Оқулық ретінде ұсынған Алматы 2009 «Эверо» (075)

Қүрылыс материапдары
болуы:
Бетон  араласпасын  жылжымалы  не  қатаң  ететін  су  шығыны  С  (литр
өлшемімен 
бір  текше  метр  бетон 
коспасына), 
қолданылатын
материалдардың  сапасын  ескере  жасалган,  номограмма  (7.5-сурет) 
арқылы аныкталынады.
Ескертулер:  жарықшақ  тас,  пуоцоланды  цемент,  ұсак  құм 
пайдаланылып  цемент  шығыны  450  кг/м3  көп  болса^  су  шығыны 
сәйкесінше  10;  15-20;  10-20 және  10-15 л-ге өсіріледі.
Толтырғыштар  шығынын  табу  үшін  екі  шарт  сақталуы  кажет. 
Біріншісі  —  бетон 
араласпасын 
құрайтын  әрбір  материалдың 
абсолюттік ісөлемін!^  қосындысы  бір текше  метрге,  яғни  1000  л-ге тең
ц  
к  
ж
—   + С +   —   +  —   =  1000 л; 
(7.9)
Р ц  
Р к  
Р ж
мұндағы  Ц,  С,  К,  Ж  -  бір  текше  метр  бетон  коспасындағы  кг 
әлшемімен  көрсетшген  цемент,  су,  құм,  жарыкшақ  немесе  малта  тас
мөлшері,  ап  рц,  рк,  рж  -  осы  материалдардың  шын  тығыздығы  кг/л; 
судыңтығыздығы -  1  кг/л.
Екінші 
шарт 
бойынша 
тығыздалынбай 
сапынған 
ірі 
толтыргыштар  арасындағы  куыстарды,  толтырғыштарды  өзара  біраз 
мөлшерге алшақтата,  цемент-құм ерітіндісі толтырылуы  қажет, яғни:
ц  
к  
ж
—   + С +   —   = 
Ш %   *
  —   ■ а. 
(7.10)
Р ц  
Р к  
р ж
мұндағы V  ж  - нығыздалынбай  сапынган  (толтырған)  төгілген  (үйілген) 
жарықшак  немесе  мапта  тастың  қуыстылығы;  ол  7.10-формулада 
салыстырмалы  мөлшер  —  бірдін  бөлшегі  түрінде  қолданылады;  5жнт  - 
нығыздалынбай алынған  жарықшақ  не  малта тастың тығыздығы,  кг/л;  а  -  
жарықшақ  немесе  малта  тас  түйірлерінің  цемент-кұм  ерітіндісімен  бір- 
бірінен алшакгатьшуын ескеретін коэффициент; ол жарықшақ тас негізінде 
дайындалған жылжымапы бетон араласпасы үшін  цемент  шығынына және 
су-цемент  қатынасына  байпанысты  7.10-кесте  бойынша  тағайыңдалады. 
Қатаң  бетон  араласпасы  үшін  а  цемент  шығынына  (кг/м3)  байланысты 
мынадай мөлшерде кабылданады.
400 дейін  ----------------------------1,05-1,1
400-500 
------- :-------------------- 1,1-1,2.
500-600 
--------------------- |----- 1,2-1,25
Жоғарыда  көрсетілген  екі  теңдікті  (7.9-7.10-формулалары)  бір- 
біріне  байланысты  шешу  арқылы  ірі  толтырғыштың  шығынын  табу 
үшін  мына формула шығарылады:
|  
123

1000
1 
ү ку.
(7.1  0
Р ж н т 
Р
жг
Әдетте  толтыргыштар  ылғалды  болады.  Олардын  ылғалдылығы 
мына  толтырғыш  шығыны  табылған  соя  кұм  шығыны  бір  текше  метр 
оетон  араласпасының  көлемінен  цементтің,  жарықшақ  немесе  малта 
™   " 6Н  СУДЬ‘Ң  абсолюттік  көлемдері  косындысын  алу  арқылы 
/.У-формула негізінде есептелінетіндей, формулалармен ескеріледі:
Ск = >Д/к-К;  Сж = \Уж • Ж. 
(7.13)
ІВШІ 
Ш ’  Сж  '   *^м  мен  жаРь,Қшак (малта) тастары  судың  молшері
у і) ,
  \Үк,  У/ж  -  кұмның  және  жарыкшак  (малта)  тастың  ылғалдылығы 
(олардың  құрғақ  күйіндегі  шығының  %-імен);  К,  Ж  -   кұмның 
жарықшақ не малта тастың шығыны, кг.
Бетон  араласпасын  дайындау  үшін  қажетті  судың  біраз  мөлшері
ылгалды толтырғыштармен келетіндіктен, араластырғышқа күйылатын 
сУ  шликеРі  (С  )  алғашкы  -   номофамма  (7.5-сурет)  арқылы  табылған 
судың  мөлшерінен  сәйкесінше  азаяды.  Бұл  судың  мөлшері  мына 
формула арқылы анықталынады:
Сэ = С -  (Ск + С ж ^ 
(7.14)
Цемент шығыны өзгертшмейді. 7.11-7.12 формулалар арқылы табылған 
толтырғыштардың 
салмагын 
сақтау 
үшін, 
олардың 
шыгыны 
кұрамыңдағы су мөлшеріне сэйкес өсіріледі.
Осылай  есептепінген  бетон  қүрамынан  үлгілер  дайындалып, 
сыналады да,  қойылған  мақсатка жеткен-жетпегені  анықталынады.  Ол
қалыптасуы,  онан  соң
бетонның беріктіп тексеріледі.  Осындай сынаудын  нэтижесі  бойынша,
керекті  жағдайда  бетон  қүрамы  өзгертіліп,  қайта  есептелінеді,  ол  іс 
жүзінде тексеріледі.
Бетон  қоспасын  араластырғанда  кұм  түйірлері  -   ірі  толтырғыш 
арасындағы  қуыстарды,  ап  цемент  ұнтактары  -   құм  түйірлері 
арасындағы  қуыстарды  толтырады.  Сондықтан,  егер  бетонды  цемент, 
кұм,  жарықшак  немесе  малта  тас  салып  арапастырса,  онда  бетон 
қоспасының  көлемі  алғашқы  есептелінген  көлемнен  азаяды.  Бұл 
көлемнің  азаю  дэрежесі  (мөлшері)  бетон  шығу  коэффициенті  (Р) 
арқылы,  мына формуламен анықталынады:
1000
ц
К
ж
(7.15)
4
+
Р цт
124
Р
кг
р
»сг

Құрш ыс материалдары
мұндағы  ІД,  К,  Ж  -  'цементгін,  кұмның  және  жарықшақ  не  малта
тастың бір  текше  метр  бетон  араласпасына  шығыны,  кг:  рцт,  ркг,  ржг- 
төгілген  (үйілген)  цементтің,  құмның  және  жарықшақ  немесе  малта
тастың тығыздығы.
Көлемі  белгілі  араластырғышта  бетон  қоспасын  дайындау  үшін
оның  әр  компонентінің  шығыны  (кг)  осы  коэффициентті  ескеру 
аркылы есептелінеді.
7.7. Ауыр бетонның қасиеттері
Бетонның деформациялык,  яғни  формасын өзгерту  касиеттері  үш 
түрлі:  1)  қатаю  физика-химиялык  процестері  эсерінен  бетонның  шөгуі 
(қысқаруы)  немесе  кеңеюі;  2)  ұзак  не  қыска  уакыт  сырттан  түскен 
механикалык күш әсерінен болатын бетон деформациясы.
Бетон  ауада  не  ылғапдылығы  жеткіліксіз  жағдайда  қатайса 
шөгеді,  яғни  оның  колемі  кішірейеді.  Егер  бетон  ылғалды  жағдайда 
немесе  суда  катайса  ол  шекпейді,  кейде  сәл  кеңиді.  7.6-суретте 
керсетілгендей,  бетон  кұрамының  ең  кеп  шегетіні  -   цемент  тасы. 
Толтырғыштар  косылганда  бетонның  шегуі  ете  азаяды.  Бір  жылда 
ауьф  бетон  0,0002-0,0004  м,  яғни  ұзындығы  1  м  бетон  0,2-0,4  мм 
шегеді.  Цемент  пен  су  шығынынан  және  сумен  цементтің  қатынасын 
кемітсе,  бетон  аз  шегеді.  Уақыт  еткен  сайын  коршаған  ортаның 
ылғалдылығы  темендеген  жағдайда,  бетонның  шегу  мелшері  еседі. 
Сондықтан  шегу  салдарынан  бетон  беті  шытынамау  үшін  оның 
кұрамын  дұрыс  жоспарлап,  қажетті  жағдайда  қатайтып  (әсіресе 
бастапқы уақытта), басқа да шаралар қолданған жен.
Қпггаю мерзш і (сөтке)
о 
3 0  
6 0  
оо
1
Г-
£
7.6-сурет.  Шөгу диаграммасы: 
I -  цемент тастікі,  2 -  құрылыс ерітіндісінікі; 3-бетон
9
125
•

М.  Садуақасов, Ғ   Батырбаев
Бетоиныц  жылжыгыгитыгы
  деп  -   оныц  тұракты  күш  әсершен 
уакыт  бойынша  қайтпай  деформациялануын  атайды.  Бұл  өзгеріс  күш 
түскен  соң  алғашқы  уақытта  басым  сезіледі  де,  одан  әрі  акырындап 
токталады.  Бетонның  жылжығыштығын  азайту  үшін  цемент  шығыны 
мен  су-цемент  катынасын  кеміту,  ірілеу  толтырғыштар  колданып, 
бетонның беріктігін арттыру кажет.
Бетонның  температура 
әсерінен  формасын 
езгертуі  — оның 
сызықтык 
кеңею 
температуралық 
коэффициенті 
арқылы 
аныкталынады.  Бұл  коэффициент бетон  үшін  шамамен  0,00001-ге тең, 
яғни  (10  10  )  және  болаттын  осындай  көрсеткішіне  (12-10"6)  жақын 
болуы 
салдарынан, 
осы 
материалдардын 
темірбетон 
конструкцияларында бірлесе атқаруына мүмкіндік тугызылады.
Бетонның  тығыздығы  оны  әртүрлі  жағдайда  қолдануға,  тезімді 
етуге  елеулі  әсерін  тигізеді.  Қатайған  бетонда  судың  біразы  ғана 
химиялық  байланыста  болады.  Қалған  су,  бос  түрінде  бетонның 
саңылауларында  орналасады  не  кеуіп  кетеді.  Сондыктан  қатайған 
бетон ешуақытта абсолютті тығыз болмайды.
Бетонның кеуектігін (К) мына формуламен табуға болады, 
%:
\  
. 
й - т
Ц
к а = ------------  -  100; 
(7.16)
1000
 
-  
мұндағы  С  мен  Ц  —  су  мен  цементтің  1  м3  бетонга  шығыны;  \
ү
  - 
химиялық  байланысқан  судың  мелшері,  цемент  салмагының  белімі 
елшемімен.
Цемент  28  тәулікте  ез  салмағының  шамамен  15  %-не  немесе
0,15  бөліміне  тең  сумен  байланысады.  Мысалы,  1  м  бетон  қоспасын 
дайындау  үшін  320  кг  цемент  пен  180  л  су  алынған  болса,  онда 
бетонның кеуектілігі  мынадай болар еді:
1 8 0 -0 ,1 5 -3 2 0
Ка = ------------------------ 100  =  13,2%.
1000
Егер  бетон  араласпасын  дайындаған  кезде  оған  арнайы  ауа 
енгізгіш  үстемелер  (қосымшалар)  қосылса,  онда  қатайған  бетонның 
кеуектігі өседі: 
■
Ка  + Үа; 
(7.17)
мұндағы  К6ж  -  бетонның  жалпы  кеуектігі,  %;  Үа  -  енгізілген  ауаның 
көлемі, %.
126

Құрылыс материалдары
Бетонның  тыгыздыгы
  -   толтырғыштар  түйірлерінің  кұрамын 
олардың коспасы  ішінде  қуысы  аз болатындай етіп жоспарлау аркылы 
жоғарьшатады. 
Бұл 
көрсеткішті 
судьі 
кебірек 
химиялык 
байланыстыратый  цементтерді  (жоғары  берікті  портландцемент, 
глиноземді  және  кеңейгіш  цементтерді)  немесе  үлкен  көлем  қүратын 
пуоцоланды  портландцементті  колдану арқылы  асыруға болады.  Бетон 
т ы ғ ы з і і ы ғ ы н  
беттік агстивтігі  бар заттар -пластификаторларды  колдана 
отырып  су  мен  цементтід  қатынасын  азайтып  бетон  коспасынан  бос 
суды  дірілдету,  вакуумдау,  т.б.  әдістермен  кеміту  аркылы  да  өсіруге
болады. 
^  
V
  *
Бетонныц  су өткізбггіиітігі
 -  оның тығыздығы  мен  құрылымына 
байланысты.  Құрылымы  уак  кеуекті,  біркелкі  күрамды,  мұқият 
тығыздалған  бетон  әдетте  су  өткізбейді.  Бетонның  су  еткізгіштігін 
оның  бетін  құрылыс  ерітінділерімен,  әсіресе  торкрет  әдісімен 
теселетін ерітіндімен тыстау арқылы арттыруға болады.
Тығыздығы  Ьден  темен,  тұтқырлығы  аз  сұйық 
заттарды  -  
керосин,  бензин,  т.б.  еткізбеу  үшін  бетонның  бетін  пластмассадан 
жасалған  пленкалармен  тыстайды  немесе  бетонды  шекпейтін  не 
кеңейгіш  цементтер  негізінде  жасайд^..  Су  еткізбегіш  бетон  су 
қысымына  (атм  немесе  кгс/см  )  төзімділігіне  байланысты  мынадпй 
маркалы болады -  \У2-\У 12*.
Бетонның  коррозияға  төзімділігі.  Кейбір  сұйық  заттар  мен 
газдар  әсерінен  бетонның  цемент  тасы 
қирауы 
мүмкін. 
Ал 
толтырғыштар  -   бұл  әсерге  әдетте  төзімді  келеді.  Мұның  себебі, 
кәдімгі  цементтің қоршаған ортаныңтұздары,  қышқылдары,  сілтілері 
және  газдары  мен  түрлі  реакцияларға түсуі.  Соңғылардың көп тараған 
түрлері 
-  
цемент 
тасты 
коррозиядан 
корғау 
6-тараудың
6.9-параграфында 
каралды. 
Мысалы, 
кәдімгі 
цемент 
негізінде 
жасалаған,  қатайып  болған  бетондар  -   сульфаттармен  әрекеттескенде 
пайда  болатын  гидросульфоалюминаттар,  бетонның денесінде  зиянды 
кернеу  күшін  туғызады.  Бұл 
күш,  гидросульфоалюминаттың  пайда 
болу және  кристалдану жылдамдығы арткан сайын  көбейе түседі.  Егер 
күш  бетонның  оған  керсететін  кедергісінен,  дәлірек  айтқанда, 
бетонның  —  созу  күшіне  уақытша  кедергісінің  шегі  деп  аталатын 
мөлшерден артып кетсе, бетон күйрейді.
* Халыкаралық стандартга су откізбегіштігі және аязга тозімділігі бойынша маркалары 
сәйкесінше V жэне Г әрілімен белгіленеді.
Т.г.д.,  проф.  Ө.Аяповгың зертгеулерінің  нәтижесінде  сілтілердін  әсерінен  де  кэдімгі 
цемент бетоннын бұзылатыны дэлелденіп,оны  коррозиянын бұл түрінен  қорғаудын әдісі 
аныкталынады
127

М.  Садуақасов
|  / \  
Ватырбаев
Бетонды 
коррозиядан 
корғау 
үшін 
оның 
тыгыздығын 
жоғарылату,  бетін  су  өткізбейтін  материапдармен  тыстау  керек.  Ал 
оны  жасағанда  кальцийдің  гидроксидін  аз  бөлетін,  қүрамында  уш 
капьцийлі 
алюминат  (С3А), 
шамалы 
цементтерді 
(пуоцоланды 
портландцемент, 
шлакты 
портландцемент, 
сульфатқа 
төзімді 
портландцемент, глиноземді цемент) қолдану  керек.
Бетонның  аязга  төзімділігі  -   оның  құрамына  байланысты.  Бетон 
қандай  тығыз  болғанмен,  онда  әртүрлі,  эр  касиетті  саңылаулар  бар. 
Уақ  саңылаулар,  мысалы  цемент  гелінің  мөлшері  10'5  см-ден  кіші 
саңылаулары  су  откізбейді.  Оларда  су,  тіпті  өте  төмен  темнературада 
да  (70°С-қа  дейін)  мүзға  айналмайды.  Мүндағы  судың  мөлшері, 
цементпен химиялық байланысқан су молшерінің шамасындай.
Бетонның  аязға  төзімділігі  -   ондағы  ірі,  мөлшері  10‘5  см-ден
үлкен, 
саңылаулардың 
жалпы 
квлеміне 
байланысты. 
Бүл
саңылаулардың  көлемі  (КС1)  процентпен  мына  формула  аркылы 
есептелінеді:
С - 2*Ц
к «- =. ------------   •  100. 
(7.18)
1000
Г.М.Горчаковтың  мәліметтері  бойынша,  бетонның  аязга  төзімдік
циклі (А ^)  ірі  саңьшаулардың көлемімен (КС1) мынадай байланыста:  ірі 
саңылаулар  көлемі  6% болса, онда  Аят 250;  7,5% болса  -  Аят  150-  9 5  %
болса-А ят75.
Су  мен  цементтің  қатынасы  азайған 
сайын, 
бетонда 
ірі
саңылаулар  азаяды,  ал  оның  аязга  төзімділігі  жоғарылайды.  Әдетте
аязға  төзімділігі  жеткілікті  бетон  жасау  үшін  су-цемент  қатынасын
0,5-тен  кем  етіп  қабылдайды.  Ылғалды  жағдайда  ауыспалы  тоңазыту
мен жібітуге тап болатын қүрылыс конструкциялары,  пайдаланылатын
регионның  ауа  райына  байланысты  аязға  төзімділігі  бойынша  сегіз 
маркага бөлінеді:  Г50,  Г75,  ГІ00,  Г150,  Г200, Г300,  Г400-Г500.
7,8.  Бетонны ң арнайы  түрлері
Беріктігі  ж оғары   бетон. 
Бүл  бетонды 
беріктігі 
жоғары 
цементтен  (маркасы  400-ден  кем  емес)  және  сапасы  жоғары 
толтыргыштардан  жасайды.  Оның  беріктігін  жобалағанда  А  және  А ( 
коэффициенттерінің  жоғары  мөлшері  кабылданады.  Одан  қапың 
(жуан)  конструкциялар  жасағанда  кэдімгі  портландцементтің  бір 
текше  метр  бетонға  шығыны  375  кг-нан  аспауы,  ап  беріктігі  жоғары 
портландцемент  пайдаланылса,  оның  шығыны  430  кг/м^ -  нан  аспауы
128

Құрылыс материстдары
керек.  Өйткені  жуан  конструкдиялар  бетонның  қатаю  продестері 
нәтижесінен,  цементтің шыгыны  көбейген  сайын  көп мөлшерде  жылу 
бәлініп,  бетон  ішінде  кернеу  туғызып,  олардың  шытынатуы  мүмкін. 
Қалған  жағдайларда,  мысалы 
қалыңдығы  жуан  емес  құрама 
темірбетон  конструкцияларында,  цемент  шығыны  500  кг/м3  жоғары 
болмауы керек.
Гидротехникалык 
бетон 
плотиналар 
-  
жалюздер, 
теңіз 
порттарын,  көпірлер  салу,  су  (канал,  өзен,  т.б.)  жағасын  бекіту  үшін, 
т.б.  гидротехникалык кұрылыста колданылады. Бұл бетонның беріктік, 
тығыздык,  су  өткізбегіштік,  жылу  және  шөгу _ (кысқару)  әсерінен 
шытынамау 
мелше^лері 
қандай 
болуы 
керек 
екендігі, 
оның 
қолданьшатын 
орнына 
байланысты 
аныкталады. 
Әдетге 
гидротехникалық  конструкциялар  жуан  (калың)  болады.  Мысапы, 
плотиналар.  Соңғылардың  қай  бөлімінде  пайдаланылуына  сәйкес  бұл 
бетон 3 түрге бөлінеді. 
*
1)  Конструкциялы  коршаған  ортамен  тікелей  қатынасатын 
(сыртқы  жағында  пайдаланылатын)  бетон,  көп  алма-кезек  суыту  - 
жібіт>';  ьшғалдану, кұрғау циклдеріне төзімді  болуы  қажет.  Сондықтан 
оның  беріктігі,  аязға төзімділігі  және  су  өткізбегіштігі  жоғары  болуы 
тиіс:  сәйкесінше М250,  М300 және  одан  жоғары;  ГЮ0-Г400;  У/6-\У12. 
Мұндай  жоғары  сапалы 
бетон 
алу  үшін 
сульфатқа  тезімді 
портланддемент  пен  аязға  төзімді  жоғары  сапалы  толтырғыштарды 
пайдалану  керек;  бетон  құрамы  оның  тьгғыздығының  қажетті 
мөлшерде болуын қамтамасыз ететіндей болып жобалануы тиіс.
2) Конструкдиякың ішкі қалың (жуан) бөлімінде пайдаланылатын 
бетонға  коршаған  ортаның  әсері  тікелей  тимейді.  Оған  койыпатын 
шарт  конструкцияның  қалыңдығы  үлкейген  сайын,  бетон  қатайғанда 
жылуды  соғұрлым  аз  бөлуі  кажет.  Өйткені  экзотермия  шектен  асса, 
конструкиия 
шытынауы 
мүмкін. 
Сондықтан 
гидротехникалық 
конструкдияның  ішкі  бөлімінде  пайдаланылатын  бетонды  жасау  үшін 
жылуды  көп  бөлмейтін  цементгер:  шлакты  портландцемент  немесе 
пуоцоланды  портландцемент  колданылганы  жөн,  бетон  маркалары  — 
МІОО, М І50;
3)  Конструкцияның  су 
астындағы 
(ішіндегі) 
белімінде 
қолданылатын  бетон  су  және  одан  еріген  заттар  әсерінен  пайда 
болатын  физика-химиялық  коррозияға  төзімді  болуы  тиіс.  Бұл  бетон 
үшін  сулъфатка  тезімді  не  пуоцоланды  портландцемент  қолдану 
қажет.  Өйткені  бұл  цементтер  катайғанда  жьілуды  аз  белуімен  қатар, 
қатайғаннан соң коррозияга тезімді болады.
Қышқылга  төзімді 
бетон 
кышқылға  тезімді 
цемент  пен 
толтырғыштардан,  мысалы  кварц  юфамынан,  андезит  немесе  кварцит 
жарықшак  тастарынан  жасалынады.  Байланыстырғыш  зат  ретінде 
кремний  фторлык  натрий  (Ма2ЗіҒб)  қосылған  сұйық (ерітіндіні)  шыны 
пайдзланыладьі.  Кәдімгі  бетонмен  салыстырғанда  қышқылға  төзімді
Ш
Ш
Ш
т
 
1
1
1
  ' 
1
2
9

М.  Садуақасов, Ғ.  Батырбаев
бетон жылы,  құрғақ ауада катаяды.  Бұл  бетон  концентрадиясы  жоғары 
күкірт,  түз  (хлорсутек),  азот,  т.б.  қышқылдарда  (шыныны  ерітетін 
балқытқыш  қышқылдан  -  Н2Ғ2  баскаларында)  төзімді;  суда,  әлсіз 
қышқылдарда  және  сілтілерге  төзімсіз.  Қышқьшға  төзімді  бетон 
қышқылдарының  көбімен  жанасатын  конструкциялар  (резервуарлар, 
қүбырлар, т.б.) жасау үшін қолданылады.
Шоққа  (қызуға)  төзімді  бетон  құрылыс -  конструкцияларын 
жоғары  температураның  350-1600°С  үзақ  уақыт  тигізетін  әсерінен 
сактау 
үшін 
пайдаланылады. 
Бүл 
бетонды 
жасау 
үшін 
байланыстьфғыш 
зат 
ретінде 
портландцемент, 
шлакты 
портландцемент, 
глиноземді 
цемент 
немесе 
ерігіш 
шыны 
колданылады.  Оларға,  шоққа  төзімділігін  арттыру  мақсатымен. 
үнталған  хромит  кені,  шамот  не  кэдімгі  кірпіш  сынықгары,  домна 
шлагі  және  от  әсерінен  модификациялық  өзгеріс  бермейтін  кварцсыз 
андезит, базальт, диабаз тау жыныстары қосылады.
Бүл үнталар  портландцементген дайындалған бетонда,  қьізу  әсерінен 
СаСОз  ыдырауынан  не  Са(ОН
)2
  сусыздануынан  пайда  болапын  СаО  мен 
байланысып берік гидросиликат түзеді.  Мүндай үстемелер  қосьшмаса СаО 
қьгзу  әсері  өткен  соң ауа  ылғалымен  косылып  сөнеді,  пайда болған жьшу 
бетонды  кернейді,  қиратады.  Осы  жағдайды  ескере  отырып,  мүндай 
бетонньщ  уақ  жэне  ірі  толгыргьпптары  ретінде  де  отқа  төзімді
таужьшыстары пайдаланылады.
Бетонның  беріктігін,  ал  ол  арқылы  шоққа  төзімділігін  арттыру 
үшін  оның  қүрамына  уақ  толтырғышты  көбірек  -   ірі  толтырғыш 
шығынына  жақын  мөлшерде  қосады.  Шоққа  төзімді  бетон  үшін 
шикізаттар  тандау,  оның  қай  температурада  қолданылатынына 
байланысты  жүргізіледі.  7.11-кестеде  шоққа  төзімді  бетондардың  ең 
көп пайдаланылатын қүрамдары келтірілген.  Кестеде бетонды  қолдану 
температурасының  шегі,  оның  бір  жағын  қыздырғандағы  көрсеткіші 
бойынша  келтірілген.  Ал  оның  қүрамы  -   цемент  (Ц);  үстеме  (Ү),  қүм 
(Қ); жарықшақ тас (Ж) қатынастары арқылы сипатталынған.
Декоративтік  (көріктік 
бетон  күрылыс  конструкцияларының, 
әсіресе  олардың  сыртқы  (фасадқа)  қарайтын)жағының  мәнерлілігін 
арттыру  үшін  колданылады.  Қүрылыс  конструкциясын  декоративтік 
бетонмен  мәнерлеудің  екі  түрі  бар:  біріншісі  -   ақ  цемент,  таза  ак 
толтырғыштар  жэне  бояғыштар  қоспасынан  дайындалған  түсті  бетон 
қолдану,  екіншісі  -   бетон  араласпасындағы  мэрмэр,  гранит,  туф,  т.б. 
тастардан алынған арнаулы толтырғыштардың бетін ашу.  Соңғы  эдісті 
іске  асыру  үшін,  бетонның  бетіне  цемент  қамьфының тасқа айналуын 
баяулататын  (бәсеңдететін)  үстеме  қосады.  Мүның  салдарынан 
қатайтып  үлгірген  бетон  бетінен,  қатайып  үлгірмеген  цемент  тасы  -  
қамыры  оңай  кетіріледі.  Мысалы,  су  қысымымен  жуу  не  қапгты 
щеткалар немесе қысылған ауа күші атқылаған қүммен тазалау арқылы 
да келтіріледі.
130

Қурьілыс материалдары
Түсті  бетондар  үшін  таза  кұм  мен  Ьетонды  сұр  түске 
темір  тотығыясыз  акшыл  кварцті  кұм,  ал  ірі  толтырғыштар  репнде 
акшьш  әктас  пен  доломит  пайдаланылады.  Бояғыштар  жарықка,  ауа 
райына  жэне  сштілерге  төзімді  болу  кажет;  көбшесе  металдардын 
оксидтерінен 
не  тұздарынан 
кздэалған 
минерапды 
пигментгер 
колданылады:  оларды  бояғыштығына  саи  цемент  салмағынан 
етіп  косады.  Арнаулы  толтырғьшітар  ретінде  мәрмәрді,  гранитті  жән 
Щ
  өндіргенде  қалған қалдықгарды  елеу  арқылы  алынган уақжэне
ірі түйірлер қолданылады.
7.11-кесте
Шоққа төзімді бетондардың кұрамын тағайындау
1700
1100
350
1400
1000
900
600
Бетонды 
1 
колдану
і  температу- 
расыньщ
шегі  °С
Ұнталган
үстеме
(косымша) 
]
----- ----------- Т—:---- (
Уақясәнегрі
толтыргыштар
1
Тұракган-
дырғыштар^не
қатайтқьгщ.тар
и
і  
ш у  
^
Плптпянпиементл б е т о н ______
Хромит, 
магнезит 
Шамот, лесс 
(сары 
топырақ)
Пемза, домна 
шлагы
Магнезит
Хромит
Шамот 
Шамот, 
андезит, 
иабаз
Хромит
Фосфоритп
унтак (30 кг/м3)
Шамот
Кираған 
кірпіш, базальт 
днабаз андезит
Базальт андезит
диабаз________
іык шынылы бетон
Қираган,
магнезитгі
Кремнийлі 
Фторлы натрий
(20 кг/м3) 
Кремнийлі 
Фторлы натрий 
30-40 кг/м3
Шамоті 
Базальт, диабаз, 
андезит
Глиноземді  цементті бетон 
І1400І
Хромит
Құрамы
(Ц: Ү: К: Ж)
1:1.3:3,5
1:1:1,5:1,5
1:2:2:4
1:2:2,5:4
1:2:2,5:4
1:1,5:1,5:2
1:1,5:2:3
1:3:3
қолданылады.  Пигменттін
*  Б¥л  бетондар  тыгнздыгына,  т.б.  касиетгсрже  сәикес 
™  
бере
боягыштык  қабілеггі,  оны  канша  мвлшерде  косканда
аныкталынады
131

бетонның  іъ.шзшлъ,  3,3-5  т/М]  араль.шща 
„ с і Х а

жүктеу/скачать 18,23 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: