Хурметбек октябрь
жүктеу/скачать 8,19 Mb. Pdf көрінісі
|
| Stipa lessingiana
2 5 5 Stípa capilláta 3 9 12 Phleum pratense - 2 8 əртүрлі шөптер Artemísia vulgáris 3 44 10 38 10 48 Artemisia austriaca 15 Achillea millefolium 3 4 5 Taraxacum officinale wigg 1 1 3 Phlómis tubérosa 1 2 Lámium purpúreum 1 Hibiscus trionum 2 Plantágo arenária 1 1 Plantágo májor 2 4 Astrodaucus orientalis 6 3 Anthriscus sylvestris 11 Linaria vulgaris 3 Buglossoides arvensis 1 Еrigeron саnadensis 6 Cichórium íntybus 4 Berteroa incana 2 Galium verum 3 Potentilla argentea 1 Sālvia nūtans 3 Ranúnculus ácris 3 Контур № Кестедегі жалпы торлар саны Бос торлар Жер жамылғысы ауданы дана % дана % дана % №1 Баймырза 935 100 123 13,2 811 86,7 №2 Бірсуат 935 100 55 5,9 880 94,2 №3 Мамай 935 100 33 3,6 901 96,4 46 5 кестенің жалғасы 1 2 3 4 Capsella bursa - pastoris 1 Polycntmum arvense 1 Cruciferae 1 Carex praecox 1 бұршақ тұқымдастар Vcia crcca 2 1 2 Lathyrus tuberosus 1 1 Trifolium arvense 1 Баймырза ауылына жақын жердегі жайылым контурында өсімдіктердің 20- дан астам түрі кездесті. Оның ішінде астық тұқымдастар – 54%, əртүрлі шөптер – 44% жəне бұршақ тұқымдастар – 2%-ды құрады. Бірсуат ауылы маңындағы жайылымдық жердегі контурда да Баймырза ауылында болған өсімдіктер түрлері кездесті. Пайыздық көрсеткіштер бойынша астық тұқымдастар 60, əртүрлі шөптер 38, бұршақ тұқымдас шөптер сəйкесінше 2%-болды. Мамай ауылына жақын жердегі жайылымдағы өсімдіктер құрамы астық тұқымдастар 52, əртүрлі шөптер 48, ал бұршақ тұқымдас шөптер мүлдем кездеспеді. Қорыта айтқанда Баймырза ауылына жақын жерде орналасқан Бірсуат жəне Мамай ауылдарының жайылымдарының өсімдіктер құрамын үш топқа бөліп көрсетуге болады. Яғни қоңырбастылардың үш түрі, əртүрлі шөптердің 15 түрі жəне бұршақ тұқымдастардың екі түрі. Осыған орай астық тұқымдастар мен əртүрлі шөптердің басым болуына байланысты астықты-əртүрлі шөпті жайылым типіне жатқызуға болады. 3.2 Зерттеу жұмыстары жүргізілген аймақтың табиғи жайылым өнімділігі Жайылым өнімін пішеннің жобамен 15-18% ылғалдануын есепке ала отырып, өсімдіктердің шикі жəне құрғақ массасын центнермен не болмаса құрғақ-ауалы салмағымен есептейді, ал жайылым өнімділігін мал өнімінің санымен немесе азықтық бірлікпен санайды (6 кесте), (Қосымша И). 6 кесте – Зерттеу жүргізілген аймақтың жайылым өнімділігі, ц/га Зерттеу аймақтары Баймырза Бірсуат Мамай жасыл балауса пішен азықтық бірлік жасыл балауса пішен азықтық бірлік жасыл балауса пішен азықтық бірлік 29,0 7,1 4,0 31,8 10,9 6,0 30,5 7,6 4,3 Орташа үш жылда Баймырза ауылы маңында орналасқан табиғи жайылымдар өнімділігі 2,9 т/га жасыл балауса, 0,7 т/га пішен жəне 0,4 т/га малазықтық бірлік шығымын қалыптастырса, Бірсуат ауылының маңындағы жайылым өнімділігі орташа 3,2 т/га жасыл балауса, 1,1 т/га пішен жəне 0,6 т/га 47 малазықтық бірлік шығымын қалыптастырды, ал Мамай ауылының жайылымдарының жасыл балауса өнімділігі 3,1 т/га, пішен өнімділігі 0,8 т/га, азықтық бірлік 0,4 т/га болды. 3.3 Зерттеу жұмыстары жүргізілген аймақтың табиғи жайылым шөптерінің желінуі Өсімдіктердің малмен желінуі өсіп-даму кезеңіне, химиялық құрамы, өсімдіктердің анатомды-морфологиялық еркешеліктері, шөпоттылық жəне басқа өсімдіктермен үйлесуіне байланысты жəне топыраққа сонымен қатар малдың түріне, олардың сол шөптермен қоректенуіне тығыз байланысты. Осыған орай өсімдіктердің желінуі төмендегідей шкаламен бағаланады: 1) 0 – өсімдіктер малмен желінбейді; 2) 1 – нашар немесе анда-санда желінуі; 3) 2 – жақсы шөптер желініп, басқа дақылдармен алмасқаннан кейін ғана желінеді; 4) 3 – өсімдіктерді басқаларына қарағанда азырақ қалайды, бірақ əрдайым желінеді; 5) 4 – өсімдіктер шөпоттылықта таңдаусыз əрдайым жақсы желінеді; 6) 5 – өсімдіктер əрдайым өте жақсы жəне бірінші болып желінеді. Зерттелген табиғи жайылым өсімдіктері көбінесе жақсы шөптер желініп, басқа дақылдармен алмасқаннан кейін ғана желінетін (əртүрлі шөптер түрлері), жақсы желінетін өсімдіктер (астық тұқымдастар) жəне нашар желінетіндері де (жусан) кездесті (7 кесте). 7 кесте – Зерттеу жүргізілген табиғи жайылым өсімдіктерінің желінуі, % Жайылым түрі- астықты-əртүрлі шөпті Зерттеу аймақтары №1 Баймырза №2 Бірсуат №3 Мамай 1 2 3 4 Agropyron pectinatum 4 4 4 Bromopsis inermis 4 4 Leymus junceus 3 3 Festuca ovina 4 4 4 Stipa lessingiana 2 2 Stípa capilláta 2 2 Festuca varia 4 4 4 Phleum pratense 4 Artemísia vulgáris 1 1 1 Artemisia austriaca 1 1 1 Achillea millefolium 3 3 3 Taraxacum officinale wigg 2 2 Phlómis tubérosa 2 2 Lámium purpúreum 2 Hibiscus trionum 2 Plantágo arenária 2 2 Plantágo májor 2 2 Astrodaucus orientalis 2 2 48 7 кестенің жалғасы 1 2 3 4 Anthriscus sylvestris 2 Linaria vulgaris 2 Buglossoides arvensis 2 Еrigeron саnadensis 2 Cichórium íntybus 2 Berteroa incana 2 Galium verum 2 Potentilla argentea 2 Sālvia nūtans 2 Ranúnculus ácris 2 Capsella bursa - pastoris 2 Polycntmum arvense 2 Cruciferae 2 Vcia crcca 5 Lathyrus tuberosus 5 Trifolium arvense 5 Carex praecox 2 2 2 Қорыта айтқанда Ақмола облысы Еңбекшілдер ауданы Баймырза, Бірсуат, Мамай ауылдары маңында орналасқан жайылымдарының геоботаникалық құрамына 700 га жерге жүргізілген зерттеу жұмыстары, сонымен қатар фитотопологиялық жəне фитоценологиялық бағалау жұмыстары топырақ жамылғысы негізінен қара топырақты, оңтүстік сортаңсыз, аз сортаңды жəне сортаңды, орташа күшті жəне аз күшті топырақтың механикалық құрамымен ерекшеленгенін көрсетті. Зерттеу жұмыстары жүргізілген жылдардағы ылғалдану дəрежесіне байланысты зерттеу аймақтары жайылымдарының топырақ жамылғысы 89,9-98,1% өсімдіктермен жамылғысынан тұрды. Өсімдіктердің флористикалық құрамының 58%-ы бес түрлі қоңырбастылардан, 40%-ы он төрт түрлі əртүрлі шөптер қауымдастығынан жəне 2%-ы бұршақ тұқымдастардың үш түрінен болды. Ботаникалық құрамның жапырақтану типі бойынша өсімдіктердің 60%-ы жоғары типті жапырақтанумен жəне 40%-ы төменгі типті. Сонымен қатар өсімдіктердің 80%-ы жақсы желінеді. Зерттеу жұмыстары жүргізілген табиғи малазықтық жерлер астықты-əртүрлі шөпті жайылымды-шабындық түріне қолданылатын жəне өсімдіктердің өсіп-даму кезеңінде орташа ылғалдану жағдайында алаң бірлігінен 2,9 дан 3,2 т/га жайылымдық өнім беретіні зерттелді. 49 4 АҚМОЛА ОБЛЫСЫНЫҢ ДАЛАЛЫ АЙМАҒЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАРА ТОПЫРАҚТЫҢ ШЫМДЫ ҚАБАТЫН ӘРТҮРЛІ ЖАҚСАРТУ ӘДІСІНІҢ ФИТОЦЕНОЗ ҚАЛЫПТАСУЫНА ӘСЕРІ 4.1 Көпжылдық шөптердің бірінші жылындағы өсіп-даму ерекшеліктері (2012, 2013, 2014 жылдары себілген) Көпжылдық шөптердің бірінші жылында шөпоттылығын қалыптастыруда көбінесе дақылдардың себу мерзімін дұрыс таңдау мен өсіп-даму кезеңінің бастапқы кезінде ылғалдану жағдайына байланысты тұқымдардың танаптық өнгіштігінің жоғары болуы мен сақталуына тікелей əсер етуі мүмкін. Көпжылдық шөптер тұқымдарын шөп қоспаларымен себу жұмыстары мамыр айының бірінші онкүндігінде жүргізілді. Зерттеу жұмыстары жүргізілген жылдары орта есеппен тұқымдардың танаптық толық өнуі 25-30 күнді құрады (8, 9 кесте; 13, 14 сурет), (Қосымша К). 8 кесте – Шөп қоспалары тырмамен өңделген табиғи жайылымдық жерге себілген көпжылдық шөптердің бірінші жылындағы өсімдіктер саны жəне танаптық өнгіштігі Шөпқоспалар түрлерi Өсімдіктердің толық өнген кезіндегі саны, дана/м 2 Өсімдіктердің толық өнген кезіндегі танаптық өнгіштігі, % бар лығы дақыл дар бойы нша бар лығы дақыл дар бойын ша бар лы ғы дақыл дар бойын ша бар лығы дақыл дар бойын ша барлы ғы дақыл дар бойы нша 2012 ж. 2013 ж. 2014 ж. орташа 3 жылда орташа 3 жылда Еркекшөп+ қылтықсыз арпабас+ жоңышқа 137 36 294 43 366 80 266 53 67 53 38 95 92 75 75 63 156 194 138 69 Қылтықсыз арпабас+ еркекшөп 201 128 205 124 285 163 229 138 57 69 73 78 122 91 46 Жоңышқа + қылтықсыз арпабас 122 86 350 174 362 189 278 150 70 75 36 176 173 128 64 Эспарцет+ еркекшөп 169 42 156 92 309 176 211 103 53 52 127 64 133 108 54 50 9 кесте – Шөп қоспалары табиғи жайылымдық жерге тікелей себілген көпжылдық шөптердің бірінші жылындағы танаптық өнгіштігі жəне өсімдіктер саны Шөпқоспалардың түрлерi Өсімдіктердің толық өнген кезіндегі саны, дана/м 2 Өсімдіктердің толық өнген кезіндегі саны, дана/м 2 барлы ғы дақыл дар бойы нша барлы ғы дақыл дар бойы нша барлы ғы дақыл дар бойы нша барлы ғы дақыл дар бойын ша барлы ғы дақыл дар бойын ша 2012 ж. 2013 ж. 2014 ж. орташа 3 жылда орташа 3 жылда Еркекшөп+ қылтықсыз арпабас+ жоңышқа 124 39 268 40 295 54 228 44 57 44 35 72 68 58 58 50 156 173 126 63 Қылтықсыз арпабас+ еркекшөп 114 66 120 64 227 132 153 87 38 44 48 56 95 66 33 Жоңышқа + қылтықсыз арпабас 56 35 283 176 294 178 193 130 48 65 21 107 116 63 32 Эспарцет+ еркекшөп 91 66 133 76 265 158 163 100 41 50 25 57 107 63 32 а б в а – жоңышқа+қылтықсыз арпабас; б – эспарцет+еркекшөп; в – еркекшөп+қылтықсыз арпабас+жоңышқа Сурет 13 – Көпжылдық шөптер қоспасының танаптық өнгіштігі 51 67% 57% 57% 38% 70% 48% 53% 41% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Шөп қоспала ры тырмамен өнделген та биғи жа йылымдық жерге себілген Шөп қоспа ла ры та биғи жа йылымдық жерге тікелей себілген Еркекшөп+қылтықсыз а рпаба с+жоңышқа Қылтықсыз а рпа ба с+ еркекшөп Жоңышқа + қылтықсыз а рпа ба с Эспа рцет+еркекшөп Сурет 14 – Көпжылдық шөпқоспалардың жайылымдарды əртүрлі жақсартудағы танаптық өнгіштігі Барлық шөпқоспалар 1м 2 жерге 400 дана тұқымнан себілді. Соның ішінде күрделі үш шөпқоспада астық тұқымдас шөптер үлесі 100-ден, бұршақ тұқымдастар 200 дана, екі астық тұқымдас жəне астық+бұршақ тұқымдас шөпқоспада 200-дана, яғни гектарына 2 млн. өнгіш тұқым себілді. 2012 жылы себілген астық+бұршақ тұқымдас күрделі шөпқоспалар ішінде еркекшөп+қылтықсыз арпабас+жоңышқа да өсімдіктер саны жалпы 137 дана, дақылдар бойынша еркекшөпте 36, қылтықсыз арпабаста 38, жоңышқада 63 дана болды. 2013 жылы жалпы өсімдіктер саны 294 дана, сəйкесінше дақылдар бойынша 43, 95, 156 дана болса, 2014 жылы жалпы 366, дақылдар бойынша өсімдіктер саны 80, 92, 194 дана болды. Осы жылдар қалыптасқан метеорологиялық жағдайларға байланысты орташа үш жылда еркекшөп+қылтықсыз арпабас+жоңышқа да өсімдіктер саны жалпы 266 дана, дақылдар бойынша еркекшөпте 53, қылтықсыз арпабаста 75, жоңышқада 138 дана болса, ал танаптық өнгіштігі орташа үш жылда жалпы 67%, дақылдар бойынша еркекшөпте 53%, қылтықсыз арпабаста 75%, жоңышқада 69%-ды құрады. 2012 жылы себілген астық тұқымдас шөпқоспалар ішінде қылтықсыз арпабас+еркекшөп қоспаларындағы өсімдіктер саны жалпы 201 дана, дақылдар бойынша қылтықсыз арпабаста 128, еркекшөпте 73 дана болды. 2013 жылы жалпы өсімдіктер саны 205 дана, сəйкесінше дақылдар бойынша 124,78 дана болса, 2014 жылы жалпы 285, дақылдар бойынша өсімдіктер саны 163,122 дана болды. Осы жылдар қалыптасқан ауа райы жағдайларға байланысты орташа үш 52 жылда қылтықсыз арпабас+еркекшөп қоспаларында өсімдіктер саны жалпы 229 дана, дақылдар бойынша қылтықсыз арпабаста 138, еркекшөпте 91 дана болса, ал танаптық өнгіштігі орташа үш жылда жалпы 57%, дақылдар бойынша қылтықсыз арпабаста 69%, еркекшөпте 46%-ды құрады. 2012 жылы себілген бұршақ+астық тұқымдас шөпқоспалар ішінде жоңышқа+қылтықсыз арпабаста өсімдіктер саны жалпы 122 дана, дақылдар бойынша жоңышқада 86, қылтықсыз арпабаста 36 дана болды. 2013 жылы жалпы өсімдіктер саны 350 дана, сəйкесінше дақылдар бойынша 174, 176 дана болса, 2014 жылы жалпы 362 дақылдар бойынша өсімдіктер саны 189, 173 дана болды. Зерттеу жұмыстары жүргізілген 2012-2014 жылдардағы метеорологиялық көрсеткіштерге байланысты орташа үш жылда жоңышқа+қылтықсыз арпабаста өсімдіктер саны жалпы 278 дана, дақылдар бойынша жоңышқада 150, қылтықсыз арпабаста 128 дана, ал танаптық өнгіштігі орташа үш жылда жалпы 70%, дақылдар бойынша жоңышқада 75%, қылтықсыз арпабаста 64%-ды құрады. 2012 жылы себілген бұршақ+астық тұқымдас шөпқоспалар ішінде эспарцет+еркекшөп қоспаларындағы өсімдіктер саны жалпы 169 дана, дақылдар бойынша эспарцетте 42, еркекшөпте 127 дана болды. 2013 жылы жалпы өсімдіктер саны 156 дана, сəйкесінше дақылдар бойынша 92,64 дана болса, 2014 жылы жалпы 309, дақылдар бойынша өсімдіктер саны 176,133 дана болды. Қалыптасқан ауа райы жағдайларға байланысты орташа үш жылда эспарцет +еркекшөп қоспаларында өсімдіктер саны жалпы 211 дана, дақылдар бойынша эспарцетте 103, еркекшөпте 108 дана болса, ал танаптық өнгіштігі орташа үш жылда жалпы 53%, дақылдар бойынша эспарцетте 52%, еркекшөпте 54%-ды құрады. Үш жылдық зерттеу нəтижелерінің орташа көрсеткіштері бойынша жалпылай қорыта айтқанда тырмамен өңделген жерге себілген жəй жəне күрделі астық, астық+бұршақ тұқымдас шөпқоспаларының өсімдіктер саны мен танаптық өнгіштігі бойынша төменгі көрсеткіш бұршақ+астық тұқымдас эспарцет+еркекшөпте: өсімдіктер саны жалпы 211 дана/м 2 , ал танаптық өнгіштік 53% болды. Ал жоғарғы көрсеткіш бұршақ+астық тұқымдас жоңышқа+қылтықсыз арпабас шөп қоспасында болды. 1 шаршы метрдегі өсімдіктер саны жалпы 278 дана болса, танаптық өнгіштігі 17%-ға жоғары болып, 70%-ды құрады. Өңделмеген топырақтың шымды қабатына барлық шөпқоспалар 1м 2 жерге 400 дана тұқымнан себілді. Соның ішінде күрделі үш шөпқоспада астық тұқымдас шөптер үлесі 100-ден, бұршақ тұқымдастар 200 дана, екі астық тұқымдас жəне астық+бұршақ тұқымдас шөпқоспада 200-дана, яғни 2 млн. (жалпы 4 млн.) өнгіш тұқым себілді. 2012 жылы себілген астық+бұршақ тұқымдас күрделі шөпқоспалар ішінде еркекшөп+қылтықсыз арпабас+жоңышқа да өсімдіктер саны жалпы 124 дана, дақылдар бойынша еркекшөпте 39, қылтықсыз арпабаста 35, жоңышқада 50 дана болды. 2013 жылы жалпы өсімдіктер саны 268 дана, сəйкесінше дақылдар бойынша 40, 72, 156 дана болса, 2014 жылы жалпы 295, дақылдар бойынша өсімдіктер саны 54, 53 68, 173 дана болды. Осы жылдары қалыптасқан метеорологиялық жағдайларға байланысты орташа үш жылда еркекшөп+қылтықсыз арпабас+жоңышқа да өсімдіктер саны жалпы 228 дана, дақылдар бойынша еркекшөпте 44, қылтықсыз арпабаста 58, жоңышқада 126 дана болса, ал танаптық өнгіштігі орташа үш жылда жалпы 57%, дақылдар бойынша еркекшөпте 44%, қылтықсыз арпабаста 58%, жоңышқада 63%-ды құрады. 2012 жылы себілген астық тұқымдас шөпқоспалар ішінде қылтықсыз арпабас+еркекшөп қоспаларындағы өсімдіктер саны жалпы 114 дана, дақылдар бойынша қылтықсыз арпабаста 66, еркекшөпте 48 дана болды. 2013 жылы жалпы өсімдіктер саны 120 дана, сəйкесінше дақылдар бойынша 64,56 дана болса, 2014 жылы жалпы 227, дақылдар бойынша өсімдіктер саны 132,95 дана болды. Осы жылдар қалыптасқан ауа райы жағдайларға байланысты орташа үш жылда қылтықсыз арпабас+еркекшөп қоспаларында өсімдіктер саны жалпы 153 дана, дақылдар бойынша қылтықсыз арпабаста 87, еркекшөпте 66 дана болса, ал танаптық өнгіштігі орташа үш жылда жалпы 38%, дақылдар бойынша қылтықсыз арпабаста 44%, еркекшөпте 33%-ды құрады. 2012 жылы себілген бұршақ+астық тұқымдас шөпқоспалар ішінде жоңышқа+қылтықсыз арпабаста өсімдіктер саны жалпы 56 дана, дақылдар бойынша жоңышқада 35, қылтықсыз арпабаста 21 дана болды. 2013 жылы жалпы өсімдіктер саны 283 дана, сəйкесінше дақылдар бойынша 176,107 дана болса, 2014 жылы жалпы 294 дақылдар бойынша өсімдіктер саны 178,116 дана болды. Зерттеу жұмыстары жүргізілген 2012-2014 жылдардағы метеорологиялық көрсеткіштерге байланысты орташа үш жылда жоңышқа+қылтықсыз арпабаста өсімдіктер саны жалпы 193 дана, дақылдар бойынша жоңышқада 130, қылтықсыз арпабаста 63 дана, ал танаптық өнгіштігі орташа үш жылда жалпы 48%, дақылдар бойынша жоңышқада 65%, қылтықсыз арпабаста 32%-ды құрады. 2012 жылы себілген бұршақ+астық тұқымдас шөпқоспалар ішінде эспарцет+еркекшөп қоспаларындағы өсімдіктер саны жалпы 91 дана, дақылдар бойынша эспарцетте 66, еркекшөпте 25 дана болды. 2013 жылы жалпы өсімдіктер саны 133 дана, сəйкесінше дақылдар бойынша 76,57 дана болса, 2014 жылы жалпы 265, дақылдар бойынша өсімдіктер саны 158, 107 дана болды. Қалыптасқан ауа райы жағдайларға байланысты орташа үш жылда эспарцет +еркекшөп қоспаларында өсімдіктер саны жалпы 163 дана, дақылдар бойынша эспарцетте 100, еркекшөпте 63 дана болса, ал танаптық өнгіштігі орташа үш жылда жалпы 41%, дақылдар бойынша эспарцетте 50%, еркекшөпте 32%-ды құрады. 2012-2014 жылдардағы ғылыми-зерттеу нəтижелерінің орташа көрсеткіштері бойынша жалпылай қорыта айтқанда өңделмеген топырақтың шымды қабатына себілген жəй жəне күрделі астық, астық+бұршақ тұқымдас шөпқоспаларының өсімдіктер саны мен танаптық өнгіштігі бойынша төменгі көрсеткіш астық тұқымдас қылтықсыз арпабас+еркекшөпте: өсімдіктер саны жалпы 153дана/м 2 , ал танаптық өнгіштік 38% болды. Ал жоғарғы көрсеткіш астық+бұршақ тұқымдас еркекшөп+қылтықсыз арпабас+жоңышқа шөп 54 қоспасында болды. 1 шаршы метрдегі өсімдіктер саны жалпы 228 дана болса, жүктеу/скачать 8,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|