Хурметбек октябрь
жүктеу/скачать 8,19 Mb. Pdf көрінісі
|
| 2
, тікелей себу барысында еркекшөпте 2,5 г/м 2 сəйкесінше қылтықсыз арпабаста 5,3 г/м 2 болғаны анықталды (19 кесте). 19 кесте – Көпжылдық шөптердің екінші жылындағы ФП жəне ФТӨ Көрсеткіштер Көпжылдық шөптер эспарцет жоңышқа еркекшөп қылтықсыз арпабас өңделіп себілген тікелей себілген өңделіп себілген тікелей себілген өңделіп себілген тікелей себілген өңделіп себілген тікелей себілген Жапырақ беті ауданы, мың. м 2 /га 21,8 10,4 18,2 11,2 9,2 4,1 20,2 11,3 Фотосинтетика лық потенциалы, мың. м 2 /га 374 314 322 221 223 172 311 219 Құрғақ заттың жинақталуы,ц/га 20,3 12,1 19,3 7,8 9,5 4,9 23,2 12,9 Фотосинтездің таза өнімі, г/м 2 4,9 3,4 5,3 3,2 3,9 2,5 6,4 5,3 4.2.4 Көпжылдық шөптер қоспасының екінші жылындағы жəне табиғи жайылымдардың қалыптастырған өнімділігі Зерттеу жұмыстары жүргізілген 2012-2013 жылдары табиғи шөптер өнімділігі (бақылау нұсқасы) орташа екі жылдық көрсеткіш бойынша 3,3 т/га болды. Ауыр тырмамен өңделіп малазықтық дақылдар себілмеген нұсқада орташа 4,3 т/га. Ауыр тырмамен өңдеу барысында топырақтың беткі шымды қабатын қопсытып, сонымен қатар су жəне ауа режімін жақсарта отырып яғни бақылау нұсқасымен салыстырмалы түрде қарағанда 1 т/га жоғары өнім қалыптастырды. Ең төменгі айтарлықтай айырмашылық көрсеткіші 0,2 (20 кесте), (Қосымша П). 20 кесте – Табиғи жайылымдарды жақсарту барысындағы көпжылдық шөптер қоспасының екінші жылында жəне табиғи жайылымдардың қалыптастырған жасыл балауса өнімділігі, т/га Тəжірибе нұсқасы Табиғи шөптер өнімділігі 2012 ж. 2013 ж. орташа екі жылда Өңделмеген жайылымдық жер телімі (бақылау) 2,7 3,9 3,3 Ауыр тырмамен өңделіп себілмеген жайылымдық жер телімі 3,8 4,8 4,3 ЕТАА 05 0,2 71 Табиғи жайылымдарды əртүрлі жақсарту əдістеріне байланысты таңдап алынған əртүрлі шөп қоспалар өнімділігі зерттеу жұмыстары жүргізілген 2012-2013 жылдары себілгендері тіршілігінің екінші жылындағы қалыптастырған жасыл балауса өнімі топырақтың шымды қабатын ауыр тырмамен жақсарту нұсқасында астық бұршақ тұқымдас еркекшөп+қылтықсыз арпабас+жоңышқа шөпқоспаларында орташа 11,8 т/га, яғни бақылау нұсқасына қосқаны 8,5 т/га. Осыған орай ең төменгі айырмашылық көрсеткіші 0,7. Ал топырақтың шымды қабатына тікелей себілген нұсқада еркекшөп+қылтықсыз арпабас+жоңышқа шөпқоспасы 9,2 т/га өнім қалыптастырып, табиғи жайылымдар өнімділігіне яғни бақылау нұсқасына қосқаны 5,9 т/га, ал ең төменгі айырмашылық 5,9. Топырақтың шымды қабатын ауыр тырмамен жақсарту нұсқасында астық тұқымдас қылтықсыз арпабас+еркекшөп шөпқоспаларында жасыл балауса өнімділігі орташа 5,9 т/га, бақылау нұсқасына қосқаны 2,6 т/га. Ал ең төменгі айырмашылық көрсеткіші 0,5. Келесі екінші топырақтың шымды қабатына тікелей себілген нұсқада қылтықсыз арпабас+еркекшөп шөпқоспасы 4,6 т/га өнім қалыптастырып, табиғи жайылымдар өнімділігіне яғни бақылау нұсқасына қосқаны 1,3 т/га, ең төменгі айырмашылық 0,4 ке тең. Математикалық талдаулар - SNEDEKOR бағдарламасымен есептелді (Қосымша Р). Ауыр тырмамен жақсарту нұсқасында бұршақ астық тұқымдас жоңышқа+қылтықсыз арпабас шөпқоспаларында орташа 14,2 т/га, бақылау нұсқасына 10,9 т/га қосып, нəтижесінде ең төменгі айырмашылық көрсеткіші 1,2 ге тең болды. Топырақтың шымды қабатына тікелей себілген нұсқада жоңышқа+қылтықсыз арпабас шөпқоспасы 12,8 т/га өнім қалыптастырып, табиғи жайылымдар өнімділігіне яғни бақылау нұсқасына қосқаны 9,5 т/га, ал ең төменгі айырмашылық 1,1. Шымды қабатты ауыр тырмамен жақсарту нұсқасында бұршақ астық тұқымдас эспарцет+еркекшөп шөпқоспаларында орташа 9,0 т/га, яғни бақылау нұсқасына қосқаны 5,7 т/га, сонымен қатар ең төменгі айырмашылық көрсеткіші 0,6. Ал топырақтың шымды қабатына тікелей себілген нұсқада эспарцет+еркекшөп шөпқоспасы 7,3 т/га өнім қалыптастырып, табиғи жайылымдар өнімділігіне бақылау нұсқасына қосқаны 4,0 т/га, ал ең төменгі айырмашылық 0,7 (21 кесте). 21 кесте – Жайылымдарды əртүрлі жақсарту барысында күрделі жəне жəй шөпқоспалардың екінші жылында қалыптастырған жасыл балауса өнімділігі, т/га Шөпқоспалар Тəжірибе нұсқасы тырмамен өңделген табиғи жайылымға шөпқоспалары себілген өңделмеген табиғи жайылымға шөпқоспалары себілген орташа дақылдар үлесі орташа дақылдар үлесі 1 2 3 4 5 Еркекшөп+ қылтықсыз арпабас + жоңышқа 11,8 1,2 9,2 0,9 4,7 3,7 5,9 4,6 72 21 кестенің жалғасы 1 2 3 4 5 Бақылау нұсқасына қосқаны 8,5 5,9 ЕТАА 05 0,8 0,7 Қылтықсыз арпабас + еркекшөп 5,9 2,4 4,6 1,8 3,5 2,8 Бақылау нұсқасына қосқаны 2,6 1,3 ЕТАА 05 0,5 0,4 Жоңышқа+қылтықсыз арпабас 14,2 9,9 12,8 9,0 4,3 3,8 Бақылау нұсқасына қосқаны 10,9 9,5 ЕТАА 05 1,2 1,1 Эспарцет+ еркекшөп 9,0 6,3 7,3 5,1 2,7 2,2 Бақылау нұсқасына қосқаны 5,7 4,0 ЕТАА 05 0,7 0,6 Қорыта айтқанда зерттеу жұмыстары жүргізілген жылдары өнімділік бойынша жоғары көрсеткіш шөп қоспалардың ішінде екі қоспалы бұршақ+астық тұқымдас жоңышқа жəне қылтықсыз арпабас қоспасында болса, ал төменгі көрсеткіш астық тұқымдастар қоспасында байқалды (еркекшөп+қылтықсыз арпабас). Жайылымдарды əртүрлі жақсарту барысында шөп қоспалар арасында жасыл балауса өнімділігі табиғи жайылымға қосқан қосымша өнімі үш қоспалы бұршақ+астық тұқымдас шөп қоспасында (еркекшөп+қылтықсыз арпабас+жоңышқа) 5,9 дан 8,5 т/га, екі қоспалы астық тұқымдастарда (еркекшөп+қылтықсыз арпабас) 1,3 тен 2,63 т/га, екі қоспалы бұршақ+астық тұқымдас қоспасында (жоңышқа+қылтықсыз арпабас жəне еркекшөп+эспарцет) сəйкесінше 9,5 тен 10,9 жəне 4,0 ден 5,7 т/га арасында болды [177], (20 сурет). Əртүрлі жақсартуларға байланысты көпжылдық шөптердің тəжірибе нұсқалары бойынша əртүрлі шөпқоспаларда 4,6-дан 14,2 т/га жасыл балауса өнімі, 1,1-ден 3,6 т/га пішен 0,6-дан 1,8 т малазықтық бірлік шығымы болды. Яғни бақылау нұсқасымен салыстырғанда (табиғи малазықтық жайылым) жасыл балаусасы 1,3-тен 10,9 т жоғары, пішен өнімі 0,3-тен 2,8 т жоғары болса ал малазықтық бірлігі 0,2-ден 1,4 т жоғары болды (22 кесте). 73 0 2 4 6 8 10 12 14 16 Тырмамен өңделген табиғи жайылымға шөпқоспалары себілген Өңделмеген табиғи жайылымға шөпқоспалары себілген Табиғи шөптер (ауыр тырмамен өңделіп себілмеген) Табиғи шөптер (бақылау) Тырмамен өңделген табиғи жайылымға шөпқоспала ры себілген Өңделмеген табиғи жайылымға шөпқоспала ры себілген Табиғи шөптер (ауыр тырмамен өңделіп себілмеген) Табиғи шөптер (бақылау) Эспарцет+ еркекшөп 9 7,3 Жоңышқа+қылтықсыз арпабас 14,2 12,8 Қылтықсыз арпабас + еркекшөп 5,9 4,6 Еркекшөп+қылтықсыз арпабас+жоңышқа 11,8 9,2 4,3 3,3 Сурет 20 – Əртүрлі шөпқоспалардағы көпжылдық дақылдардың тіршілігінің екінші жылындағы жəне табиғи шөптер өнімділігі, т/га Қосымша өнім беру бойынша барлық нұсқалар ішінде бақылау нұсқасымен салыстырғанда жоғары өнімділікті барлық шөп қоспалар бойынша ауыр тырмамен өңделген нұсқада 2,6 дан 10,9 т/га жасыл балауса, 0,7 ден 2,8 т/га пішен өнімін берді. Қосымша өнім беру бойынша бақылау нұсқасымен салыстырғанда шөп қоспаларды тікелей себу нұсқасында 1,3 тен 9,5 т/га жасыл балауса, 0,3 тен 2,4 т/га пішен өнімін берді. 74 22 кесте – Табиғи жайылымдарды жақсарту барысындағы көпжылдық шөптер қоспасы мен табиғи жайылымдардың екінші жылында қалыптастырған өнімділігі, т/га Тəжірибе нұсқасы Табиғи шөптер мен шөп қоспалар түрлері табиғи шөптер еркекшөп + қылтықсыз арпабас + жоңышқа қылтықсыз арпабас + еркекшөп жоңышқа + қылтықсыз арпабас эспарцет +еркекшөп пішен азықтық бірлік пішен азық тық бірлік пішен азықтық бірлік пішен азықтық бірлік пішен азықтық бірлік Өңделмеген жайылымдық жер телімі (бақылау) 0,8 0,4 - - - - - - - - Ауыр тырмалар мен өңделген жайылымдық жер телімі 1,1 0,5 - - - - - - - - Бақылау нұсқасына қосқаны 0,3 0,1 Өңделмеген жайылымдық жер теліміне шөп қоспаларын тікелей себу 2,3 1,1 1,1 0,6 3,2 1,6 1,9 0,9 Бақылау нұсқа сына қосқаны 1,5 0,7 0,3 0,2 2,4 1,2 1,1 0,5 Ауыр тырмалар мен өңделген жайылымдық жер теліміне шөп қоспала рын себу 3,0 1,5 1,5 0,8 3,6 1,8 2,2 1,1 Бақылау нұсқасына қосқаны 2,2 1,1 0,7 0,4 2,8 1,4 1,4 0,7 ЕТАА 05 0,1 0,1 0,1 0,3 0,1 0,4 0,2 1,1 0,5 0,3 Ал себілмей ауыр тырмамен өңделген нұсқада бақылау нұсқасымен салыстырғанда қосымша 1,0 т/га жасыл балауса, 0,3 т/га пішен өнімін қалыптастырды (21, 22 сурет). . 75 а б в г а – жоңышқа+қылтықсыз арпабас; б - эспарцет+еркекшөп; в - еркекшөп+қылтықсыз арпабас; г - жоңышқа+еркекшөп+қылтықсыз арпабас Сурет 21 – Əртүрлі шөпқоспалар егістері Осыған байланысты зерттеу жұмыстары жүргізілген жылдары өнімділігі төмен құлдырауға ұшыраған табиғи малазықтық жайылымдарды жақсарту барысында себілмей БДТ-10 ауыр тырмасымен бірінші өңделген нұсқада бақылау нұсқасымен (табиғи жайылым) салыстырғанда қосымша 1,0 т/га жайылымдық өнім жəне 0,3 т/га пішен өнімін берді. Жəй жəне күрделі астық, астық+бұршақ тұқымдас шөп қоспаларын топырақтың шым қабатына тікелей себу барысында қосымша 1,3 тен 9,5 т/га жасыл балауса жəне 0,9 дан 2,4 т/га пішен өнімін берді. БДТ-10 ауыр тырмасымен өңделген жəне шөп қоспалар себілген нұсқада қосымша 3,5 тен 10,9 т/га жасыл балауса жəне 0,7 ден 2,8 т/га пішен өнімін берді. 76 а б в а - көпжылдық шөптердің бірінші жылы; б - көпжылдық шөптердің екінші жылы; в - көпжылдық шөптердің үшінші жылы Сурет 22 – 2012, 2013, 2014 жылғы көпжылдық шөптер егістігі 77 Бақылау нұсқасымен салыстырғандағы жоғары қосымша өнімді зерттелген шөп қоспалар ішінде екі қоспалы бұршақ+астық тұқымдас жоңышқа+қылтықсыз арпабас шөп қоспасы қамтамасыз етті, ал төменгі көрсеткіш астық тұқымдас қылтықсыз арпабас+еркекшөп шөп қоспасында болды. 4.2.5 Көпжылдық шөптер қоспасының екінші жылындағы жəне табиғи жайылым дақылдарының қоректік құндылығы Малға сапалы жəне құнарлы азық дайындауды ұйымдастыру жүйесінде тек азық қорын ғана жасап қоймай, сол дайындалған азықтың, не болмаса дайындалатын азықтың сапасы мен қоректілігіне де көп көңіл бөлу қажет. Мал əртүрлі азықпен қоректенетін болғандықтан, олардың құндылығы мен биологиялық бағалығы олардың құрамына кіретін химялық заттармен анықталады. Сонымен қатар малазықтық дақылдардың химиялық құрамы, яғни қоректілік құндылығы əрдайым тұрақты бола бермейді. Себебі олар өсімдік жасына енгізілген тыңайтқыштарға, топырақ құрамына, ылғалдану жағдайына жəне тағы басқада агротехникалық шараларға, əдіс-тəсілдерге байланысты өзгеріп отырады. Пайдалы мал азығы тек қана тиісті химиялық құрамымен емес, əртүрлі малдар түріне жоғары дəрежеде сіңімді болу керек. Зерттеу жұмыстары жүргізілген əртүрлі шөпқоспалардың жəне табиғи жайылымдардағы жем- шөптің химиялық құрамыны жəне қоректілік құндылығы төмендегі кестеде көрсетілген. Малдардың жем-шөпті қорытуы орташа есеппен 60-70% болады, яғни 30-40% жем-шөпті малдар пайдалана алмайды жəне олар транзитпен көңге кетеді. Мал азығына зоотехникалық бағалау жасағанда азық негізінде құрғақ зат пен судан тұратынын білу қажет. Азықты зоотехникалық бағалауда қосымша «Шикі» деген түсінік қолданылады. Ол осы зерттеу тəсілдері бойынша жекеленген қоректік заттар емес, химиялық құрамы жағынан біршама жақын қосындыларды біріктіріліп табылатындығын көрсетеді (23 кесте, 23 сурет). Көпжылдық шөптердің екінші жылындағы, яғни 2014 жылы себілгендерінің химиялық құрамы, айта кететін болсақ шикі протеин, шикі май, шикі жасұнық, азотсыз экстрактивті заттар мөлшері табиғи жайылымдардағы азық құндылығымен салыстырмалы түрде қарағанда аса көп айырмашылық байқалмады. Шөп қоспалары ауыр тырмамен өңделген топырақ қабатына себілген нұсқа жəне де тікелей себілген нұсқа бойынша да өсімдіктердің химиялық құрамы біркелкі болғаны зертханалық талдаулар нəтижесінде белгілі болды. Сонымен қатар көпжылдық шөптер қоспасы себілмей өңделген нұсқадағы табиғи азық химиялық құрамында да бақылау нұсқасымен салыстырғанда өзгешеліктер байқалмады. 78 23 кесте – Малазықтық дақылдардың екінші жылындағы қоректік құндылығы жəне химиялық құрамы Нұсқалар жəне малазықтық дақылдар шөпқоспалары Жылы, технология Жылпы ылғалды лығы, % Құрға қ зат, % Химиялық құрамы, % 1 кг табиғи азықтың құрамы шикі про теин, шикі май шикі жа сұнық шикі күл аэз азықтық өлшем, кг алмасу энергия сы, мдж қорытыла тын протеин, г каль ций, г фос фор, г қант, г Себілмеген тырмамен өңделген 19,23 80,77 5,44 0,65 33,60 8,49 32,59 0,47 8,48 16,39 6,22 1,05 53,63 Себілмеген (бақылау) өңделмеген 13,54 86,46 6,31 0,67 34,14 8,28 37,06 0,49 8,40 23,87 6,83 1,38 49,54 Еркекшөп+қылтық сыз арпабас+жоңышқа топырақ тың шымды қабаты ауыр тырмамен өңделген 2014 ж. 15,36 84,64 8,00 0,80 33,43 7,83 34,58 0,50 8,50 35,38 6,69 1,35 66,36 Қылтықсыз арпабас+еркекшөп 13,61 86,39 5,75 1,45 34,11 7,75 37,33 0,49 8,41 19,78 7,17 1,04 53,13 Жоңышқа+қылтық сыз арпабас 14,60 85,40 5,88 0,95 33,78 7,76 37,03 0,49 8,45 20,49 5,81 1,20 62,85 Эспарцет + еркекшөп 17,15 82,85 5,38 0,98 34,21 7,54 34,74 0,47 8,39 16,40 5,55 1,33 58,57 Еркекшөп+қылтық сыз арпабас+жоңышқа топырақ тың шымды қабаты өңделмей тікелей себілген 2014 ж. 18,36 81,64 5,50 0,65 32,34 8,10 35,15 0,50 8,67 16,98 5,55 1,88 72,50 Қылтықсыз арпабас+еркекшөп 17,72 82,28 5,81 1,67 33,73 7,67 33,40 0,48 8,46 19,26 5,92 0,66 56,03 Жоңышқа+қылтық сыз арпабас 16,19 83,81 5,38 0,99 34,37 7,61 35,46 0,48 8,37 16,59 5,87 0,92 50,71 Эспарцет + еркекшөп 17,76 82,24 6,00 0,86 33,11 7,60 34,67 0,49 8,55 20,56 4,11 1,23 68,67 79 Сурет 23 – Шөп қоспалары өңделген нұсқаға себілген жəне табиғи шөптердің 1 кг табиғи азықтық құрамы Ал 1 кг табиғи азық құрамына келетін болсақ шөпқоспалары өңделіп жəне тікелей себілген, топырақтың шымды қабаты өңделіп себілмеген нұсқалар бойынша азықтық, алмасу энергиясы, кальций, фосфор көрсеткіштері бойынша аса қатты айырмашылық болмағанымен, қорытылатын протеин мөлшері топырақ шымды қабаты өңделіп себілмеген нұсқада 16,39 г, бақылау нұсқасында 23,87 г болса, шөпқоспалары себілген нұсқалар бойынша төменгі көрсеткіш астық тұқымдастар (қылтықсыз арпабас+еркекшөп) шөпқоспаларында 16,59-19,78 г аралығында, ал жоғары көрсеткіш астық+бұршақ тұқымдастарда байқалды. Соның ішінде эспарцет+еркекшөпте 16,40 тан 20,56 арлығында, жоңышқа+қылтықсыз арпабас шөпқоспасында 16,59 дан 20,49 арасында, үш қоспалы күрделі астық+бұршақ тұқымдас еркекшөп+қылтықсыз арпабас+жоңышқа шөпқоспаларында тікелей себілген нұсқада 16,98 г болса, ал өңделіп себілген нұсқада 35,38 г дейін жетті. Осыған орай қант мөлшері бойынша да шөпқоспалары себілген екі нұсқа жəне де себілмей өңделген нұсқа бойынша бақылау нұсқасымен салыстырғанда біршама жоғары болғаны айқын көрінеді. Бақылау нұсқасында қант мөлшері 49,54 г болса, шөпқоспалры себілген нұсқадағы көпжылдық шөптер қоспаснда 50,71-72,50 г аралығында ауытқыды (24 сурет). 80 Сурет 24 – Шөп қоспалары тікелей себілген жəне табиғи шөптердің 1 кг табиғи азықтық құрамы Қорыта айтқанада зертханалық талдаулар нəтижесі бойынша малазықтық дақылдардың, соның ішінде табиғи шөптер, əртүрлі күрделі жəне күрделі астық, астық+бұршақтұқымдастар шөпқоспаларының химиялық құрамында аса көп айырмашылықтар болған жоқ. Яғни пайдалы мал азығы тек қана тиісті химиялық құрамымен емес, əртүрлі малдар түріне жоғары дəрежеде сіңімді болуы керек. Жем-шөпті қоректілігі бойынша бағалау олардың қорытылуы. 4.3 Көпжылдық шөптердің үшінші жылындағы өсіп-даму ерекшеліктері және сақталуы (2012 жылы себілген) Көпжылдық шөптер тіршілігінің үшінші жылында өсіп-дамуы біршама қарқынды екенін көрсетті. Көпжылдық шөптердің үшінші жылында екінші жылында қысқа кеткеннен кейінгі сақталу пайызы (2012 жылы себілген) нұсқалар бойынша əртүрлі шөп қоспаларда 60 тан 96,7% арасында ауытқыды (24 кесте), (Қосымша С, Т). Ауыр тырмамен өңделіп себілген нұсқада өсімдіктердің қыстап шыққаннан кейінгі тірі қалуы еркекшөп+қылтықсыз арпабас+жоңышқа астық бұршақ тұқымдас шөп қоспаларында орташа 96,6% болды. Соның ішінде еркекшөп 97, қылтықсыз арпабас 97, жоңышқа 95%. Жинау алдындағы өсімдіктер саны орташа барлығы 114 дана, яғни сақталуы 98,3%-ды құрады. Сəйкесінше дақылдар бойынша көрсеткіштері 97,2;97,4;100% болды. Қылтықсыз арпабас +еркекшөп астық тұқымдас шөп қоспаларында қыстап шыққаннан тірі қалуы орташа 72,3% болды. 81 24 кесте – Шөпқоспалары ауыр тырмамен өңделген табиғи жайылымдық жерге себілген көпжылдық шөптердің үшінші жылындағы өсімдіктер саны жəне сақталуы (2012 жылы себілген) Шөп қоспалар түрлері Қысқа кетер алдындағы өсімдіктер саны, дана/м 2 Қыстап шыққаннан кейінгі өсімдіктер саны, дана/м 2 Қыстап шыққаннан тірі қалуы, % Жинау алдындағы өсімдіктер саны, дана/м 2 Сақталуы, % бар лығы дақыл дар бойынша бар лығы дақыл дар бойын ша бар лығы дақыл дар бойынша бар лығы дақыл дар бойын ша бар лығы дақыл дар бойын ша жүктеу/скачать 8,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|