Түркі тілдерінің дыбыстық жүйесіне тән дыбыс алмасулар

252 
Вестник КазНУ. Серия филологическая. № 3(149). 2014
ӘОЖ 811.512.122'34 
Н. Егізбаева, Б. Рысбай 
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің доценттері, 
Алматы қ., Қазақстан 
e-mail: nazyken@mail.ru 
 
Түркі тілдерінің дыбыстық жүйесіне тән дыбыс алмасулар 
 
Тіл – үнемі даму үстіндегі жанды құбылыс, қатынас құралы қызметі нәтижесінде бірте-бірте қалып-
тасқан тілдік элементтердің тұтас бірлігі, сондықтан онда көптеген өзгерістер мен құбылыстардың, дыбыс 
алмасуларының болуы заңды құбылыс. Морфемалар құрамында, жігінде кейде фонетикалық заңдылықтармен 
түсіндіруге келмейтін әртүрлі дыбыстық өзгерістер кездеседі, ондай құбылыстарды фонология, морфоно-
логия тұрғысынан зерттеу қажеттілігі туындайды. Қазақ тіліндегі осындай дыбыс алмасулардың бірі – 
дыбыстардың сәйкестігі. Мақалада қазақ тіліндегі дыбыстардың сәйкестігі деп аталып келген ұғым мор-
фонологиялық тұрғыдан қарастырылады. Фонетикалық дыбыс алмасу мен морфонологиялық дыбыс алма-
судың айырмашылықтары талданады. 
Мақалада жалпы тіл біліміндегі жас салалардың бірі ретінде қалыптасып келе жатқан морфонология 
саласы жайлы, қазіргі қазақ тіліндегі дауысты және дауыссыз дыбыстардың алмасуы морфонологиялық 
тұрғыдан қарастырылады.
Түйін сөздер: морфонологиялық құбылыс, дыбыс, алмасу, фонетикалық заңдылықтар, дыбыс сәйкестігі. 
Н. Егизбаева, Б. Рысбай 
Чередование звуков в тюркских языках 
 
В статье чередование некоторых согласных звуков казахского языка рассматривается как морфоно-
логическое явление. В языке происходят различные изменения и встречаются разные явления, в том числе и 
чередование звуков. Так, в составе морфем и на их стыке могут встречаться различные звуковые изменения, 
которые невозможно объяснить с точки зрения фонетических закономерностей, подобные явления необ-
ходимо рассматривать с позиции фонологии и морфонологии. Одним из таких чередований звуков в казах-
ском языке является звуковое соответствие. В настоящей работе чередование, под которым в казахском языке 
принято называть соответствие звуков, рассматривается с точки зрения морфонологии. Кроме того, в статье 
анализируются различия фонетического чередования звуков с его морфонологическим чередованием.