БАСТАУЫШ   СЫНЫП  Ж АСЫ НДАҒЫ ДА Ж ЕКЕЛІК

КІШ І 
МЕКТЕП 
ЖАСЫНДАҒЫ 
БАЛАЛАРДЬЩ 
ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ  ҚАБІЛЕТШ  ДАМЫТУ
Қажетті құрал: шығармашылық альбомынан  тапсырма үлгісі, түрлі 
көлемдегі қағаз, бояу, қарындаш, фломастар.
№1 жаттығу
1  тапсырма.  Суреттен  сенің  нені  ұнататыныңцы,  қай  нәрсе  саған 
ұнамайтынын түсінуге болатындай етіп салып көр.
2  тапсырма.  Парақта  салынған  фигураға  мұқият  қарап  алып,  қы- 
зықты суреттеме ойлап тап. Суретті қалай аяқтагың келеді?
3 тапсырма, Таусогар, Желаяқ, Тыңшы қатты өзеннен өтіп лашыққа
жетуді армандайды. Суретке мұқият қарап оларға мұны қалай жасауга 
болатынын ойланшы.
№2 жаттығу
тапсырма.  Сенің  алдыңда  алты  тікбұрыш  берілген.  Ол  неге  ұқ- 
сайды? Мысалы, бір тікбұрыш үйшікке ұқсайды, екіншісі, кітапқа, т.б.
2 
тапсырма. 6 шеңберден  кейін, 6 үшбұрыштан құралған сурет ой­
лап тап.
4 тапсырма. Саған 3 қатар фигура ұсынылган: бірінші — сызық, ке-
лесіде - жақша, үшіншіде -  шеңбер. Осы әр қатардағы фигураны  әдемі 
әрі қызықты өрнек шыгатындай қосып шық.
№3 жаттығу
1  тапсырма.  Өзіңнің  сүйікті  ойыншыгыңның  суретін  сал.  Ол 
күлкілі және қызықты болу үшін не істеу  қажеттігін ойлан.
2 тапсырма. Мына суретте эртүрлі зат салынған. Мұқият қарап  су-
реттегі  барлық үйшікті сана ( психолог баладан тапсырманы орындап 
болғаннан кейін мұнан өзге не көргенін сұрайды).
3 тапсырма. Мына суретке қарашы -  онда әдемі көбелек суреті са- 
лынған.  Енді  көз  алдыңа  елестетіп  көрші,  сен  көбелексің.  Қай  жерде
паналайтын  едің,  немен  қоректенесің,  сенің  досың  кім  болар  еді  ал 
ата-анаң кім?
4 тапсырма. Мына параққа өз қалаңнан  (аулыңнан) көргің келетін 
керемет, әрі сұлу көшені  ойлап тауып, суретін салшы.
№4 жаттығу
1  тапсырма.  Мына сия  даққа  мұқия  қарап  алып  неге ұқсайтынын 
айтшы.

V
|  
2 тапсырма.  Қалай ойлайсың, ескі  шэйнек өз өмірі туралы не айта
В 
алады?
*
|  
3  тапсырма.  Саган  аяқталмаған  екі  ертегі  берілген.  Бір  ертегінің 
Й  соңын көңілді етіп, екіншісін бәрі таңқаларлықтай аяқта.
ш ш
■ 
Ертегіге дейінгі аңш ы
■ 
Бір шал мен кемпір және аңшы өмір сүріпті.
I  
Қыстың күні аңшы  шалға келіп үйіне түнетуін сүранады.
К 
- Жарайды, бүгін менің қонағым бол, - дейді шал, - бірак менің саған
I  қоятын шартым бар. сен көпті көрген адамсың, түні бойы маған эңгіме
I  айтып бересің. Аңшы  келіседі. Ол екеуі кешкі тамақтарын ішіп, сәкіге 
|  шығып жатады.
I 
Аңшы  шалга өзінің бүл өмірдегі  көріп-білгендерін үзақ  түн орта- 
сы ауғанша эңгімеледі. Кенет, үнсіз қалып шалдан сүрады:
- Қожайын, сенімен бірге сәкіде кімнің жатқанын білесің бе?
[ 
- Кім -  деп сүрады шал. - Әрине, аңшы .
- Жоқ, аңшы емес, бүл - қасқыр.
Шал аңшыға  қараса, шынымен-ақ, қасқыр екен. Шал қорқып кетті, 
ал қасқыр оған былай деді:
- Қорықпа, енді сенде қожайын емессің, сен аюсың.
Шал өзіне қарап еді шыныменде аюға айналып кетіпті...
П атш а мен көйлек 
Бір патша  қатты ауырып былай депті:
- Мені емдеп жазған адамға патшалығымның жартысын беремін. 
Барлық  ғүлама  жиналып  оның  қалай  емдеу  керек  екендігін
ақылдасыпты. Бірақ, ешкім жауабын таба алмапты.  Бір гүлама патша- 
ны емдеуге болады дейді. Ол айтыпты:
- Егер бақытты адамды тауып, оның көйлегін  кигізсе, сонда патша
жазылады.
Патша  өзінің  уэзірін  бақытты  адамды  іздеуге  аттандырады;  бірақ, 
уәзір  үзақ  жүріп  бүкіл  патшалық  бойынша  бақытты  адамды  таба  ал­
мапты. Өз өміріне риза болған бір де бір адам болмапты. Егер біреудің 
денсаулыгы жақсы болса,  ол кедей,  бай  болса әйелі  нашар болады,  ал
келесінің балалары жаман болыпты.  Бәрінің де әйтеуір көңілі толмап- 
ты.  Бір  күні  кешке  патшаның  үлы  ескі  лашықтың  жанынан  өтіп  бара 
жатса, біреудің сөйлегенін естиді:

-  Міне,  құдайға  шүкір,  бір  үзім  нан  таптым,  қарным  тоқ,  енді
үйықтаймын; мүнан өзге маған не бақыт керек? Қандай мен бақыттымын
деп риза болып жатқынын Патшаның үлы естіп, көп ақша беріп, оның
көйлегін  шешіп  алмақшы  болады.  Уәзір  бақытты  адамга  келіп  оның 
көйлегін шешіп алмақшы болады, бірақ ...
№5 тренинг
1  тапсырма.  Мына  парақта  эңгіме  жазылған.  Мүқият тыңдап  ал  да, 
оған  ат  ойлап  тап.  Ертеде  күн  мен  солтүстік  желі  кім  күшті  екеніне 
таласып  қалыпты.  Ол  көп  дауласып,  ақыры  күшін  кетіп  бара жатқан
жолаушыға көрсетпекші болды. 
. 
* 
■
- 
Қарашы,- деді жел, - мен қазір ұшып барып анау адамның шапанын 
жүлып  аламын,- деді де  ұшып  кетті.  Жел қүйындаган сайын жолау- 
шы  өзінің  шапанын  мықтап  бекітті.  Жел  ашуланып,  ысқырып,  байғұс 
жолаушыны  қар  мен  жаңбырдың  астына алды.  Ақыры шаршаған  жел 
шапанды жұлып ала алмайтынына көзі жетті.
Күн  өзінің  қарсыласының  әлсіздігін  байқап,  бүлт  арасынан  жы-
мия қарады.  Бүкіл жер жүзіне нүрын шашып жылытты.  Сонымен қоса
әлгі жолаушыны да жылытты.  Күннің жылылығын  сезініп, оған алғыс 
білдіріп,  шапанын шешті.
Міне,  көрдің  бе,-  деді  күн  ашулы  желге,  -  ашуға  қарағанда, 
қайырымдылық пен мейірімділікпен коп жақсылық жасауға болады.
2  тапсырма.  Егер  күн  кенеттен  жоғалып  кетсе,  не  болуы  мүмкін, 
суретін сал да әңгімелеп бер.
3  тапсырма.  Сен  қалай  ойлайсың,  табигатта көктем  болмаса,  жа-
Ш
нуар, өсімдік, адам өзін қалай сезінер еді?
4 тапсырма. Орманда жаңбырдан  қызгылт қоңыз қайда жасырына- 
ды, бірнеше тәсілін ойлап тап.
5  тапсырма.  Қалай  ойлайсың,  құмырсқа  өзенді  жүзіп  өту  үшін 
кемені қандай материалдан жасаган дүрыс? 
"
№6 тренинг
1 
тапсырма. Егер үлкен адам балага айналып кетіп, ал бала ересек- 
ке айналса, не болар еді?

2 тапсырма.  Суретте  қиялдағы жануар бейнеленген.  Ол 
қайда 
тұ- 
рады,  немен 
қорекгенеді, 
оның  отбасы  қандай,  досы  бар  ма,  мінезі 
қандай 
екенін сипаттау. Қаласа, оған ат ойлап табуга болады.
3 тапсырма. Егер барлық адам сойлесе алмаса не болады? Бұл жаг- 
дайда олар қалай қарым-қатынас жасайды?
4  тапсырма.  Бір  семіз  адам  ішіне  ауа  толтырылған  шардың  бір-
нешеуін сатып алды. Шар оны алые аспанға ұшырып алып кетгі. Мына
суретке мұқият қарап, оған жерге түсу үшін  не істеу  қажетгігін ойлап 
табу.
№7 тренинг
1  тапсырма.  Егер  қасқыр  тым  қайырымды  болганда  “Қызыл  тел- 
пек” ертегісі қалай өзгерер еді. Суретін салып, әңгімелеп бер.
2  тапсырма.  Сыйқырлы  қыз”  ертегісінде  асқабақ  үйшік-арбага
айналып  кетеді.  Қалай  ойлайсың,  асқабақты  басқа  неге  айналдыруга 
болады? Ол неге ұқсайды?
3 тапсырма.  Егер сенің сиқырлы таяқшаң болганда не істер едің?
№8 тренинг
1  тапсырма.  Қалада  қатты  боран  болып  ілініп  тұрған  жарнама 
бөрене құласа не болады?
2 тапсырма.  Коз алдына елестету,  сен сиқырлы кілем-ұшақтасың
қызық  әрі  қиял  елінің  үстінде  ұшып  барасың.  Онда  ерекше  не 
көретініңді әңгімелеп берші.
3  тапсырма.  Шашылган  нүкте  қандайда  бір  кескін  немесе  өрнек 
болатындай қосып көр.
№9 тренинг
1  тапсырма.  Өзіңді  әлемдегі  ең жақсы тәтгі тагам даярлаушы деп
елестетші. Мақта қыз бен  мысықтың туган  күніне арналган  мерекелік 
торттың қоспасын ойлап табу.
2 тапсырма. Жаңа  және оте дәмді кәмпит ойлап таптың делік. Оган 
сен  қандай  ат ойлап  қояр  едің? Ал,  орама қагазга қандай сурет салар 
едің? Бірінші кезекте, өз кәмпитіңді  кімге ұсынасың?

1  тапсы рма.  Бір  күні  көлбақа,  кірпі  және  әтеш  үшеуі  орманга 
жеміс-жидек  пен  саңырақұлақ  теруге  аттанды.  Жолда  олар  төрт  әр 
түрлі  дөңгелек  тауып  алды.  Достар  алғашында  қатты  қуанды,  арба 
соғайын деп  ойлады,  бірақ ешнәрсе шықпады.  Олар қатты  қапаланып 
эртүрлі  дөңгелектен  не  соғуға болатынын  ойлай  бастады.  Досыңа бір 
нәрсе ойлап табуға көмектес жэне суретін сал.
2  тапсы рма.  Қыр  қызы  суда  өсетін  алып  гүлдің  үстінде  түр. 
Төмендегі  затты  пайдаланып  гүлден  қалай  түсуге  болатынына 
көмектесуді ойланып көр (үлу, қарлығаш, шарф, көбелек, нан).
3  тапсы рма.  Бір үмытшақ суретші  өзінің  картинасын  аяқтамапты.
Сен  қалай  ойлайсың  ол  не  салгысы  келді.  Суретшінің  ойын  жақсы 
бейнелейтіндей суретті аяқта.
№11 тренинг
1  тапсы рм а. Қасқыр және қоян,  Ақшақарга  арналған театр киімін 
ойлап тауып, суретін салу. Көбірек үнайтын кейіпкерді таңдау.
2  тапсы рм а.  Әртүрлі  театр  бетпердесі  жатады.  Қалай  ойлайсың, 
қай ертегінің кейіпкері оны киеді?
3 тапсы рм а.  “К” әрпіне  басталатын бірнеше сөз жазу.
№12 тренинг
1  тапсы рм а.  Келесі  сөзді  қолданып көптеген сөйлем жаз:  қала,  ав­
тобус, адам, оқиға,  қайық, теңіз, дельфин, құм.
2  тапсы рм а.  Өз  қалаңның  орталығын  кестеге  сал  және  негізгі 
көрнекі жерге қалай өтуге болатынын түсіндіру.
3  тапсы рм а.  Сөз  жүбы  берілген:  Әрбір  жүп  сөзге  оны  ортақтас- 
тыратын үшінші сөзді табу қажет. 
"
Мысалы: нан - қоян -  ақ; Ине -  қазан; Доп -  қарбыз; әйнек - жібек.
4  тапсы рм а.  Суреттің  астында  бейнеленген  затты  пайдаланып,
ашулы  айдаһардың  түтқынынан  ханшайымды  қүтқаруға  ханзада 
көмектесуін салу.
№13 тренинг 
™  
'  ‘‘ 
1
1 тапсы рм а. Сен досыңмен ойнағың келетін қызықты және керемет 
бала алаңын ойлап тауып, суретін сал.
2 тапсы рм а. Сен білетін көп мамандықты ата.
3  тапсырма.  Ертегі  кейіпкері,  біздің  заманымызда  болса,  қандай 
мамандықты таңдап, кім болып жүмыс істер еді? Неліктен?

5 
тапсырма. Суретте бейнеленген затты топка бол  (жүзім, тышқан 
лимон,  қуыршақ,  доп,  раушан  гүлі,  қарбыз,  түлкі,  жіп,  туфли,  қоян’
мысық,  саңырауқұлақ,  қарындаш,  күртеше,  торт,  нан,  кілт,  орамал 
балга. шеге, пальто).
«Бірі жагымды  қызметі үшін, бірі ж ақсы
қы лы ғы  үшін берілсін» ойыны 
М ақсаты: Сыныпта психологиялық ахуалды  жақсарту.
пайдаланады.  Баланың  арасынан  кез  кел- 
ген  біреуі  басқага  қайырымды  жүмыс  жасаса,  онда  ол  үшін  купон
алады.  Осының  арқасында  бала  «алу»  және  «берудің»  арасындағы 
аиырмашылықты үйренеді.
Қүрал:  Әрбір балага бір корсеткен қызметі үшін купон керек. Као- 
тоннан визитканың колеміндей жолақ жасап, әрқайсысына жазу: «Біоі 
жагымды қызметі үшін, бірі жақсы қылыгы үшін берілсін».
Купонды  күліп  тұрған  бейнеде  эшекейлеуге  болады  Егео  сізге 
Ш
Ш
М
 ЖаГДаЙ Жасаса’  қалай  қарар едіңіз? Сіз оган  алгыс  ай-
тасыз  ба  Сіз  оган  жақсылыққа жақсылықпен  жауап  берер  ме  едіңіз*? 
С з бір кезде біреуге бір қайырымды іс істеген кезіңізде не болып еді? 
Сізге рахметін айтты ма? Сіз ол үшін бір жақсы нэрсе жасадыңыз ба*>
дәл 
казіп36ізге ж а м м Г ™  
КӨрСетеді' 
айналадашмыз
д  л  қазір бізге  жагымды  нәрсе жасаганын  керек  ететінімізді  әокашян
б,ле  оермейді.  Сондьлсган 
ез 
тілегіңді  а й ^ а д а г ь Г   хабаплауды 
үйрену  өте  маңызды.  Мен  әрқайсысыңа  «Бір қайырымды  ісі  үшін  кү- 
пон» 
даиындадым.  Сіз 
бунь,  кай 
уакытга 
к^амадыньгз  б и   Гпо„7ь, 
артаньщ үстіне 
алып коясыз ол дәл осы уакытта 
сізге көмек 
ете кажет
к а р ! Г с Т ^ л С
айКеРеК Я
И
 беЛГІСІ'  СоВДа *“ ■»
9 
кандай  көмек  бсру  ксоск  скснін  гупяы
М Я ё І
Ш  
Щ
 
' V
- Й
Ш
І і і І І і і  кез келген НЭР «  е д а га н  оңай ма?
-
а
Ж
й
 ем“ '  “
  ™
  м і«   ™
алады Га?"ТаГЫ Ш
 баЛа сені Ә| И
 
І И
 ла»Р І і  айта
6ар?ҚаЙЬфЬШДЫ ІСКС КаЙЬІрымды  іспе" жауап берудін 
кандай 
манызы

«Сөйлейтін заттар» ойы ны  
Нүсқау:  Бұл  жаттығу  өзін  бейнелеуде  баланың  жарнамашылық 
оелсенділігі  артады.  Сонымен  бірге  ойын  жақсы,  ол  оны  талқылауда 
бала  сынып  тапсырмасының  қайырымды  байланыс  алуга  мүмкіндігі
бар.  Осындай  жағдайда  жаттығу  барысында  бала  қауіпсіз  жолмен  өз 
тұлгасымен, мінезімен әртүрлі жағдайда танысады.
Қүрал-жабдық:  Қагаз жэне қалам  бала санына қарай таратылады. 
Нұсқау:  Сіз  сөйлейтін  затты  өзіңізге  елестете  аласыз.  Сізде  айна- 
лаңызды қоршаған зат сізге бір нәрсе айтатьш сияқты сезімде болмай- 
сыз  ба?  Мысалға:  теледидар  «Мені  қос  мен  сенің  ішіңді  пыстырмай- 
мын» деп  айтқысы  келеді.  Ал,  футбол добы  «Жүр,  менімен  ойна.  Сен 
менімен  егістікте  ойнағанда,  өзіңді  бұрынғыдан  жақсырақ  сезінесің» 
деп  немесе  велосипед:  «Кәнеки,  маган  мін,  мен  сені  Мақсат  досыңа
апарамын!»,-  дейді.  Ал  есік  айтады  «Аш  мені,  ішке  қара,  сен  көп 
нәрсені  коресің» қосымша айтады...
Бір зат сөйлеп үйренеді деп ойлавдар. Олар сендер туралы не айтар 
еді.  Мына  тізімнен  үш  зат  таңдаңыздар  жэне  жазыңдар.  Әрқайсысы
сендер туралы не айта алар еді. Тақтадағы мына зат атауын жазыңдар:
- Тіс щеткасы, автобус, пальто
- Бәтеңке, шкаф, парақ
- Қаламсап, айна, тамақ ішетін стол
- Т осек, телевизор, тарелка
- Велосипед, радио, қазақ тілі кітабы
- Сабын, жазу столы, лампа
- Футбол добы, жұмсақ ойыншық, үй жануары
Осы  заттарды  бейнелейтін  үш  сурет салу  үшін  балаға  шамамен  20 
минут уақыт беріңдер.
Одан  кейін  эр  заттың  атынан  бала  оз  атынан  сөйлем  құрап,  оны 
жазу керек.
Ал енді төртке болініп бір-біріңнің суретіңді, әңгімеңді көрсет. Бұл 
жағдай туралы басқалар не ойлайтынын сұра.
Ж атты ғу  талд ау ы :
- Өзіңе қандай зат таңдап алдың? 
" 
'
- Зат сен туралы не айтты?
- Саган қайсысы көбірек ұнады?
- Зат сенің әлсіз жақтарың туралы айтты ма?
- Саған кімнің әңгімесі оте қызық болды?
- Мұғалім отырған орындық саган не айтар еді?

«Міне, мен  қандаймын!» ж атты гуы  (8 жастан)
М ақеаты: Бұл ойын оку жылының басына жақсы, балалар өздеріне 
сыныптастарының  шағын  ортасында  өздерін  артық  көрсетемін  деп, 
қызығушылығын айтқанын елестетеді. Жоғары сынып білім алушысы- 
на толық, жан-жақты  ашып жауап беретін  ашық сұрақ көбірек келеді. 
Мұндай  жагдайда  олар  өздері  жауап  бергісі  келетін  сұрақты  құрауға 
болады. Мысалы. «Осы жылы өміріңе бэрінен де не эсер етті?», «Саған 
қашан  оқыган  ұнайды?»,  «Сенің  дос  болғың  келген  адамдар  қандай
болуы  керек?»,  «Үлкенмен  қалай,  қайсысымен  араласқан  қызығырақ 
жэне жеңілірек?».
Қуралдар. Әр балаға «Мен қандаимын?» сөйлемін аяқтауға бір да-
насы керек.
«Мен қандаймын?» сөйлемін аяқта
1. Менің атым...
2.  Менің жасым...
3. Менің көзім...
4. Менің шашым...
5. Мен тұратын көше...
6. Менің сүйікті тагамым...
7. Менің сүйікті түсім.„
8. Менің сүйікті жануарым*.
9. Менің сүйікті кітабым...
10. Менің сүйікті телебағдарламам...
11. Менің көрген ең тамаша фильмім...
12. Мен өзімнің... жақсы көремін.
13. Менің сүйікті ойыным...
14. Менің ең жақын досымның аты...
15. Менің баргым келген ел...
16. Мен бәрінен де ... жақсы істеймін.
17 Менің ағам және әкпемнің аты...
18. Менің ең негізгі мақсатым...
Нусқау:  Қазір  мен  тарататын  парақтагы  сөйлемді  аяқгау.  Ал
*  
ТӨРТК£  ®Л1НШ  б,Р"бФіНе  не  жазганыңды  оқу.  Өз  жауабын  басқа 
баланың жауабымен салыстыру.
Ж аттығуды талдау
- Балалардың ішінде сенің пікірің кіммен  пікірлес?
- Одан кейін оның жауабы өте қызықты көрінеді.

«Саған қай сұраққа жауап берген қи ы н ы рақ?» ж атты ғуы
(10 жастан)
М ақсаты:  Сананың  дамуына  өз  денесін  қабылдау  білімін  жэне
•  
•  
•  
ш
түсшудің
Келбет адамның  мінезін  жэне  ерекшелігін  айқынырақ жэне  күштірек
көрсететін  дене  бөлігі  болып  табылады.  Әрбір  балаға  өз  келбетін,
келбеті  қалай  солай  жақсы  көруі  өте маңызды.  Ойын  барысында бала 
өз келбетіне көңіл бөлуді үйренуге болады. 
*
Қүралдар
айтыңдаршы
аласыңдар
сұлу  келбеттщ  арасындағы  айырмашылық  неде?  Сұлу  беттен  гөрі, 
қызық  бетті  болудың  маңызы  неде?  Егер  барлық  адамдар  келбетін 
жауып  тек  көзін  ғана  көрсетіп  жүрсе  не  болар  еді?  Өз  бетімізбен  біз 
айналамызға өзіміздің  кім  екенімізді  көрсетеміз.  Сынып  көмегімен  өз 
сезімімізді және жан жағдайын көрсетеміз. Жеке бет пішіні, мұрын не­
месе  ауыз  формасы  жанүяда ұрпақтан  ұрпаққа  берілуі  мүмкін.  Әрбір 
бет  бірегей  жэне  қайталанбайды.  Ол  саусақ  іздеріндей  қайталанбас. 
Мен  бірнеше  қалта  айнасын  әкелдім.  Ол  арқылы  өз  бетіңе  ұқыптап
қарау. Естеріңе маңдайдың формасын, көздің кесімін, қас пен мүрының 
формасын, ерін, иекті анықтап қарау.
Ал енді әрқайсысың бір парақ қағаз алып және өз бетің салу. Өтіне- 
мін оған өз есімді жазбау керек (10 минут).
Одан  кейін  барлық парақты жинап  алып,  балаға  кез  келген  ретпен
түскен  қағазды  қарап, 
°нда кімнің келбеті туралы айтылғанын тауып көріңіз.  Келбетг
тапқанша, оның иесі үнсіз отыру тиіс (10 минут).
Жаттығуды талдау
- Саған беттің қай бөлігін суреттеу қиынырақ болды?
- Сенің бетіңнің қай бөлігі саған қызық көрінді?
- Саған кімнің суреттеуі үлкен эсер қалдырды?
- Саған оны табу оңай болды ма?
- Ата-бабаларыңның қай бет бөлігі саған ұқсайды? Басқалары кімге 
тартқан?
дұрыс

Көз алдына елестетіп көрші, егер сенің айналандагы заттарға 
(сенің ойы нш ы қтары ң, сен отыратын үстел, төсегің, тэрелкең, 
касыгың) жан біткенде өзара  не сөйлесер еді?

жүктеу/скачать 25,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: