Үш тілді білім беруге өту бойынша дайындық

13 

Негізгі орта және жалпы орта білім деңгейіндегі тіл пәндері бойынша оқу 

бағдарламаларының  мақсаттары  мен  міндеттері,  сондай-ақ,  оның  мазмұны 

төмендегі нәтижелерге бағытталады: 

−

 

әртүрлі  деңгейдегі  тіл  жүйесін  меңгеруге  негізделген  тіл  және  сөйлеу 

материалы арқылы оқушының коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыру; 

−

 

нақты 

тақырыптық 

минимум 

шеңберінде 

коммуникативтік 

құзыреттілікті дамыту; 

−

 

қатынас,  таным,  өзін-өзі  таныту  және  әлеуметтік  бейімдеу  құралы 

ретінде шет тілін оқып-үйренудің маңызын түсіну және мотивациясын арттыру; 

−

 

оқу  ептілігін  қалыптастыру,  екі  және  көптілді  сөздіктерді,  түсіндірме 

сөздіктерді, ақпараттық қарым-қатынас технологияларын қолдану;  

−

 

көптілді,  жан-жақты  мәдениетті  тұлға  қалыптастыру;  Қазақстан 

патриоты, азаматы сапаларына сай тәрбиелеу;  

−

 

ұлттық  сана-сезімді  дамыту,  әртүрлі  қауымдастықтағы  адамдар 

арасында  өзара  түсіністікке  ұмтылу,  өзге  мәдениетке  деген  толеранттылықты 

көрсету; 

−

 

аға/кіші буынға құрмет көрсету, қамқор болуға тәрбиелеу, мүлікке және 

қоршаған ортаға ұқыппен қарау; 

−

 

салауатты өмір салтына тарту. 

Еліміздің  білім  беру  жүйесінде  қазақ  тілін  оқытудың  сапалық  деңгейін 

арттыру  мақсатында  тілдерді  меңгертудің  халықаралық  стандарттарында 

көрсетілген  тілді  меңгеру  деңгейлері  басшылыққа  алынған.  Әлемдік  білім 

кеңістігінде  орныққан  «Шетел  тілдерін  деңгейлеп  меңгертудің  еуропалық 

жүйесінде»  белгіленген  тілді  игерудіңдеңгейлері  менолардың  сипаттарының 

негізінде  еліміздегі  оқыту  қазақ  тілді  емес  жалпы  білім  беретін 

мектептердіңқазақ тілін үйретудің деңгейлері айқындалған «Қазақ тілі» пәнінің 

(оқытылуы  қазақ  тілінде  емес  мектептерде)  оқыту  мақсаты  –  қарапайым, 

негізгі,орта,  ортадан  жоғары  деңгейлер  бойынша  қазақ  тілін  қатысымдық 

тұрғыдан  меңгерту;  сөйлесім  әрекетінің  түрлеріне  сай  оқушыны  тілдік  білім 

негізінде түсінікті сөйлеуге, сауатты жазуға үйрету. 

Пәнді оқыту міндеттері: 

-

 

оқушыларға  сөйлесім  әрекетінің  түрлерін  күнделікті  қарым-қатынас 

деңгейінде меңгерту; 

-

 

оқушылардың тілдік дағдысы мен білігін дамыту; 

-

 

қарым-қатынас әдебінің қарапайым нормаларын меңгерту; 

-

 

ойын  жағдаяттарында  қазақ  тілін  қолдану  арқылы  оқушыларды  жаңа 

әлеуметтік тәжірибеге қатыстыру; 

-

 

оқушыны  сөйлесімдік  қарым-қатынастың  жаңа  тәсілдеріне  (қазақ 

тіліндегі),  қазақ халқының  мәдениетіне,  ұлттық-мәдени  сөйлесім  ерекшелігіне 

баулу; 

-

 

оқушылардың  оқу  білігін,  шынайы  өмірлік  жағдаяттарда  алған  тілдік 

білімдерін шығармашылықпен пайдалануға дайын болу білігін қалыптастыру; 

-

 

оқушыларды  қазақ  халқының  балаларға  арналған  әндермен,  тақпақ-

тармен  және  ертегілермен,  фольклормен,  көркем  әдебиетімен,  ойындармен 

14 

таныстыру; 

-

 

оқушылардың  қазақ  тіліне  қызығушылығын  дамыту,  қазақ  еліне, 

мемлекеттік тілге деген құрмет сезімін тәрбиелеу.  

Бастауыш мектепте қарапайым деңгейдің 3 игерімін талап етеді: 

1-3-

сыныптардағы қарапайым деңгей-А

1 

3 игерімді қамтиды: 

бастапқы орташа игерім-А

1 

– 1-

сынып;  

бастапқы толық игерім-А

1.1 

– 2-

сынып;  

бастапқы жетік игерім-А

1.2

 – 3-

сынып; 

4-

сыныпта  негізгі  деңгейдегі-А

2.1.2 

5  игерімінің  алғашқы  баспалдағы 

қамтылады: қалыптасу қарсаңындағы бастапқы игерім А

2 

– 4-

сынып.  

5-7- 

сыныптардағы негізгі деңгей-А

2.1.2 

үш игерімді қамтиды: 

- 

қалыптасу қарсаңындағы орташаигерім А 

2.1

 – 5-

сынып;  

- 

қалыптасу қарсаңындағы толықигерім А

2.1.1 

– 6-

сынып;  

- 

қалыптасқанбастапқы игерімА

2.1.2

 – 7-

сынып. 

8-9-

сыныптардағы Орта деңгей-А 

2.+

екі игерімді қамтиды: 

- 

қалыптасқан орташаигерім А 

2.2 

– 8-

сынып; 

- 

қалыптасқан толық игерім А 

2.+

 – 9-

сынып.  

10-11-

сыныптардағы Ортадан жоғары деңгей-В

1 

екі игерімді қамтиды: 

−

 

тереңдетіле қалыптасқан орташа игерім В 

1.1

 – 10-

сынып;  

−

 

тереңдетіле қалыптасқан толық игерім В 

1.2

 

В 

1.2

 – 11-

сынып. 

Білім  мазмұнында  қазақ  тілінің  тұрмыстағы,  қоршаған  ортадағы  адамдар 

арасындағы  қатынас  құралы  қызметін  игеруі  әлеуметтік-тұрмыстық  ая; 

әлеуметтік-мәдени ая; оқу-еңбек аясы деген аяларға бөлініп ұсынылған. Әрбір 

аяда  қамтылған  тақырыптар  бірізділікті  сақтай  отырып,  бірте-бірте 

күрделенеді.  Қазақ  тілінің  функционалды-грамматикалық  минимумдары  осы 

лексикалық  тақырыптарды  меңгерудің  нәтиже  көрсеткіші  болып  табылады. 

Сонымен  қатар,  тақырыптар  қоғамдық-гуманитарлық  және  жаратылыстану-

математикалық бағыттардың ерекшеліктерін ескере айқындалған. 

Қолданыстағы  оқу  бағдарламаларының  мақсаты,  міндеттері  мен 

мазмұндары бойынша салыстырмалы талдаудың қорытындысы: 

1.

 

Қазақ  тілі  (оқытылуы  қазақ  тілінде  емес),  орыс  тілі(оқытылуы  орыс 

тілінде  емес  мектептерде)  және  ағылшын  тілін  оқыту  мақсаттары  мен 

міндеттері  ұқсас  –  тілдік  және  сөйлесу  материалы  негізінде  оқушылардың 

коммуникативтік  құзыреттілігін  қалыптастыру,  орта  мектеп  жүйесінде  тілді 

«Шетел тілдерін деңгейлеп меңгертудің еуропалық жүйесі» бойынша меңгерту, 

әдеби тіл нормаларын, сөйлеудің әдеп ережелерін сақтау, тілдерді қатысымдық 

тұрғыдан  меңгерту,  семантикалық  байланыстағы  тілдік  бірліктерді  сөйлеу 

қызметінде  қолдану.  Қазақ  тілі  (қазақтілді  емес  мектептерде),  орыс 

тілі(орыстілді  емес  мектептерде)  және  ағылшын  тілін  оқыту  курс  мазмұны 

әлеуметтік –тұрмыстық, әлеуметтік-мәдени, оқу-еңбек салаларынан тұрады.  

Үш  тіл  бойынша  тілдік  материал  фонетикалық,  лексикалық, 

грамматикалықаспектілерді оқытуды қарастырады. Бірақ мыналарды айта кету 

қажет: 

2.

 

Әлемдік  білім  кеңістігінде  орныққан  «Шетел  тілдерін  деңгейлеп 

меңгертудің  еуропалық  жүйесінде»  белгіленген  тілді  игерудің  деңгейлеріне 

15 

сәйкес  қазақ  тілінің  (оқытылуы  қазақ  тілінде  емес)  Оқу  бағдарламасы  1-

сыныптан  бастап,  орыс  тілі(оқытылуы  орыс  тілінде  емес)  және  шет  тілі  5-

сыныптан бастап құрылған. 

3.

 

Қазақ тілін (оқытылуы қазақ тілінде емес), орыс тілін(оқытылуы орыс 

тілінде  емес)  оқытуда  тілдік  құзыреттілікті  қалыптастыруға  ерекше  көңіл 

бөлінген, ал ағылшын тілін оқытуда коммуникативтік құзыреттілікті арттыруға 

ерекше назар аударылған. 

4.

 

Шет тілінің оқу бағдарламасында әр сынып, әр тақырып бойынша жаңа 

лексикалық  бірліктердің,  диалог  пен  мәтіндердің  көлемі  жазылған,  қазақ 

тілінің(оқытылуы қазақ тілінде емес) Оқу бағдарламасында жазылмаған. 

 

 

 

 

 

16 

3 

Үштілдік білім контекстіндегі тілдерді оқыту ерекшеліктері  

 

Қазақстанның жалпы білім беретін мектептерінде үш тілде оқытудың тұтас 

жүйесін  құру  осы  бағытта  жинақталған  терең,  оқып-үйренуді  ғана  талап 

етпейді,  сонымен  қатар  ұлттық  білім  жүйесінің  ерекшеліктерін  назарға  ала 

отырып, ғылыми-әдістемелік маңызы бар ізденістер мен зерттемелердің болуын 

талап етеді. Халықаралық тиімді тәжірибе әртүрлі мемлекеттердегі қос тілділік, 

үш  тілділік  және  көп  тілділікті  оқытудың  әртүрлі  модельдерімен  танысуға 

мүмкіндік  беретіндігі  сөзсіз.  Дегенмен,  аталған  модельдердің  бір  де  біреуін 

нақты жағдайға бейімдемей тұрып, ұлттық білім жүйесіне енгізуге болмайды.  

Жалпы  білім  беретін  мектептерге  үштілді  оқытуды  жаппай  енгізу  үшін 

бүкіл  социумның  көптілді  білім  идеясын  қабылдаудың  өзі  көп  дайындықты 

қажет  етеді.  Қазақстан  мектептерінде  үштілді  оқытуды  енгізуге  байланысты 

көптеген  пікірлер  қалыптасты.  Атақты  ғалымА.Ж.  Мұрзалинова  «…  үштілдік 

білім  үш  тілде  әртүрлі  пәндерді  оқыту  арқылы  үш  тілді  меңгеруге  және 

келешекте  тіл  машықтарын  сақтауға  жағдай  жасайды.  Қазақша,  орысша, 

ағылшын  тілдеріндегі  үштілдік  білім  әртүрлі  пәндерді  оқыту  үшін 

қолданылады. Егер мектепте екінші/үшінші тіл тілдік пәндерде ғана оқытылса, 

онда  мектеп  үштілді  мектеп  болып  есептелмейді.Тек  тілдік  пәндерді  екінші 

және/немесе үшінші тілдерді оқытатын мектептер, сонымен қатар, оқушыларға 

үш тілде оқытуға жағдай жасаса, мемлекеттің алға қойған міндетін іске асыруға 

үлес  қоса  алады...»  [4].  А.Ж.  Мұрзалинованың  ұсынған  көптілді  білімді 

ұйымдастырудың  әдістемелік  жүйесі  оқушының  ойлау  қызметін  басқару 

технологиясының негізі ретінде қарастырылады.Бұл жерде оқушылардың ойлау 

қызметін реттеуге, оны басқаруға көмектесетін метакогнитивті стратегия басты 

рөл  атқарады.  Автордың  айтуынша,  осындай  әдістемелік  жүйе 

коммуникативтік  құзыреттілікті  жетілдіреді,  оқушыларға  ойлау  қызметін 

басқаруға,  қарым-қатынас  кедергілерін  жеңуге,  когнитивті  ғана  емес 

(хабарламамен  алмасу,  талдау  және  пайымдау  т.б.)  сонымен  бірге  оқытудың 

әлеуметтік-аффективтік  аспектілерін  де  басқаруға  көмектеседі.  Ұсынылып 

отырған әдістемелік жүйенің икемділігі екінші және үшінші тілде оқыту кезінде 

оны  қолдануға  мүмкіндік  жасайды  (2014).  ҚР  БҒМ  А.Байтұрсынов  атындағы 

тіл  білімі  институтының  директоры,  ф.ғ.д.  А.Фазылжанова  Қазақстандағы 

үштілді  білімге  арналған  семинарда  сөйлеген  сөзінде«...  көптілді  мектепте 

оқушыға  ағылшын  тілін  ағылшын  тілі  сабағында  ғана  емес,  математика, 

физика, химия пәндерінде де оқыту қажет. Қазір ҚР-да үш тілде оқытатын 100-

ден  аса  мектеп  бар,  оның  саны  700-ге  дейін  артпақ,  соның  нәтижесінде 

балаларымыз ғылыми-жаратылыстану бағытындағы пәндерді ағылшын тілінде 

оқиды.  Бұл  шындық.  Барлық  мемлекетте  көптілділік  саясаты  ұлттық 

қызығушылық нәтижесінде туындап отыр, енді Қазақстан да осы жолмен жүруі 

тиіс...».  Осыған  байланысты  семинарға  қатысушылар  «егер  балаларды 

жаратылыстану-ғылыми бағытындағы пәндерді тек ағылшын тілінде оқытатын 

болсақ,  онда  келешекте  олардың  ғылыми  сана-сезімі  ана  тілінде  жетілмей 

қалатынына  қауіп  туындайды,  бұл  қоғамға  өте  зиян  екенін  де  айтып  өтті» 

(2015)  [5].Қазақстан  ғалымдарының  ғылыми  зерттеулерінде,  оның  ішінде 

17 

профессор  Б.А.Жетпісбаеваныңеңбегіндегі  көптілділік  білімі  екі  аспектімен 

қарастырылады:  мазмұнды  және  процессуалды  [6].  Оларды  межелеуші  құрал 

тіл  болып  табылады,  ол  оқыту  объектісі  ретінде  көптілді  білімнің  мазмұнды 

жағын  анықтайды,  ал  оқыту  құралы  ретінде  процессуалды  жасаушы  болады 

Көптілді  білімнің  мазмұнды  аспектісінің  өлшемі  тілдік  оқу  пәндері  болып 

табылады: ана тілі, мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілі, ұлтаралық қатынас тілі 

ретіндегі орыс тілі және әлемдік экономикамен бірлесу тілі ретіндегі шет тілі 

(негізі  ағылшын  тілі).Көптілді  білімнің  процессуалды  аспектісінің  өлшеміне 

мемлекеттік  жалпыға  міндетті  білім  стандарттарында  қарастырылған  барлық 

оқу  курстары  кіреді.  Бірақ  бұл  жерде  естуге  үйреншікті  «оқыту  тілі»  деген 

түсінік  басқаша  қалыптасып,  білім  мекемесіне  емес,  енді  пәнді  үйретуге 

ауысады.  Үштілді  білімге  байланысты  мектептегі  қазақ  тілі  мемлекеттік  тіл 

ретінде  «Қазақстан  тарихы»,  «Қазақ  тілі»,  «Қазақ  әдебиеті»  пәндерін  оқыту 

тіліболады.  Жаңа  когнитивті-коммуникативтік  кешенді  (пәндерді  оқыту 

аясындағы  оқыту  тілі)  игеруге  бағытталған  көптілді  білімді  ұйымдастырушы 

негізінде  оқу  қызметінің  принциптері  мен  тәсілдері  пайда  болды.  Бұндай 

жағдайда ол білімнің біріктірілген түріне жатады. Осыған байланысты үштілді 

білімнің  ерекшелігі  жеке  тұлға  әлемнің  тілдік  бейнесін  өзгерте  отырып,  әр 

жаңадан  пайда  болған  тіл  когнитивті  саладағы  әлемнің  жалпы  (мағыналық) 

бейнесіне  әсер  етеді.  Өзге  тіл  жүйесін  меңгеру  қоршаған  ортадағы  жеке 

тұлғаның  «көру  бұрышын»,  оның  түсінігін,  қатынасы  мен  құндылығын 

өзгертуге  әкеліп  соғады.  Өзге  тілді  енгізген  жағдайда  мынаған  көңіл 

аударылады  «...  өзге  тілді  танып-білу  ана  тілі  арқылы  жүзеге  асады, 

оқытылатын тілдегі концептуалды көрініс ана тілінің концептуалды көрінісінен 

«өсіп шығады». Қорыта айтқанда, мұның бәрі екінші тілдің мағынасын түсіну 

үшін ана тілінің маңызы зор екенін білдіреді…» (1989) [7]. 

Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, үштілді білім берудегі тілдердің 

меңгерту ерекшелігі мынада: 

Біріншіден,  үйренушілердің  коммуникативтік  қабілетін  қалыптастыруға 

ерекше  назар  аударылады,  сондықтан  тілді  оқыту  тек  қана  грамматикалық 

бірліктерді  үйретумен  шектелмейді.Өйткені  тіл  үйренушіге  «бастауыш», 

«баяндауыш»,  «морфология»,  «синтаксисті»  білу  маңызды  емес.  Өмірде  жас 

жеткіншек  аталған  тілдік  бірліктерді,  оқу,  жазуды  білмей  сөйлей  бастайды, 

сөйлемдерді  құрай  бастайды.  Ол  сөздердің  мағынасын  түсініп,  басқалармен 

қарым-қатынасқа  түседі.  Бірте-бірте  баланың  сөздік  қоры  кеңейіп, 

қасындағылармен  сөйлесе  бастайды.  Содан  кейін  ғана  оқуды,  жазуды 

үйренеді.Қазіргі  таңда  мектептерде  өзге  тілдерді  меңгерту  бағдарламалары  да 

осылай құрылады.  

Екіншіден, үштілдік бағдарламасында қазақ, орыс тілдері өзге тіл ретінде 

деңгейлік  оқыту  жүйесінегізінде,  ағылшын  тілі  шет  тілі  ретінде  CEFR 

(еуропалық  шет  тілдерін  меңгерту  жүйесі)  бойынша  оқытылады.Бұл 

халықаралық деңгейде көпшілікке танымал тілдерді оқытудың табысты моделі.  

Үшіншіден,  Қазақстан  Республикасының  мемлекеттік  тілі  үштілді  білім 

берудің  негізін,  фундаментін,  «үшбұрыштын»  шынын  құрайды  және  негізгі 

идеясы  болып  саналады.  Бірақ  30  дамыған  елдің  қатарына  ену  үшін, 

18 

Қазақстандағы тілдердің әр алуандығынсақтай отырып, оны дамыту қажет.  

Төртіншіден,  Қазақстандағы  үштілді  білім  берудің  өзгешелігі  көбіне 

тілдердің даму ахуалының алдыңғы тарихи себептерімен байланысты. 

Бұл жерде ең күрделісі ол - оқу тілін және меңгеру тілін таңдау, өйткені тіл 

екі  мағынаны  білдіреді:  оқыту  құралы  (мектепте,  колледжде,  жоғарғы  оқу 

орнында  оқыту  тілі)  және  оқу  пәні.  Көпұлтты  Қазақстан  үшін  саяси 

тұрақтылықтың  факторы  ретінде  100  қазақстандық  этностың  өмірлік 

қағидаларын сақтап қалу тұжырымдамалық негіз болып саналады. 

Бесіншіден, үш тілді білудің маңыздылығы олардың бәсекелестігінде емес, 

бірлігінде. Осы қағида Қазақстанда үштілді білім берудің негізін құрайды.  

 

 

 

 

 

19 

4  «Қазақ  тілі»  пәні  бойынша  оқу  бағдарламарының  мақсаты,  міндеттері 

мен үштілдік білімнің мақсаты мен міндеттерінің сәйкестілігі  

 

Қазақстан  Республикасының  білім  мекемелері  1-сыныптан  бастап  қазақ, 

орыс және ағылшын тілдерін оқыту арқылы үштілділік саясатын енгізеді. Үш 

және  одан  да  көп  тілде  оқыту  сөйлеу  қызметінің  төрт  түрін  (тыңдалым, 

айтылым,  оқылым  және  жазылым)  дамыту  арқылы  коммуникативтік 

дағдыларды  қалыптастыруға  бағытталған.Қазақстан  Республикасының  білім 

беру  мекемелері  функционалды  сауаттылықты  дамыту  мақсатында 

оқушылардың коммуникативтік құзыреттілік негіздерін қалыптастырады. 

Үштілді  білімніңнегізгі  міндеттерінің  бірі  –  тұлғалық,  тұлғааралық  және 

мәдениаралық  құзыретке,  мәдениеттің  әр  түріне  құрмет  көрсетуді 

қалыптастыру. Бұл құзыреттер оқушыларға көпмәдениетті қоғам өміріне тиімді 

түрде араласуға мүмкіндік береді. 

Тілдік пәндердің оқу бағдарламаларында: 

−

 

мектепте және мектептен тыс жерлерде пікірге, дінге, іс-әрекетке, салт-

дәстүрге, өзге халықтардың идеясына деген толеранттылықты дамыту; 

−

 

көптілді және көпмәдениетті қоғамда өз ойларын ашық айта алу, өзін 

еркін ұстай алу дағдысын дамыту; 

−

 

бейбітшілікті және ұлтаралық бірлікті сақтауға жәрдемдесу; 

−

 

көпмәдениетті қоғамда өмір сүру қабілетін дамыту; 

−

 

әртүрлі мәдениетті бейнелейтін халық шығармашылығындағы ауызекі 

жанр туралы білімі мен түсінігі. 

Тұлғаны әлеуметтендіру, яғни әртүрлі қауымдастықта тиімді әрекет етуге 

қабілетті  азаматтарды  тәрбиелеу,  қарым-қатынас  дағдыларын  дамыту, 

оқушыларға  өз  ойларын  нық  сеніммен  айта  алатын  қолайлы  орта  жасау. 

Коммуникативтік дағдыларды дамыту үшін оқыту үдерісі кезінде оқушыларды 

сыныптастарымен,  мұғалімдерімен  қарым-қатынасжасау  үшін  үлкен 

аудиторияда  ауызша,  жазбаша  формада  немесе  әртүрлі  ақпарат  құралдары 

арқылы,  қазақ,  орыс,  ағылшын  тілдерін  сауатты  қолдана  отырып  мадақтау 

қажет. Сондықтан тіл пәндері бойынша оқу бағдарламаларында оқушылардың 

тыңдалым және айтылым дағдыларын дамытуға ықпал ететін тапсырмалардың 

үлгілері беріледі:  

−

 

тыңдалған мәтінге байланысты сұрақ қою;  

−

 

таныс  тақырыптар  мен  оқушыларды  қызықтыратын  тақырыптарға 

айтылым; 

−

 

алдын-ала  дайындалған  сұрақтар  бойынша  интервью  алу  (мысалы 

мұғалімнен интервью алу) және жауапқа ауызша есеп беру;  

−

 

жоспарланған тақырып бойынша пікірлесу/дәлелдеу; 

−

 

екі-екіден  немесе  топпен  іс-әрекет,  болған  оқиғаны  жазуға  дайындық 

жасау;  

−

 

ауызекі сөйлеуді түсіну және сұраққа дұрыс жауап беру шеберлігі; 

−

 

берілген тақырыпқа диалог құру. 

 

 

20 

5 Тілдік пәндер бойынша оқу бағдарламаларының мазмұны мен үштілдік 

білімнің мақсаты мен міндеттерінің сәйкестілігі 

 

Қазақстандағы  білім  саласында  үштілдік  оқыту  үлгісін  кезең-кезеңімен 

жүзеге  асыру  көзделіп  отыр.  Үштілдік  оқыту  үлгісі  білім  ордасындағы  білім 

беру  сапасын  арттыруды  және  бірнеше  тілді  жетік  меңгерген  жоғары  білікті 

тұлғаны  даярлауды  көздейді.Үштілдік  оқытудың  басты  мақсаты  –  көптілді 

және  көп  мәдениетті  тұлғақалыптастыру.  Білім  саласындағы  үштілдік  оқыту 

үлгісін  кезең-  кезеңімен  жүзеге  асыру  білім  ордасындағы  білім  беру  сапасын 

арттыруды  және  бірнеше  тілді  жетік  меңгерген  жоғары  білікті  тұлғаны 

қалыптастыруды  көздейді.  Тілдікпәндертілдік  минимум  оқытудың  әр 

деңгейінде  көрнекті  тақырыптық  блоктың  толық  тізімін  көрсетуі  тиіс.  Бұл 

барлық  тіл  пәндері  бойынша  сөздік  қорды  молайтады.  Үйлестірудің  осындай 

стратегиясы диалогтық қатынас пен монологтық сөйлеу дағдыларының нақты 

деңгейіне жеткізеді. Осыған орай продуктивті диалог көлемінің әр деңгейі оның 

негізін  қайталау  барысында  артып  отырады.  Тілші  ғалым  З.Күзекова  өз 

зерттеулерінде  диалогтың  өзіндік  ерекшеліктеріне  баса  назар  аударады. 

«Барлық  қатысым өзінің  табиғатынан  диалогтық  болып  табылады.  Диалогтың 

өзіндік  ерекшеліктері  бар:  сөйлеудің  қысқалығы;  қатысымның  сөзден  тыс 

құралдарын (мимика, ым) кең түрде пайдалану; интонация рөлі, толық құрамы 

емес  сөйлемдердің  көптігі;  кітаби  сөздің  қатаң  формалары  сақталмайды, 

ауызша сөйлеуге тән, күні бұрын дайындалмаған жай сөйлемдердің молдығы, 

адресанттың белсенді рөлі» [8,120 б.].  

Тақырыптар сөйлеу тәрізді лексика-грамматикалық материалды таңдаудың 

экстралингвистикалық негізі бола тұра білімнің барлық деңгейінде сөйлеу мен 

коммуникативтік құзыреттің тұтастығы мен сабақтастығын қамтамасыз етеді.  

Бастауыш,  орта  және  жоғарғы  сыныптағы  «Қазақ  тілі»  пәні  бағдарлама 

мазмұнының  талдауы  жалпыеуропалық  құзырет  пен  шет  тілін  үйрену, 

коммуникативтік  материалды  нығайту,  оқыту  мақсатын  түзету,  тілдік,  сөйлеу 

және коммуникативтік материал пайызының арақатынасын өзгерту қажіттілігін 

көрсетеді. 

Қазақстандағы  үштілдік  білімнің  концептуалды  негізі  болып  табылатын 

жалпыеуропалық  құзырет  деңгейімен  сәйкестендіре  отырып  белгіленген  тіл 

пәндерінің типтік мазмұны төмендегідей: 

1-

5 сыныптар (бастауыш мектеп) 

А1:  отбасына  және  қоршаған  ортаға  тікелей  қатысты  таныс  сөздер  мен 

негізгі сөз орамдарын білу; қарапайым тілде өзара әрекеттесу, бірақ байланыс 

қайталау  стратегиясына,  сөйлеу  жылдамдығының  төмендігіне  және  өзгертіп 

айту  мен  түзетуге  байланысты;  жеңіл  сұрақтар  қою  және  оларға  жауап  беру, 

таныс  саланың  қарапайым  пайымдауларына  жауап  қайтару;  адамдар  мен 

олардың  тұрғылықты  жері  туралы  қарапайым  сөз  орамдары  мен  сөйлемдер 

жасау.  

А2:  нақты  мақсатқа  жету  үшін  жеткілікті  дәрежеде  жылдам  сөйлеуді 

түсіну;  конструктивті  жағдайда  және  сөйлесуде  өзара  жеңіл  әрекет 

ету,күнделікті  жағдайдағы  таныс  тақырыптарда  ақпараттар  мен  пікір  алмасу; 

21 

жеке қызығушылығы мен тәжірибесі, өзінің күнделікті қызметінің аспектілері 

туралы сөйлемдерді байланыстырып, қысқаша мәтін дайындау. 

6-10 

сыныптар (негізгі мектеп) - А2 (мазмұны жоғарыда) және В1. 

В1: жылдам сөйлеу кезінде айтылған пікірдің мағынасын түсініп, ептілігін 

көрсете алу және кәсіптік немесе оқу қызметіне байланысты таныс тақырыптар 

бойынша ақпараттар ағынын сараптай отырып, кәдімгі дискурсивті маркерлер, 

яғни «біріншіден», «сонан соң», «соңында» тәрізді қыстырма сөздерді орнымен 

қолдана  білу  т.б.;  сапарға  шығу  кезінде  қарапайым  тілді  қолдана  алу,  таныс 

тақырыптар  туралы  әңгімелерге  еш  дайындықсыз  араласу,  күнделікті  өмірге 

қатысты  (мысалы,  отбасы,  ермек,  жұмыс,  саяхат  және  күнделікті  жағдайлар) 

тақырыптармен  ақпараттар  алмасу,  өз  пікірін  білдіру;  нақты  немесе  ойдан 

қиыстырылғын оқиғалардың тақырыптарына жеңіл жүйелі мәтін құру, тәжірибе 

алмасу т.б. 

11-12 

сыныптар  (жоғары  мектеп)  -  В2  (+С1  болуы  мүмкін  деңгей 

ретінде).  

В2:Дерексіз  және  нақты  тақырыпқа  берілген  күрделі  мәтіндердің,  соның 

ішінде тар шеңберлі мамандықты мәтіндердің жалпы мазмұнын түсіну.Жылдам 

қарқынмен  және  тез  арада  айту,  кез  келген  жақтың  сөйлеушілерімен  еш 

қиындықсыз  тілдесу.  Әртүрлі  тақырыптарға  анық,  егжей-тегжейлі  хабарлама 

жасай алу шеберлігін көрсету және негізгі мәселеге байланысты өз көзқарасын 

білдіру, әртүрлі пікірлердің артықшылықтары мен кемшіліктерін көрсету. 

С1:  Әртүрлі  тақырыптарға  берілген  көлемді  күрделі  мәтіндерді  түсіну, 

астарлап  айтылған  сөздің  мағынасын  аша  алу.  Еркін  айтылым.  Бейінді 

бағытталған  қатынасу  тілін  еркін  қолдану.  Байланыс  құралдары  мен  олардың 

элементтерін  біріктіру  арқылы,  мәтінді  құру  модельдерін  меңгергендігін 

көрсете отырып, күрделі тақырыптарға мәтін құрастыра алуға шебер болу. 

Коммуникативтік  материалды  нығайту  үдерісінде  коммуникативтік  тіл 

құзыретін күшейтуге екпін жасалды: 

А)  тіл  құзыреті,  яғни  формалды  ресурстарды  қолданудағы  білім  мен 

іскерлік, осының негізінде мәнді, мағыналы мәтіндер жасалады; 

Б)  социолингвистикалық  құзырет,  яғни  қоғамдық  қарым-қатынас 

ережелерін сақтауға байланысты білім мен ісерлік; 

В)  белгілі  бір  жастағы  топтарға  арналған  әртүрлі  өмір  жағдайындағы 

екінші  және  үшінші  тілдегі  сөйлеу  интенциясын  жүзеге  асыруға  байланысты 

тіл-коммуникативтік құзыреті. 

Осыған  байланысты  оқу  жағдайында  тілдесу  үдерісі  ұйымдастырылды, 

тілдесудің  әлеуетті  ахуалының  үлгісі  жасалды,  онда  сөйлеу  этикетінің 

ережелері,  іскерлік  әңгімені  енгізудегі  стратегиялар  мен  тактикалық  қадамды 

жүзеге асыру жолдары өңделді.  

Мәтіннің  коммуникативтік  бағыттылығы  оқушының  авторлық  ұстанымы 

арқылы  мәреге  жетеді,  мәтінде  «байқаушы/оқиғаға  қатысушы»  (тілдің 

репродуктивті  көрсеткіші),  «басқа  жерден  ақпарат  көзін  алушы»  (тілдің 

ақпараттық  көрсеткіші),  «қабылданған  ақпаратқа  жауап  қайтарушы»  (тілдің 

реактивті  көрсеткіші),  «әрекетке  түрткі  болушы»  (тілдің  волюнтивті 

көрсеткіші), «данышпанның кеңесшісі» (тілдің генеритивті көрсеткіші) рөлінде 

22 

қатысады. 

Тілді  меңгеру  деңгейінің  Еуропалық  жүйесіне  сәйкес  және  Қазақстан 

Республикасында  көптілділікті  дамытудағы  маңызды  міндеттерге  байланысты 

11-

жылдық  мектептердегі  11-сыныптарда  және  12-жылдық  мектептердегі  12-

эксперименттік  сыныптарда  Қазақстан  мектептеріндегі  бүгінгі  тіл  жағдайын 

ескере отырып, В-2 орта деңгейінен кейін жету міндетті (оқушылар өз бетімен 

дайындалған  жағдайда  С-1  деңгейі  болуы  мүмкін).Оқытудың  соңына  қарай 

жоғарғы  мектепте  базалық  деңгейде  оқушылардың  ағылшын  тілінен 

дайындықта жалпыеуропалық (В2) бастапқы деңгейіне жақындататын деңгейге 

жету жоспарланып отыр. 

 

 

 

жүктеу/скачать 0,61 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: