  ықпалы  ҿте  зор,  балаларды  осы  шығармада 

бейнеленген  адамгершілікке  қылықты,  сезімді,  ойды  ҧнатуға  мҽжбҥр  еткен  ҽдеби  туынды 

адамгершілікке  сай  болмақ...  Мінез-қҧлық  туралы  қҧрғақ  нақыл  сҿздер  іске  ешқандай  да  кҿмек 

кҿрсетпейді, қайта зиян келтіреді»,— дейді ҧлы педагог К.Д. Ушинский. 

Балалардың  топталып  кітап  оқуы,  ол  кітаптағы  негізгі  кейіпкерлер  жайында  ҿзара 

пікірлесіп,  ҽңгімелесуі  олардың  мінез-қҧлқына  ерекше  ҽсер  етеді.  Бір-біріне  қайырымды  болып, 

103

 

батыл,  шешімді,  қайсар  болып  ҿседі.  Ал,  жамандық  ҽділетсіздік,  жалқаулық,  озбырлық  сияқты 

жағымсыз қылықтарға қарсы бірлесіп ҽрекет жасауға, сҿйтіп бір-біріне кҿмектесу қамқоршы болу, 

қайырымды болуға ҧйымдасады. 

Ҽдеби кітаптардың бала санасына тигізетін ҽсерін кҥнделікті ҿмір тҽжірибесінде мҧғалім 

қадағалап отырады. 

Кітапты оқушылар ҿз таңдауымен, басқаша айтқанда, кітапханада ҿзінің ҧнатқан кітабын 

таңдап алып оқуына да болады. Бастауыш класс оқушыларының қандай кітапты ҧнатып оқитынын 

сҧрай қалсаңыз, «Менің кҿп оқитыным — ертегілер, қырағылық, шекарашылар жҿнінде жазылған 

кітаптарды да  оқимын,  ал  соғыс  туралы  жазылған  «Жау  тылындағы бала»  деген  кітапты  екі  рет 

оқыдым.  Серік  пен  Бористің  достығы,  олардың  ештемеден  қорықпайтын  батыл,  ер  жҥректігі, 

партизандарға  кҿрсеткен  кҿмектері,  Серіктің  анасынан  айрылған,  папасына  кездескені  ҥнемі  кҿз 

алдымнан кетпейтіндей ҽсер қалдырды»,— дейтін оқушылар болады. 

Кітапты  ҿзінің  таңдауы,  қалауы,  ҧнатуы  бойынша  оқу  баланың  дҥниетануға  деген 

кҿзқарасына, оның ой ҿрісін, сейлеу тілін дамытуға пайдалы ҽсер етеді. 

Ата-аналар  ҿз  балаларының  қандай  кітаптарды  кҿбірек  оқып  жҥргеніне  кҿңіл  аударғаны 

жҿн.  Қітапты  кҿп  оқуға  салынып,  сабақ  ҥлгерімін  нашарлатып  алатын  оқушылар  да  кездеседі. 

Сондықтан оқушылардың кҥн режимінде кҿрсетілген уақытта ғана кітап оқуын ескерту керек. 

Ҿздігінен, сондай-ақ, мҧғалімнің нҧскауымен кітап оқуға қҧлықсыз оқушылар да кездеседі. 

Мҧндай оқушылар басқа оқушылардан ҿзін алшақ ҧстайды, себебі оқыған кітап жайында пікірлесе 

алмайды. Оларға мҧғалімнің жалпылай айтқан ескертуі де ҽсер етпейді. Сҿйтіп мҧндай: шҽкірттер 

ҧстазының жҧмысын кҥрде-лендіреді. Алайда тҽжірибелі мҧғалімдер ҽр тҥрлі ҽдіс-тҽсіл қолданып, 

ҿз оқушыларын кітап оқуға толық жҧмылдырады. Мысалы, «Арман, сен бҥгін сағат тҿртте біздің 

ҥйге кел. Мен саған ҿте қызық кітап дайындап қойдым, соны ҿзіңе берейін деп едім»— деді басқа 

амалы таусылған «Н» деген мҧғалім. Айтқан уақытында ҥйіне келген баланы мҧғалімі куанышпен 

қарсы  алып,  онымен  арнайы  ҽңгімелесті.  Соның  нҽтижесінде  Арман  кітапты  сҥйіп  оқитын 

шҽкірттердің қатарына қосылды. 

Бастауыш сынып оқушыларына ҧсынатын шығармаларды алдымен мҧғалім ҿзі оқып, оның 

мазмҧнымен  танысып  алады.  Баланың  қолына  кітапты  бергенде,  «Мынадай  кітаптыі  оқы»  деп 

ақыл-кеңес айтқанда, сол кітапты оқығанда неге кҿңіл бҿлу керек екенін ескертіп, тҥйінді жерінен 

ҽңгімелеп  беруге  болады.  Егер  кітапта  бірнеше  шығармалардың жинағы  берілсе,  соның  ішіндегі 

ең  қызықтыларын  атап,  «алдымен  соны  оқы»  деп  ескертіп  бағыт  (жҿн)  сілтейді.  Мысалы, 

Ҿ.Тҧрманжановтың  «Менің  кітабым»  деген  атпен  берілген  (ҿлеңдерден,  ертегілерден,  мысалдар 

мен  ҽңгімелерден  қҧрастырылған)  жинағы  бар.  Баланың  талғамын  жҽне  тҽрбиелік  ҽсерін  ескере 

отырып, мҧғалім, «Байқағыш балалар», «Бала жолы», «Ҥш ҿсиет» деген ҽңгімелер ҿте қызық екен, 

алдымен осы ҽңгімелерді оқырсың,— деп ескертеді. 

Екінші бір оқушыға мҧғалім жинақтағы басқа шығармаларды оқуға ҧсынуы мҥмкін. 

Балалар кітапты оқып, қайта алып келгенде, мҧғалім қысқа-қысқа сҧрақтар беріп, олардың 

ҧғымын,  тҥсінігін  байқауына  болады  (I–II  сыныптарда),  «Кітаптан  не  туралы  оқыдың?»,  «Бҧл 

кітаптан  саған  не  ҧнады?»  «Не  ҧнамады?»  деген  сияқты  сҧрақтар  қоюға  болады.  Шығарманын 

мазмҧны  толық  баяндап  берілген,  балалар  оның  тҥйінді  идеясына  кҿңіл  бҿлмеуі  ықтимал. 

Осындай  жағдайда  мҧғалімнің  қойған  сҧрақтары  баланы  ойландырып,  оларды  жауап  беруге 

ҥйретеді.  Оқыған  кітабы  жайлы  ҽрбір  оқушымен  жеке-жеке  ҽңгімелесіп,  пікірлесуге  мҧғалімнің, 

уақыты жетпейді. Сабақ соңынан балаларды ҥнемі алып қалуға да болмайды. Белгіленген уақытта 

сабақ соңынан ғана балаларды 25–30 минутқа қалдырып, сыныптан тыс оқуды жҥргізуге немесе 

олармен ҽңгіме ҿткізіп, бақылау жасауға болады. 

Алайда  бастауыш  сыныпта  оқитын  балалар  ҥнемі  ҿз  ҧстазының  маңына  жиылып,  ҥзіліс 

кезінде  немесе  сабақтан  соң  оқыған  кітабы,  кҿрген  киносы  т.  б.  туралы  асыға  баяндап  тҧрады. 

Оқушылардың ҽңгімесін аса бір мейірім, ықыласпен тыңдап тҧрған мҧғалімді ҽрбір мектептен-ақ 

кҿруге  болады.  Мысалы,  «Мен  кҥнде  сабақтан  соң  ҥйге  кешігіп  қайтамын,  себебі  балалардың 

сҧрақтарына жауап беріп, кҿрген-білгендерін естіп, ҽрбіреуіне жылы сҿз айтқым келеді. Олардың 

менімен  ашық-жарқын  сҿйлескеніне  қуанамын,  сондықтан  да  болар,  менің  сыныбымда  ешбір 

қҧпия  іс  жоқ.  Кейбір  оқушылар  оқуға  алған  кітапты  бір-екі  кҥнде  оқып  келеді  де,  мазмҧнын 

айтқысы  кеп,  маңайымнан  шықпай  қояды.  Мені  осының  бҽрі  қуантады»,—  дейді  Н.Ҽлімтаевава 

(Шымкент  қаласындағы    65  Ы.Алтынсарин  атындағы  гуманитарлық-эстетикалық  гимназия  

мектеп мҧғалімі). 

