Орынбор
губерниясының
Ор қаласында қазақтарға арналған мұғалімдер мектебі
түңғыш рет ашылды. Ол мектептің ашылуына Ыбырай Алтынсариннің қосқан үлесі
орасан зор болды.
1885 жылдан бастап барлық уездерде ауыл шаруашылық мектептері ашылды. Олар
қазақ өлкесінде білім және қолөнер түрлерін дамытуға бағыт ұстады. 1887 жылы
барлық жерде бірдей болыстық орыс мектептері пайда бола бастады. Ал 1891 жылы
Торғай, Ақтөбе, Қостанай және басқа қалаларда қыз балаларға арналған бастауыш
мектептер ашылды. 1892 жылдан бастап қазақ балалары үшін ауылдық көшпелі
мектептер ұйымдастырылды.
XIX ғасырдың екінші жартысынан бастап Омбы, Семей, Орал, Ақмола қалалары халыққа
білім беру орталықтарына айналды. Қазақстандағы орыс тілді халықтың арасында
сауатсыздардың пайызы тым жоғары болды. Мұны 1897 жылғы халық санағы айқын
көрсетті. Атап айтқанда, халықтың 8,1 пайызын ғана сауатты деуге болатын еді. Соның
ішінде ерлердің 12 пайызы, ал әйелдердің 3,6 пайызы ғана хат таныды. Орысша сауат
ашқан қазақтардың
пайызы
бұдан да төмен болды. Ал мұсылманша оқып сауат ашқан
дала қазақтарының саны өте көп еді. Бірақ олардың қанша пайызының сауатты
екеңдігі халық санағын өткізу кезінде есепке алынбады.
Ресей империясы қазақтардың орта және жоғары білім алуына жол бермеуге тырысты.
Сауатты қазақтардың қатары өскен сайын олардың Ұлттық сана-сезімі тезірек оянады
деп қауіптенді. Мәселен, 1885 жылы Қазақстанда орыс мектептерін ашудың басты
идеологта- рының бірі Ильминский былай деп ашықтан-ашық жазған болатын: «Бізге
тиімді болатын бір жағдай бар. Ол — бұратана халықтың әрбір өкілінің орысша
сөйлегенде шатасып, қысыла қызарып тұратын болуы. Ол — орысша жазғанда да аяқ
алып жүргізгісіз қыруар қате жіберіп, өз ойын дұрыс жеткізе алмауы. Олар
губернаторлардың алдында ғана емес, сонымен қатар кез келген бастықтардың
алдында да қалтырап-дірілдеп тұруы керек». XIX ғасырда ауыл
шаруашылық
және
фельдшерлік мектептері ашыла бастады. Олар орта білімді дәрігер мамандарын
даярлап шығарды. Алайда Қазақстанда бірде-бір жоғары оқу орны ашылған жоқ.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
негізгі
1.
Проблемы источниковедения и историографии. Материалы научных
чтений. -М., 2000.
2. Казахстан в начале ХХ века: методология, историография,
источниковедения. Сб. статей -А., 1993, 1994.
3 .Омарбеков Т.Омарбеков Ш.Қазақстан тарихына және тарихнамасына
ұлттық көзқарас. -А., 2002.
4. Мұхатова О.Х. Тарихнама ғылымының методологиялық ұстанымдары. -
Алматы,2008.
5. Мұхатова О.Х. Тарихнама ғылымы: теориялық методологиялық негіздері
және зерттеу үлгілері. - А: Қазақ университеті, 2009.
қосымша:
1. Дахшлейгер Г.Ф. Историография советского Казахстана. - Алма-Ата,1969.
2. Зевелев А.И. Историографические исследования:
методологические
аспекты. -М., 1983.
3. Козыбаев И.М. Историография Казахстана: уроки истории. - А., 1990.