Қамшыға байланысты айтылатын мақал-мәтелдер мен тұрақты
сөз орам дарының т лде жи кездесу оның этнос өм р нде аса
маңызды орын алғандығын байқатады.
1)Қамшыгер - «қамшы ұрысына мықты, қанық адам, сойыл соққыш,
сойылға шебер»
2)Қамшыгерлік - «қамшы ұрысына мықтылық, сойыл соққыштық;
қамшы сайысына тән ше берлік»
3)Ағаш қамшы көп болар, аттанарда жоқ болар - «жайшылықта көп,
іздегенде жоқ»
4)Балаға тәрбие, қамшыға бүлдірге керек - «өнеге-тәрбие болмаса,
бала қолда тұрмай бетімен кетеді, қайысбауы болмаса, қамшы қолда
тұрмайды».
Көркем шығармадан мысалдар:
1)Бұл сапарда сайлаудағы шыққан шығын, кеткен намыс әм ілгерідегі үміт әммасы
қосылып, оның үстіне кѳлденең кісілердің сѳзі де қамшы болып, «не қылса да
Байжанмен құда боламын», - деп жауап қайтарды. М.Дулатұлы "Бақытсыз жамал"
2)Сосын дойыр қамшыны қолына қымқыра ұстады да, бұлаң құйрық бүлкекпен ел
шетіне кіре берді.
3) - Қой әрі! Иттерді сабап, ауыл үстіне қамшы үйіріп, бізге істеген бұл қай қырың? – деп
Құдайменде бұған енді түйіле қарады,
4) Сол күні Алдаберген софы ақ тоқалды да ауыл айналдыра қуып, қамшының астына
алып, ертеңіне Кішіқұм бойындағы төркін жұртына апарып тастады. Ә.Нұрпейісов
"Қан мен тер"
5)Салт басты, сабау қамшылы, арқам кең адам емеспін бе?!
6)Міне, мен жарықтық әкем Текебай бидің аруағына таңба түсірмей әлі күнге дейін
Серкебай би атанып жүргем жоқ па, - деп қамшысымен жер сабалайды.
Б.Момышұлы "Ұшқан ұя"
Өлең жолдарынан мысал:
Қарағайлы көдік бойында,
Қамшым қалды ойында:
Бүлдіргесі - бұлан терісі
Өрімі - құнан білдің қайысы
Шырмауығы - алтын,
Сабы - жез, -
Доспанбет жырау [«Алдаспан», 1971].
Жылқының сұлу болар сүртектісі,
Сұлудың қасқаяды күрек тісі.
Қамшыны бауырдақты екі бүктеп,
Жігіттің үйге кірер жүректісі.
[«Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі», 1976.].
1) Жұмсалу орнына қарай ол ат қамшы, арба қамшы, түйе
қамшы, соқа қамшы
2) Өріміне қарай төрт таспа қамшы, бестас па қамшы, сегіз
өрім, қырық өрім қамшы, он екі таспа қамшы
[Қазақ Совет энциклопедиясы, 1975.].
|