Оқушының  жҧмысын  жеңілдетудің,  балаларды  ҧқыптылыққа  тҽрбиелеудің  бір  жолы  – 

кҥнделік.  Тҿменгі  сыныптардағы  оқушының  кҥнделігі  кітапты  алған  кҥні,  автордың  фамилиясы, 

104

 

кітаптың аты, кітаптан не ҧнады деген тҿрт графадан тҧрады. Жоғары кластарда (III—IV) кітаптың 

қысқаша мазмҧны деген қосымша бір графа беріледі. 

I–II  сынып  оқушылары  кҥнделігіне  оқыған  кітаптың  атын,  авторын  жазады  да,  оның 

ҧнағаны я ҧнамағаны жҿнінде не жазуды, қалай жазуды білмеуі ықтимал. Ондай болғанда мҧғалім 

мысал ретінде сыныпта талданған бір шығармадан не ҧнағаны, не ҧнамағаны жайындағы пікірді 

жазып, балаларды жаттықтырады. 

Мҧғалім  оқушылардың  кҥнделіктерін  айына  бір  рет  жинап  алып,  мҧқият  тексереді. 

Сыныптан тыс оқу сабағында ҽрбір оқушының кҥнделігіндегі кемшілік жетістікті, кімнің қандай 

кітап  оқып  жҥргенін  баяндайды.  Балалардың  кҥнделіктеріне  ҿз  рецензиясын  қысқаша  жазып  та 

қояды.  Дҧрыс  толтырылып,  кітаптың  мазмҧнын  айқындайтындай  қысқаша  пікір  жазылған 

кҥнделікті сыныпқа ҥлгі ретінде оқып береді. 

Бақылаудың  бҧл  тҥрі  оқушылардың  қаңдай  кітап  оқып  жҥргені,  қанша  кітап  оқығанын 

толық есепке алуға да қолайлы. Оқушылар кҿрген киноларын жазып жҥру ҥшін кҥнделіктің 2—3 

бетін  арнайды.  Бҧл  кҥнделікке  тек  кҿрген  киноның  атын  ғана  жазып  қоймайды,  оны  жоғарыда 

аталған  графаға  сҽйкес  толтырып,  киноны  кҿргенде  қандай  ҽсер  алғаны  жайлы  да  қысқаша 

жазылады. 

Бақылаудың  тағы  бір  тҥрі  –  қорытынды  ҽңгіме.  Қорытынды  ҽңгімеде  оқушылар  оқыған 

кітаптары  жҿнінде  бір-бірімен  ҿзара  еркін  пікірлеседі.  Кейбір  тҽжірибелі  ҧстаздар  қорытынды 

ҽңгімені ҽдеби ойын ретінде де жҥргізеді. Ол ҥшін алдын ала карточкалар дайындалады, карточка 

ҧзындығы 10 см ені 5 см ақ қағаздан жасалады (сурет дҽптерінің қағазын пайдаланған қолайлы). 

Сыныптағы  балалардың  бҽрі  бірдей  оқыған  кітаптарына  жҥргізілген  есеп  жҧмысына  сҥйене 

отырып, карточкалар толтырылады. 

1. Карточкада кейіпкердің аты мен оның сҿзінен ҥзінді беріледі де, сол кейіпкерлердің қай 

кітаптан, кітаптың авторы кім екенін  оқушылар ҿздері ҽңгімелеп айтатын болады. 

2.  Карточкада  автордың      аты-жҿні      жазылып,  оның  қандай  шығармасын  оқығанын 

оқушылар айтады. 

3.  Шығарманың  окушыларға  ерекше  ҽсер  ететін  бҿлімінен  ҥзінді  жазып,  оның  қай 

шығармадан, кімнің шығармасынан алынғанын оқушылар айтады. 

4.  Кейбір  жаттауға  берілген  тақпақ,  мысал,  ҽңгімелерден  ҥзінді  жҽне  мақал-мҽтелдердің 

бір-екі жолын ғана жазып қойып, ҽрі қарай жалғастырып жатқа айтуды да оқушыларға тапсыруға 

болады. 

5.  Мақал-мҽтелдер,  нақыл  сҿздер,  ақыл-кеңес  ретіндегі  сҿздерді  жазып,  олардың  қай 

тақырыпқа  байланысты  берілгенін,  қай  кітаптан  алынғанын,  ол  сҿздердің  маңызын  анықтату 

сияқты жҧмыстар да жҥргізіледі. 

Бақылаудың мҧндай тҥрлері оқу сабағы мен сыныптан тыс оқу жҧмысын байланыстырып 

қана қоймай, сонымен бірге балаларды оқу сабағында оқыған материалынан кҿркем сҿз ҥлгілерін 

таба білуге, сҿз кестесін, сҿз ҿрнектерін сҿйлеу тілінде, жазуда пайдалана білуге ҥйретеді. Мҧндай 

жҧмыс  жоғары  сыныптарға  барғанда  ҽдеби кештерді,  ойындарды ҿткізуге дайындық  ретінде  ҿте 

маңызды рҿл атқарады. 

 

Әдебиеттер  

1.

 

Сабыров Т. Оқушылардың оқу белсендiлiгiн арттыру жолдары. Алматы, Мектеп. 1978-109б.  

2.

 

Жаппаров  А.  Мектеп  оқушыларының  тiлiн  дамыту  ҽдiстемесi.  Алматы,  Шымкент,  Жiбек-

жолы 1997-200б. 

3.

 

Рахметова С. Қазақ тілін оқыту ҽдістемесі.А, Ҿлке,2003-124. 

4.

 

Сыздықова Р. Орфоэпиялық нормалар жайлы. Ҿрелi ҿнер. А. 1990 37-42 бб.  

5.

 

БалақаевМ. Тiл мҽдениет жҽне қазақ тiлi оқыту А. Мектеп 1989  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

105

 

ҼОЖ 63.79.503 

 

БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ӚЗ БЕТІМЕН ЖҦМЫС ЖАСАУ 

БІЛІКТІЛІКТЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ МӘСЕЛЕСІНІҢ МӘНІ МЕН ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ 

 

Нарқҧлова Б.А., Абшенова Ҧ., Идрисова Б. 

М.Ҽуезов атындағы ОҚМУ, Шымкент, Қазақстан 

 

Резюме 

В данной статье рассмотрены перспективные проблемы внедрения современных образовательных 

технологий на уроках казахского языка в начальной школе. 

 

Summary 

The  given  article  mvestiqates  the  problems  of  organization  of  education  process  thresh  the  peoples 

independent works at the Kazakh language lessens 

 

Ҽрбір оқыту ҽдісі оқушылардың ҿзіндік жҧмысын қамтиды, оқыту ҽдісінің міндеті  - кіші 

мектеп жасындағы оқушылардың дербестігін арттыру, ҿздігінен жҧмыс істеуге баулу. Білім алуда 

оқушылардың  белсенділігін  саналылығын,  білім  алу  дағдысын  қалыптастыруды  талап 

етеді.Адамның  қандай  да  болмасын  ҽрекеті  белгілі  қажеттерден  туады.  Осы  қасиеттерді  ҿтеу 

немесе  қанағаттандыру  ҥшін  ғана  адам  белсенді  ҽрекет  жасайды.  Оқушылардың  таным  ҽрекеті 

білім  алу  қажетімен  ҧштасып жатады.  Кіші    мектеп  жасындағы  оқушылардың  ҿздігінен  істейтін 

ҽрекеті  анық  белсенділігін  арттырады.  Оқушылардың  оқудағы  белсенділігі  дегеніміз  -  оқуға 

қажетті  білім  мен  дағдыны  меңгеру  ғана  емес  оларды  ҿмірде  практикада  пайдалана  біліуге, 

ҥйренуге,  істейтін  саналы  ҽрекеті.  Мысалы  мҧғалімнің  баяндап  тҧрған  материалын  тҥсіну  ҥшін  

оқушының ойын зейін қойып тыңдауы ал оған білімін кеңейтіп, толықтыру ҥшін, ҿздігінен кітап 

оқуы,  бақылауы,  тҽжірибе  жасауы  жазып,  сызуы  сияқты  жҧмыстар  орындау  қажет.  Ҿйткені, 

ҿтілген  материалды  саналы  қайталау,  білім  алу,  дағдыларын  ҥйрену  белсенділікті  қажет  етеді. 

Яғни,  оқушының  белсенділігі  ауызша,  жазбаша  жҧмыстарда,  бақылау,  анкеталар,  жҥргізу 

барысында қалыптасады. Оқу процесінде оқушының белсенділігі екі тҥрлі сипатта болады. 

1. Сыртқы белсенділік,  2. Ішкі белсенділік. 

Сыртқы кҿріністері. Олар мыналар белсенді қимыл қозғалыстары, практикалық ҽрекеттері 

мҧғалімге  зейін  қойып  қарауы,  мимикасы.  Оқушының  ішкі  белсенділігіне-  оның  белсенді  тҥрде 

ойлау  ҽрекеті  жатады.  Белсенділік  жеке  тен,маңызды  бір  қасиет  болып  саналады.  Оқушы 

белсенділігі  бір  қалыпты  болмайды.  Оқушының  жас  ерекшеліктеріне  жҽне  психикалық  даму 

дҽрежесіне қарай белсенділіктің бірнеше тҥрі қалыптасып дамиды. 

1. Қимыл жҽне сҿйлеу; 

2. Ойын жҽне оқу; 

3. Ҿзін-ҿзі тҽрбиелеу; 

Осыдан  шығатын  қорытынды  оқушылардың  ҿзіндік  жҧмысы  оқыту  ҽдісі  де,  оқыту 

принципі де емес, ол оқушының кҥрделі ҽректтерінің бір тҥрі немесе оқу жҧмыстарының арнайы 

бір формасы болып табылады. Оқушы процесі – екі жақты процесс болғандықтан, оқушылардың 

ҿзіндік  жҧмысы  міндетті  тҥрде  мҧғалімнің  басшылығымен,  сонымен  қатар  оқушылардың 

дербесінің, олардың қызығын ҿз ықыласымен жасайтын ҽрекетінде керек етеді. Р.Г.Лемберг, Л. В. 

Занков  сынды  педагог,  психологтар  оқушылар  ҿзіндік  жҧмыстарының  негізгі  ерекшкліктерін 

олардың ықыласы жҽне ҿз еркімен ҽрекет жасауына байланысты деп санайды. 

Оқушылардың  ҿзіндік  жҧмысының  маңызын  терең  тҥсіну  ҥшін  оның  атқаратын 

функциясы мен міндеттерін атап айтуға болады. 

1.

 

Оқушылардың дербестік қасиетін арттыру; 

2.

 

Олардың алған білімінң саналығы мен беріктігін қамтамасыз ету; 

3.

 

Оқушыларды оқуға қажет біліктер мен дағдыларды қалыптастыру; 

4.

 

Оқушылардың таным, ақыл-ой қабілеттерін дамыту; 

5.

 

Оқушыларды сыныптан, мектептен тыс дербес білім ҽзірлеу; 

6.

 

Оқушылардың оқуға ынтасын арттырып, ҥлгірмеушілікті болдырмауға ҽсер ету. 

Ҿзіндік жҧмыстың тҥрлері сан алуан. Оларды топтастыру – ҿте кҥрделі мҽселе. Сондықтан 

оқушылардың ҿзіндік жҧмыстарын таныстару ҥшін бірнеше шарттар мен белгілерді ескеру керек. 

Оқытудың  мақсат  міндеттеріне  жҽне  пҽннің  мазмҧнына,  оқыту  ҽдістерінің  ерекшеліктеріне, 

106

 

оқушының даму дҽрежесіне қарай ҿзіндік жҧмыстарды бірнеше топқа бҿлуге болады. Оның негізгі 

жиі кездесетін бір тобы – сабақ, сабақ мақсатына қарай қолданатын жҧмыстың тҥрлері. 

Олар мыналар; 

1.

 

Жаңа білімді меңгеру; 

2.

 

Жаңа білімді бекіту; 

3.

 

Білім мен дағдыларды қайталау, бақылау, жҽне тексеру. 

Кіші  мектеп  жасындағы  оқушылардың  ҿзіндік  жҧмысы  білік  пен  дағдыны 

қалыптастырудың тиімді жолы болғандықтан В.А.Сухомлинский ―оқушылар оқуға қажетті білім 

дағдылар жҥйесін меңгеру қажет дейді‖. 

Оқушы міндетті тҥрде мынадай біліктер мен дағдыларға ие болуы тиіс: 

1.

 

Сыртқы қоршаған ортаның қҧбылыстарын бақылай білу; 

2.

 

Ойлай білу; 

3.

 

Оқушының кҿргенін, байқағанын, істегенін, ой тҧжырымдарын айта білу; 

4.

 

Оқыған материалдардың мағынасына қарай лотикалық білімдерін айыра білу; 

5.

 

Ҿзіне керекті кітапты таба білу; 

6.

 

Оқу ҥстінде мҽселеге байланысты материлды кітаптан ҿз бетінше тауып алуы; 

7.

 

Мҽтінді оқи отырып, мҧғалімнің берген нҧсқауларын орындай білу; 

8.

 

Оқығаны, кҿргені, туралы ҿз бетінше мазмҧндама, шығарма жаза білу. 

Оқушыларда  осындай  шеберліктер  мен  дағдылар  жҥйесі  болмаса,  онда  ойдағыдай  ҿз 

бетінше  оқып  жҧмыс  істей  алмайтынын  В.А.Сухомлинский  ескерткен.  Бастауыш  сынып  

оқушыларының  ҿзіндік жҧмыстарының  екінші  тобына  оқу  ҽдістеріне  байланысты  іске  асыратын 

жҧмыстардың  тҥрлері  жатады:  Оқулықпен  оқу  қҧралымен  жҽне  басқада  ғылыми  анықтама 

ҽдебиеттерімен  жҧмыс  істеу,  шығармашылық  жаттығулар,  бақылау,  эксперимент  т.б. 

Оқушылардың  дербестігін  даму  дҽрежесіне  қарай,  олардың  ҿздігінен  істейтін  жҧмыстары 

репродуктивтік  жҽне  шығармашылық  болып  екі  топқа  бҿлінеді.  Репродуктивтік  жҧмыстарға 

оқушылардың  дайын  ҥлгіге  еліктеу  негізінде  жасайтын  жҧмыстары.  Мысалы:  жай  жаттығу, 

кҿшіріп  жазу  мҧғалімнің  берген  сҧрақтарына  жауап  беру,  берілген  жоспарға  сҽйкес 

оқулықтардағы мҽтінмен жҧмыс істеу, сабақта ана тілінен ҿтілген тақырыпқа ҧқсас ҥйде мҽтінді 

қарастырып  оқу,  т.б.    Шығармашылық  жҧмысқа  –  оқушылардың  ҿздігінен  шығарма,  баяндама, 

кҿрнекі  қҧралдар,  конструкциялық  жҧмыстар  жасау  т.б.  жатады.Ҽрине  бҧл  екі  жҧмыс  ҿз  ара 

байланыста  болады.  Кіші  мектеп  жасындағы  оқушылардың  ҿзіндік  жҧмыстарына  тҥгел  сынып 

болып немесе топтарға бҿлініп орындайтын дара жҽне фронтальды формаларыда болады. Осыған 

орай  оның  ҧйымдастыру  формасын  жеке  жҽне  фронтальды  деп  топтастыруға  болады.  ғалым–

педагог  О.А.  Нильсон  оқушылардың  ҿзіндік  жҧмыстарын  мынадай  принциптерге  қарай 

топтастырады. 

1.

 

Психологиялық 

2.

 

Психологиялық–дидактикалық 

3.

 

Дидактикалық 

4.

 

Дидактикалық–ҽдістемелік 

5.

 

Ҽдістемелік 

6.

 

Ҧйымдастыру (жҧмыстың орындалуын басқаруға байланысты). 

7.

 

Ҧйымдастыру принципі (жҧмысты ҧйымдастыру формасына байланысты). 

Оқушылардың  жҧмыстарының  барлық  топтарын  мҧғалім  оқыту  процесінде  жҥйелі  тҥрде 

ҽрқайсысын ҿзіне тиісті жерінде қолдануға міндетті, жҽне оның бір ерекшелігі–оқыту процесінің 

барлық  кезеңдерінде  қолдануға  болады.  Ҿзіндік  жҧмыстарда  жеке  оқу  процесін  оқытуда 

қолданудың  ерекшеліктері  болады.  Мысалы:  ана  тілі  пҽнін  оқытқанда  оқушыларды  мынандай 

жҧмыстарды орындауға ҥйрету пайдалы: 

1.

 

Оқу:  тҥсіндірмелі,  мҽнерлеп,  рольдерге  бҿліп,  жаттау,  баяндау,  сҧрақ  жауап,  т.б.  Бҧлар 

кҿбінесе ана тілі сабағында жҥргізіледі. 

2.

 

Жоспар: мазмҧндама, шығарма жазу, талдау. Бҧл жазбаша жҥргізіледі. 

Осы жҧмыстарды тҥрлендіріп, кҥрделендіріп жҥйелі тҥрде оқушылардың ҿзіндік жҧмысы 

етіп ҧйымдастыру мҧғалімнің шеберлігіне байланысты. 

Сондай–ақ  оқушылардың  ҿзіндік  жҧмыстарын  олардың  таным,  іс–ҽрекеттерінің 

ерекшеліктеріне  қарай  ҽр  тҥрлі  бағытта  ҧйымдасыруға  болады.  Кіші  мектеп  жасындағы 

оқушылардың  ҿзіндік  жҧмысын  ҧйымдастырудың  маңызы  ҿте    зор.  Бҧл  туралы  Ахмет 

Байтҧрсыновтың  пікірі бойынша, бала білімді тҽжірибе арқылы ҿздігінен алуы керек. Мҧғалімнің 

қызметі оның білімінің шеберлігін ҧзақ жолды қысқарту ҥшін, ол жолдан балалар қиналмай оңай 

107

 

ҿту ҥшін, керек білімін кешікпей, ҿзінде алып отыру ҥшін, балаға жҧмысты ҽліне қарай шағындап 

беру  мен  бетін  белгілеген  мақсатқа  қарай  тҥзеп  отыру  керек.  Оқушылардың  ҿзіндік 

жҧмыстарының  мҽн-мағанасы,  оны  ҧйымдастырудың  тҽсіл  амалдары  туралы  педагогикалық 

ҽдебиеттерде  ҽртҥрлі  пікірлер  айтылады.  Профессор  Р.Г.  Лембергтің  пікірінше,  оқушылардың 

істейтін  жҧмысының  мақсатына  айқын  тҥсінуі:  жҧмыстың  жемісті  аяқталуына,  оның  алдағы 

нҽтижесіне қызығуы: жҧмысты оқушылардың ҿз еркімен қалауымен орындауын кҿздеу керек деді. 

Оқушылардың  ҿзіндік  жҧмысына  мҧғалімнің  тапсырмасы  бойынша  ҿздері  жоспар  жасап,  істің 

тҽсілін анықтап, оның нҽтижесін бағалап орындайтын жҧмыстары жатады . Оқушылардың ҿзіндік 

жҧмысын  ҧйымдастыруда  халық  педагогикасының  ҥлгілерін  қолданудың  тиімділігін  тҽжірибе 

кҿрсетіп отыр. Мысалы: ‖Ҽдеп ҽліппесі‖ пҽнін оқыту барысында, бастауыш сынып оқушыларына, 

біз  сабақтарда  оқушылардың  ҿзіндік  жҧмысын  орындауда  ҽртҥрлі  тҽсіл-амалдарды  қолданамыз. 

Солардың ішінде мҽтінді ауызша мазмҧндату, еркін мазмҧндату. Еркін мазмҧндату, тҥсінігін, не 

есте қалғанын айтқызу. Кҿркемдеп немесе мҽтінге жуық мазмҧндату. Іріктеп мазмҧндату, немесе 

негізгі  ойды  ғана  айытқызу.  Осы  мазмҧндатудың  жеңіл  тҥрінен  бастап,  кҥрделі  тҥрлеріне  қарай 

дағдыландырамыз.  Сонымен  қатар,  оқушылардың  ҿзіндік  жҧмысының  жоғары  формасына, 

олардың  ҿз  еркіменжаңа  амал–  тҽсілдер  қолданып  жасайтын  шығармашылық  жҧмыстары  да 

жатады.  Бастауыш  сынып  оқушыларының  ой  шапшаңдығын  дамытып,  шығармашылығын 

арттыратын  жҧмыстардың  бірі–ҿлең  қҧрастыру.  Бҧл  жҧмысты  екіші  сыныптан  бастап  жҥргізе 

беруге болады. Ең алғаш ―ҧйқас‖ деген сҿздің мағанасын тҥсіндіріп, оқыған ҿлеңдегі ҧйқастырады 

тауып,  қалай  жазылып  тҧрғанын  талдаудың  мҽні  зор.  Содан  кейін  ҿлең  қҧрастыруға  мына 

тҿмендегідей ҿзіндік жҧмыс жҥргізуге болады: 

1.

 

Мҧғалім: а-а-а 

оқушылар: қызыл алма. 

Мҧғалім у-у-у 

Оқушылар: жақсы оқу, деп жалғасырады. 

2. Буындар арқылы: 

Мҧғалім: -ға-ға-ға 

Оқушылар: шықты далаға. 

Бҧл  жҧмысты  сурет  арқылы  жҥргізуге  болады.  Тақтаға  ертегі  кейіпкерлерінің  суреттерін 

іліп қойып, оларға тҽн іс-қимылдарды ҧйқас тҥрінде жазуға тапсыруға болады. Мысалы: 

Арыстан /ақырды/ 

Ҽтеш /шақырды/ 

Оқушылардың  танымдық  белседілігін  дамытуға,  оқыту  барысында  еркін  шығармалар 

жазудың  пайдасы  зор.  Осыған  орай  ‖ҽдепғҧрып‖,  ―мақалмҽтелдер‖,  ―жҧмбақтар‖,  ‖ертегілер‖, 

―рҽміздер‖, ―ырым-тыйымдар‖, ―жҿн- жоралғылар‖ сияқты тақырыптарға шығарма жаздыру керек. 

Бҧл  оқушылардың  ҿз  бетіндік жҧмыстарының  ең бір  маңызды  тҥрі.  Ҿз бетіндік жҧмыс  тҥрлерін 

сынып  оқушыларының  жас  ерекшелігіне,  психологиялық  аралығы,  шығармашылық  қабілетінің 

даралығына қарап ары қарай толыстыра беруге болады. 

Ҿз бетінше жҧмысты ҧйымдастыру формаларын фронтальді жҽне топтық деп бірнеше 

тҥрде  алып  қарауға  болады.  Ҿз  бетінше  жҧмыстың  ішінде  ең  кҿп  таралып  отырған  тиімдісі: 

кітаппен жҧмыс істей білу. Мҧнда мҽтінмен жҧмыстың негізгі: 

-

 

мазмҧнын баяндап беру 

-

 

мҽтін бойындағы тапсырмаларды орындау 

-

 

мҽтінді бҿліктерге бҿлу 

-

 

бҿліктерге ат қою 

-

 

мҽтін бойынша жоспар қҧру 

Ондағы негізгі ойды анықтау тҽрізді тапсырмаларды орындау, талдау  жасау, салыстыру, 

материалды жинақтаумен, негізгі қойылатын талаптар осындай. 

Бастауыш  сынып  оқушыларының  ҿз  бетінше  жҧмыстарын  ҧ йымдастырудың  басты 

формасы - жҧмыстарды орындау, ептілік, іскерлік дағдысын дамыту. 

Ҿз бетінше жҧмыс тҥрлері 

 

 

 

 

 

108

 

Ҿз бетінше жҧмыс 

 

 

Ҿзіндік  жҧмыс  балалардың  шығармашылық  ҽрекеті  мен  ынтасын  дамытуда  зор  ҽсер 

білдіреді.  Білім,  білік,  дағдыларын  кеңейтуге  ҧжымдық  сезімдерін,  қайсарлық,  табандылық, 

батылдыққа тҽрбиелеуде жҽне қалыптастыруда, кҿзделген мақсатқа жетуге жҽне жеке тҧлғалық, 

сапалық қасиеттерін жетілдіруге мҥмкіндік береді. 

жүктеу/скачать 5,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: