Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы

Қазақ тілінің өзіне тән дыбыстары қалай таңбаланады?

жүктеу/скачать 1,82 Mb. Pdf көрінісі бет 171/202 Дата 18.05.2023 өлшемі 1,82 Mb. #94432

Бұл бет үшін навигация:

• -a, - ă, – э, – і, – ŭ, – ь, – o, – ц, – е. Дауыссыздардан

Қазақ тілінің өзіне тән дыбыстары қалай таңбаланады?  Дауыстыларды диакритикамен: <ә> фонемасын ä/ă таңба-  ларының, <ө> фонемасын ц/ŏ әріптерінің бірімен, <ұ> дыбы- сын ŭ, <ү> дыбысын ь әрпімен, <ы> дыбысын э, <і> дыбысын і әрпімен беру немесе дәйекше арқылы белгілеуге болады.  Сонда қазақ тілі дауыстылары үшін (егер дәйекше қолда-  нылмаса) латын жазуының мына таңбалары лайық: -a, <ә>-  ă, <ы> – э, <і> – і, <ұ> – ŭ, <ү> – ь, – o, <ө> – ц, <е> – е.  Дауыссыздардан <қ> фонемасының бірнеше таңбасы  ұсынылып жүр: Qq, Кк, Í í әріптері, ал <к> фонемасы үшін  Кк және Сс таңбалары тең ұсынылып жүр. егер бір инвари- ант фонеманың жазуда таңбаланатын варианттары өзара ұқсас  әріппен берілуі керек деген әліпби теориясына салсақ, онда  жуан дауыссызды <қ>-к, ал жіңішке дауыссызды <к>-í деп  таңбалау дұрыстыққа әкеледі. ал егер қабылданған әліпбиде  сол дауысты беруге сәйкес келетін әріп таңбасы (мұнда, мысалы  Qq – әрпі) болса, онда әліпби мүмкіндігін пайдалану дұрыс деп  танылады. Біздің ойымызша, <қ> фонемасы үшін басы артық  диакритикалық таңбадан гөрі, q әрпін қолдану тиімді. ал <к>  фонемасына к таңбасы бар, <ң> фонемасын ŋ әрпімен, <ш> өзге  түркі әліпбилеріне сай ş әрпімен таңбалаймыз. енді бір пікір “орыс жазуындағы я, ю әріптері а, у  фонемаларының жіңішке варианттарын таңбалайды. Сондықтан  қазақ жазуындағы бұл әріптер өз қызметінде тұрған жоқ, әрі са- уат ашу ісінде, тасымал жасауда, буын жігін үйретуде қиындық  тудыратын таңбалар болып отыр. Кейбір сөздердің жазылуын  жаттап алуға тура келеді (қояйын, аяйын)” дегенге саяды. Бірақ  я, ю әріптері қазақтың төл сөздерінің дыбысталуына кері әсерін  тигізгені туралы мәлімет болған емес. Бастауыш сыныпта бұл  әріптерді <й> мен <а>-ның, <й>-мен <у>-дың қосындысы деп  оқытады (тек и мен у-дың дыбыс құрамын дұрыс бермейді).  Дегенмен я, ю, л әріптерінің қос дыбыс мәнін беруі сөздің буын  құрамын белгілеуге зиянын тигізіп келді десе де, жазу үнемділігі  үшін едәуір жеңілдік еткенін мойындау керек. ендігі жазуда, мы- салы, аю, сою, қию сөздері ajuw, sojuw, qэjuw деп, 2-3 әріпті, не- месе компьютер тетігін артық басатын боламыз. Әйтпесе, ру, су,  аю, қию сөздері екі, үш әріппен жазылса да ұ-рұу, сұу, а-йұу, қы- йұу деп, 4:3, 4:5 дыбыспен айтылып, екі буыннан құралады деп  үйрету ауызша тіл мен жазба тілдің айырмашылығын көрсетер  еді. жүктеу/скачать 1,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу: